EĞİTİMDE İNOVASYON Gürkan SARIDAŞ, İpek ARAÇ İstanbul, 2015
T. C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ EĞİTİM BİLİMLERİ ANABİLİM DALI EĞİTİM YÖNETİMİ ve DENETİMİ BİLİM DALI EĞİTİMDE İNOVASYON Gürkan SARIDAŞ İpek ARAÇ Yrd. Doç. Dr. Faruk LEVENT İstanbul, 2015
İçindekiler İçindekiler... 2 Giriş... 5 İnovasyon Nedir?... 6 İnovasyon Kavramı... 6 İnovasyonun Tanımı... 7 İnovasyon Türleri... 9 Ürün İnovasyonu... 9 Süreç İnovasyonu... 9 Sonuç İnovasyonu... 9 Hizmet İnovasyonu... 10 İnovasyon Stratejileri... 12 Strateji Nedir... 12 İş Planı... 13 Neden İş Planı?... 13 İş Planını Kim Yazmalı?... 14 İş Planı Hazırlarken Nelere Dikkat Etmelisiniz?... 14 İyi bir İş Planı için Neler Gerekir?... 16 İş Planıyla İlgili Unutulmaması Gerekenler... 17 İnovasyon Kültürü... 19 İnovasyon Ölçümleri... 20 İnovasyon Çalışmaları... 22 Dünya da İnovasyon... 22 Rusya... 24 Güney Kore Türkiye Karşılaştırması... 26 Türkiye de İnovasyon... 28 Eğitimde İnovasyon Mümkün Mü?... 30
Eğitimde İnovasyon... 31 Eğitim Örgütlerinde İnovasyon... 34 Öğretmen Eğitiminde İnovasyon... 34 Öğretmen ve Eğitim Sistemi... 34 Yaratıcı Eğitim... 35 Yaratıcı Öğretmen... 36 Öğretmen Eğitiminde İnovasyon... 38 Eğitimde İnovasyon Öncüsü Finlandiya... 40 Türkiye de ve Yurt Dışında Eğitimde İnovasyon Uygulamaları... 41 Türkiye de İnovasyon Uygulamaları... 41 Amerika Birleşik Devletleri nde İnovasyon Uygulamaları... 47 Güney Kore de Eğitimde İnovasyon Uygulamaları... 49 Avustralya da Eğitimde İnovasyon Uygulamaları... 50 Örgüt Kültüründe İnovasyon... 52 İnovatif Kişi... 52 Örgütsel Özellikler... 52 Örgütlerden Ülkeye... 53 Örgütsel Öğrenme ve İnovasyon... 54 Örgütsel Öğrenme... 54 Örgütsel Öğrenmede İnovasyon... 55 Kamu ve Özel Sektörde İnovasyon... 57 Kamunun Rolü... 57 Yol gösterici... 57 Dönüştürücü... 57 Kolaylaştırıcı... 57 Ekosistem geliştirici... 57 Ar-Ge... 58
Ar-Ge İnovasyon İlişkisi... 59 İnovatif Düşünme... 59 Sürdürülebilir İnovasyon... 62 Etkili İnovasyon... 62 İnovasyon Sürecinin Yönetimi... 63 İnovasyon Liderliği... 66 Sonuç... 68 Kaynakça... 70
Giriş İnovasyon, bilim ve teknoloji dünyasının son yıllarda en güncel sözcüklerinden biridir. Anlamını karşılayacak tam bir Türkçe sözcük olmadığı için zaman zaman yenilenme olarak adlandırılsa da bu durumda sadece eksik değil, yanlış da anlaşılabilen bir terim ortaya çıkarmaktadır. İnovasyon, "yeni ve değişik bir şey yapmak" anlamındaki Latince "innovare" kökünden türetilmiştir. İnovasyon bilim ve teknolojinin ekonomik ve toplumsal yarar sağlayacak şekilde yenilenmesi anlamına gelmektedir. Türkçe karşılığı olarak kullanılan yenilenme sözcüğü inovasyonun ancak bir kısmını tanımlayabilmektedir. İnovasyon denilince, bilim ve teknolojiyi kullanırken, çıktılarında ekonomi ve topluma yönelik yarar yaratması da özellikle vurgulanır. Tanımlamaya bakıldığında bilim ve teknoloji politikalarındaki kısa ve uzun vadeli hedeflerin de inovasyon ile aynı olduğu düşünülebilir. Çünkü her ikisinde de toplumsal yarar amaçlamaktadır. İnovasyonlar, meydana getirdiği değişikliğin derecesine ve alanına göre farklılıklar göstermektedir. Meydana getirdiği değişikliğin derecesine göre radikal veya artırımsal inovasyon olarak sınıflanmaktadır. Yeniliğin ortaya çıktığı alan olarak ele alındığında; literatürde ürün inovasyonu, pazarlama inovasyonu, süreç inovasyonu, hizmet inovasyonu, sonuç inovasyonu, tek ve organizasyonel inovasyon olarak türlere ayrıldığı görülmektedir. Her hangi bir alanda yenilik yapılabilmesi için öncelikle var olan durumun analizinin sağlıklı bir şekilde yapılması gerekir. Var olandan yola çıkarak hedeflerin belirlenmesi, buna uygun çalışma planının yapılması, kullanılacak yöntem ve tekniklerin belirlenmesi; bir iş planının oluşturulması gerekir. İş planımızın olması kontrol etme imkanı sağlayarak, sağlam adımlar atmamızı sağlar. İş planı hazırlandıktan ve istenilen yeniliğin ortaya çıkma süreci boyunca ve süreç bitiminde yapılan değerlendirilmesi gerekir. Çünkü insanoğlu ne yapıldığını bilmeden, ne yapılacağına karar verememektedir. Bu nedenle inovasyonların etkililiği için mutlaka inovasyon ölçümleri yapılmalıdır. İnovasyonun önemli bir özelliği sürdürülebilir olmasıdır. Küreselleşmenin ve rekabetin arttığı günümüzde de, tüm sektörlerde olduğu gibi gelişen teknoloji ile birlikte eğitim sektöründe de inovasyona ihtiyaç duyulmuştur. Bu çalışmanın amacı, eğitimde, eğitim örgütlerinde ve öğretmen yetiştirme sisteminde inovasyonu anlamak ve yapılan uygulamalar ışığında değerlendirmektir.
İnovasyon Nedir? İnovasyon Kavramı İnovasyon, toplumsal, kültürel ve idari ortamda yeni yöntemlerin kullanılmaya başlanması anlamındadır. Geniş anlamda bilginin ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesi olarak tanımlanır (Cebeci ve Alaca, 2010:1). Türkçe de yenilik, yenileme gibi sözcüklerle karşılanmaya çalışılsa da, anlamı tek bir sözcükle ifade edilemeyecek kadar geniştir. Oslo Kılavuzu (2005:46) na göre inovasyon ya da yenilik, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş ürün (mal ya da hizmet) veya sürecin, yeni bir pazarlama yönteminin ya da iş uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde yeni bir organizasyonel yöntemin uygulanması; böylece ekonomik ve toplumsal faydaya dönüştürülmesidir. İnovasyon kaynakları; yeni icatlar, yeni teoriler, yeni kavramlar veya eskiden var olan ürün veya yöntemlerin geliştirilerek yeniden uygulanmasıdır. Bu uygulamada ticari fayda sağlanması önceliklidir (Freeman ve Soete, 2003; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). Horuz (2012; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014), inovasyonu, sadece basit anlamlı bir yenilenme değil, yenilenmenin kuramsal aşamasından başlayarak yenilik ürününü de içine alan ve pazarlanabilme niteliğini kabul eden bir süreç olarak değerlendirmektedir. Schermerhorn (2007; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) da yeniliğin bilgi veya fikrin pazara sunulacak bir ürüne dönüştürülmesi boyutuna vurgu yapmaktadır. Atik (2005:5; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) inovasyonda hem yenilenme sürecini hem de ortaya çıkan sonucu ön plana çıkarmaktadır. Yeniliğin sonuç anlamı ise elde edilen veya iyileştirilen mal ve hizmet olarak görülmektedir (Schermerhorn,2007:333; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). Rogers (1983:11; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) a göre yenilik, bireyler ve izleyicileri tarafından yeni olduğu kabul gören fikirler, nesneler ve uygulamalardır. Drucker (1985:12-25; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) yeniliği ekonomik ve sosyal bir kavram olarak görür ve müşterinin memnuniyetini değiştirerek, ekonomik fayda sağlamak olgusuna vurgu yapar. Esasen günümüzde stratejik yönetilen işletmelerin devamlılık ve rekabette üstünlük (Ülgen ve Mirze, 2010:32; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) için mal ve hizmet ürünlerini sürekli olarak değiştirmeleri, yenilemeleri ve müşteri istek ve beklentilerine uydurmaları, hatta bu beklentilerin önüne geçmeleri gerekmektedir. Bu hedefin gerçekleştirilmesi değişen piyasa koşullarına uyum sağlamak üzere firmanın vizyon, misyon ve stratejik hedefleri doğrultusunda (Paley, 2006:33; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) yönetilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu anlamda yenilikçilik firmalara rekabet üstünlüğü sağlamada (Ünver, 2009:180), bu üstünlüğü
sürekli hale getirmede stratejik avantajlar sağlamaktadır (Ulusoy, vd., 2008; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). Bu avantaj nedeniyle mal ve hizmet üreten bütün işletmelerin hayatiyetini sürdürmek ve rekabet koşullarında öne çıkmak için inovasyon yapmaları önem arzetmektedir. Zira ürün yenilikleri dünya pazarlarında ürün fiyatlarının artışına olanak sağlar, böylece yüksek kar getirisini garanti eder. Aynı şekilde süreç yenilikleri de maliyet düşürücü etkisiyle pazar paylarını ve karlılığı olumlu etkiler (Welfens, 2011:299) Yenilikçilik ya da inovasyon firmaların olduğu kadar ülkeler için de ekonomik gelişmenin itici gücüdür. Ekonomik büyüme ve artan karlılık, işsizliği azaltan ve yaşam kalitesini arttıran (İrmiş ve Özdemir, 2011:140) önemli bir göstergedir (Demirkaya ve Zengin, 2014). İnovasyonun, inovasyon olarak adlandırılabilmesi için "firma için yeni" olması yeterlidir. Örneğin, tekstil sektöründe faaliyet gösteren bir firma, yıkandığında buruşmayan bir kumaş geliştirebilir. Bir yemek işletmesi bilgisayar kontrollü sipariş ve faturalama sistemine geçebilir. Bir seyahat acentesi on-line rezervasyon ve bilgi servisi ile müşterilerine hizmet vermeye başlayabilir. Bir başka alanda ürünün teslim süresini kısaltmak veya bir hizmetin sunuş kalitesini artırmak için kalite standartları uygulanmaya başlanabilir. Bir imalat firması tam zamanında üretim tekniklerini kullanarak üretim sistemini yeniden yapılandırabilir (Demirkaya ve Zengin, 2014). İnovasyonun Tanımı İnovasyonun tanımı konusunda uluslararası düzeyde kabul gören kaynakların başında gelen OECD ile Eurostat ın birlikte yayınladığı Oslo Manual Kılavuzun da (2005) inovasyon; yeni veya önemli ölçüde geliştirilmiş ürünün (mal veya hizmet) veya sürecin, yeni pazarlama yönteminin veya yeni örgütsel yöntemin işletme içi uygulamalarında, işyeri organizasyonunda veya dış ilişkilerde uygulanması şeklinde açıklanmıştır (Yavuz, 2010). Genel geçer bir ifade halini almış bu tanıma bakıldığında inovasyon kavramının; ürün veya süreç ile yeni pazarlama yöntemi veya örgütsel değişime bağlandığı anlaşılmaktadır. Dolayısıyla yaygın kanının aksine inovasyon, salt teknoloji veya buna dayalı ürünlerle, süreçlerle alakalı olarak görülemez. Literatürde inovasyonlar, derecelerine, alanlarına, özelliklerine göre birçok farklı sınıflandırmalara tabi tutulmuştur (Yavuz, 2010). İnovasyonla ilgili geçmişten günümüze kadar geçen sürede birçok tanımlama yapılmıştır. Çeliktaş ın(2008; akt. Bayrakçı ve Erarslan, 2014) çalışmasında aktardığı üzere yapılmış inovasyon tanımlarından bazıları şunlardır:
Schmookler (1966): Bir işletme, kendisi için yeni bir ürün veya hizmet geliştirirse ya da kendisi için yeni bir yöntem veya girdi kullanırsa teknik bir değişiklik yapmış olur. Belli bir teknik değişikliği ilk yapan işletme inovasyonu yapandır ve yaptığı bu eylem inovasyondur. Becker ve Whisler (1967): Bir fikrin, benzer hedefleri olan organizasyonlardan biri tarafından ilk defa uygulanmasıdır. Knight (1967): İnovasyon bir organizasyon ve onun çevresi için yeni olan bir değişikliğin gerçekleştirilmesidir. Downs ve Mohr (1976): Organizasyonlardaki farklı uygulamalardır. Goldhar (1980): Fikirlerin ortaya atılmasından ticarileştirmeye kadarki süreci kapsayan inovasyon, tanımlı kaynak ayırma karar noktalarıyla bağlantılaşan organizasyonel ve bireysel davranış kalıpları dizisidir. Meydana getirdiği değişim ve farklılığın derecesine göre, inovasyon genel olarak radikal ve artırımsal olarak sınıflandırılmıştır (örn: Ettlie, 1984). Radikal inovasyonlar, radikal fikirler sonucu daha önce denenmemiş ürün, hizmet veya yöntemlerin geliştirildiği büyük atılımlarla oluşur. Artırımsal inovasyonlar ise, adım adım yapılan, bir dizi geliştirme ve iyileştirme faaliyetini içeren çalışmaların sonucu olarak ortaya çıkar (Elçi,2006,s.16). Literatürde, yönetimsel ve teknik inovasyon ayrımına da gidilmiştir (Yavuz, 2010). Eğitim alanındaki yenilik türleri, genellikle hizmet yenilikleri şeklindedir. Yapılan yenilikler, yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş yönetimsel süreç veya yapı şeklinde de olabilir. Eğitim alanında yapılan yenilik türü ne olursa olsun genelde okullarda yapılan yenilikler radikal yenilikler değil artımsal yeniliklerdir; yani yapılmış olan bir yeniliğin geliştirilmesi şeklindedir (Ozan ve Karabatak, 2013). Teknik inovasyonlar organizasyonun teknik sisteminde oluşan ve organizasyonun öncelikli iş faaliyetleri ile ilgili inovasyonlar iken, yönetimsel inovasyon ise, organizasyonun sosyal sisteminde oluşan inovasyonlardır (Damanpour, 1984,s.394; Yavuz, 2010). İnovasyonun değişim alanına göre sınıflandırılmasına bakıldığında, Schumpeter (1934), yeni ürünlerin girişi, yeni üretim yöntemlerinin girişi, yeni pazarların açılması, hammaddeler ve diğer girdiler için yeni tedarik kaynaklarının geliştirilmesi, bir endüstride yeni pazar yapılarının yaratılması şeklinde beş farklı sınıflandırma yoluna gitmiştir. Oslo Manual klavuzunda ise (2005), ürün inovasyonu, süreç inovasyonu, pazarlama inovasyonu ve organizasyonel inovasyon olarak dörtlü bir sınıflandırma yapmıştır (Yavuz, 2010).
İnovasyon Türleri Ürün İnovasyonu Yeni veya ürünün özellikleri yahut kullanılma amacıyla ilişkili olarak önemli ölçüde geliştirilmiş ürün veya hizmetin ifadesidir. Ürün inovasyonu, teknik özelliklerde, bileşenlerde, materyallerde, bütünleşik yazılımlarda kullanıcı dostu veya diğer fonksiyonel özelliklerde önemli gelişimleri içerir (Oslo Manual,2005; akt. Yavuz). Ürün inovasyonları incelenirken, işletme için ve pazar için yeni ürün şeklinde bir ayrıma gidilmiştir (Sandvik ve Sandvik,2003; akt. Yavuz, 2010). Ürün inovasyonlarının başarısı ise, yeni ürünlerin müşteriler tarafından arzu edilir olması, uygulanmasının mümkün olması ve geliştirilen yeni ürünün özellikle de toplu pazarlanabilir, satılabilir olması ile ilişkilendirilmiştir (Bayus,2008). Dolayısıyla başarılı bir ürün inovasyonu için Leonard-Barton ın da (1992; akt. Yavuz, 2010) belirttiği üzere işletmenin temel yetenekleri önem taşımaktadır (Yavuz, 2010). Süreç İnovasyonu Yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş üretim veya teslimat yönteminin veya uygun ve yeni ara basamakların uygulanmasıdır. Bu yöntemin uygulanması; tekniklerde, ekipmanda ve/veya yazılımda önemli gelişmeleri içerir (Oslo Manual,2005,s.53). Dolayısıyla süreç inovasyonlarının, bir bütün olarak ürün değil de ürünün geliştirilmesi veya yaratılmasına ilişkin gerçekleştirilmesi gereken adımların bütünü veya herhangi birinde inovatif davranılmasını ifade ettikleri ileri sürülebilir. Geleneksel ham petrol arıtma yerine konserve gibi yenilenebilir işletme kaynaklarından otomotiv yakıtı üretmek için yeni üretim yolları geliştirmek süreç inovasyonu örneği olarak sunulabilir (Maxwell,2009,s.9; akt. Yavuz, 2010). Sonuç İnovasyonu Sonuç inovasyonu en genel tanımıyla pazarda ya da piyasada olmayan bir ürünün piyasaya sürülmesine denir. Bir örnekle konuyu genişletecek olursak 90 lı yılların sonuyla piyasada artan cep telefonu sayısı ve modeli son yıllarda giderek artmasına rağmen i-phone gibi bir ürünün sektöre girmesi ele alınabilinir. Apple şirketi geliştirdiği bu ürünle piyasada var olmayan bir ürünü piyasaya sürerek sonuç inovasyonu için başarılı bir örnek teşkil etmiştir (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Öte taraftan bu tür yenilikler hizmet, ulaşım vb her alanda meydana gelebilir. İstanbul da sonuç inovasyonunu ele aldığımızda günlük 800.000 yolcu kapasitesiyle metrobüs
konu ile ilgili farklı bir örnek olarak değerlendirilebilir. Metrobüs ile 15 milyonu aşan nüfusuyla İstanbul da yolcuların ulaşımlarını sağlamada trafik faktörünün etkisinin çıkarılması hedeflenmiştir. Bu amaç doğrultusunda geliştirilen metrobüs projesi de güzel bir sonuç inovasyonu örneğidir (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Hizmet İnovasyonu Hizmet, maddi bir niteliği olmayan, alım satımı mümkün olan belirli bir fiyatı olan ve fayda sağlayan soyut bir iktisadi faaliyet olarak tanımlanabilir. Hizmet, fiziksel özelliğe sahip malın tersine, elle tutulamayan, saklanması mümkün olmayan, insan ihtiyaçlarının giderilmesine yönelik olarak üretilen veya organize edilen, turizm, haberleşme, danışmanlık gibi faaliyetlerin genel adıdır. Üretilen çıktının mülkiyetinin olmaması hizmeti üründen ayrılan temel özellik olup, bir ekonomide hizmet sağlayıcıların tümü o ekonomideki hizmet sektörünü oluşturur (Aymaz,2003 ). Bu tanımlamadan hizmetin bazı özellikleri türetilebilir (Cemalcılar,2000): Hizmetin en başta gelen özelliği soyut olmasıdır. Bunun yanında eş zamanlı üretim/tüketim, heterojenlik, değişken talep, hizmeti üretenden ayrılmama, dayanıklı olmama, alıcı ve satıcı arasında yakın ilişkiye olanak verme, farklı pazarlama sistemine sahip olma, dalgalı pazara sahip olma ve nihayet müşteriler, otoriteler veya devlet tarafından çoğunlukla denetlenebilir olma gibi özellikler bu kapsamda sayılabilir (Demirkaya ve Zengin, 2014). İşletmeler, hem ürün, hem de hizmet sunabildikleri gibi, sadece ürün veya sadece hizmet sunabilirler. Örneğin, hastaneler ve oteller genellikle sadece hizmet sunarlar. Ama restoranlar (yemek ürünü) hem hizmet hem de ürün de sunarlar. Bir bilgisayar üreticisi ürün sunar; ancak sattığı bilgisayarı müşterinin evine kadar teslim eder ve daha sonra bunun bakımını ve tamirini yaparsa hizmet sunmuş olur. Bu anlamda sunulmakta olan hizmetleri, daha çok müşteri memnuniyeti sağlayacak ya da daha çok müşterinin ilgisini çekecek şekilde değiştirmek ve farklılaştırmak da hizmet inovasyonu yapmak anlamına gelir (Çeliktaş, 2008:17). Hizmet yeniliği değer yaratmanın, büyümenin ve karlılığı arttırmanın etkin bir yolu olarak görülebilir. Bu anlamda Batı ekonomilerinin büyüme ve istihdam açısından önemli ölçüde hizmet inovasyonuna bağımlı olduğu (Bouwman and Fielt, 2008:9) söylenebilir (Demirkaya ve Zengin, 2014). Hizmet sektöründe inovasyon imalat sektöründen farklıdır. İmalat sektöründe firmalar ürün ve süreç inovasyonlarını tercih ederken, hizmet sektöründe organizasyonel inovasyon (Tether, 2005:159) ön plana çıkmaktadır. Yeni veya önemli ölçüde değiştirilmiş bir hizmet yaklaşımı, hizmetin sunumunda ve dağıtım sistemindeki yenilik ve farklılık oluşturma ve bu
amaçla yeni teknolojilerin kullanılması hizmet inovasyonu doğurur. Bu tür inovasyonlar, hizmet sektöründe faaliyet gösteren firmaların teknolojik ve organizasyonel yeteneklerinin yanı sıra insan kaynakları becerilerini de artırmalarını ve koşullara uygun olarak yeniden yapılanmalarını (Simonceska, 2012:41; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014) gerektirir Bu anlamda öncü şirketlerden söz edilebilir (Vatan, 2010:39; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). Örneğin, bilişim teknolojilerinin hizmet inovasyonu için sunduğu fırsatları iyi değerlendiren AXA OYAK, sektörde ilk çevrimiçi (online) hizmetler sunan şirket olma özelliği kazanmıştır. Bu hizmetler eczane ve hastane provizyonlarının ve hasarsızlık belgelerinin alımından, hasarlı araç ve diğer ürünlerin satışını izleme ve teklif vermeye kadar çeşitli süreçleri kapsamaktadır. Şirketin satın alma ihaleleri de yine internet üzerinden yapılmaktadır (Demirkaya ve Zengin, 2014). Öte yandan İstanbul daki Point Hotel, farklı tasarımı ve hizmet yaklaşımıyla hizmette inovasyona ve pazarlama inovasyonuna bir örnek teşkil etmektedir. Hedef kitlesini işadamları olarak belirleyen otel, ev konforu ve ofis teknolojisini bir arada sunarak, iş toplantıları için özel bir hizmet anlayışı geliştirmiştir. Bu anlayışını destekleyen, ihtiyaçlara uygun bir bilişim teknolojileri altyapısı kurarak kendisini diğer otellere göre farklılaştırmıştır. Ayrıca rakiplerinden farklı olarak minimalist detayların ön plana çıktığı iç tasarımla, hizmetin sunumunda bir ayrıcalık yaratmıştır (Demirkaya ve Zengin, 2014). KODAK firması, dijital fotoğraf makinelerinin ve cep telefonlarının geleneksel fotoğraf makinelerinin yerini almasıyla değişen müşteri ve pazar ihtiyaçlarına, hizmette inovasyon yaparak cevap vermektedir. "KODAK Mobile Services", cep telefonlarıyla çekilen dijital fotoğrafların görüntülenmesi, başkalarına gönderilmesi ve baskı siparişinin verilmesine olanak sağlayan bir hizmet sunmaktadır (Vatan, 2010:39; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). Türkiye nin ilk çevrimiçi (online) yemek sipariş sitesi olan yemeksepeti.com da bir hizmet inovasyonudur. Sitede siparişler tamamen etkileşimli bir ortamda gerçekleşmektedir. Bilişim teknolojilerinin tüm imkanları ile desteklenerek hata payı sıfıra yaklaştırılan yemeksepeti.com'da verilen bir siparişin en kısa zamanda ve en doğru şekilde kullanıcıya ulaştırılması sağlanmaktadır (Vatan, 2010; akt. Demirkaya & Zengin, 2014). Hizmet şirketleri üç şekilde yenilik yapabilmektedir. Bunlar (Demirkaya ve Zengin, 2014): Hizmet dağıtım sürecinin veya sunulan hizmetin değiştirilmesi,
Organizasyonun ve yönetim sisteminin değiştirilmesi (Toplam Kalite Yönetimi, Reenginering vb) veya hizmetin veya sürecin yeniden dizaynı, Hizmetin değişikliğe uğratılarak, müşteri beklentisine doğrultusunda sunumunun sağlanmasıdır. Özellikle bu çalışmamıza dayanak teşkil eden Cenker Eğitim ve Danışmanlık Şirketi, hizmet yeniliğinde üçüncü yola örnek teşkil etmektedir. Şirketin uygulamasında hizmet değişikliğe uğratılarak, müşteri istek ve beklentileri doğrultusunda yeniden dizayn edilmiştir. Değişimin esası mevcut kreş hizmetlerinin müşteri istek ve beklentileri doğrultusunda revize edilerek, Türk Milli Eğitiminin yeni geliştirdiği eğitim sistemine (4+4+4) uyarlanarak, konaklama ve etüd merkezi olarak hizmet verecek şekilde dizayn edilmesidir (Cenker Danışmanlık, 2012; akt. Demirkaya ve Zengin, 2014). İnovasyon Stratejileri Strateji Nedir Strateji askeri bir terimdir. Savaşı kazanmak için izlenmesi gereken yolu, taktikler bütününü tanımlar. Bir şirketin de varolabilmek ve büyüyebilmek için pazarda süregelen kıyasıya rekabet savaşını kazanması gerekir. Bunun için sahip olunması gereken en önemli silah iyi hazırlanmış, özümsenmiş ve başarıyla uygulanan bir stratejidir. Sadece inovasyonda değil, işinizin her alanında başarılı olmanız için stratejik düşünüp hareket etmelisiniz. Kurumsal stratejiniz, şirketinizin sürdürülebilir rekabet avantajının kaynağının ne olduğu, bu rekabet avantajını koruyabilmek için pazarda nasıl konumlanmanız gerektiği ve stratejik önceliklerinizin neler olduğu sorularına cevap vermelidir (Elçi, 2006). Şirketinizin stratejisi, müşterilerinizin gereksinimlerini rakiplerinizden daha iyi karşılamanız için belirlediğiniz taktiklerden oluşan bir kılavuzdur. Bu kılavuz, şirketin sahibi ve üst düzey yöneticileri tarafından, diğer yönetici ve çalışanların da görüşleri alınarak hazırlanmalıdır. Daha sonra şirket içinde özümsenen stratejinin tüm çalışanlarca uygulanması, uygulamanın da üst yönetimin denetiminde olması gerekir (Elçi, 2006). Bir firmada inovasyon faaliyetlerinin başarısı, inovasyon stratejisinin firmanın kurumsal stratejisi ile bütünleşmiş olmasına bağlıdır. İnovasyon stratejinizi geliştirebilmek için Şirketinizde çalışanların ihitiyaç ve beklentilerini anlamanız, İş yaptığınız pazarı tanımanız, Paydaşlarınızın kimler olduğunu ve beklentilerinin neler olduğunu bilmeniz,
Pazarın, paydaşlarınızın ve çalışanlarınızın ihtiyaçlarını bir vizyon etrafında birleştirmeniz, Bu vizyonun, herkes tarafından paylaşılan bir vizyon olmasını sağlamanız, Şirketinizin hedeflerini, misyonunu ve stratejik planını hazırlamanız gerekir (Elçi, 2006). Daha sonra vizyon, misyon ve hedeflerinizde ifade edilen ihtiyaçlar doğrultusunda inovasyon fırsatlarını yorumlayarak inovasyon stratejinizi oluşturmalısınız. İnovasyon stratejinizi hazırlarken daima pazarın ve müşterilerinizin talep ve ihtiyaçlarını göz önünde bulundurmalısınız. Stratejinizde inovasyonu tanımlarken kesinlikle yeni ürün ve hizmet geliştirmeyle sınırlamayın. Yeni ve iyileştirilmiş süreçler ve yöntemler de rekabet avantajı kazanmanız için stratejinizde ön plana çıkmalı. Yine unutmamanız gereken, inovasyon stratejinizle geliştireceğiniz sistem, sadece varolan problemlerin çözümüne imkan sağlamakla kalmamalı. Her inovasyon faaliyeti, yeni inovasyon faaliyetlerini ortaya çıkarmalı (Elçi, 2006). İnovasyon stratejiniz, farklılaşmanızı sağlayacak hamleleri tanımlamalıdır. Bu hamleleri yapabilmek için gereken eylemler de stratejinizde açıkça anlatılmalıdır. Şirketinizin tüm birimleri inovasyon stratejisinin uygulanmasından sorumludur. Bu nedenle, stratejinizin ilgili birimler arasında sinerji yaratmayı hedefleyerek tasarlanması büyük önem taşır. Diğer önemli bir nokta ise, inovasyon stratejiniz, inovasyonda yatırım önceliklerinizin belirlenmesini sağlar. Şirketinizin kısıtlı kaynaklarının ne tür inovasyon faaliyetleri için nasıl kanalize edileceğini belirleyen araç bu strateji olmalıdır (Elçi, 2006). İnovasyon stratejisi, rekabet savaşında bir saldırı kararı gibidir. Her hamle yeni bir inovasyon faaliyeti için bir fırsat doğurur. Bu nedenle, inovasyon stratejinizin pazardaki, organizasyonel yetenek ve yetkinliklerinizdeki, iş hedefleriniz ve ihtiyaçlarınızdaki değişime bağlı olarak değişmesi, yaşayan bir doküman olması gerekir (Elçi, 2006). İş Planı Neden İş Planı? İş planı, ister kurulu bir firmanız olsun, ister firmanızı kurma aşamasında olun, o an bulunduğunuz noktayı, ulaşmak istediğiniz hedefi ve bu hedefe giden yolun haritasını çıkarmanızı sağlar. İşin ne olduğunu, çalışma ortamını, kısa ve uzun vadedeki hedefleri ve bu hedeflere ulaşmak için gereken araç ve yöntemleri tanımlar (Elçi, 2006). İş planı,
İşinizin her aşamasında neyi doğru neyi yanlış yaptığınızı gösteren bir kontrol mekanizmasıdır. İşinizdeki başarı ve büyüme olasılıklarını değerlendirmenizi sağlar. İşinizi sorunsuz yönetmenizi ve başarı için gerekli hazırlıkları yapmanızı sağlar. İşiniz için bir iletişim aracıdır. Amacınızı, rekabet şartlarınızı, yönetiminizi ve insan kaynaklarınızı tanımlar. Finansal tekliflerinizin temelini oluşturur. İş planının işe yaraması için onu kullanmanız gerekir. Yeni kurulan işlerin %90 ı kurulduklarının ilk yılında başarısızlık yaşar. Başarısızlığın en önemli nedeni ise planlama eksikliğidir. Bu nedenle, iş planı hazırlayın ve bu planı kullanın (Elçi, 2006). İş planı bilgi sağlar. En çok da işiniz için finansman aradığınızda yardımcınız olur. Tüm gelişmiş ülkelerde risk sermayesi başta olmak üzere herhangi bir finansman aracından yararlanmak için ihtiyaç duyulan tek şey iyi hazırlanmış bir iş planıdır. Ülkemizde de iş planı finansörler tarafından yavaş yavaş aranır hale gelmeye başladı. İş Planını Kim Yazmalı? Tabii ki o işin sahibi. İş planına her ne için ihtiyacınız olursa olsun (finansal kaynak aramak, işinizi büyütme yollarını belirlemek, vb.) kurduğunuz veya kuracağınız işi en iyi bilen ve onu yönlendirecek olan siz planınızı yazmalısınız (Elçi, 2006). İş planı hazırlamak için gereken adımları bildiğiniz taktirde planınızı zorlanmadan hazırlayabilirsiniz. Gerektiğinde uzman yardımı da almanız mümkün, ama bir uzmanın yardımı sadece yol gösterici düzeyde kalmalıdır (Elçi, 2006). İş Planı Hazırlarken Nelere Dikkat Etmelisiniz? İş Planında işin tam olarak ne olduğu ve neleri hedeflediği açıkça gösterilmelidir. Planın her bölümü, hem onu hazırlayan ve işin sahibi olan siz, hem de onu okuyan ortaklarınız, çalışanlarınız veya finansörler tarafından inandırıcı bulunmalıdır. Geniş anlamlar içeren, havada kalan ifadelerden kaçınmanız gerek. Tüm cümleleriniz gerçek ve sağlıklı verilerle desteklenmiş olmalı. Eğer kurulu bir iş için plan hazırlıyorsanız önceki başarılarınızı detaylı şekilde tablolarla ve grafiklerle ifade edin. Geçmiş pazar verilerinizi öngördüğünüz verilerle karşılaştırın (Elçi, 2006). İş planlarının çoğunda, işin şu anda nerede olduğu, yeni pazarların neler olacağı ve ne kadar para kazanılacağı anlatılır. Ancak pek az planda o pazarlara nasıl girileceği ve o paraların
nasıl kazanılacağı konusunda aşamalara ve yöntemlere yer verilir. Hem sizin hem de planınızı kullanacakların o planda görmesi gereken tek şey gerçeklerdir. Söylediğiniz her şeyi, yazdığınız her rakamı gerekçelendirin ve destekleyin. Ham fikirler, dolambaçlı ifadeler, havada uçuşan tahminler hiçbir işe yaramaz. Basit ve anlaşılır cümleler kurun. Ürünleriniz hakkında çok detaya girmeyin. Ürünlerle ilgili ifadelerinizde içinde bulunduğunuz sektöre özgü çok fazla jargon kullanmayın. Bu yaklaşımınız işyeriniz dışındakilerle de bir iletişim aracı olarak kullanacağınız iş planınızın anlaşılmasını güçleştirir. Hatta ürünlerinizle ilgili bilgi verdiğiniz bölümlerde, bunu bir çocuğa anlatıyormuş gibi düşünün (Elçi, 2006). Pazardaki yerinizi ve rakip ürünlerin özelliklerini iyi açıklamanız gerekir. Rakiplerinizin bir listesini hazırlayın ve tek tek güçlü ve zayıf yönlerini belirleyin. Mümkünse rakiplarinizin pazar paylarını ve kâr oranlarını belirtin. Her firmanın rakip veya rakipleri vardır. Bir iş planında Sektörümüzde rakipsisiz demek başarısızlığa davetiye çıkarmaktır. Şirketinizi başarıya ulaştırmak için rakiplerinizi bilmeniz ve onlara saygı göstermeniz gerekir (Elçi, 2006). Finansal tablolarınız açık ve anlaşılır olmalı. Mutlaka varsayımlarınızın neler olduğunu belirtin. Eğer mevcutsa, gerçek rakamlar kullanın. En azından ilk yıl için aylık tablolar hazırlayın. Tüm tablolarınızı tamamladıktan sonra rakamlara dışardan birinin gözüyle bakıp anlamlı olup olmadıklarını inceleyin. Tüm bölümlerdeki rakamlar arasında uyuşmazlık olmaması için bir kaç kez kontrol edin. Özellikle dışardan birileri inceleyecekse, iş planınızın ekine pazar araştırması verilerini, referanslarınızı, yöneticilerinizin özgeçmişlerini, broşürlerinizi, teknik açıklamaları koyun. Ancak, kalın bir iş planı iyi bir iş planı demek olmadığından planınızın eklerini gerekli bilgiyi içerecek şekilde en azda tutmaya özen gösterin (Elçi, 2006). Yine iş planınızın şirketiniz için bir iletişim dokümanı olduğundan hareketle, planınızı en düzgün dille, dil bilgisi kurallarına uygun ifadeler ve yazım şekliyle hazırlamanız şarttır. Bu konuda kendinize güvenemiyorsanız, editörlük yeteneği olanlardan yardım alabilirsiniz. Planınız çok uzun olmaması gerektiği gibi çok da kısa olmamalıdır. Bazırlarımız yazmayı sevmiyor, bazılarımız da bir iş için plana ihtiyaç olmadığını düşünüyor olabiliriz. Bu durumda şunu hatırlayın: İşletmelerin büyük bir bölümü, iş planı yokluğundan, kendileri için gerekli herşeyin kafalarının içinde olduğuna inandıklarından ve dolayısıyla önlerini göremediklerinde iflas etmekteler (Elçi, 2006).
İş planınızın tamamının 40 sayfayı geçmemesinde fayda var. Somut bilgileri açık bir ifadeyle verin ve tekrarlardan kaçının. Amacınız her zaman iyi bir plan hazrılamak olmalıdır. Planda kısaltmalardan kaçının. Okuyucunun anlamını bilmediği kısaltmaları hatırlamak için her seferinde sayfaları karıştırmak zorunda kalması can sıkıcıdır. Verdiğiniz bilgiler mantıklı bir sırayı takip etmelidir. Herhangi bir bölümün altına o konuyla ilgili verileri ve bilgileri rasgele sıralamayın. Planınızdaki yapılanma şekli ne yaptığını bilen bir iş sahibi olduğunuzu vurgulamalıdır. Bu da başarının ön şartıdır (Elçi, 2006). İyi bir İş Planı için Neler Gerekir? Açık ve gerçekçi finansal projeksiyonlarınız olmalı. Finansal projeksiyonlar okuyucuya nereye gitmek istediğinizi gösterir. Finansal tablolarınız standart formatta ve tutarlı olmalıdır. Örneğin projeksiyonlarda şu hatalara sıklıkla rastlanır: Yeni kurulan bir işte ilk beş yıl oldukça düşük ve yavaş yavaş artan satış ve gelir rakamları beş yılı sonunda inanılmaz bir tırmanışa geçer. Ya da on yıllık bir dönem, iki veya üç döneme bölünmüştür ve bu dönemlerde hep aynı rakamlar göze çarpar. Bu nedenle, her yıl için kullandığınız rakamlar ve gerekçeleri mantıklı, inandırıcı ve ikna edici olmalıdır (Elçi, 2006). Müşterilerinizi ve ürünlerinizin/hizmetlerinizin karşıladığı gereksinimleri iyi bilmelisiniz. Tabii bunları iyi bildiğinizi de planınızda göstermelisiniz. İçinde bulunduğunuz pazarın büyüklüğünü ve eğilimlerini bilmeniz ve göstermeniz şart. Buna bağlı olarak da önümüzdeki yıllarda pazarınızın nasıl büyüyeceğini ve değişeceğini tahmin etmelisiniz. Hiç kuşkusuz bu tahminler elle tutulur gerekçelere ve verilere dayandırılmalı. Sektörünüzde yapılan araştırmalardan referans göstererek bilgiler vermek yararlı olacaktır (Elçi, 2006). Her iş planının en önemli bölümü şirketin organizasyonu ve yönetimi ile ilgili bölümdür. Çünkü bir şirketi batıran da dünya çapında bir şirket haline getiren de yöneticileri ve çalışanlarıdır. İnsan bir şirketin sahip olduğu en büyük değer, en önemli varlıktır. Planınızın bu bölümünde, işinizin gerektirdiği nitelikteki insan gücünü iyi analiz etmeniz ve bu güce sahip olduğunuzu göstermeniz gerekir. Yaptığınız tarafsız analiz sırasında kadronuzda eksikler olduğunu saptarsanız -ki iş planının bir amacı da şirketin mevcut durumunun resmini çekmek olduğuna göre bu hiç de utanılacak bir şey olmadığı gibi, az rastlanan bir şey de değildir- bu eksiklerin ne zaman nasıl doldurulacağını planınızda belirtmeli, finansal tablolarınıza bu iş gücü artışını eklemelisiniz (Elçi, 2006).
İş planınızın işinizin devamı için ihtiyaç duyduğunuz önemli bir araç olduğuna inanın ve okuyanları inandırın. Ürünlerinizi/hizmetlerinizi nasıl satacağınızı bildiğinizi gösterin. Şirketinizi nasıl büyüteceğinizi bildiğinizi gösterin. Eğer planınızı bir yatırımcıyla paylaşacaksanız, kendinize ve işinize nasıl güvendiğinizi, ancak eksiklerinizi de bildiğinizi ve bunları gidermek için gerekli önlemleri almakta olduğunuzu veya alacağınızı, her şeyin gerçek anlamda elle tutulur verilere dayandırılarak planlandığını ve yatırımcıya ne için nerede ihtiyaç duyduğunuzu gösterin (Elçi, 2006). Planınızın Yönetici Özeti bölümü üzerinde en çok çalışılmış bölüm olmalı. Bu bölüm, işinizle ilgili en önemli noktaları 1 ila 3 sayfada okuyucuya sunmalı. İşinizin neyle ilgili olduğunu ve şirketin ana hedefini anlatan basit bir kaç cümleden sonra pazarınız, yönetiminiz, organizasyonunuz, ürünleriniz ve hizmetlerinizle ilgili özeti verin. Bu bölümün profesyonellerce hazırlanmasına özen gösterin. Çünkü pek çok kişi sadece bu bölümü okuyacaktır (Elçi, 2006). İş planınızın formatının okumayı kolaylaştırıcı tarzda olmasını sağlayın. Satır aralıklarını buna göre ayarlayın ve yazı tipi büyüklüğüne dikkat edin. Bir planda kesinlikle olmaması gerekenler; yazım hataları, dil bilgisi ihlalleri, yanlış hesaplar ve hepsinde de kötüsü yetersiz araştırma sonuçlarıdır. İş planı hazırlama, akademik bir çalışma değildir. Ortaya iyi bir plan çıkarmak için adım adım ilerlemeli, yazdıklarınızı birkaç defa, üzerinden bir süre geçtikten sonra okumalı, gerekli düzeltmeleri yapmalısınız. İş planınız, işinizle ve şirketinizle ilgili hazırladığınız en önemli dokümandır. Şirketinizin ruhuna sahip, işleyen, yaşayan ve büyüyen tek dokümandır. Bunun için hazırlanması zaman, emek ve fedakarlık gerektirir (Elçi, 2006). İş Planıyla İlgili Unutulmaması Gerekenler İş planı, şirketiniz için bir rehberdir. İşinizi ister yeni kurmuş olun, ister yıllardır faaliyet gösteriyor olun, yeni projelere başlarken, büyüme ve gelişmeyle ilgili kararlar alırken, diğer şirketlerle işbirliklerine hazırlanırken, yeni pazarlara açılırken hatta şirketinize yeni elemanlar alırken, kısacası işinizle ilgili her türlü kararda başvuracağınız tek kaynaktır. Demek ki, iş yaşamının herhangi bir evresinde büyümeyi ve gelişmeyi ilke edinmiş her şirket için bir iş planı gereklidir (Elçi, 2006).
Şirketiniz yerinde saymayacağına göre, bir defalığına hazırlanmış iş planı da birşey ifade etmeyecektir. İşinizdeki gelişmelere bağlı olarak planınızı en az yılda bir defa güncellemeyi alışkanlık haline getirmelisiniz. İyi hazırlanmış bir plan öncelikle sizin ve çalışanlarınızın ihtiyacını karşılar. İş planının asıl amacı, büyüme hedeflerinizi saptamak, kendi kendinizi değerlendirerek ortaya çıkan riskleri, eksiklikleri ve sorunları ortadan kaldırma yollarını tanımlamak, iş ile ilgili kararlarınızı her aşamada daha stratejik almanızı sağlamak; kısacası büyümeye ve gelişmeye giden yolun haritasını çıkarmaktır (Elçi, 2006). İş planını ancak o işin sahibi/sahipleri hazırlamalıdır. Eğer şirketinizin birden fazla kurucusu ve yöneticisi varsa hepiniz bir araya gelerek bir ekip oluşturmalı ve planı hep birlikte hazırlamalısınız. Daha sonra hazırladığınız planı, deneyim ve bilgisine güvendiğiniz işinde uzman kişilere kontrol ettirmenizde fayda var. Çok gerek duyarsanız, planı hazırlamanız sırasında sizi yönlendirebilmesi için daha önce iş planı hazırlamış uzman ya da danışmanlardan kısa süreli yardım alabilirsiniz. Unutmayın ki iyi hazırlanmış bir iş planı şirketinizi başarıya ulaştıran önemli bir araçtır; bu nedenle de planı hazırlamak için gerekli dikkati, özeni ve fedakarlığı göstermeniz gerekir (Elçi, 2006). İş planları, önemli ve gizli bilgiler içerir. O nedenle, kimlere ne amaçla verdiğinizi iyi bilmelisiniz. Planınızı ihtiyaçlarınız doğrultusunda dağıtın. Planı çalışanlarınızla ve ortaklarınızla tabii ki paylaşacaksınız. Ayrıca yatırımcılara ve finansçılara ihtiyaç duyduğunuz taktirde gizliliğini garanti altına alarak ulaştırın (Elçi, 2006). İş planının, okuyan yatırımcı tarafından finansman sağlanacak kalitede bir şirket imajı yaratması gerekir. Ancak bunu sağlamak için gerçeklerin üzeri örtülmemelidir. Yatırımcı, şirketin güçlü yönlerinin yanı sıra zayıflıklarını da bilmek ister ve her şeyin dörtdörtlük göründüğü bir şirket gerekli güveni yaratmaz. Bu şekilde asla inandırıcı da olamazsınız. Bunun için planınızda şirketinizin problemlerini açığa çıkarmalı, bunları nasıl çözeceğinizi anlatmalısınız. Taşıdığınız riskleri sıralamalı, bunları en aza indirmedeki çözüm yollarınızı ve kararlılığınızı planınıza yansıtmalısınız. Ayrıca, her türlü projeksiyon, finansal tablo ve tahminler detaylı dipnotlarla açıklanmalı. Gerçekçi olmayan, yeterince açıklanmamış, dayanaksız tablolar yatırımcıların sizi ciddiye almamasına neden olur (Elçi, 2006). İş planlarının yapısı, şirketin yapısına ve içinde bulunduğu evreye bağlı olarak değişiklik gösterir. Ayrıca faaliyet gösterdiğiniz sektör de belirleyici bir unsurdur. Planınızı hazırlarken içinde bulunduğunuz şartlara göre gerekli değişiklikleri yapmanız gerekir. Örneğin,
yeni kurulmuş bir şirketin geçmişe yönelik finansal verileri olamayacağından ekipman, patent, envanter ve üretim öngörülerine ağırlık verecektir. Hizmet sektöründe faaliyet gösteren kurulu bir şirketin iş planında personel, pazarlama harcamaları ve ticari sırların korunması gibi konular öne çıkacaktır (Elçi, 2006). Yönetici özetini, tüm plan hazır olduktan sonra yazmalısınız. Aksi taktirde aşağıda belirtilen ihtiyaçlara cevap vermeyecektir. Planınızı eline alan okumaya Yönetici Özeti nde başlayacağı için bu bölümün planın içeriğini yansıtacak, sizi ve işinizi ciddiye almasını sağlayacak kalitede hazırlanması ve etkileyici olması önemlidir. Bu nedenle, özellikle yatırımcılar için okuyucunun dikkatini çekerek tüm planı incelemesini sağlamanız gerekir. Yönetici özeti, yatırım kararı için önem taşıyan Şirketin yapısı ve kurucularını, Eğer finasman desteği talebinde bulunuluyorsa, ihtiyaç duyulan tutar ve ne için ihtiyaç duyulduğunu, Finansal projeksiyonların özetini, Pazar beklentilerinin ve öngörülerin özetini içermelidir (Elçi, 2006). İnovasyon Kültürü İnovasyon kültürünü yayabilmek için yapılabilecek birçok çalışma vardır. Bunların başında inovasyon yarışmaları gelir. İnovasyon yarışmaları kurum içi ve kurum dışı olabilir (Karatoy, 2014). Öncelikle, şirketlerin inovasyon kültürünü kurum kültürü haline getirebilmeleri gerekmektedir ve bu uzun bir süreçtir. Kurum içinde etkili bir inovasyon kültürü oluşması ve yaygınlaşması için ise ilk olarak üst düzey yöneticilerin bunu benimsemesi ve teşvik etmesi gereklidir. Şirket çalışanları düşünüldüğünde farklı kültürlerin, farklı inanışların, farklı alışkanlıkları vardır, sosyal ve psikolojik hayatları da bu doğrultuda farklıdır. Şirket bünyesinde farklı herkesin kendini ifade edebilmesini sağlayan bir platform oluşturulmalıdır. Bu platformda her kültüre aynı değeri göstererek, Personelin, kendilerini anlatabilme, iletişim kurabilme özgürlüğü sunarak standartları yüksek ortak bir sosyal yaşam alanı oluşturulur (Karatoy, 2014). Daha sonra şirket içi e-learning çalışmaları ile inovasyon nedir?, nasıl olmalıdır?, faydaları nelerdir? gibi başlangıç noktaları şirket çalışanlarına öğretilmeli ve kısa bir online eğitimden sonra şirket içi intranet portalı hazırlanarak tüm personelin bu sürece dahil olması ve
katkıda bulunması sağlanmalıdır. Bu portal üzerinden çalışanların, belirlenen konular üzerinde veya genel olarak eksikliklerin giderilmesi, mevcut uygulamalarda iyileştirmeler, yeni çözümler üretilmesi, farklı model ve ürünlerin yanı sıra var olan bir ürüne veya uygulamaya orjinal bir açılımla değer yaratması beklenebilir. Bu sayede çalışanlar sürece dahil edilerek inovasyonun şirket içi bir kültür olarak benimsenmesi sağlanmaya başlayacaktır. Ayrıca bu, personelin şirkete bağlılığını da arttıracak bir uygulamadır (Karatoy, 2014). Bu Platform Çalışanların; Dinlenmek ve anlaşılmak ihtiyacını, Başarılarını paylaşma ihtiyacını, Ait olma ihtiyacını, Fark edilme ihtiyacını, Önemsenme ihtiyacını, İz bırakma ihtiyacını karşılayarak sıra dışı özelliklerini açığa çıkarmalarını sağlayacaktır (Karatoy, 2014). Şirket içi inovasyon çalışmaları bu kültürün yayılmasında ilk basamaktır. Bu sürece katkıda bulunan personele bir takım ödüller verilerek teşvik edilmesi gerekli ve önemlidir. Bunun yanında çalışanların sunduğu inovatif çözümlerin şirket içinde aktif olarak kullanılması ise ayrı bir motivasyon kaynağı olacaktır. Ayrıca açık sicil uygulaması olan şirketlerde katılımcı olunması teşvik edilir ve sicil puanına etki eder bir halde sunulur. Personel şirkete fayda sağlayacak bir öneride bulunduğunda kariyeri içinde siciline artı puan eklemiş olur. Bu gibi çalışmaların kişisel beceri ve şirket yükselişlerindeki payı çok büyük olduğundan dolayı her iki taraf için de faydası oldukça fazladır (Karatoy, 2014). İnovasyon Ölçümleri OECD (2010) a göre inovasyonu ölçmek inovasyonun etkin yönetimi bağlamında önemli bir gereksinimdir; ve bu gereksinim çerçevesinde de yanıtlanması gereken sorular söz konusudur. İnovasyon, ticari dünyada olsun olmasın bir kurumun stratejik yaklaşımının parçasıdır ve basitçe fikirlerin değere dönüşmesi olarak tanımlanabilir (Karaata, 2012). Genel olarak inovasyonun tanımına bir kez daha bakıldığında geliştirilmiş ürünlerin, hizmetlerin, süreçlerin, pazarlama yöntemlerinin ve organizasyonların örgütlenme biçimlerinin inovasyonun kapsama alanı içine girdiği görülür. Varılan önemli saptamalardan birisi de şudur; inovasyonun ekonomik performans üzerindeki etkilerine ilişkin çalışmalar mevcuttur. Ancak
bu çalışmaların yanında, inovasyonun toplumsal kalkınma ve gelişme üzerindeki etkilerine ilişkin araştırma çalışmalarının eksik olduğu görülmektedir. İnovasyonun ölçümlenmesi ile ilgili olarak uygun bir çerçevenin oluşturulabilmesi ve bu çerçevenin içindeki bileşenlerin neler olduğunu anlamak için yeniden düşünmeye ihtiyaç duyulmaktadır. Kısa vadede OECD tarafından salık verilen geliştirilmesi gereken ihtiyaç alanları arasında; istatistik sistemlerin daha esnek yapıya sahip olabilmeleri, aynı zamanda yeni ve hızla gelişen kavramların tanımına olanak sağlayabilecek yapıda olabilmeleri; bu hedefe ulaşabilmek için başarılması gereken alt hedefler arasında mevcut mikro verilerin potansiyelinden yararlanılması, özel ihtiyaçlara yanıt verebilecek tarzda soruların geliştirilmiş olan mevcut anketlere araştırmalara eklenmesi gibi konuların gündeme geldiği görülür (Karaata, 2012). Uzun vadede yapılabilecekler, daha doğrusu uzun vadede baş edilmesi gereken konular arasında ise ilgili olan analiz birimine (unit of analysis) adreslenecek biçimde anket çalışmalarının-araştırmaların, istatistik uzmanları tarafından yeniden tasarlanması bulunmaktadır. Düşünülmesi gereken diğer konular arasında ise temel araştırmalar alanında bir çalışma yürütürken, belirlenen soruların mutlaka araştırma laboratuvarlarına dair mi olması gerektiği verilerin araştırma laboratuvarları düzeyinde mi toplanması gerektiği gibi sorular bulunmaktadır (Karaata, 2012). Yönetim bilimlerinde dile getirilen ölçemezsen yönetemezsin kalıbı etkin bir inovasyon yönetimini sürdürebilmek için de geçerlidir. İnovasyon için yapılan kısa ve uzun vadeli tüm yatırımların geri dönüşünün bilimsel bir yaklaşım sonucunda geliştirilen bir yöntem ile ölçümünün sağlanması, bu ölçüm sonucu alınması gereken stratejik kararların doğruluğuna da destek verecektir. Böylece bir ülkenin bilgi toplumuna dönüşümü ve bilgi destekli ekonomi aşamasına geçişi hızlanacak, inovasyonun gerek işgücü verimliliği, gerekse de toplam faktör verimliliği, aynı zamanda istihdam kapasitesi üzerinde yaratacağı etki ile refah düzeyinin artışına katkıda bulunması olasılığı artacaktır. Çalışmamızda incelediğimiz OECD nin ortaya koyduğu geleceğe doğru kurgulanmış olan açısı, inovasyonun ölçümünde oluışmuş paradigmalar üzerinde etki yaratabilir niteliktedir. Bu bağlamda bir hatırlatma yararlı olacaktır: OECD gibi uluslararası kuruluşların çalışmalarını bir çerçeve yapı olarak algılamak, her ülkenin bu tip çerçeve yapıları dikkate alarak kendi ihtiyaçlarını giderme yolunda yaklaşımlar geliştirmeleri doğru olan yöntemedir. Türkiye nin de coğrafyası içinde bulunan kurumlarının inovasyon performanslarının ölçümünde bu tip çerçeveleri mutlaka dikkate almaları, ancak özgün koşullarına uygun detayları gözden kaçırmayacak biçimde ölçüm kritlerilerini geliştirmesinde yarar olacağı düşünülebilir (Karaata, 2012).
İnovasyon Çalışmaları Dünya da İnovasyon 19.yy da elektriğin sanayide kullanılmaya başlaması teknolojinin ilerlemesini hızlandırmış olsa da 1990 lı yıllarda internet kullanımının yaygınlaşması ile bilgi tabanlı ekonomik yatırımlarda yüksek artış sağlanmış ve kalkınma ve gelişme politikalarında önemli bir yer aldığı anlaşılan Ar-Ge ve inovasyon kavramları ülke ekonomilerinin gündemine oturmuştur (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Ülkelerin gelişmişlik düzeylerini belirlemede bir ölçüt olarak kullanılmakta olan inovasyon üzerine yapılan yatırımlar ülkeler bazında değişkenlik arz etmekte ve bu yatırımlarla ülkeler dünyadaki teknoloji ve bilim alanında oynadıkları rollerini de belirlemektedirler. ABD, Finlandiya, Japonya, Kore, İsviçre gibi ülkelerin bu alanda yaptıkları yatırımlar diğer ülkelere göre gayri safi millî harcamalarının çok daha büyük kısmını oluşturmaktadır (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). 90 lı yıllarda, inovasyonun direk bilim kaynaklı olması teknolojik olarak ilerlemeyi hızlandırmıştır. İnovasyon dışsal ve çok disiplinli bilgiye ihtiyaç duymaktadır. Böylelikle firmalar Ar-Ge çalışmaları için daha fazla kaynak sağlamaya ve inovasyon çalışmaları için alternatif bilgi kaynakları aramaya başlamışlardır. Finansal, yönetsel ve organizasyonel değişiklikler bilgi pazarının gelişmesini sağlamıştır. Kamuda mali kısıtlamalar özellikle sanayi ile bağ kurabilen üniversiteleri ve araştırma kurumlarını bu pazara girmeye cesaretlendirmiştir (Erkek, 2011; akt.kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Dünya genelinde 2000 li yılların başında yaşanan ekonomik düşüşe rağmen bu yıllardaki hükümetler ekonomik büyüme için bilim, teknoloji ve yenilikçilik yardımlarını geliştirmek amacıyla geniş bir politika uygulamışlar ve bu dönemde bilgi alanında artış gösteren yatırımlar OECD ülkeleri arasında ekonomik performans açısından anahtar girdi halini almıştır (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). 1960 yılında kurulan Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD) ye üye ülkelerin inovasyonu desteklemeye yönelik politikaları farklılık göstermesine rağmen kamu ve özel sektör ortaklıkları OECD ülkelerinde yeni ve yaratıcı buluşların teşvik edilmesinde önemli bir araç oluşturmaktadır. Gerek kamu gerekse özel sektörün mali katkılarını sağlayarak kamu ve özel sektör ortaklıkları kamunun sınırlı Ar-Ge finansmanından daha iyi sonuçlar alınması ve de sanayi sektörünün güçlü bir katılımının sağlanması için araç oluşturmaktadır (Erkek, 2011; akt. Kasımoğlu ve Akkaya, 2012).
OECD ülkelerinin hükümetleri bilim ve inovasyon yardımlarına ekonomik büyüme için çok büyük dikkat gösterdiler ve birçok yeni girişimde ve reformda bulundular. 2000 yılında Avustralya, Kanada, Macaristan, İrlanda, Kore ve İspanya gibi bazı ülkeler bilim, teknoloji ve inovasyon alanında kalkınma ve gelişme göstermek için kapsamlı bir politika çerçevesi hazırladılar. Devlet enstitüleri ve ajanslar yenilik sistemlerinin güvenliği için yeniden yapılandırıldı ve politika uygulama alanları genişletildi. Devlet araştırma sistemleri ekonomik ve sosyal ihtiyaçlara göre daha iyi uyum sağlanması için bir takım reform çalışmalarına tabii tutuldu. (DPT-KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı, 2004; akt.kasımoğlu ve Akkaya, 2012). ABD ise ülkenin önde gelen sanayi şirketlerinin ortak organizasyonu olan Industrial Research Institute (IRI), 1996 daki Başkanlık seçimleri öncesinde, Birleşik Devletler in ekonomi ve teknoloji politikası ile ilgili olarak, Başkan ve Kongre adaylarına hitaben yayımladığı bildiride: Geçen 50 yılda ABD de kaydedilen ekonomik büyümenin en az yarısını teknolojik inovasyona borçluyuz. tespitinde bulunulmuştur. Ancak 90 lı yılların sonuna doğru ABD de devlet yatırımlarını düşürmüştür ve özel sektör yatırımlarının artmasını sağlamıştır. Dünyada inovasyonun vatanı olarak görülen ABD de inovasyon politikası Barack Obama nın Eylül 2009 tarihli Amerikan İnovasyon Stratejisi başlıklı dökümanı ile resmiyet kazanmıştır. Bu dökümanda bir yandan devletin gerekli altyapıyı sağlamasının önemine vurgu yapılırken, bir yandan da devletin aşırı müdahaleciliğinin sakıncalarına dikkat çekilmiştir. Bu açıdan ele alındığında Amerikan inovasyon politikasının Avrupa dan önemli ölçüde farklılıklar gösterdiği söylenebilir. Bu farklılığın en büyük göstergesi ise Avrupa nın inovasyon politikalarında AB kurumları merkeze alınırken, ABD de inovasyonun motorunu şirketler, Silikon Vadisi gibi kümelenmeler ve savunma ve uzay sanayii oluşturmaktadır (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Avrupa daki son ekonomik kriz işgücünün yüzde 10 nu işsiz bırakınca bu durum bu yaşlı kıtanın ekonomik ve sosyal gücünü zayıflatmıştır. Bunun üzerine AB komisyonu, Avrupa nın inovasyon birikimini fikir düzeyinden istihdam sağlayacak bir platforma taşımak için stratejik bir yaklaşım geliştirmiştir. Bu stratejik yaklaşımın ana öğeleri enerji, gıda güvenliği, sağlık ve yaşlanan nüfus olarak belirlenmiştir. Bunlara ilave olarak komisyon tarafından, inovasyon potansiyelini kinetiğe dönüştürmenin önündeki engelleri kaldırmak amacıyla kamu ve özel sektör arasındaki işbirliğini geliştirecek yollar belirlenmiştir. 2010 yılının sonlarına doğru Avrupa da en üst politik seviyede yürütülen, inovasyona stratejik bir yaklaşım olarak kamu kaynaklarını özel sektörü harekete geçirmede kullanacak ve inovasyonların pazara ulaşmasını zorlaştıran darboğazları kaldırması amacıyla İnovasyon Birliği kurulmuştur (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012).
2010 yılında hazırlanan İnovatif Olmayan Bir Avrupa nın Bedeli başlıklı rapora göre Avrupa 2020 hedefinde öngörülen şekilde Ar-Ge yatırımını GSMH nın %3 üne çıkartmak 3.7 milyon yeni iş imkanı meydana getirebilir ve yıllık GSMH yı 2025 e kadar 795 milyar Euro arttırabilir. Bu sebepten AB Komisyonu tarafından 2007-2013 dönemine yayılan 140 milyar Euro luk 3 ayrı fon mekanizması da kurularak inovasyonlu endüstriyi geliştirmeyi amaçlanmaktadır. Birlik politikası, Yapısal Fonlar ve Birlik Fonu (7. Çerçeve Programı-FP 7,54 milyar Euro ile Rekabetçilik ve İnovasyon Çerçeve Programı - CIP 86 milyar Euro) tarafından fonlanarak yürütülmektedir. İnovasyonda aslolan inovatif bir fikrin başarılı bir ürüne veya servise dönüştürülmesi AB tarafından yıllardır üzerinde durulan bir husustur ve bu iki fon yardımıyla uygulanan politika sonucu çok sayıda somut başarı hikâyeleri meydana gelmektedir (Kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Bir sektörün veya kurumun teknolojik inovasyon yapabilmesi teknolojik yetenekler edinme ve gösterme sürecine bağlıdır. Teknolojik yetenek taklit etmek, var olan teknolojiyi benimsemek, yenisini yaratmak, yeni ürünler geliştirmek ve ekonomik çevreyi değiştirmek için teknolojik bilgiyi etkili kullanabilme anlamına gelmektedir. Teknolojiyi öğrenme, yaratma, buna ilişkin ağ oluşturma ve küreselleşme farklı ülkelerde, sektörlerde ve kurumlarda farklı seviyelerde gerçekleşmektedir. Bu farklılığın sebebi öğrenme, yenilik yapma ve teknoloji transfer etme açısından teknolojik oyuncuların farklı kaynaklara, kültürlere, tarihe ve deneyimlere sahip olmalarıdır. Önemli sektörler veya kurumlar doğduğunda ve gelişmeye başladıklarında küresel teknolojik çevrede farklı teknolojik yeteneklerini geliştirmeleri farklı ağlara, dış kaynaklara erişme kolaylığına dayanmaktadır (Cho ve Lee, 2003; akt.kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Gelişmekte olan ülkeler teknolojik olarak gelişmek için genellikle öğrenme ve dış bilgi ve teknolojiler elde etmeye yatırım yapmakta ve kendi stratejik ağlarını oluşturmaya çalışmaktadır. Bu oyuncular genellikle yarı küresel ağlara dahil olmaya çalışmaktadırlar çünkü küresel teknolojileri kolaylıkla alabilmektedirler. Bu ağlar genellikle gelişmiş ülkelerdeki Ar&Ge leri, profesyonel eğitimli ve deneyimli oyuncular yer almaktadır. Bu networklerde gelişmekte olan ülkelerin firmaları kendilerini dinamik şekilde geliştirme imkanı bulmaktadır (Cho ve Lee, 2003; akt.kasımoğlu ve Akkaya, 2012). Rusya Rusya Federasyonu, inovasyon çalışmalarının kâğıt üzerinde kalmaması için gayret harcamakta ve bu konuda devlet başkanlığı düzeyinde özeleştiri yapılmaktadır (Grızlov, 2008).