Uluslararası Alanya İşletme Fakültesi Dergisi Yıl:2016, C:8, S:2, s. 109-120 International Journal of Alanya Faculty of Business Year:2016, Vol:8, No:2, s.109-120 Meslek Yüksekokulunda Muhasebe Dersi Alan Öğrencilerin Muhasebe Etiğine Bakış Açılarının Tespitine Yönelik Bir Araştırma: Anamur MYO Örneği A Research Towards The Determination of Accounting Ethics Perspectives Of Students Taking Accounting Course In Vocational College: Anamur Vocational College Case Kürşad ÇAVUŞOĞLU Öğr.Gör., Mersin Üniversitesi, Anamur Melsek Yüksekokulu (kursatcavusoglu@mersin.edu.tr) Filiz ANGAY KUTLUK Doç.Dr., Akdeniz Üniversitesi, Uygulamalı Bilimler Fakültesi(angay@akdeniz.edu.tr) Anahtar Kelimeler: Muhasebe Etiği, Muhasebe Etik Eğitimi, Muhasebe Etiği Yargıları Key Words: Accounting Ethics, Education of Accounting Ethics, Judgements of Accounting Ethics ÖZ Geçmişte yaşanan muhasebe skandalları, etik konusunun muhasebe alanında daha fazla önem kazanmasına neden olmuştur. Bu çalışmanın amacı muhasebe dersi alan öğrencilerin muhasebe etiği ve muhasebe etiği eğitimi ile ilgili düşüncelerini ve çeşitli değişkenlere göre muhasebe etik yargılarını incelemektir. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket yöntemi kullanılmıştır. Bulgular incelendiğinde öğrencilerin %73 ü etik bir davranış sergilenmesinde, en fazla ailenin sorumluluğa sahip olduğunu düşünmüşlerdir. Veri analizinde frekans dağılımları, ortalama ve standart sapmalar, Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testlerinden yararlanılmıştır. Çalışmada cinsiyet, sınıf, derste muhasebe etiğinden bahsedilmesi, yaşanılan yer ve ailenin gelir düzeyi gibi değişkenlerin; öğrencilerin muhasebe etiği yargılarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık ortaya çıkardığı sonucuna varılmıştır. ABSTRACT Accounting scandals experienced in the past led to gaining more importance in the field of accounting ethics. The aim of this study is to examine the thoughs of the students taking accouting course about acoounting ethichs, education of accounting ethics and their judgements about accounting ethics based on several variables. In this research, the survey method was used as the data collection method. Accourding to findings, 73% of students thought that the family had the greatest responsibility to act ethically. Frequency distribution, mean and standard deviation, Mann-Whitney and Kruskal-Wallis tests were used in data analyse. In the study, it was concluded that variables as gender, class, mention of accounting ethics in course, loacation and income status of family etc., showed the statistically significant difference in accounting ethics judgment of students. 1. GİRİŞ Etik kelimesi, Yunancadaki karakter, gelenek, görenek ve alışkanlık manasına gelen ethos sözcüğünden ortaya çıkmıştır (Kolçak, 2012: 3). Etik, neyin iyi neyin kötü olduğunu yada neyin doğru neyin yanlış olduğunu belirlemek için takip edilen kurallar ya da değerler bütünüdür (Ünsal, 2008: 402). Bu anlamda etik, bir insanın iyi ile kötü, ya da doğru ile yanlış arasında ayrım yaparken yararlandığı bireysel ölçütlerdir denilebilir (Kutlu, 2011: 5). Aslında etik bireysel ve sosyal davranış ilişkilerinin temelinde yer alan ilkeleri, değerleri ya da tutumları doğru-yanlış, iyi-kötü gibi ahlaki açıdan inceleyen, değerlendiren bir felsefe disiplinidir (Kolçak, 2012: 3). Çoğu zaman etik kavramı ile ahlak kavramı birbirinin yerine kullanılmaktadır. Bu iki kavram birbirine benzese de aralarında bazı ince farklılıklar da bulunmaktadır. Öncelikle ahlak kavramını tanımlamakta fayda vardır. Ahlak, Arapça huy anlamına gelen hulk sözcüğünden türemiş olup, insanların doğuştan gelen ya da sonradan edindikleri bir takım davranış biçimleri, huyları, tutumları, manevi düzeylerini ifade eden tavırları ve davranışları şeklinde tanımlanmaktadır (Türk, 2004: 1). Bu tanımlardan yola çıkarak etik ve ahlak arasında bir ayrım yapılmak istenirse etik, ahlaki yargıların, değerlerin nasıl oluştuğunu inceleyen bir felsefe disiplini iken ahlak; toplum içinde yaşayan insanların birbirleriyle ilişkilerini düzenleyen kuralların, değerlerin ya da hakların tümüdür (Kutlu, 2011: 26-27). Dolayısıyla doğru ile yanlışa ya da iyi ile kötüye ilişkin ilkelerden söz ederken etik kavramı, davranışlardan bahsedilirken ahlak kavramı kullanılır. Kısacası ahlak, etiğin pratiği ya da uygulamasıdır (Kolçak, 2012: 5).
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK Etik ile ilgili teoriler genellikle iki yaklaşım altında toplanmaktadır. Bu yaklaşımlar teleolojik yaklaşım (sonuçsalcılık) ve deontolojik yaklaşımdır. Teleolojik yaklaşım, alternatif seçenekler ya da davranışlar arasında en fazla faydayı sağlayan seçeneğin ya da davranışın doğru ya da ahlaksal olduğunu kabul eder (Akdoğan, 2005: 296). Yani teleolojik yaklaşımda bir edimin ya da davranışın iyiliği veya kötülüğü sonuçlara göre belirlenmektedir. Sonuç iyi ise edim ya da davranış iyi, sonuç kötü ise edim ya da davranış kötü olarak kabul edilir (Kutlu, 2011: 11). Deontolojik yaklaşım ise teleolojik yaklaşımın aksine bir edimin ya da davranışın yarattığı sonuca bakmaksızın bazı ahlaki kuralları bağlayıcı bulmaktadır (Altuk, 2006: 4). Bu ahlaki kurallar, doğru söylemek, sözünde durmak, başkalarının hak ve özgürlüklerine saygı duymak gibi eylemlerdir. Deontolojik yaklaşım bu eylemleri her şart altında doğru ve iyi olarak kabul etmektedir (Güner, 2007: 14). Kısacası teleolojik yaklaşım bir eylemin ahlakiliğini eylemin sonucuna göre değerlendirirken, deontolojik yaklaşım dürüstlük, adalet, tarafsızlık, haklara ve özgürlüklere saygı gibi bazı evrensel kurallara göre değerlendirmektedir (Altuk, 2006: 4). Etikle bağlantılı diğer bir kavram da meslek etiğidir. Meslek etiği; mesleki eylemlerle ilgili neyin doğru neyin yanlış olduğunu gösteren, bir meslek örgütünün, o meslek örgütüne üye kişilere emrettiği, bu kişileri belirli değerler içerisinde davranmaya zorladığı, kişisel yönelimlerini kısıtladığı, kurallara ve değerlere uymayanları meslekten uzaklaştırdığı mesleki ilkeler bütünü olarak tanımlanabilir (Kolçak, 2012: 93-94). Meslek etiğinin bu tanımı çerçevesinde muhasebe meslek etiği, muhasebe meslek örgütleri tarafından oluşturulan ve muhasebe ile ilgili tarafların kabul ettiği, uymaları gereken mesleki ilkeler ve kurallar bütünü olarak tarif edilebilir. Kısacası muhasebe meslek etiği, muhasebe meslek mensubunun bağımsızlığını, oto kontrolünü ve ahlaki dürüstlüğünü ifade eder (Yıldız, 2010: 160). Başta ABD olmak üzere tüm dünyada ses getiren Enron, Anderson Worldwide, Merrill Lynch, Xerox gibi firmalarda ortaya çıkan muhasebe ve denetim skandalları, yasaların bu tür skandalların oluşmasını engellemede her zaman yeterli olamayacağını göstermiş olup muhasebe ile denetim mesleğindeki eksikleri de açığa çıkarmıştır. Bu yüzden yasaların yanında muhasebe ve denetim alanında güçlü etik değerlere de ihtiyaç vardır (Kutlu, 2011: 101). Ayrıca muhasebe mesleğinin toplumda saygınlık kazanması ve toplumun muhasebe meslek mensuplarına güven duyabilmesi için muhasebe meslek mensuplarının mesleki bilgi ve becerilere sahip olmasının yanı sıra muhasebe meslek etiğine uygun davranışlar sergilemeleri gerekmektedir (Yıldız, 2010: 160). Muhasebe meslek etiğinin getirmiş olduğu bağımsızlık, oto kontrol ve ahlaki dürüstlük gibi unsurlar muhasebede üretilen bilgilerin müşteriler, tedarikçiler, yöneticiler, hissedarlar, yatırımcılar, kamu vs. gibi muhasebe ile ilgili taraflar açısından daha yüksek bir ahlaki düzeyde olmasını sağlar. Böylece bu bilgilerin muhasebe ile ilgili taraflar yönünden kabul görmesi sağlanmış olur (Güner, 2007: 46). Muhasebenin temel kavramlarından biri olan sosyal sorumluluk kavramı gereği muhasebe uygulamaları sırasında tüm toplumun çıkarlarının gözetilmesi ve bu nedenle muhasebede üretilen bilgilerin toplumun tüm kesimlerini etkileyebilecek yapıda olması, muhasebe meslek mensuplarının görevlerini yerine getirirken daha fazla sorumluluk duygusu ile hareket etmelerini zorunlu kılmaktadır. Muhasebe meslek mensuplarının topluma karşı bu sorumluluklarını yerine getirebilmeleri için yasalara dayalı kuralların yanında etik değerlerle ilgili kurallara da ihtiyaç vardır. Bu nedenle etik konusu muhasebe açısından yasaların koyduğu kurallar kadar önemlidir (Kutlu, 2011: 115; Uçma, 2007: 36). Diğer mesleklerde olduğu gibi muhasebe mesleğinde de çeşitli durumlarda ve değer yargılarında çelişkiye düşülebilir veya karar vermede zorluklar yaşanabilir. Bunların üstesinden gelebilmek ve olabildiğince etik sınırlar içerisinde davranış gösterilmesi için etik ilkeler oluşturulmaya çalışılmıştır (Uçma, 2007: 36). Muhasebe alanında etiğin öneminden bahsettikten sonra muhasebede etik eğitimi konusuna değinmekte fayda vardır. Genel olarak muhasebe eğitimi, muhasebe meslek mensuplarına meslek yaşamları boyunca ihtiyaç duyacakları her türlü bilgiyi öğreten ve bu bilgilerin pratikte nasıl kullanılacağını gösteren bir eğitimi içerir. Muhasebe meslek mensupları meslek yaşamları boyunca muhasebenin sadece teknik boyutuyla değil teknik olmayan fakat verecekleri kararlarda etkili olacak davranışsal boyutuyla da karşılaşacaklardır. Bu nedenle muhasebe meslek etiği konusu muhasebe eğitiminde yer almalıdır (Türk, 2004: 79-80). Yaşanan finansal skandallar nedeniyle muhasebe bilgilerinin güvenilirliği tartışılır hale gelmiştir. Tekrardan muhasebe bilgilerine olan güvenilirliği artırmak ve muhasebe mesleğine olan itibarı yükseltmek için muhasebe meslek mensuplarının etik değerleri oluşturulmalıdır. Bu etik değerlerin oluşturulmasında muhasebe etik eğitiminin katkısı çok fazladır (Daştan, 2009: 283). Bu çerçevede muhasebe etik eğitimi, geleceğin muhasebe meslek mensuplarının etik muhakeme yapabilme becerisine, etik bilince ve etik çelişkiler ile ikilemleri çözebilme yeteneğine sahip olması için yapılan çabaların tümü olarak tarif edilebilir (Daştan, 2009: 283). Muhasebede etik eğitimin asıl amacı muhasebe uygulamalarında karşılaşılan etik olmayan tutumları ve eylemleri en az düzeye indirmektir (Türk, 2004: 81). Daştan (2009: 303) etik eğitimi ile ilgili yaptığı çalışmada muhasebe etik eğitiminin Türkiye de üniversitelerde lisans ve lisansüstü düzeylerde üç kademede ele alınmasını önermiştir. Buna göre etik konusunun muhasebe dersleri içerisinde sunulması, lisans düzeyinde seçmeli ders olarak müfredata eklenmesi ve lisansüstü seviyede de araştırma esaslı olarak ele alınmasıdır. Bu öneri etik konusunun Meslek Yüksek Okullarının müfredatına en azından seçmeli ders olarak ilave edilmesi ya da muhasebe derslerinde anlatılması şeklinde geliştirilebilir. Çünkü MYO ların asıl amacı meslek elemanı yetiştirmek olduğundan MYO larda yetişecek meslek mensuplarında etik konusunda bir bilinç oluşturmak muhasebe meslek mensuplarının etik davranmalarına katkı sağlayacaktır. 110
ULUSLARARASI ALANYA İŞLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ 8/2 (2016) Bu çalışmanın amacı Anamur MYO da muhasebe dersi alan İşletme Yönetimi, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı ile Pazarlama programı öğrencilerinin muhasebe etiği, muhasebe etiği eğitimi ile ilgili düşüncelerini ve cinsiyet, sınıf, derste muhasebe etiğinden bahsedilmesi, yaşanılan yer, ailenin gelir düzeyi gibi değişkenlerin öğrencilerin muhasebe etiği yargılarına etkisini araştırmaktır. İKMEP (İnsan Kaynaklarının Mesleki Eğitim Yoluyla Geliştirilmesi Projesi) kapsamında hazırlanan Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı programının ders içeriklerine bakıldığında Meslek Etiği dersi bulunmazken (Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı Programı, 2016), Pazarlama programının ders içeriklerinde Meslek Etiği dersi bulunmaktadır (Pazarlama Programı, 2016). 2. ÖNCEKİ ÇALIŞMALAR Bampton ve Cowton (2002: 282-283) İngiliz adalarındaki yüksek öğretimde çalışan 198 yönetim muhasebesi öğretim üyesi üzerinde yaptıkları çalışmada öğretim üyelerinin çoğunun yönetim muhasebesi öğretirken etik konusuna değinmediklerini bulmuşlardır. Ayrıca Bampton ve Cowton (2002: 288, 292) birçok öğretim üyesinin etiğin yönetim muhasebesi için önemli olduğu yönünde düşündüğünü ve etik eğitiminin sorumluluk sıralamasında üniversitenin; aileden, muhasebe mesleği ile uğraşanlardan ve liseden sonra geldiğini keşfetmişlerdir. Altuk (2006: 55, 60, 65) öğrencilerin muhasebe alanında yaşanabilecek etik durumlar hakkında fikirlerini öğrenmek ve öğrencilerin muhasebe etik eğitimi ile ilgili görüşleri belirlemek için Marmara Üniversitesi ile Trakya Üniversitesi İşletme Bölümü son sınıf öğrencileri üzerinde anket kullanarak gerçekleştirdiği yüksek lisans tezi çalışmasında muhasebe eğitimi alan öğrencilerin büyük kısmının muhasebe ile ilgili etik eğitimi almadıkları, muhasebe etiği dersini alan öğrencilerin ise muhasebe etiği dersinin faydalı olacağına inandıkları sonucuna varmıştır. Blanthorne vd. (2007: 356, 368, 383-384), muhasebe fakültelerinin etik eğitimi hakkındaki algılamalarını anlamak için 279 muhasebe öğretim üyesine anket yaparak gerçekleştirdikleri çalışmalarında; ankete katılanların %95 inin muhasebe öğrencilerinin etik eğitimi alması gerektiği yönünde fikir beyan ettikleri ve durum analizinin etiği öğretmedeki en iyi yöntemlerden biri olduğu sonucuna varmışlardır. Uçma (2007: 73, 128-130) öğrencilerin etik olmayan olguları nasıl algıladıklarını belirlemek ve üniversitede verilen eğitim sırasında muhasebe meslek etiği için ayrı bir eğitimin gerekli olup olmadığını saptamak için Muğla Üniversitesi İşletme Bölümü öğrencileri üzerinde anketle gerçekleştiği yüksek lisans tezi çalışmasında, muhasebe meslek etiğinin gelişmesinde üniversite eğitiminin ilk sırada geldiği, öğrenciler tarafından muhasebe meslek etiğinin eğitim müfredatında zorunlu bir ders olarak istendiği, öğrencilerin büyük bir çoğunluğunun En iyi muhasebeci en az vergi ödeten muhasebecidir yargısını etik bulmadıkları sonucuna ulaşmıştır. Ghaffari vd. (2008: 183-184, 187) etiğin ne çapta müfredata dahil edilmesi, etiğin ayrı bir ders olarak mı yoksa diğer dersler içerisinde mi gösterilmesi ve hangi düzeyde etiğin öğretilmesi konularında İngiliz yüksek öğretim kurumlarının düşüncelerini öğrenmek için muhasebe ve finans bölümüne sahip 36 İngiliz üniversitesi üzerinde araştırma yapmıştır. Ghaffari vd. (2008: 187-189) araştırmalarında genel olarak etiğin müfredatın bir parçası olması gerektiği, etiğin tek başına ayrı bir ders olarak değil de diğer muhasebe ile ilgili dersler içersinde verilmesi gerektiği, eğer etik ayrı bir ders olarak verilecekse zorunlu olmaması ve birinci öğretim yılı hariç diğer yıllarda verilebileceği sonucuna ulaşmışlardır. Hurtt ve Thomas (2008: 31, 37, 45 ) kolej ve üniversitedeki etik derslerinin içeriği ve pedagojisi hakkında bilgi toplamak için 36 öğretim elemanı ile anket yaptıkları ve 63 okulun ders müfredatını inceledikleri çalışmalarında ders müfredatlarının çoğunun etik konusunda karma bir modeli izlediğini yalnızca bir kaçının sosyal sorumluluk, etik kodu ve erdem etiği yaklaşımını benimsediğini ve öğretim elemanlarının büyük kısmının etik öğretmekten memnun olduğu sonucuna ulaşmışlardır. Kurnaz ve Gümüş (2010: 164-165, 170-171, 173) muhasebe eğitimi gören öğrencilerin muhasebe konusundaki etik dışı davranışlara ilişkin algılarını belirlemek için Dumlupınar Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Muhasebe Bölümünde eğitim alan öğrencilere anket uygulayarak gerçekleştirdikleri çalışmada bayan öğrencilerin etik olmayan bazı olaylara ilişkin algılarının erkek öğrencilere göre daha hassas olduğu, öğrencilerin ekonomik sıkıntılar nedeniyle ekonomi ile ilgili davranışları daha az etik dışı buldukları, üst sınıfta okuyan öğrencilerin etik olmayan durumlara ilişkin algılamaların alt sınıfta okuyan öğrencilere göre daha duyarlı oldukları, ikamet yeri açısından öğrencilerin etik dışı davranışlara ilişkin algılamalarında herhangi bir faklılık olmadığı sonucuna ulaşmışlardır. Ay ve Güler in (2011) cinsiyet, gelir durumu, yaşanılan yerleşim yeri gibi bazı değişkenlere göre muhasebe öğrencilerinin etik değerlerini saptamak için Selçuk Üniversitesi Cihanbeyli Meslek Yüksekokulunda muhasebe dersi alan 159 öğrenci üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmada bayan öğrencilerin erkek öğrencilerden daha yüksek etik yargı düzeyine sahip olduklarını, gelir düzeyi değişkeni açısından öğrencilerin etik yargı düzeyleri arasında istatistiksel olarak anlamlı bir farkın olmadığı ama yaşanılan yerleşim yeri değişkenine göre istatisiksel açıdan anlamlı bir farkın olduğunu tespit etmişlerdir. Ağyar vd. (2012: 4203, 4207, 4226) ön lisans seviyesinde muhasebe eğitimi alan öğrencilerin meslek etiği ile ilgili görüşlerini incelemek için Akdeniz Üniversitesindeki muhasebe ve vergi bölümüne sahip 7 tane meslek yüksek okulunda yaptıkları çalışmada etik hassasiyet açısından bayan öğrencilerin erkeklerden daha duyarlı oldukları, etikle ilgili ders alan öğrencilerin yargılarının almayan öğrencilerden daha etik olduğu, muhasebe etiği ile ilgili ayrı bir ders konmasının yanı 111
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK sıra muhasebe etiği eğitimin panel, seminer, toplantı gibi faaliyetlerle daha da güçlendirilmesi düşüncesinin öne çıktığı sonucuna ulaşmışlardır. Uyar vd. (2015: 237) ALTSO Meslek Yüksekokulunda muhasebe ve vergi uygulamaları programında okuyan birinci sınıf ile ikinci sınıf öğrencilerinin muhasebe meslek etiği ile ilgili algılarını ölçtükleri çalışmada; öğrencilerin muhasebe mesleğinde etik olmayan uygulamaların olduğuna dair bir algıya sahip olduklarını ve meslek etiği dersi görenler ile görmeyenlerin meslek etiği algılarında anlamlı bir farklılık olmadığı sonucuna varmışlardır. 3. ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ VE BULGULAR Bu çalışmanın amacı; muhasebe dersi alan İşletme Yönetimi, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı ile Pazarlama programı öğrencilerinin muhasebe etiği, muhasebe etiği eğitimi ile ilgili düşüncelerini öğrenmek ve cinsiyet, sınıf, derste muhasebe etiğinden bahsedilmesi, yaşanılan yer, ailenin gelir düzeyi gibi değişkenlerin öğrencilerin muhasebe etiğine bakış açılarını tespit etmeye yönelik olarak muhasebe etiği yargılarına etkisini incelemekten oluşmaktadır. Araştırmada veri toplama yöntemi olarak anket yönteminden faydalanılmıştır. Veri analizinde frekans dağılımları, ortalama ve standart sapmalar, Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testlerinden yararlanılmıştır. 3.1. Ana Kütle ve Örneklem Araştırma Anamur MYO da muhasebe dersi alan İşletme Yönetimi, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı ile Pazarlama programı öğrencileri üzerine uygulanmıştır. Araştırmanın ana kütlesi muhasebe dersi alan İşletme Yönetimi I. ve II. sınıf öğrencileri, Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı II. sınıf öğrencileri ve Pazarlama II. sınıf öğrencileri olmak üzere 138 öğrenciden oluşmaktadır. Örnekleme yöntemi olarak kolayda örnekleme yöntemi uygulanmıştır. Öğrencilerin bir kısmının devam etmemesinden bir kısmının da okulu bırakmasından dolayı 138 öğrenciden 89 undan geri dönüş sağlanmış olup geri dönüş oranı %64,49 olmuştur. Tablo 1. Ana Kütle-Örneklem Sayıları Program-Sınıf Ana Geri Dönen Anket Sayısı Geri Dönüş Oranı (%) Kütle Büro Yönetimi ve 35 23 65,71 Yönetici Asistanlığı II İşletme Yönetimi I 37 30 81,08 İşletme Yönetimi II 48 24 50,00 Pazarlama II 18 12 66,66 Toplam 138 89 64,49 3.2. Anketin Yapısı ve Güvenirlik Analizi Araştırmadaki anket formu iki bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde öğrencilerin demografik özelliklerini belirleyen sorular ile öğrencilerin Muhasebe Etiği ve Muhasebe Etik Eğitimi ile ilgili düşüncelerini ölçen sorular yer almaktadır. İkinci bölümde ise öğrencilerin muhasebe etiği ile ilgili yargılarını ölçen 10 soru bulunmaktadır. Muhasebe etiği ile ilgili yargılar ankette sırasıyla kesinlikle katılmıyorum, katılmıyorum, kararsızım, katılıyorum, kesinlikle katılıyorum şeklinde 5 li likert ölçeği ile ölçülmüştür. Anket soruları bir kısmı çeşitli lisansüstü tezlerden faydalanılarak (Altuk, 2006: 78; Uçma, 2007: 151, 153; Güner, 2007: 97-98) bir kısmı da yapılan çeşitli makalelerden (Ağyar vd., 2012: 4211-4213; Ghaffari vd., 2008: 194-195; Bampton ve Cowton, 2002: 287-288; Blanthorne vd., 2007: 377-378) derlenerek oluşturulmuştur. Anketin güvenilirliğini tespit etmek için Cronbach s Alpha kullanılmış ve bir sorunun yeniden kodlanmasıyla anketin Cronbach s Alpha değeri 0,692 olarak bulunmuştur. Genelde Cronbach s Alpha değerinin 0,70 ve üstü olduğu durumlarda ölçeğin güvenilir olduğu kabul edilmekle birlikte soru sayısı az olduğunda 0,60 değeri ve üstü de kabul edilebilir bulunmaktadır (Durmuş vd., 2011: 89). Bu çalışmada 0,692 Cronbach s alpha değeri yeterli görülmüştür. 3.3. Öğrencilerin Demografik Özelliklerine ve Muhasebe Etiği, Muhasebe Etik Eğitimi İle İlgili Düşüncelerine Ait Bulgular Öğrencilerin demografik özelliklerine ilişkin bulgular aşağıdaki Tablo 2 de özet halinde gösterilmiş olup gerekli açıklamalara tablodan sonra yer verilmiştir. Tablo 2 ye göre ankete katılan öğrencilerin %61,8 i 17-21 yaş arasında, %62,9 u bayan, %56,2 sinin ailesi Akdeniz bölgesinde yaşamakta, %46,1 i yaşamının büyük kısmını ilçede geçirmekte, %27 sinin ailesi 1000-1499 TL arası gelire sahip olmakta, %66,3 ü 2. sınıfta okumakta olup %60,7 si İşletme Yönetimi programında eğitim görmektedir. 112
Tablo 2. Öğrencilerin Demografik Özelliklerine İlişkin Bulgular Değişken Demografik Özellik Frekans Yüzde 17-21 yaş arası 55 61.8 Yaş 22-26 yaş arası 33 37.1 27-31 yaş arası 1 1.1 Erkek 33 37.1 Cinsiyet Bayan 56 62.9 Akdeniz 50 56.2 Doğu Anadolu 5 5.6 Marmara 4 4.5 Ailenin Yaşadığı Ege 1 1.1 Bölge Güneydoğu Anadolu 22 24.7 İç Anadolu 5 5.6 Karadeniz 2 2.2 Öğrencinin Yaşamının Büyük Kısmını Geçirdiği Yer Ailenin Gelir Düzeyi Sınıf Program ULUSLARARASI ALANYA İŞLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ 8/2 (2016) Köy 12 13.5 İlçe 41 46.1 Şehir 13 14.6 Büyükşehir 23 25.8 0-499 TL arası 10 11.2 500-999 TL arası 19 21.3 1000-1499 TL arası 24 27.0 1500-1999 TL arası 18 20.2 2000-2499 TL arası 8 9.0 2500-2999 TL arası 5 5.6 3000 TL ve üstü 5 5.6 1. Sınıf 30 33.7 2. Sınıf 59 66.3 İşletme Yönetimi 54 60.7 Pazarlama 12 13.5 Büro Yönetimi 23 25.8 Öğrencilerin Muhasebe Etiği ve Muhasebe Etik Eğitimi ile ilgili düşüncelerine ait bulguları gösteren aşağıdaki Tablo 3 e göre: Öğrencilerin %59,6 sı ayrı bir ders olarak etikle ilgili bir ders almamışlardır, %51,7 sinin aldığı derslerin herhangi birinde muhasebe etiği konusundan bahsedilmiştir. Öğrencilerin %73 ü etik bir davranış sergilenmesinde ailenin, %18 i ise eğitim kurumlarının (üniversite vs.) en fazla sorumluluğa sahip olduğunu düşünmektedir. 113
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK Tablo 3. Öğrencilerin Muhasebe Etiği ve Muhasebe Etik Eğitimi İle İlgili Düşüncelerine Ait Bulgular Soru Cevap Frekans Yüzde 1. Ayrı bir ders olarak etikle ilgili herhangi bir ders aldınız mı? (Örneğin iş etiği dersi, meslek etiği dersi gibi...) 2. Aldığınız herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedildi mi? 3. Sizce bir ders olarak muhasebe etiğinin MYO'ların eğitim müfredatındaki yeri/konumu ne olmalıdır? 4. Sizce muhasebe etiği eğitimi nasıl verilmelidir? 5. Etik bir davranış sergilenmesinde sizce kim en fazla sorumluluğa sahiptir? 6. Muhasebe etiği konusunda sizce ne öğretilmelidir? Evet 36 40.4 Hayır 53 59.6 Evet 46 51.7 Hayır 43 48.3 Zorunlu bir ders olarak müfredata 24 27.0 konmalıdır Seçmeli bir ders olarak müfredata 32 36.0 konmalıdır Ayrı bir ders olarak müfredata konulmasına gerek yoktur. Diğer muhasebe dersleri 22 24.7 içerisinde öğretilmesi yeterlidir. Ne ayrı bir ders olarak müfredata konmalıdır 11 12.4 ne de diğer muhasebe dersleri içersinde öğretilmelidir. Eğitim müfredatına muhasebe etiği ile ilgili ayrı bir ders konularak verilmelidir 11 12.4 Paneller, seminerler, toplantılar, 13 14.6 sempozyumlar düzenlenerek verilmelidir Muhasebe dersleri içerisinde muhasebe etiği 26 29.2 konusundan bahsedilerek verilmelidir Staj yaptırarak verilmelidir 21 23.6 İş hayatında deneyim kazanarak verilmelidir 18 20.2 Aile 65 73.0 Dini İnançlar 3 3.4 Eğitim Kurumları (üniversite vs...) 16 18.0 Meslek Örgütleri 4 4.5 Diğer 1 1.1 Etik olgusunun felsefi boyutları 11 12.4 Muhasebe meslek mensupları ile ilgili yargı kararları 8 9.0 Muhasebe meslek mensuplarının 17 19.1 karşılaştıkları etik durumlar/vakalar Bir muhasebecide bulunması gereken temel 45 50.6 özellikler ve etik değerler Diğer 8 9.0 Muhasebe etiği konusunda öğrencilerin %50,6 sı bir muhasebecide bulunması gereken temel özelliklerin ve etik değerlerin, %19,1 i ise muhasebe meslek mensuplarının karşılaştıkları etik durumların/vakaların öğretilmesi gerektiğini düşünmektedirler. Ders olarak muhasebe etiğinin MYO ların eğitim müfredatındaki yeri konusunda, %36 sı seçmeli bir ders olarak, %27 si de zorunlu bir ders olarak müfredata konması gerektiğini düşünmektedir. Muhasebe etiği eğitiminin verilme şekli konusunda öğrencilerin %29,2 si muhasebe dersleri içerisinde muhasebe etiği konusundan bahsedilerek, %23,6 sı ise staj yaptırılarak muhasebe etiği eğitiminin verilmesi gerektiğini düşünmektedir. 114
Yargılar Kesinlikle Katılmıyorum(1) Katılmıyorum(2) Kararsızım(3) Katılıyorum(4) Kesinlikle Katılıyorum(5) Ortalama Standart Sapma 3.4. Öğrencilerin Muhasebe Etiği Bakış Açılarına Ait Bulguları ULUSLARARASI ALANYA İŞLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ 8/2 (2016) Öğrencilerin muhasebe etiğine bakış açılarını tespit etmeye yönelik olarak muhasebe etiği yargılarına ait frekans dağılımları, ortalamalar ve standart sapmalar aşağıdaki Tablo 4 te özet halinde gösterilmiştir: Tablo incelendiğinde ankete katılanların Kesinlikle Katılıyorum ifadesini en yüksek oranda seçtikleri yargılar; %67.4 ile Muhasebe meslek mensubu gerekli mesleki bilgi ve donanıma sahip olmalıdır, %57.3 ile Muhasebe meslek mensubu topluma tarafsız ve doğru bilgiler sunmalıdır, %48.3 ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır ve %44.9 ile Muhasebe meslek mensubu menfaat çatışmalarında etik değerlere bağlı kalmalıdır olmuştur. Tablo 4. Muhasebe Etiği Yargıları İle İlgili Frekans Dağılımları, Ortalamalar ve Standart Sapmalar C1. En iyi muhasebeci en az vergi ödeten muhasebecidir C2. Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ücret dışında borç-alacak ilişkisi kurmamalıdır C3. Muhasebe meslek mensubu müşterisinden hiçbir şekilde hediye kabul etmemelidir C4. Muhasebe meslek mensubu etik davranış sergilemek adına müşterisinden gelecek baskılara karşı koymalıdır C5. Muhasebe meslek mensubu daima toplumun menfaatlerini, kendisinin ve müşterisinin menfaatlerinden üstün tutmalıdır C6. Muhasebe meslek mensubu topluma tarafsız ve doğru bilgiler sunmalıdır C7. Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır C8. Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır C9. Muhasebe meslek mensubu gerekli mesleki bilgi ve donanıma sahip olmalıdır C10. Muhasebe meslek mensubu menfaat çatışmalarında etik değerlere bağlı kalmalıdır %24.7 %14.6 %13.5 %27.0 %20.2 3.03 1.496 %11.2 %13.5 %31.5 %24.7 %19.1 3.27 1.241 %15.7 %22.5 %24.7 %18.0 %19.1 3.02 1.348 %10.1 %13.5 %6.7 %43.8 %25.8 3.62 1.284 %10.1 %14.6 %18.0 %29.2 %28.1 3.51 1.315 %2.2 %4.5 %7.9 %28.1 %57.3 4.34 0.965 %12.4 %23.6 %21.3 %27.0 %15.7 3.10 1.280 %6.7 %10.1 %9.0 %25.8 %48.3 3.99 1.266 %3.4 %3.4 %2.2 %23.6 %67.4 4.48 0.955 %6.7 %7.9 %11.2 %29.2 %44.9 3.98 1.225 Ankete katılanların Kesinlikle Katılmıyorum ifadesi en yüksek oranda seçtikleri yargılar %24,7 ile En iyi muhasebeci en az vergi ödeten muhasebecidir ve %15,7 ile Muhasebe meslek mensubu müşterisinden hiçbir şekilde hediye kabul etmemelidir olmuştur. Genel bir şekilde Katılma ve Katılmama hususunu belirlemek için Kesinlikle Katılıyorum ile Katılıyorum ifadelerinin yüzde oranları ve aynı şekilde Kesinlikle Katılmıyorum ile Katılmıyorum ifadelerinin yüzde oranları birleştirilmeye çalışılmıştır. Buna göre Kesinlikle Katılıyorum ile Katılıyorum ifadelerinin yüzde oranları birleştirildiğinde en yüksek oranda seçilen yargılar; %91 (ortalama 4,48) ile Muhasebe meslek mensubu gerekli mesleki bilgi ve donanıma sahip olmalıdır, %85,4 (ortalama 4,34) ile Muhasebe meslek mensubu topluma tarafsız ve doğru bilgiler sunmalıdır, %74,1 (ortalama 3,99) ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır ve %74,1 (ortalama 3,98) Muhasebe meslek mensubu menfaat çatışmalarında etik değerlere bağlı kalmalıdır olmuştur. 115
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK Kesinlikle Katılmıyorum ile Katılmıyorum ifadelerinin yüzde oranları birleştirildiğinde en yüksek oranda seçilen yargılar; %39,3 (ortalama 3,03) ile En iyi muhasebeci en az vergi ödeten muhasebecidir, %38,2 (ortalama 3,02) ile Muhasebe meslek mensubu müşterisinden hiçbir şekilde hediye kabul etmemelidir ve %36 (ortalama 3,10) ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır olmuştur. Ankete katılanların cevapları incelendiğinde Kesinlikle Katılıyorum ifadesinin 10 yargının 4 ünde (%40), Katılıyorum ifadesinin yine 10 yargının 4 ünde (%40), Kararsızım ifadesinin ise 10 yargının 2 sinde (%20) en öne çıkan seçenek olduğu görülmektedir. Ankete katılanların Kararsızım ifadesini en yüksek oranda seçtikleri yargı; %31,5 ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ücret dışında borç-alacak ilişkisi kurmamalıdır olmuştur. Çalışmada hangi analiz türünü kullanılacağına karar vermek için öncelikle verilerin türü belirlenmelidir. Veriler parametrik veriler ve parametrik olmayan veriler diye iki sınıfa ayrılır. Parametrik veriler için T-testi, varyans analiz gibi yöntemler uygulanırken parametrik olmayan veriler için Ki-kare testi, Mann-Whitney U testi, Wilcoxon testi, Kruskall-Wallis testi gibi yöntemler kullanılır. Parametrik yöntemlerin (testlerin) kullanabilmek için her şeyden önce örneklem büyüklüğü 30 dan büyük olmalıdır. Daha sonra verilerin normal dağılması ve homojen olması gerekmektedir. Bu şartların hepsi karşılandığı takdirde parametrik testleri kullanılabilir (Eymen, 2007: 88). Çalışmada örneklem büyüklüğü 89 olduğu için parametrik test kullanma şartlarından ilki olan örneklem büyüklüğünün 30 dan fazla olma şartı karşılanmaktadır. Verilerin normal dağılıp dağılmadığını belirlemek için Kolmogorov-Smirnov testi kullanılmış olup elde edilen p değerleri 0,05 ten küçük olduğu için veriler normal dağılım şartını sağlamamaktadır. Bu yüzden öğrencilerin demografik özellikleri, muhasebe etiği ve eğitimi hakkındaki düşünceleri ile etik durumlara yaklaşımları ve muhasebe etiğine ilişkin yargıları arasında farklılık olup olmadığını araştırmak için Mann Whitney U ve Kruskal Wallis testleri yapılmıştır. Anlamlı olan sonuçlar tablolar halinde gösterilmiştir. Tablo 5. Öğrencilerin Cinsiyetleri İle Muhasebe Etiği Yargıları İlişkisinin Mann Whitney U Testi Yargı Grup N Sıra Değerleri Ortalaması (Mean Rank) Muhasebe meslek mensubu etik davranış sergilemek adına müşterisinden gelecek baskılara karşı koymalıdır Erkek Bayan 33 56 52,39 40,64 U Z p 680,000-2.191 0,028 Muhasebe meslek mensubu daima toplumun menfaatlerini, kendisinin ve müşterisinin menfaatlerinden üstün tutmalıdır Erkek Bayan 33 56 52,76 40,43 668,000-2,239 0,025 p<0,05 Öğrencilerin cinsiyetleri ile muhasebe etiği yargıları ilişkisini gösteren Tablo 5 e göre, p değerleri sırasıyla 0,028 ve 0,025 (< 0,05) olduğundan Cinsiyet değişkeni ile Muhasebe meslek mensubu etik davranış sergilemek adına müşterisinden gelecek baskılara karşı koymalıdır ve Muhasebe meslek mensubu daima toplumun menfaatlerini, kendisinin ve müşterisinin menfaatlerinden üstün tutmalıdır yargıları arasında anlamlı bir farklılık söz konusudur. Buna göre erkek öğrenciler sözü edilen ifadelere kız öğrencilerden daha fazla katılmaktadırlar. Bu sonuç benzer çalışmalardaki sonuçlarla zıtlık oluşturmaktadır (Kurnaz ve Gümüş, 2010: 164-165, 170-171, 173; Ay ve Güler, 2011; Ağyar vd., 2012: 4203, 4207, 4226). Öğrencilerin okudukları sınıf ile muhasebe etiği yargıları ilişkisini gösteren aşağıdaki Tablo 6 ya göre, p değerleri sırasıyla 0,027 ve 0,009 (< 0,05) olduğundan Sınıf değişkeni ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır ve Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır yargıları arasında anlamlı bir farklılık söz konusudur. 116
ULUSLARARASI ALANYA İŞLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ 8/2 (2016) Tablo 6. Öğrencilerin Okudukları Sınıf ile Muhasebe Etiği Yargıları İlişkisinin Mann Whitney U Testi Yargı Grup N Sıra Değerleri Ortalaması (Mean Rank) Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır 1. Sınıf 2. Sınıf 30 59 36,70 49,22 U Z p 636,000-2.215 0,027 Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır 1. Sınıf 2. Sınıf 30 59 35,70 49,73 606,000-2.599 0,009 p<0,05 Buna göre 2 inci sınıfta okuyan öğrenciler sözü edilen ifadelere 1 inci sınıfta okuyan öğrencilerden daha fazla katılmaktadırlar. Benzer şekilde Kurnaz ve Gümüş (2010) yaptıkları çalışmada, üst sınıfta okuyan öğrencilerin etik olmayan durumlara ilişkin algılamaların alt sınıfta okuyan öğrencilere göre daha duyarlı oldukları sonucuna varmışlardır. Tablo 7. Öğrencilerin Aldıkları Herhangi Bir Derste Muhasebe Etiği Konusundan Bahsedilmesi İle Muhasebe Etiği Yargıları İlişkisinin Mann Whitney U Testi Yargı Grup N Sıra Değerleri Ortalaması (Mean Rank) Muhasebe meslek mensubu müşterisinden hiçbir şekilde hediye kabul etmemelidir Evet Hayır 46 43 39,39 51,00 U Z p 731,000-2,165 0,030 Muhasebe meslek mensubu etik davranış sergilemek adına müşterisinden gelecek baskılara karşı koymalıdır Evet Hayır 46 43 38,35 52,12 683,000-2,656 0,008 Muhasebe meslek mensubu daima toplumun menfaatlerini, kendisinin ve müşterisinin menfaatlerinden üstün tutmalıdır Evet Hayır 46 43 39,29 51,10 726,500-2,219 0,026 Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır Evet Hayır 46 43 39,98 50,37 758.000-2,036 0,042 p<0,05 Öğrencilerin aldıkları herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedilmesi ile muhasebe etiği yargıları ilişkisini gösteren Tablo 7 ye göre, p değerleri sırasıyla 0,030, 0,008, 0,026 ve 0.042 (< 0,05) olduğundan Öğrencilerin aldıkları herhangi bir deste muhasebe etiği konusundan bahsedilme değişkeni ile Muhasebe meslek mensubu müşterisinden hiçbir şekilde hediye kabul etmemelidir, Muhasebe meslek mensubu etik davranış sergilemek adına müşterisinden gelecek baskılara karşı koymalıdır, Muhasebe meslek mensubu daima toplumun menfaatlerini, kendisinin ve müşterisinin menfaatlerinden üstün tutmalıdır ve Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ilgili bilgileri kendisine veya başkalarına menfaat sağlamak için kullanmamalıdır yargıları arasında anlamlı bir farklılık söz konusudur. Buna göre aldıkları herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedilmediğini söyleyen öğrenciler sözü edilen ifadelere aldıkları herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedildiğini söyleyen öğrencilerden daha fazla katılmaktadırlar. Bu sonuç Ağyar vd. (2012) yaptıkları çalışmada meslek etiği ile ilgili ders görmüş öğrencilerin meslek etiği ile ilgili ders almamış öğrencilere göre daha etiksel yargılar belirttikleri sonucuyla zıtlık oluşturmaktadır. 117
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK Tablo 8. Öğrencilerin Yaşamlarının Büyük Kısmını Geçirdiği Yer İle Muhasebe Etiği Yargıları İlişkisinin Kruskal Wallis Testi Yargı Grup N Sıra Değerleri Ortalaması (Mean Rank) Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır p<0,05 Köy İlçe Şehir Büyükşehir 12 41 13 23 36,29 42,55 36,65 58,63 df χ2 p 3 9,971 0,019 Öğrencilerin yaşamlarının büyük kısmını geçirdiği yer ile muhasebe etiği yargıları ilişkisini gösteren Tablo 8 e göre, p değeri 0,019 (< 0,05) olduğundan Öğrencilerin yaşamlarının büyük kısmını geçirdiği yer ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır yargısı arasında anlamlı bir farklılık söz konusudur. Öğrencilerin sözü edilen muhasebe etiği yargısına yaklaşımları yaşamlarının büyük kısmını geçirdiklere yere göre değişiklik göstermektedir. Buna göre yaşamlarının büyük kısmını büyükşehirde geçirmiş öğrenciler Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile sıkı arkadaşlık veya dostluk ilişkisi kurmamalıdır ifadesine daha fazla katılmaktadırlar. Kurnaz ve Gümüş (2010) yaptıkları çalışmada ise ikamet yeri açısından öğrencilerin etik dışı davranışlara ilişkin algılamalarında herhangi bir faklılık olmadığı sonucuna varmışlardır. Tablo 9. Ailenin Gelir Düzeyi İle Muhasebe Etiği Yargıları İlişkisinin Kruskal Wallis Testi Yargı Grup N Sıra Değerleri Ortalaması (Mean Rank) Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ücret dışında borçalacak ilişkisi kurmamalıdır p<0,05 0-499 TL arası 500-999 TL arası 1000-1499 TL arası 1500-1999 TL arası 2000-2499 TL arası 2500-2999 TL arası 3000 TL ve üstü 10 19 24 18 8 5 5 48,35 28,11 49,60 49,36 47,56 42,40 63,20 df χ2 p 6 12,914 0,044 Ailenin gelir düzeyi ile muhasebe etiği yargıları ilişkisini gösteren Tablo 9 a göre, p değeri 0,044 (<0,05) olduğundan Ailenin gelir düzeyi ile Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ücret dışında borç-alacak ilişkisi kurmamalıdır yargısı arasında anlamlı bir farklılık söz konusudur. Öğrencilerin sözü edilen muhasebe etiği yargısına yaklaşımları ailelerinin gelir durumuna göre değişiklik göstermektedir. Buna göre gelirleri 3000 TL ve üstünde olan öğrenciler Muhasebe meslek mensubu müşterisi ile ücret dışında borç-alacak ilişkisi kurmamalıdır ifadesine daha fazla katılmaktadırlar. Güner (2007) yaptığı çalışmada ise meslek mensuplarının gelir düzeyi ile ahlak ilke boyutları arasında anlamlı bir ilişki bulamamıştır. SONUÇ VE ÖNERİLER Son dönemlerde yaşanan muhasebe skandalları ile etik konusu muhasebe alanında daha fazla yer almaya başlamıştır. Bu nedenle özellikle muhasebe dersi alan öğrencilerin muhasebe etiği ile görüşleri bilinmelidir. Bu çalışmada muhasebe dersi almış öğrencilerin muhasebe etik yargıları çeşitli değişkenlere göre incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan bu çalışmanın sonuçlarına göre muhasebe etiğinin ya seçmeli bir ders olarak ya da zorunlu bir ders olarak eğitim müfredatına dahil edilmesi gerektiği görüşü ile ailenin etik davranışı kazandırmada en fazla sorumluluğa sahip olduğu görüşü öne çıkmıştır. Benzer çalışmalarda da muhasebe etiğinin müfredatta yer alması gerektiği ve ailenin etik eğitiminin sorumluluk sıralamasında ilk sırada yer aldığı sonucu ortaya konulmuştur (Ghaffari vd., 2008: 187-189; Bampton ve Cowton, 2002: 288, 292). Cinsiyet, sınıf, derste muhasebe etiğinden bahsedilmesi, yaşanılan yer ve ailenin gelir düzeyi değişkenlerinin öğrencilerin muhasebe etiği yargılarında istatistiksel olarak anlamlı bir farklılık ortaya çıkardığı anlaşılmıştır. Cinsiyet açısından erkek öğrencilerin bayan öğrencilere göre muhasebe etiği yargıları bakımından daha hassas oldukları sonucuna ulaşılmıştır. Üst sınıfta okuyan öğrencilerin muhasebe etik yargılarının alt sınıfta okuyan öğrencilere göre daha hassas olduğu anlaşılmıştır. 118
ULUSLARARASI ALANYA İŞLETME FAKÜLTESİ DERGİSİ 8/2 (2016) Gelir düzeyi yüksek olan öğrenciler ile yaşamının büyük kısmını büyükşehirde yaşamış olan öğrenciler muhasebe etiği yargıları ile ilgili olarak daha fazla etik davranmayı tercih etmektedirler. Öğrenci mevcudunun az olmasından, öğrencilerin bir kısmının devam etmemesinden ve bir kısmının da okulu bırakmasından dolayı örneklem hacminin az olması bu çalışmanın kısıtını oluşturmaktadır. Dolayısıyla bu çalışma farklı MYO lardaki öğrencilerin muhasebe etiği ile yargılarını öğrenecek şekilde ve ön lisans eğitimi ile lisans eğitimi alan öğrencilerin etik yargılarını karşılaştıracak şekilde genişletilebilir. Araştırmanın ilginç bir sonucu da aldıkları herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedildiğini söyleyen öğrenciler, aldıkları herhangi bir derste muhasebe etiği konusundan bahsedilmediğini söyleyen öğrencilere göre muhasebe etiği yargılarına daha az etiksel yaklaşmaktadırlar. Bu; muhasebe etiği dersinin işlense dahi verimli işlenmemesinden kaynaklanabilir. KAYNAKÇA AĞYAR, E., KUTLUK, F.A., CENGİZ, E. (2012). Meslek Yüksekokulları Muhasebe Bölümü Öğrencilerinin Sosyo- Ekonomik Değişkenler Işığında Mesleki Etiğe Bakış Açılarının İncelenmesi (Akdeniz Üniversitesi Örneği), Journal of Yaşar University, 7 (25): 4203-4228. AKDOĞAN, H. (2005). Muhasebe Meslek Etiğinde Teleolojik ve Deontolojik Yaklaşımların Karşılaştırılmaları, Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 10 (1): 295-300. ALTUK, V. E. (2006). Türkiye' de Muhasebe Etiği Eğitimi, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Trakya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Edirne. AY, M., GÜLER, E. (2011 Haziran). Öğrencilerin Etik Değerleri: Meslek Yüksekokulu Öğrencilerine Yönelik Bir Araştırma, III. Ulusal Kurumsal Yönetim, Yolsuzluk, Etik ve Sosyal Sorumluluk Konferansı, Nevşehir de sunulan bildiri. BAMPTON, R., COWTON, C. J. (2002). Pioneering in Ethics Teaching: The Case of Management Accounting in Universities in the British İsles, Teaching Business Ethics, 6 (3): 279-295. BLANTHORNE, C., KOVAR, S.E., FİSHER, D.G. (2007). Accounting Educators' Opinions about Ethics in The Curriculum: An Extensive View, Issues In Accounting Education, 22(3): 355-390. DAŞTAN, A. (2009). Etik Eğitiminin Muhasebe Eğitimindeki Yeri ve Önemi: Türkiye Değerlendirmesi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 26 (1): 281-311. DURMUŞ, B., YURTKORU, E.S., ÇİNKO, M. (2012). Sosyal Bilimlerde SPSS'le Veri Analizi, 4. Baskı, Beta Basın Yayım, İstanbul. EYMEN, U.E. (2007). SPSS 15.0 Veri Analiz Yöntemleri, http://yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/courses/spring2009/bby606/spss_15.0_ile_veri_analizi.pdf, 12.06.2012. GHAFFARI, F., KYRIACOU, O., BRENNAN, R. (2008). Exploring The Implementation of Ethics in U.K. Accounting Programs, Issues In Accounting Education, 23(2): 183-198. GÜNER, M. (2007). Muhasebe Meslek Ahlakı ve Kars İli Merkezinde Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kafkas Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kars. HURTT, R. K., THOMAS, C. W. (B.) (2008). Implementing A Required Ethics Class for Students in Accounting: The Texas Experience, Issues in Accounting Education, 23 (1): 31-51. KOLÇAK, M. (2012). Meslek Etiği, Murathan Yayınevi, Ankara. KURNAZ, N., GÜMÜŞ, Y. (2010). Muhasebe Bölümü Öğrencilerinin Muhasebe Mesleği ile İlgili Etik Dışı Davranışlara ilişkin Algı Analizi: Dumlupınar Üniversitesi Uygulamalı Bilimler Yüksekokulu Örneği, Muhasebe ve Finansman Dergisi, (46): 157-174. KUTLU, H. A. (2011). Muhasebe Meslek Ahlakı, 2. Basım, Nobel Yayın, Ankara. TÜRK, Z. (2004). Muhasebe Meslek Ahlakı, Nobel Kitabevi, Adana. UÇMA, T. (2007). Muhasebe Meslek Mensubu Olmak İsteyenlerin Etik Değer Anlayışlarının Belirlenmesi ve Muğla Üniversitesi Uygulaması,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Muğla Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Muğla. UYAR, S., KAHVECİ, A., YETKİN, M. (2015). Öğrencilerin Muhasebe Meslek Etiği Algısı: ALTSO Meslek Yüksekokulu Örneği, Niğde Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 8(1): 237-247. ÜNSAL, A. (2008). İşletmelerde Muhasebe Yöneticilerinin Etiksel Karar Süreci, KMÜ İİBF Dergisi, 1(14): 401-419. 119
ÇAVUŞOĞLU-KUTLUK YILDIZ, G. (2010). Muhasebe Mesleğinde Meslek Etiği ve Kayseri İl Merkezinde Bir Uygulama. Erciyes Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, (36): 155-178. Büro Yönetimi ve Yönetici Asistanlığı Programı, http://ikmep.yok.gov.tr/files/d72464825d89fed3f33ef81820ea79dc.doc, 04.02.2016. Pazarlama Programı, http://ikmep.yok.gov.tr/files/35d0dc1b35f4ff214bffc2799773465a.doc, 04.02.2016 120