Politei Dergisi Joural of Polytechic Cilt: 6 Sayı: s. 397-49, 3 Vol: 6 No: pp. 397-49, 3 SEYİÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PORLAND ÇİMENOSU-UÇUCU KÜL(PÇ-UK) HAMURUNUN PRİZ BAŞLAMA VE SONU SÜRELERİNE EKİSİ M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ, Yaup BARAN Gazi Üiversitesi ei Eğitim Faültesi, Yapı Eğitimi Bölümü 65 eioullar, ANKARA ÖZE Bu araştırmada, Seyitömer ve Çayırha termi satralleri uçucu üllerii, çimetoda (PÇ 4,5) priz başlama ve sou sürelerie etisi araştırılmıştır. Bu amaçla uçucu üller, çimetou ağırlıça % 5, %, % 5 ve % si yerie iame edilere ullaılmıştır. Uçucu ülleri çimetoları priz başlama ve soua ola etisi deeylerle tespit edilmiştir. Souç olara uçucu üller, çimetoda priz başlama ve priz sou sürelerii otrol çimetosua göre artırmıştır. Aahtar Kelimeler: Çimeto, Uçucu Kül, Süresi HE EFFEC OF SEYİÖMER AND ÇAYIRHAN HERMAL POWER PLAN FLY ASHES O INIIAL AND FINAL SEING IME OF PC-FA PASES ABSRAC I this research, the effect of Seyitömer ad Çayırha thermal power plat fly ashes to iitial ad fial settig time of the cemet (PÇ4,5) was ivestigated. For this purpose, the fly ashes were used 5,, 5 ad % (by weight of cemet) by replacig some of the cemet. he effect of fly ashes to iitial ad fial settig time of the cemet was determied by tests. As a result, the fly ashes were icreased iitial ad fial settig time i cemet accordig to cotrol cemet. Key Words: Cemet, Fly Ash, Settig ime. GİRİŞ Yaıt olara öğütülmüş ömürü ullaıldığı eletri eerjisi üretimide veya belirli bir amaçla ullaılma üzere üretile demir, çeli ve bazı metaller gibi bir ço malzemei elde edilmeside aa ürüü yaı sıra atı ürüler de ortaya çımatadır. Düşü alorili liyit ömürlerii yaıldığı termi satrallerde, eletri üretimi sırasıda toz haldei ömürü yaması soucu baca gazları ile sürülee ve eletro filtreler yardımı ile tutulara atmosfere çıışı ölee miro boyutuda ül taecileri oluşmatadır. Uçabile ve edüstriyel bir atı ola bu üllere, uçucu ül(uk) adı verilmetedir(,, 3). UK ve diğer atıları malzeme özellileri, bazılarıı belirli oralarda işaat edüstriside ullaılabileceğii göstermetedir. Atıları ullaılması ile çevre soruları azalmata, eerji tasarrufu ve eoomi elde edilmete, doğal malzemeleri tüetimi de azalmatadır. Ayrıca, bazı atı ürüler, edilerie özgü özellileri edeiyle ullaıldıları alada tei yöde de iyileştirmelere, daha aliteli ürüler elde etmeye yaramatadır. Değişi ayalı atılar arasıda, hem mitar hem de ullaım imaları baımıda e büyü yeri, termi satrallerde elde edile UK ile demir-çeli üretimide elde edile yüse fırı cürufu almatadır(4). UK, silis dumaı, yüse fırı cürufu, tras, diyatomit, volai ül vb. malzemeler, puzolai malzeme olara bilimetedir(5). Ayı zamada mieral atı malzemesi ola bu malzemeler, harç ve beto üretimide lile iicil bağlayıcı madde olara portlad çimetosuu ağırlı yüzdesi oraıda çimetou bir ısmı yerie iame olara veya çimetoya öcede arıştırılara atılı çimeto şelide ullaılmatadır. Puzolaları, taze betou işleebilme ve su ihtiyacı ile reoloji özellileride; terleme, ayrışma, hava sürüleme, hidratasyo ısısı ve plasti rötreye eti ettiği bilimetedir. Puzolalar, sertleşmiş betoda da meai özellilere ve durabiliteye olduça öemli eti yapar. Dayaım ve dayaım azama hızı ile elastisite modülü, süme ve rötre, bu maddeleri ullaımıda etileir(6). Atıları değerledirilmesi, eerji tasarrufu ve betoda eoomi sağlaması, beto özelliğii iyileştirilmesi, yüse dayaımlı beto üretimide ullaılması ousuda puzolaları rolü üzeride araştırmalar hale devam etmetedir. süresi ile ilgili olara yapıla çalışmalarda, UK leri çimeto ve betoda priz başlama ve priz sou süresii atı oraıa bağlı olara artırdığı ifade edilmetedir(7, 8, 9). 397
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 Erdoğa, beto üretimide ullaıla portlad çimetosuu bir mitar azaltılara, yerie atı maddesi olara UK ullaılabileceğii belirtmetedir. UK atılara elde edile betoları performası, atıla ül tipi ve ül mitarıa bağlı olara değişmetedir(4). Erdoğa ve Parla, düşü-ireçli ve yüseireçli UK, çimeto ağırlığıı %, ve 4 oralarıda iame yapara ullamışlardır. Yüse-ireçli UK ile yapıla beto dayaımlarıı, özellile il gülerde olma üzere bütü yaşlarda düşü-ireçli UK ile yapılalarıide daha yüse olduğuu tespit etmişlerdir(). Göçe, Çiçeli, Uya ve Öztei, Seyitömer UK ü ağırlıça %, % ve % 3 oralarıda çimeto ile iame edere betoda ullamışlar ve UK ü % ile % oraıda iamesii dayaımı olumsuz etilemeyeceğii belirlemişlerdir(). Göçe, Uya ve Öztei, Seyitömer termi satralıda üç ayrı icelite UK temi edere ağırlı ciside %, % ve % 3 oralarıda çimeto ile iame edere beto üretimide ullamışlardır. UK taesi irileştiçe ve iame oraı arttıça betou sabit işleebilme içi geresidiği su mitarıı arttığıı belirlemişlerdir. İceleme uçucu ül taesii irileştiçe dolu ve üresel yapıda uzalaşıp gelişigüzel bir biçime ve sügersi bir yapıya sahip olduğuu göstermiş, bu döüşüm su ihtiyacıda gözlee değişimi açılamıştır(). Sümer, Orhaeli UK ü betou basıç dayaımı ile ılcal su emmesie ola etilerii icelemiştir. Çimeto yerie %, %, % 3, % 4 oralarıda UK iame etmiş ve UK ü betou ısa süreli dayaımlarıı olumsuz etilediğii, aca düşü oralarda UK ullaıla betolarda uzu süreli dayaımları şahit betoa göre arttığıı belirlemiştir. UK atıla betolarda ılcal su geçirimliğii azaldığıı da saptamıştır(3). Yazıcı ve Barada, Soma UK ü % 5 oraıda iame edere yüse dayaımlı betoları fizisel ve imyasal etilere arşı dayaılılığıı (durabilite) artırılmasıı icelemişlerdir. % 5 oraıda iame edile UK ü, yüse dayaımlı betoda geçirimliliği öemli orada azalttığıı tespit etmişlerdir(4). Yeğiobalı ve emiz, yüse ve düşü ireçli ii UK ile ferrosilisyum silis dumaıı birlite atıldılarıda bazı çimeto hamuru ve harcı özellilerii asıl etiledilerii araştırmışlardır. % 4 a adar vara oralarda atıla UK priz sürelerii uzatmata ve il yaşlardai dayaımları düşürmetedir. Çimetou % 6 sı adar alıa silis dumaı ile UK arışımlarıı priz süreleri, - 3 daia ısalmata ve basıç dayaımlarıda % 4 a vara artışlar sağlamatadır(5). Özca, Seyitömer ve uçbile UK i, %, % ve % 3 oraıda çimeto ile iame edere betolar üretmiştir. Betolarda eşit işleebilirli içi gereli ola su mitarıda artış olmuş, aca su/toplam bağlayıcı oralarıa göre UK lü betolarda şahite azara daha düşü değerler elde edilmiştir. Çimeto mitarıı % 3 azaltılması durumuda her ii UK üde su/toplam bağlayıcı oraıı arttığı yai işleebilirliği azalttığı gözlemiştir(6). Karaer, Çayırha UK üü PÇ-UK sistemleri üzeridei etilerii icelemiştir. Karışımlarda çimeto ağırlığıı %,, 3 ve 4 ı adar UK iame edere ullamıştır. Çayırha UK üü PÇ- UK hamur ve harçlarıı birço özelliğii geliştirdiğii saptamıştır(7). Yazıcı; silis dumaı(sd), UK ve SD-UK içere yüse dayaımlı betoları meai özellilerii, fizisel ve imyasal etilere arşı dayaılılığıı araştırmıştır. Soma-B UK ü ve SD, ağırlıça % 5,, 5,, 5, 3, 35 ve 4 oralarıda çimeto ile iame edilmiştir. Çimeto yerie atılaca optimum SD oraı % 3, UK oraı ise % 5 olara belirlemiştir(8). 9. yüzyıl solarıda hızla gelişe çimeto teolojisi ve edüstrisi, gidere alite yöüde de büyü gelişme göstermiştir. Çimeto; su ile temas ettiğide reasiyoa başlayara sertleşme sürecie girer. Bu süreç, belirli sıırlar içide bulumatadır. Stadartlar, priz başlamayı e az saat, priz souu ise e fazla saat olara belirtmetedir. Bu süreci başlaması hızlı olursa, taze betou taşımasıda ve yerleştirilmeside olduça güçlü çeilir. Sertleşme geciirse, bu defa da beto dayaımıı isteile zamada azaamaz ve alıp söme süresi geciir, dolayısıyla beto dış ilim eteleride etileebilir (9, ). Bu araştırmada, Seyitömer ve Çayırha UK leri, PÇ 4,5 çimetosuda ağırlıça % 5, %, % 5 ve % oralarıda çimeto ile iame edilmiş ve elde edile çimeto hamurlarıı priz başlagıç ve priz sou süreleri üzeridei etisi icelemiştir. 398
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3. MAERYAL VE MEO..Malzeme... Uçucu Kül Bu çalışmada, Seyitömer ve Çayırha ermi Satralleri UK leri ullaılmıştır. UK leri imyasal ompozisyoları ve fizisel özellileri ablo de verilmiştir. ablo. PÇ 4.5, Seyitömer ve Çayırha UK lerii Kimyasal ompozisyoları ve Fizisel Özellileri Kimyasal ompozisyo (%) Osit PÇ 4.5 Seyitömer UK Çayırha UK SiO 9.5 33,54 54,5 Fe O 3.95 4,43 9,49 Al O 3 5.7 5,7 7, CaO 6.94 34,6 5,73 MgO,9,65 4,4 Na O.8,8,33 K O,8,4,73 SO 3,79,56,4 Kızdırma,7,4 5,8 aybı Çözümeye.56 alıtı Fizisel Özelliler Özgül Ağırlı 3,,,8 (gr/cm 3 ) Özgül Yüzey (Blaie, cm /g) 346 37 754 ablo. Seyitömer ve Çayırha UK ü İameli Çimeto Hamurlarıı ve Sou Süreleri Numue PÇ 4.5 % 5 UK % UK % 5 UK % UK Adı UK Seyitömer Çayırha... Çimeto Çalışmada, Yozgat Yibitaş Çimeto Fabriası ürüü PÇ 4,5 çimetosu ullaılmıştır. Çimetou imyasal ompozisyou ve fizisel Numue No Sou Sou 399 özellileri ablo de verilmiştir...3. Karışım Suyu Çimeto hamurlarıı hazırlamasıda arışım suyu olara Aara şehir içme suyu ullaılmıştır... Metot PÇ 4.5 içerisie %, % 5, %, % 5 ve % oraıda Seyitömer ve Çayırha UK ü iamesi ile douz farlı arışım elde edilmiştir. PÇ 4.5 otrol umuesi ve PÇ-UK arışımları ile elde edile çimeto hamurlarıı priz başlagıç ve priz sou deeyleri, S 4() e göre yapılmıştır. sürelerii tespitide öce S 4 e göre ıvam deeyleri yapılmıştır. süreleri, Mauel Vicat aleti ullaılara tespit edilmiştir. Deeyler, G.Ü. ei Eğitim Faültesi Yapı Eğitimi Bölümü Yapı Malzemesi Laboratuarıda yapılmıştır. Laboratuar sıcalığı, ± ºC ve bağıl em % 5-6 dır. Souçlar, ısıtlayıcısız te eteli özel düzeyli deeyler ategoriside te yölü varyas çözümlemesi yapılara deemei etisi ölçülmüştür. Di doğrusal bağıtılar urulara düzeyleri birbirleriyle ola etileşimleri, süresie uçucu ül ullaımıı etisi yotur hipotezi ile sorgulamıştır. 3. BULGULAR VE DEĞERLENDİRME Kotrol çimetosu PÇ 4.5 ile Seyitömer ve Çayırha UK iameli çimeto hamurları üzeride yapıla deeyler soucuda bulua priz başlama ve priz sou süreleri ablo de, ortalama priz başlama ve priz sou süreleri değerleri ise ablo 3 de verilmiştir. Başlam a Sou Sou Sou Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia 78 55 95 68 38 3 7 355 33 37 86 6 9 8 9 98 85 363 95 365 3 89 7 75 4 9 88 35 3 374 78 55 85 74 36 334 4 385 43 86 6 5 88 7 373 344 45 37 435 3 89 7 8 9 63 368 337 47 379 4
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 ablo 3. Seyitömer ve Çayırha UK ü İameli Çimeto Hamurlarıı Ortalama ve Sou Süreleri UK PÇ 4.5 % 5 UK % UK % 5 UK % UK sou sou sou sou sou Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Daia Seyitömer 84 6 96 74 36 97 8 356 33 37 Çayırha 84 6 8 88 69 368 338 44 379 48 ablo ve ablo 3 te görüldüğü gibi priz başlama ve priz sou süreleri, UK iame oraı yüseldiçe otrol çimetosua göre devamlı olara artış göstermiştir. Diğer bir ifade ile UK, iame oraı arttıça bu süreleri gecitirmiştir. Bu durum, hem Seyitömer hem de Çayırha UK ü içi geçerli olup sırasıyla Şeil ve Şeil de görülmetedir. Her ii UK içi de e düşü artış % 5 UK iameli hamurlarda, e yüse artış ise % UK iameli hamurlarda gerçeleşmiştir. Özellile % 5 de sorai UK iame oralarıda hem priz başlama hem de priz sou süresi artışı daha fazla olmuştur. ablo 3 dei ortalama priz başlama sürelerie baıldığıda % 5 UK iameli umuelerde otrol çimetosua göre Seyitömer UK üde daia, Çayırha UK üde 4 daia gecime olure, bu süre % UK iameli hamurlarda sırasıyla 9 daia ve 95 daiaya adar çımıştır. sou süreleride ise % 5 UK iameli umuelerde otrol çimetosua göre Seyitömer UK üde daia, Çayırha UK üde 6 daia gecime olure, bu süre % UK iameli hamurlarda sırasıyla 8 daia ve 66 daiaya adar çımıştır. Süreleri (Daia) 5 4 3 5 Çayırha Uçucu Kül Oraları (%) 5 sou başlagıcı Şeil. Çayırha UK ü İame Oraı ile ve Sou Süreleri İlişisi Çayırha UK ü, bütü UK iame oralarıda Seyitömer UK üe göre priz sürelerii daha fazla artırmıştır. Bu durum, Seyitömer ve Çayırha UK iameli çimeto hamurlarıı priz başlama ve priz sou süreleri ıyaslamalı grafiğii verildiği Şeil 3, Şeil 4 ve Şeil 5 te açı olara görülmetedir. süreleridei artış, hem priz başlama hem de priz sou süreleri içi geçerlidir. Çayırha UK üdei bu artış, imyasal reasiyoları Seyitömer UK üe göre daha yavaş olması ile açılaabilir. 5 5 Süreleri (Daia) 4 3 sou başlagıcı Süreleri (Daia) 4 3 Çayırha Uçucu Külü başlagıcı başlagıcı 5 5 Seyitömer Uçucu Kül Oraları (%) 5 Uçucu Kül Oraları (%) 5 Şeil. Seyitömer UK ü İame Oraı ile ve Sou Süreleri İlişisi Şeil 3. Seyitömer ve Çayırha UK ü İame Oraı ile Süreleri Kıyaslamalı Grafiği 4
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3 Bitiş Süreleri (Daia) 5 4 3 5 Uçucu Kül Oraları (%) 5 Seyitömer Uçucu Külü Bitişi Çayırha Uçucu Külü Bitişi Şeil 4. Seyitömer ve Çayırha UK ü İame Oraı ile Sou Süreleri Kıyaslamalı Grafiği Süreleri (Daia) 5 4 3 5 Uçucu Kül Oraları (%) 5 Seyitömer Uçucu Külü Bitişi Çayırha Uçucu Külü Bitişi Çayırha Uçucu Külü başlagıcı Seyitömer Uçucu Külü başlagıcı Şeil 5. Seyitömer ve Çayırha UK ü İame Oraı ile ve Sou Süreleri Kıyaslamalı Grafiği 4.. Seyitömer UK ü İameli Hamurlara Ait Başlagıcı Aalizi Çimetoda Seyitömer UK ü iamesii priz başlama süresie etisie ilişi veriler, ablo 4 da verilmiştir (Değerler ablo de alımıştır). Bu amaçla aşağıdai işlemler gerçeleştirilmiştir; ablo 6 da yararlaara, areler toplamı: j Yij j i N olara hesaplaır. Deemeler arası areler toplamı: 356,4 ij deeme ifadesi ile deeme j j N 353,73 olara bulumuştur. Burada areler toplamı: deeme45,67 olara hesaplaır. Bulua bu değerlerde yararlaara, areler ortalaması: olara buluur. Hata areler ortalaması ise; 353,73 deeme ( ) (5 ) 83,43 45,67 ( N ) (5 5) 45,6 olara hesaplaır ve burada elde ettiğimiz verilere dayaara F testi ile F hesap aşağıdai gibi hesaplaır. F 83,43 45,6 77,5 ablo 4. Seyitömer UK ü İame Oraları ve Süreleri PÇ 4.5 Seyitömer UK otrol % 5 % % 5 % 78 95 38 7 33 86 9 9 85 95 89 4 88 3 j 553 589 78 845 98 363 j 3 3 3 3 3 N5 j Y ij j 5693 6766 3853 74934 j Y ij 897947 J i Matematisel model delemi() :Y ij µ + τ j + ε olara urulmuştur. Bulua bu değerler ablo 5 dei varyas çözüm tablosua atarılır. 4
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 ablo 5. Seyitömer UK ü İamesii sıa Ait Varyas Çözümleri ablosu (9) Kaya UK F F hesap 77,5 Deemeler Arası 353,73 83,43 F tablo 95 F 4, 3,48 4 F hesap > F tablo Deemeler İçi 45,67 45,6 oplam 4 356,4 858,69 Hipotez red olur F hesap 77,5 > F tablo 95F 4, 3,48 olduğuda, PÇ 4,5 çimetosu içeriside uçucu ül iamesii priz başlama ve bitiş sürelerie etisii olduğu abul edilmiştir. α,5 alamlılı düzeyi diate alıırsa F dağılım tablosuda F 4, 3,48 olara buluur. F hesap > F tablo olduğu içi H hipotezi reddedilir ve ilgili alamlılı grafiği Şeil 6 dai gibi olur. Kabul Red 3,48 77,5 Şeil 6. F testi Grafiği ( α,5 alamlılı grafiği) 4... Seyitömer UK ü İameli Hamurları Değerlerie Ait Di Doğrusal Bağıtıları Kurulması ve est Edilmesi Varyas aalizii otrolü içi, (deeyde serbestli derecesi 4 olduğuda) umueler arasıda dört adet di doğrusal bağıtı urulabilir (Sd4). Bua göre; C - 4 C - 3 C 3 - - 3 + 4 C 4 - - 3-4 + 5 olara di doğrusal bağıtılar urulmuştur. Kurula bu dört adet di doğrusal bağıtıları atsayıları ablo 6 da verilmiştir. ablo 6. Seyitömer UK ü İamesii sıa Ait Di Katsayılar ablosu 3 4 5 C + - C + - C 3 + - - + C 4 + - - - + ablo 6 da verile di doğrusal bağıtı atsayıla-rıda yararlaara; m C C j C 9 C 9 C 3 C 4 68 değerleri hesaplamıştır. Bulara ilişi areler toplamı; C ifadeleri ullaılıp, cm ifadesi ullaılara hesaplaırsa, C m cm 5 olara yazılabilir ve, j C 4.66 C 36.6 C 85.8 C3 Cm C j C 4 397,4 olara buluur. Burada her bir di doğrusal bağıtı içi hipotez testi yapılmış ve elde edile souçlar aşağıda verilmiştir; 95F, 4,96 ( F ablosuda) 4
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3 Hipotez soucu H :τ τ 4 F, 33,97 > 4,96 H red olur. H :τ τ 3 F, 5,4 > 4,96 H red olur. H 3 :τ +τ 3 τ +τ 4 F, 8,78 > 4,96 H 3 red olur. H 4 :τ +τ 5 τ +τ 3 +τ 4 F, 683, > 4,96 H 4 red olur. Yapıla F testi eticeside α,5 alamlılı düzeyide F hesap > F tablo olduğuda dolayı hipotezler reddedilmiştir. Böylece Seyitömer UK üü PÇ 4,5 çimetosuu priz başlama sürelerii etileyere gecitirdiği tespit edilmiştir. 4.. Çayırha UK ü İameli Hamurlara Ait Başlagıcı Aalizi Çimetoda Çayırha UK ü iamesii priz başlama süresie etisie ilişi veriler, ablo 7 de verilmiştir (Değerler ablo de alımıştır). Matematisel model delemi : Y ij µ + τ j + ε olara urulmuştur. Bu amaçla aşağıdai işlemler gerçeleştirilmiştir: Deemeler arası areler toplamı: deeme j ij j N ifadesi ile deeme 8638, 93 olara buluur. Burada Hata Kareler oplamı deeme 76,67olara hesaplaır. Bulua bu değerlerde yararlaara, areler ortalaması: deeme 8638,93 ( ) ( 5 ) 659,73 olara hesaplaır. Hata areler ortalaması ise 76,67 ( N ) (5 5 ) 7,66 buluur. Burada elde edile verilere dayaara F 659, 73 746, 9 olur. 7, 66 ablo 7. Çayırha UK ü İame Oraları ve Süreleri PÇ 4.5 Çayırha UK otrol % 5 % % 5 % 78 74 334 385 86 5 7 344 37 89 8 63 337 379 j 553 63 87 5 36 434 j 3 3 3 3 3 N 5 j Y ij j ablo 7 de yararlaara, areler toplamı : j Yij 895, 6 j i N olara hesaplaır. 9389 745 34346 435 j Y ij 46 J i Bulua bu değerler ablo 8 dei varyas çözüm tablosua atarılır. Hipotezi doğruluğu araştırılmış, deeme ablo 8. Çayırha UK ü İamesii sıa Ait Varyas Çözümleri ablosu Kaya UK F Deemeler Arası 4 8638,93 659,73 F hesap 746,9 F tablo 95 F 4, 3,48 F hesap > F tablo Deemeler İçi 76,67 7,66 oplam 4 895,6 687,39 Hipotez red olur H : τ j (üm j,,3,4,5 içi) F hesap 746,9 > F tablo95f 4, 3,48 olduğuda 43
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 etisi olara çimeto içeriside Çayırha UK ü iamesii priz başlama süresii gecitirdiği abul edilmiştir. Yapıla deeyleri doğruluğuu test etme içi F testi seçilmiş ve bua göre hesaplama yötemiyle F hesap 746,9 olara bulumuştur. α,5 alamlılı düzeyi diate alıırsa, F dağılım tablosuda F 4, 3,48 olara buluur. F hesap > F tablo olduğu içi H hipotezi reddedilir ve ilgili alamlılı grafiği Şeil 7 dei gibi olur. ablo 9 da verile di doğrusal bağıtı atsayılarıda yararlaara, C ifadeleri ullaılara, C -46 m C C j C -84 C 3 38 C 4-756 değerleri hesaplamıştır. Bulua bu değerlere ilişi areler toplamı ; Kabul cm Cm j C cm C m 5 C j ifadeleri ile Red 3,48 746,9 Şeil 7. F testi Grafiği ( α,5 alamlılı grafiği) 4... Çayırha UK ü İameli Hamurları Değerlerie Ait Di Doğrusal Bağıtıları Kurulması ve est Edilmesi Varyas aalizii otrolü içi, umueler arasıda dört adet di doğrusal bağıtı urulabilir(sd4). Bua göre; C - 4 C - 3 C 3 - - 3 + 4 C 4 - - 3-4 + 5 olara di doğrusal bağıtılar urulmuştur. Kurula dört adet di doğrusal bağıtıları atsayıları ablo 9 da verilmiştir. ablo 9. Çayırha UK ü İamesii sıa Ait Di Katsayılar ablosu 3 4 5 C + - C + - C 3 + - - + C 4 + - - - + 35574 C 564,66 C 587 C3 C 4 38,4 olara hesaplaır. Burada, her bir di doğrusal bağıtı içi hipotez testi yapılmış ve elde edile souçlar aşağıda verilmiştir: 95F, 4,96 ( F ablosuda) H :τ τ 4 Hipotez soucu F, 86, > 4,96 H red olur. H :τ τ 3 F, 4 > 4,96 H red olur. H 3 :τ +τ 3 τ +τ 4 F, 57,37> 4,96 H 3 red olur. H 4 :τ +τ 5 τ +τ 3 +τ 4 F, 377,5>4,96 H 4 red olur. Yapıla F testi eticeside α,5 alamlılı düzeyide F hesap > F tablo olduğuda dolayı hipotezler reddedilmiştir. Dolayısıyla Çayırha UK ü PÇ 4,5 çimetosuu priz başlagıç sürelerii etileyere gecitirdiği tespit edilmiştir. 4.3. Seyitömer UK ü İameli Hamurlara Ait Sou Aalizi Çimetoda Seyitömer UK ü iamesii priz sou süresie etisie ilişi veriler ablo da verilmiştir.(değerler ablo de alımıştır.) 44
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3 ablo. Seyitömer UK ü İame Oraları ve Sou Süreleri PÇ 4.5 Seyitömer UK otrol % 5 % % 5 % 55 68 3 355 37 6 8 98 363 365 7 75 9 35 374 j 786 83 89 69 9 4679 j 3 3 3 3 3 N5 j Y ij j 646 5849 657 38995 4 j Y ij 48863 J i Matematisel model delemi: Y ij µ + τ j + ε olara urulara aşağıdai işlemler gerçeleştirilmiştir. ablo de yararlaara, areler toplamı; Bulua bu değerler ablo dei varyas çözüm tablosua atarılır. ablo. Seyitömer UK ü Sou Değerlerie ait Varyas Çözümleri ablosu Kaya UK F Deemeler Arası 4 874,6 7656,56 F hesap,6 F tablo 95 F 4, 3,48 F hesap > F tablo Deemeler İçi 35,67 35,6 oplam 4 866,93 769,8 Hipotez red olur j Yij 866,93 olara j i N hesaplaır.deemeler arası areler toplamı ise; deeme j ij j N ifadesi ile deeme 874,6 olara hesaplaır. Burada areler toplamı; deeme 35, 67 değeri hesaplaır. Bulua değerlerde yararlaara areler ortalaması; deeme 874,6 768,56 ve ( ) (5 ) areler ortalaması ise ; hesaplaır. 35,67 ( N ) (5 5) 35,6 olara Bulua değerlerde yararlaara F testi ile F hesap aşağıdai gibi hesaplaır: F hesap 768,56 35,6,6 H : τ j (üm j,,3,4,5 içi) F hesap,6 > F tablo95f 4, 3,48 olduğuda hipotezi doğruluğu araştırılmış, çimetoda Seyitömer UK ü iamesii priz sou sürelerie etisii olduğu belirlemiştir. Yapıla deeyleri doğruluğuu test etme içi F testi seçilmiş ve bua göre hesaplama yötemiyle F hesap,6 olara bulumuştur. α,5 alamlılı düzeyi diate alıırsa F dağılım tablosuda F 4, 3,48 olara buluur. F hesap > F tablo olduğu içi H hipotezi reddedilir ve ilgili alamlılı grafiği Şeil 8 dei gibi olur. Kabul Red 3,48,6 Şeil 8. F testi Grafiği ( α,5 alamlılı grafiği) 45
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 4.3.. Seyitömer UK ü İameli Hamurları Sou Değerlerie Ait Di Doğrusal Bağıtıları Kurulması ve est Edilmesi Varyas aalizii otrolü içi, umueler arasıda dört adet di doğrusal bağıtı urulabilir (Sd4). Bua göre; C - 4 C - 3 C 3 - - 3 + 4 C 4 - - 3-4 + 5 olara di doğrusal bağıtılar urulmuştur. Kurula dört adet di doğrusal bağıtıları atsayıları ablo de verilmiştir. ablo. Seyitömer UK ü İamesii Sou Değerlerie Ait Di Katsayılar ablosu 3 4 5 C + - C + - C 3 + - - + C 4 + - - - + ablo de verile di doğrusal bağıtı atsayıları ve m C C j ullaara, C ifadeleri Bulara ilişi areler toplamı ; cm edilirse; Cm j C C 3348,6 C 793,5 C3 633,33 ifadesi ullaılara hesap C 4 5688,6 olara hesaplaır. Burada her bir doğrusal bağıtı içi hipotez testi yapılmış ve elde edile souçlar aşağıda verilmiştir: 95F, 4,96 ( F ablosuda) ablo 3. Çayırha UK ü iame Oraları ve Sou Süreleri Hipotez soucu H :τ τ 4 F, 378,56 > 4,96 H red olur. H :τ τ 3 F,,5 > 4,96 H red olur. H 3 :τ +τ 3 τ +τ 4 F, 46,3 > 4,96 H 3 red olur. H 4 :τ +τ 5 τ +τ 3 +τ 4 F, 494,7 > 4,96 H 4 red olur. Yapıla F testi soucuda α,5 alamlılı düzeyide F hesap > F tablo olduğuda dolayı hipotezler reddedilmiştir. Dolayısıyla Seyitömer UK üü PÇ 4,5 çimetosuu priz sou sürelerii etileyere artırdığı tespit edilmiştir. PÇ 4.5 Çayırha UK otrol % 5 % % 5 % 55 85 36 4 43 6 88 373 45 435 7 9 368 47 4 j 786 864 3 4 85 58 j 3 3 3 3 3 N 5 j Y ij j 646 4885 45597 5474 5555 j Y ij 959 J i C - 83 C -69 C 3 4 C 4-889 değerleri hesaplamıştır. 4.4. Çayırha UK ü İameli Hamurlara Ait Sou Aalizi Çimetoda Çayırha UK ü iamesii priz sou süresie etisie ilişi veriler ablo 3 de verilmiştir (Değerler ablo de alımıştır). 46
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3 Matematisel model delemi: Y ij µ + τ j + ε olara urulmuştur. Bu amaçla aşağıdai işlemler gerçeleştirilmiştir. ablo 3 de yararlaara areler toplamı ; j j i Y ij N 6673 olara hesaplaır. Deemeler arası areler toplamı ij deeme 66336,66 olara j j N hesaplaır. Hata areler toplamı ; deeme 395,34 olara bulumuştur. Bulua bu değerlerde yararlaara Geel areler ortalaması; deeme 66336,6 6584,65 ve ( ) (5 ) Hata areler ortalaması ; 395, 34 ( N ) (5 5 ) 39,53 olara hesaplaır. Burada elde edile verilere dayaara F testi ile F hesap aşağıdai gibi hesaplaır: F 6584,6 39,53 49,53 Bulua bu değerler ablo 4 dei varyas çözüm tablosua atarılır. α,5 alamlılı düzeyi diate alıırsa F dağılım tablosuda F 4, 3,48 olara buluur. F hesap > F tablo olduğu içi H hipotezi reddedilir ve ilgili alamlılı grafiği Şeil 9 dai gibi olur. Kabul Red 3,48 49,53 Şeil 9. F testi Grafiği ( α,5 alamlılı grafiği) 4.4.. Çayırha UK ü İameli Hamurları Sou Değerlerie Ait Di Doğrusal Bağıtıları Kurulması ve est Edilmesi Varyas aalizii otrolü içi, umueler arasıda dört adet di doğrusal bağıtı urulabilir(sd4). Bua göre; C - 4 C - 3 C 3 - - 3 + 4 C 4 - - 3-4 + 5 olara di doğrusal bağıtılar urulmuştur. Kurula dört adet di doğrusal bağıtıları atsayıları ablo 5 te verilmiştir. ablo 4. Çayırha Uçucu Külüü Bitişie Ait Varyas Çözümleri ablosu Kaya UK F Deemeler Arası 4 66336,66 6584,6 F hesap 49,53 F tablo 95 F 4, 3,48 F hesap > F tablo Deemeler İçi 395,34 39,53 oplam 4 6673 663,69 Hipotez red olur H : τ j (üm j,,3,4,5 içi) F hesap 49,53 > F tablo95f 4, 3,48 olduğuda H : τ j hipotezi red olur. Dolayısıyla PÇ 4,5 çimetosuda Çayırha UK ü iamesii priz sou sürelerii gecitirere etilediği abul edilmiştir. Yapıla deeyleri doğruluğuu test etme içi F testi seçilmiş ve bua göre hesaplama yötemiyle F hesap 49,53 olara bulumuştur. ablo 5. Çayırha Uçucu Külü Bitişie Ait Di Katsayılar ablosu 3 4 5 47
M. Halu ÇELİK, H. Yılmaz ARUNAŞ,Yaup BARAN/POLİEKNİK DERGİSİ,CİL 6, SAYI, 3 C + - C + - C 3 + - - + C 4 + - - - + ablo 5 te verile di doğrusal bağıtılar ve m C C j yararlaara; C - 456 C -39 C 3 6 C ifadeleride C 4-38 olara hesaplaır. Bulara ilişi areler toplamı cm Cm j C cm ifadeleride yararlaara C 34656 95,6 C C3 3,8 C m 5 C j C 4 8,66 olara buluur. Burada her bir di doğrusal bağıtı içi hipotez testi yapılmış ve elde edile souçlar aşağıda verilmiştir: 95F, 4,96 ( F ablosuda) Hipotez soucu H :τ τ 4 F, 876,7 >4,96 H red olur. H :τ τ 3 F, 4,83 >4,96 H red olur. H 3 :τ +τ 3 τ +τ 4 F, 7,84 >4,96 H 3 red olur. H 4 :τ +τ 5 τ +τ 3 +τ 4 F, 784,76>4,96 H 4 red olur. Yapıla F testi eticeside α,5 alamlılı düzeyide F hesap > F tablo olduğuda dolayı hipotezler reddedilmiştir. Dolayısıyla Çayırha UK üü PÇ 4,5 çimetosuu priz sou sürelerii etileyere gecitirdiği tespit edilmiştir. 5. SONUÇLAR VE ÖNERİLER Deeysel araştırmada elde edile souçlar ile öeriler, aşağıda sıralamıştır:. Seyitömer ve Çayırha UK leri, çimeto hamuruu priz başlama ve priz sou sürelerii artırmıştır. Çayırha UK üü priz sürelerie etisi daha fazladır.. Hem Seyitömer hem de Çayırha UK leri, bütü iame oralarıda çimeto hamuruu priz sürelerii artırmıştır. 3. Seyitömer UK ü PÇ 4,5 ile ıyasladığıda, % 5, %, % 5, % iame oralarıda sırasıyla priz başlama süresii, 5, 98, 9 daia, priz sou süresii ise, 35, 94, 8 daia gecitirmiştir. 4. Çayırha UK ü PÇ 4,5 ile ıyasladığıda ise, % 5, %, % 5, % iame oralarıda sırasıyla priz başlama süresii 4, 85, 54, 95 daia, priz sou süresii ise 6, 6, 5, 66 daia gecitirmiştir. 5. Her ii UK de de % iame oraıda priz süreleridei artış hızı, % ve % 5 oralarıa göre yavaşlamıştır. 6. başlama ve sou süreleridei artışlar yai gecimeler, stadart sıırlarıa uygudur. 7. Her ii UK içide, çimetoda % de fazla iame yapılması halide priz sürelerii araştırılması ayrı bir çalışma ousu olabilir. 8. Uçucu ül gibi atı malzemeleri çimetoda iame yötemi ile ullaılması, hem çevre irliliğie hem de üle eoomisie olumlu yöde atı sağlare çimeto hammaddeside de tasarruf yapma imaı vereceği düşüülmetedir. EŞEKKÜR Çalışmada ullaıla çimeto ve uçucu ülleri imyasal aalizlerii yapa SE Aara Çimeto ya, PÇ 4.5 çimetosuu sağlaya Birli Hazır Beto Firmasıa teşeür ederiz. KAYNAKLAR. Neville, A.M., Properties of Cocrete, Logma Scietific&echical, New Yor, 98.. Mehta, P.K., Cocrete- Structure, Properties, ad Materials, Pretice-Hall, New Jersey, 986. 3. oyay, M., Erdoğdu, K., Uçucu Külleri Karaterizasyou, ÇMB, Aara, 998. 4. Erdoğa,.Y., Atı Malzemeleri İşaat Edüstriside Kullaımı, Uçucu Kül ve 48
SEYİ ÖMER VE ÇAYIRHAN UÇUCU KÜLLERİNİN PO... / POLİEKNİK DERGİSİ, CİL 6, SAYI, 3 Yüse Fırı Cürufu, Edüstriyel Atıları İşaat Setörüde Kullaılması Sempozyumu Bildiriler Kitabı, MMOB İşaat Mühedisleri Odası Aara Şubesi, Aara, 993. 5. Arutaş, H.Y., oyay, M., Katılı Çimeto Üretimide Diatomiti Puzolai Malzeme Olara Kullaılabilirliği, Çimeto ve Beto Düyası,, 4, 33-4, Aara, 996. 6. Eici, C.E., Atalya Etiba Eletrometalurji İşletmesi Silis Dumalarıı Çimeto ve Betoda Katı Maddesi Olara Değerledirilmesi, Dotora ezi, Fırat Üiversitesi Fe Bilimleri Estitüsü, Elazığ, 995. 7. Wu, X., Zhu, H., Hou, X., Li, H., Study o Steel Slag ad Fly Ash Composite Portlad Cemet, Cemet ad Cocrete Research, 9, 7, 3-6, 999. 8. Ere, O., Broos, J.J., Çeli,., Settig imes of Fly Ash ad Slag-Cemet Cocretes as Affected by Curig emperature, Cemet Cocrete ad Aggregates, 7,, -7, 995. 9. Alba, N., Vazquez, E., Gasso, S., Baldasao, J.M., Stabilizatio/Solidificatio of MSW icieratio residues from Facilities with Differet Air Pollutio Cotrol Systems. Durability of Matrices Versus Carboatio, Waste Maagemet,, 33-33,.. Erdoğa,.Y., Parla, B., Yüse-Kireçli Uçucu Külleri Beto Basıç Dayaımları, Edüstriyel Atıları İşaat Setörüde Kullaılması Sempozyumu Bildiriler Kitabı, MMOB İşaat Mühedisleri Odası Aara Şubesi, Aara, 993.. Göçe, A., Çiçeli, O.C., Uya, M., Öztei, E., Uçucu Küllü Betoları Meai Özellileri Üzerie Bir Deeysel Çalışma, 4.Ulusal Beto Kogresi, MMOB İşaat Mühedisleri Odası İstabul Şubesi, İstabul, 996.. Göçe, A., Uya, M., Öztei, E., İceliğe Bağlı Olara Uçucu Küllü Betoları Su İhtiyacıdai Değişim, 4.Ulusal Beto Kogresi, MMOB İşaat Mühedisleri Odası İstabul Şubesi, İstabul, 996. 3. Sümer, M., F-ipi Bir Uçucu Külü Betou Basıç Dayaımıa ve Kılcal Su Emmesie Etileri, Edüstriyel Atıları İşaat Setörüde Kullaılması Sempozyumu, MMOB İşaat Mühedisleri Odası Aara Şubesi, Aara, 995. 4. Yazıcı, Ş., Barada, B., Uçucu Kül Katılı Yüse Dayaımlı Beto, Edüstriyel Atıları İşaat Setörüde Kullaılması Sempozyumu, MMOB İşaat Mühedisleri Odası Aara Şubesi, Aara, 995. 5. Yeğiobalı, A., emiz, H., Uçucu Kül ile Silis Dumaı Katılı Çimeto Hamur ve Harçlarıı Bazı Özellileri, Edüstriyel Atıları İşaat Setörüde Kullaılması Sempozyumu, MMOB İşaat Mühedisleri Odası Aara Şubesi, Aara, 995. 6. Özca, M., uçbile ve Seyitömer Uçucu Küllerii Beto Özellilerie Etisi ve Etili Katsayılarıı Belirlemesi, Yüse Lisas ezi, İ..Ü. Fe Bilimleri Estitüsü, İstabul, 997. 7. Karaer, K., Çayırha Uçucu Külüü Portlad Çimetosu-Uçucu Kül Hamur ve Harçlarıı Özellilerie Etileri, Yüse Lisas ezi, ODÜ. Fe Bilimleri Estitüsü, Aara, 996. 8. Yazıcı, Ş., Silia Dumalı ve Uçucu Küllü Yüse Dayaımlı Betoları Meai Özellileri ve Durabilitesi, Dotora ezi, D.E.Ü. Fe Bilimleri Estitüsü, İzmir 996. 9. Şimşe, O., Yapı Malzemeleri, Cilt, Aara Üiversitesi Basımevi, Aara,.. S 9, Çimeto-Portlad Çimetoları, ür Stadartları Estitüsü, 99.. S 4, Çimetoları Fizii ve Meai Deey Metotları, ür Stadartları Estitüsü, 985.. Çeli, M.H., Deey Düzeleme ve Çözümleme Metotları, Yüse Lisas Ders Notları, G. Ü. Fe Bilimleri Estitüsü, Yapı Eğitimi A.B.D., Aara, 996. 49