MÜZKSEL TMENN TEMEL PRENSPLER Fatih Yayla * ÖZET Bu makalede, müziksel yetenein temel öesi olan müziksel iitme becerisi incelenmitir. Konunun etkili olarak açıklanabilmesi için iitmeyi oluturan fiziksel sistemler ve insanın iitme yetisi üzerinde durulmutur. nsan beynindeki ses, perde, ve müziin algılamasına ilikin psikofiziksel süreçlerin detaylı olarak ele alındıı bu çalımada, konuya ilikin çalımalar taranmı ve akustik ve psikoakustik açıdan müziksel iitmeni temel prensipleri incelenmitir. Aratırmanın amacı, karmaık fizik ve psikolojik kuramlarla açıklanabilen müziksel iitme becerisini makro düzeyde örneklerle açıklamaktır. Bu amaca yönelik olarak müziksel iitme becerisini oluturan algılama süreci üzerinde önemle durulmutur. Anahtar Sözcükler: Müziksel itme, Müziksel Algılama, Psikofizik ABSTRACT On this study, Musical hearing, basic element of musical talent, is investigated. In order to clarify this issue study focused on the physcal system, exist on hearing and musical perception on human brain. Such studies, made in the recent years abuot psychophysics, is resarched and impressed main princiable of musical hearind. The purpose of this article is clarify to components of musical hearing, which contain complex psychophysics term with macro level examples. Keywords: Music Perception, Musical Hearing, Psychophysic I. BÖLÜM 1. GR itme, insanın sahip olduu be duyudan yalnızca biridir. Fiziksel olarak iitme her duyu gibi insanın çevresi ile iletiimdeki kullandıı araçlardan birisidir. Ancak, bir ressamın renkleri tanıması gibi bir müzisyenin sesleri iitmesi ve anlamlandırması normal hayatta kullandıımız duyu ilevinin ötesinde bir hassasiyet gerektirmektedir. itme hassasiyeti, temel materyali ses olan her alanda ihtiyaç duyulan bir özelliktir. Bir telsiz operatörü, radar operatörü, maden içileri gibi örneklerini çoaltabileceimiz bir çok meslek iitme hassasiyeti gerektirmektedir. Bir maden içisin metan gazı seviyesinin tehlikeli boyutlara ulatıını gösteren düdük sesinin pestletiini fark Yard. Doç. Dr., Pamukkale Üniversitesi Eitim Fakültesi Müzik Eitimi Anabilim Dalı 28
Fatih YAYLA edememesi veya bir denizaltı radar operatörünün geri dönem sonar sinyallerini algılayamaması gibi durumların sonuçları hiç de ho olmazdı. Müziksel iitme, bir müzisyenin ihtiyaç duyduu temel beceridir. Bir sesin kaynaını, yüksekliini, rengini, gürlüünü, aralıkları, akorları, tonaliteyi, melodik ve ritmik cümleleri müzikal olarak iitemeyen bir kulak için müzik uygun bir ura deildir. Müziksel iitme hassasiyeti ses yükseklii, ritim ve müzikal dinamikler balıkları altında gruplanabilir. Müziksel iitme becerisi ton, aralık, akor, tonalite, dizi, yedili akorlar, dominant ve ritmik kalıplar gibi belirgin müzikal unsurlarını tanımak için kullanılır. Majör ve minör ton arasındaki fark, 4 lü ve 5 li aralık ve yedili akor ve eksik yedili arasındaki farkı anlayabilme müziksel iitme hassasiyetine balıdır. Müziksel iitme eitimi, müziin temel öelerini kavramak ve gerçek anlamda bir enstrümanı çalabilmek yada dinlediimiz müzii anlayabilmek için en gerekli çalımadır. Bir çok müzisyen ve müzik örencisi yetersiz iitme becerisi yüzünden sıkıntı yaamakta ve gerçek performanslarını gösterememektedirler. Bu durumun sebebi yeterli düzeyde pratik yapılmaması olarak gösterilmektedir. Müziksel iitme becerisi bir müzisyenin müzikalitesi için büyük önem taır. Bu beceri sayesinde müzik enstrümanı çalma, duyduunuz müzii anlama, okuduunuz bir müzik notasını zihnimizde tınlatabilme, doaçlama yapabilme beste yapma ve baka müzisyenlerle iletiim kurma ve müzik ortamlarına kolay ve uyum salama gibi müzikalite öelerine sahip olmak mümkün olmaktadır. Müziksel iitme becerisi, müzisyene müzikal özgüven kazandırır. yi bir iitme becerisi çalma, söyleme, doaçlama, besteleme ve transpose becerisini üst düzeyde tutarak müzikaliteyi olutur. Müziksel iitme eitimi müzie dair her eyi duymanızı salar. Hatta daha önce dinlediimiz bir müzikte fark edemediimiz müzikal öeleri duymanızı salar. 1.1. Müzik, Fizik ve Psikofizik nsanın ses algılaması nasıl gerçeklemektedir? Beyne ulaan sinyaller nasıl ilenmektedir? Beyin bu sinyallere nasıl tepki vermektedir? Bu üç kritik soru müziksel iitme becerisini kapsamlı olarak deerlendirmemizi salayabilir. Bu soruların yanıtlarını sadece fiziksel kurallar içerisinde aramak müziksel iitmeyi açıklamaya yetmeyecektir. Bu nedenle ses, iitme gibi konular akustik bilimi dolayısıyla fizik kuralları ile açıklanırken müziksel iitme ve müziksel algılama psikolojiyi içine almakta ve psikoakustik bilimi ile açıklanmaktadır. 29
Fizik ve psikofizik veya akustik ile psikoakustik arasındaki hassas iliki, insanda doutan var olan müziksel yetenei ve bu yetenein en temel göstergesi olan müziksel iitme ile müziksel algılama ve bellek gibi becerilerin açıklamalarını içinde barındırmaktadır. Psikoakustik, insandaki iitme sisteminin özelliklerini ve performansını aratırır, seslerin algılanıını olabildiince sayısal verilere ve fizik yasalarına balamaya çalıarak belirler. Psikoakustik, iitmeyi sesin dört temel özellii olan yükseklik, süre, güç, renk bakımlarından ele alarak inceler. Bu bilim dalı kendiliinden fizikten ayrılmıtır, çünkü insanın iitme sisteminin tepkileri çizgisel deildir, bu da iitilenle ölçülen arasında büyük farklılıkların meydan gelmesine sebep olur. Bir sesin frekansındaki deiiklik akustik bilimi ile açıklanırken frekans deimeden iddetinin deimesi sonucu iitilen perdenin deimesi ise psikoakustik bilimi ile açıklanır. te bu noktada perdenin ne kadar deitii iiten kulaa göre farklılık gösterebilir. Müziksel iitme hassasiyetini daha iyi anlayabilmek için önce akustik ve psikoakustik iitme nedir? Sorularına ayrı ayrı yanıt aranmalıdır. II.BÖLÜM 2. TME ve ALGI 2.1. itme ve Müziksel itme itmeyi oluturan üç ayrı sistem bulunmaktadır. Ses kaynaı, iletici ortam (hava), alıcı (insan kulaı). Ses, bir titreim enerjisidir. Bir uyarıcının bir ses kaynaına uyguladıı basınç sonucunda yayılan ses dalgalarından oluur. Ses kaynaı ne olursa olsun sesin oluabilmesi için bir uyarıcıya ihtiyaç vardır. Bu uyarıcının uyguladıı enerji ile akustik tepkime balar ve belirli bir frekanstaki akustik enerji iletici ortama yayılır. Bu aama temel titreim elementinin hareketi olarak adlandırılır. Uyarıcının uyguladıı enerjinin çok küçük bir kısmı akustik enerji olarak ortama yayıldıından bu akustik enerjiyi müzik olarak algılamak mümkün deildir. O yüzden rezonatör kullanılarak bu akustik enerji büyütülür. Müzik enstrümanlarının gövdeleri (ses kutuları) piyanonun ses tahtası birer rezonatör olarak sesin hem iddetini ve niteliini arttırırlar. Bu durum iitmeyi dorudan etkileyen ilk faktördür. (Zeren, 1997, s 2) 30
Fatih YAYLA Sesin üç boyutu vardır. Frekans, iddet ve zaman. Frekans, psikoakustik açıdan ele alırsak sesin frekansının kii tarafından bilinçli ekilde algılanmasına ses yükseklii (sesin perdesi) adı verilir. Bu algılama sesin asıl frekansından farklı olabilir. Örnein sesin frekansı deimeden iddeti deitiinde veya süre uzadıında sesin perdesi deiebilir. Müziksel iitme becerisi de ilk olarak birbirine çok yakın perdedeki iki ses arasında ayırım yapabilme kabiliyeti olarak bu noktada kendini gösterir. 1000 Hz. frekans civarında 3-4 Hz. lik deiiklik algılanabilmektedir. (Hızalan, 2001, 1) Hava, ses dalgalarını alıcıya ileten elastiki ortamdır. Kaynaktan yayılan akustik enerji boyuna dalga hareketiyle yayılır ve alıcıyı uyarır. Hava müzik için sadece bir iletken deil ayrıca kaliteli müzik üretmek içinde en önemli ortamdır. Havada yayılan ses çevredeki dier unsurlarla etkileerek deiim gösterir ve akustik bilimini oluturur. Bir konser salonunun dierinden farklı bir akustie sahip olmasının nedeni, salonun ekli, büyüklüü, ısı, ve salondaki eyalar olabilir. Bu da iitmeyi etkileyen ikinci faktördür. Kulak, dı kulak, orta kulak ve üç kulak olmak üzere üç kısımdan olumaktadır. Dı kulak, kulak kepçesi, dı kulak kanalı ve kulak zarı olmak üzere üç kısımdan oluur. Kulak kepçesi havada yayılan titreimleri toplayarak dı kulak kanalına iletmek ve ayrıca titreimlerin kulaa giri açısının belirlenmesi görevini gerçekletirir. Dı kulak kanalı, bir boruya benzeyen yapısıyla ses titreimlerini tınlatır ve sesi bir miktar güçlendirerek kulak zarını titretirir. Bu ekilde ses titreimleri orta kulaa iletilir. Orta kulak, kulak zarı ile balar ve oval pencere ile sona erer. Kulak zarı ve iç kulak arasında mekanik bir iletim salar. Burada mekanik iletimi çekiç, örs, üzengi adı verilen kemikler salar. Orta kulak, dı kulaktan iç kulaa giden akustik enerjinin miktarını çoaltma ve iç kulaı aırı yüksek seslerden koruma ilevini gerçekletirir. ç kulak, oldukça karmaık bir yapıya sahiptir. Temel 31
olarak iki sistemden oluur. Vestibüler sistem, denge olayı ile ilgili sistemdir. Koklear sistem ise ses titreimlerinin sinir uyaranlarına dönütüü yerdir. Orta kulaktaki son kemikçik oval pencere adlı zarı titretirir ve bu titreimle koklea (salyangoz) içindeki sıvı bu salyangoz içindeki taban zarında rezonans yaratarak tüylü hücreleri uyarır. Kulaın en hassas kısmı olan ve binlerce tüylü hücreden oluan bu bölgenin altında titreimleri nörolojik sinyallere dönütüren sinir hücreleri bulunmaktadır. Tüylü hücrelerin farklı farklı yerleri farklı frekanslardaki seslere karsı duyarlıdır. Düük frekanstaki titreimler spiralin (Salyangoz) en tepesindeki tüylü hücreleri (Apex) ve yüksek frekanstaki titreimler spiralin tabanındaki (Base) bölgesinde titreir. Gelen sesin frekansı deimesiyle sıvının dalgalarının boyları deimekte ve farklı bir rezonans elde edilerek baka tüylü hücrelerin titremesi salanmaktadır. Titreimler, sinir hücreleri (Corti) tarafından her sinir farklı bir frekansı olmak daha güçlü sinyaller olarak beyine iletilir. Beyin, sinyalleri hangi konumdaki hücrelerden geldiini saptamaktadır. Daha öncede görüldüü gibi pest titreimler taban zarının Apex ve tiz titreimler Base bölgesindeki hücreleri uyarmakta ve o bölgedeki sinirler tarafından sinyal olarak beyine gönderilmektedir. Kulaa gelen frekansın deimesi uyarılan bölgenin deimesi anlamına geldiinden sinyallerin geldii konumun deiiklii beyin tarafından perde deiiklii olarak algılanmaktadır. Bu algılamanın belli sınırlılıkları vardır. Birbirine çok yakın hatta taban zarında neredeyse aynı rezonans bölgelerini titretiren frekanslar beynimizde aynı perdeymi gibi duyulur. Oysaki bu sesler tamamen aynı deil ve küçük farklar içerebilir. Bu farklar ancak özel ölçme cihazları ile saptanmaktadır. Bu noktada algılanabilen en küçük frekans deiiklii miktarı önemli bir duyma hassasiyeti olarak karımıza çıkar. Müziksel algının insan beyninde sa lobda olutuu bilinmekle birlikte beyinde müzik merkezinin nerede olduu bulunamamıtır. Beynin sa lobu ses yükseklii gibi melodinin belli yönlerini armoni, gürlük ve ritimi algılamak için önemlidir. Ritmin tamamını algılayabilmek içinse beynin hem sa hem de sol lobu gereklidir. Hafızayla ilgili olan beynin ön bölümü(frontal kortex) ritim ve melodi algılamada rol oynar. (Atak Yayla, 2003, s 3) Kulaktan beyne iletilen akustik sinyallerin beyinde ifrelerinin çözümlenmesi ve ilenmesi her insanda ayni fiziksel ilemlerle gerçekleirken, insan beyninin bu seslere verdii tepkilerdeki farklılıklar insandaki müziksel iitme hassasiyetini ortaya çıkarmaktadır. Müziksel iitme nedir? nsan kulaı, algılayabildii en alçak frekans ses olan yaklaık 20 Hz. sesin, 100 misli daha tizini, yani yaklaık 10 oktav daha yüksei olan 20.000 Hz. frekans daki sesi algılayabilir. Sonik Bölge olarak adlandırılan bu duyma aralıının altında ve üstündeki titreimler kulaınıza kadar ulamasına ramen algılanmazlar. (Zeren, 1997, s 100) nsan kulaı sınırı sadece frekans duyma aralıı ile deil bunun yanında ses iddeti algılaması bakımından da sınırlıdır. Duyma aralıında frekansa sahip ancak yeterli ses iddetine sahip olmayan titreimler kulaımız tarafından 32
Fatih YAYLA ses olarak algılanmazlar. Duyma aralıı içinde insan yaamı için en önemli frekans aralıı 125 Hz. ile 8000 Hz. arası frekanslardır. Bu frekans aralıındaki seslerin algılanmaması durumunda bir iitme kaybından söz edilebilmektedir. Müzik eserleri yaklaık 20 ile 4000 Hz arasındaki frekansları kullanarak oluturulmaktadır. Bu frekans aralıı insan kulaının algılayabildii aralıın 3 te 2 sini oluturmaktadır. Piyanonun en pest sesleri yaklaık 27,5 Hz. En tiz sesleri ise yaklaık 4200 Hz. dir. Müzikte kullanılan bütün çalgılar doal olarak bu duyma aralıı içinde frekansa sahip sesler üretirler. 2.2. Frekans ve Perde Algılama nsandaki müziksel iitme hassasiyetinin ilk belirtisi ses yükseklikleri birbirine yakın iki frekansın farkını algılayabilmektir. nsan böyle bir durumda sesleri birbirine göre deerlendirmektedir. Kulaımıza gelen ilk sesin ardında gelen ikinci sesin tiz vaya pest olduuna karar verilir. Bu ilem frekans ayırt etme yetenei olarak adlandırılır. Elbette, insan kulaının frekans ayırt etme becerisinin de bir sınırı vardır. Yapılan deneylerde basit bir sesin frekansındaki deiiklii algılaya bilme becerisi kiiye ve sesin bulunduu frekans aralıına göre farklılıklar gösterdii saptanmıtır. Basit bir sesin belirli bir frekanstan balayarak sürekli tizletirildii bir deneyde bir kii perdenin deitiini daha erken bir zamanda ve düük frekans deiikliinde algılayıp tepki verirken baka bir kii daha geç tepki verebilmektedir. Yine duyma sınırı içindeki çok tiz bir sesin sürekli tizletirilmesi durumunda perde deiiklii olarak hissedilen frekans farkı ile çok pest bir sesin sürekli tizletirilmesi ile elde edilen frekans farkı arasında büyük farklar bulunmaktadır. Bu sonuca göre yüksek frekansların seslerdeki perde deiiklii daha çabuk hissedilirken pest seslerdeki deiiklik perde deiiklii olarak daha geç bir zaman ve frekansta algılanmaktadır. Müziksel iitme hassasiyetinin dier bir öesi aynı anda birden fazla perdenin iitilmesi ve perdeler arasındaki aralıın tanımlanmasıdır. Kulaımıza birden fazla sayıdaki ses iletici ortamda binierek kulaınızı uyarırılar. Kulaımıza gelen bu biniik sesler iç kulakta ayrı ayrı rezonans oluturur ve temiz ses olarak algılanır. Müzikal iitme hassasiyeti olan bir kii bu sesleri perdelerine göre ayırabilir ve bu perdeler arasındaki mesafeyi aralık olarak tanımlayabilir. Kulaımıza gelen seslerin frekansları birbirine yaklatıkça iç kulaktaki rezonans bölgeleri birbirine çok yakın olacaından birbirlerini etkiler ve beyne iletilen sinyaller net olmayacaından algılama ve perdeleri ayırma ilemi güçleir. Bu durum her kiide farklı gelime göstereceinden müziksel iitme hassasiyeti açısından belirleyici bir özellik olarak karımıza çıkar. Psikofiziksel aratırmalar kulaımıza gelen biniik seslerin algılanma ve ilenme süreci hakkında kolayca sonuçlar ortaya koyarken, iki ayrı kulaımıza aynı anda gelen dolayısıyla kulaımızda hissedildikten sonra beynimizde binien farklı seslerin algılanması sürecinde daha karmaık analizlere gerek duymaktadır. 33
itme sistemimizin önemli bir özellii beklide müzisyenler için en önemli özellii yeterli iddette duyulan tek bir sese yeni sesler eklemesidir. Bu seslere kulak selenleri denilmektedir. Bu selen seslerinin frekansı kulaa gelen gerçek sesin frekansının tam katlarıdır. Eer sesin iddeti ve ortam gibi gerekli artlar olumusa duyulan tek bir basit sesin üst oktavı ve onun belisi algılanabilir. te bu noktada kulaımıza gelen iki biniik sesin frekansları birbirinin katları deilse kulaımız algıladıı iddeti en güçlü sese göre selen algılayacaından ikinci ses bu selenlere eit olmazsa kulaımız iki ses arasında vuru algılar. Vurular ikinci ses temel sesin katlarından olan selen seslerine eit olduunda hissedilmez. itme sistemimiz duyduu bir ses için bir dizi armonik olarak da adlandırabileceimiz selen üretir. Kulaımıza gelen seslerin iddeti armonik üretmeyecek kadar düük olduu hallerde beynimizde bir ses ait oluabilecek armoniklerin frekanslarına yaklaık deerlerde tınlayan iki ses arasında ikinci tür bir vuru hissedilmektedir. Bu vuru tam olarak armonik iki ses tınldıında kaybolmaktadır. Bu da müziksel iitme becerisinin açıklanması zor bir nöral özelliidir. Bu vuru türü müzik açısından çok önemlidir. Beynimiz basit seslere göre çok daha karmaık olan müzik sesleri analiz etmek için bu vurulardan yararlanmaktadır. Bu Akustik ve nöral özellikler bize duyduumuz bir sese göre belirli bir aralık mesafesindeki harmonik sesi saptayıp tanımlamamızı veya sesi çıkartmamızı salamaktadır. Bu süreç her aralık için ayrı bir ilem anlamına gelir ve her biri ayrı zorluk derecesine sahiptir. Bu yüzden bazı aralıklar mesela Birli ve sekizli aralıını dier aralıklara göre daha kolay algılayıp çıkartabiliriz çünkü yanılgı durumunda oluacak vurular çok güçlüdür. Yapılan aratırmalarda kulaımıza gelen beli dörtlü ve üçlü gibi aralıkların iitildiinde alt oktavda üçüncü bir sesin algılandıı saptanmıtır. Bu ses belide pest sesin alt oktavı, dörtlüde üst sesin iki alt oktavı ve üçlüde alt sesin iki alt oktavı olarak tespit edilmi ve sadece bu aralıklarla sınırlı olmadıı görülmütür. Ancak dier aralıklarda daha güç algılanmaktadır. Sadece armoniklerden bir kaçının birlikte duyulmasıyla sanki esas sesin duyulduu izlenimi olumaktadır. 440 Hz.lik bir ses dalgası 34
Fatih YAYLA bizim la sesini duymamızı salar. Ancak denekler, onun yerine 880 Hz., 1320 Hz., 1760 hz.lik dalgalar beraber verildiinde 440 Hz.lik dalga bunların içinde olmadıı halde bu armoniklerin en büyük paydası olan 440 Hz.lik dalgayı duyduklarını söylemilerdir. (Peynirciolu, 1996, s.17) Bu durum duyduumuz bir aralıın gizli temel sesini algılamamıza yardımcı olan nöral bir olaydır. Beynimizin sesleri yineleme hızlarını algılayabilmesi olarak açıklanır ve müzik açısından oldukça önemlidir. Müziksel iitme becerini gösteren dier bir özellik de iitilen ses iddeti, gürlük algılanmasıdır. itme sistemimiz belirli bir iddetin üzerindeki sesleri acı hissi ve kulak zarında yanma olarak hisseder. Bu sınara acı duyma eii denir. Müzikte kullanılan iddet bu eii pek yaklamaz ancak bir Rock konseri bu sınırı zorlayabilir. Müzik açısından bakıldıında seslerin iddetinin ne düzeyde olduunu ve ne kadar deitiini kestirmek, önem taır. Kulaımıza gelen bir sesin iddetinin basıncının 100 kat artması iitilen iddetinin dolayısıyla gürlüünün 40 db artmaktadır. 2.3. Müziksel Algılama Müziksel algılama ve bellekle ilgili olarak müzik öelerinin irdelenmesini konu alan birçok aratırmanın aırlık noktasında genelde ses perdelerinin algılanması bulunmaktadır. Ancak sadece müziksel yetenek ses ve perde iitme becerisi ile açıklanamaz. Müziksel yetenek iyi düzeyde bir müziksel algılama ve müziksel bellek ile örtümektedir. Müzikte algılama ve anımsama sadece sesler, ses aralıkları, gürlük, ritim, melodi gibi müziin öelerini olduu gibi algılamak ve hatırlamakla mümkündür. Müziin bütün olarak algılanması ve hatırlanmasına ilikin olarak kısa süreli bellekte melodinin nasıl anımsandıını aratıran çalımalarda müziin kısa süreli bellee girme ve orada kalma sürecine odaklanmıtır. Bu aratırmalar melodi hattının algılamada ve anımsamada etkisinin çok önemli olduunu göstermitir. Genelde insanlar tonalite aktarımını anımsamakta zorluk çekerler. Do Majörde verilen bir melodiyi birkaç saat sonra la majörde duyduklarında çounlukla aynı olduunu düünürler. Küçük ritim deiiklikleri de fark edilmez. Önemli olan melodi hattının deimemesidir. Bilmedikleri melodilerde notalar arasında aralıklar da deimesi bunu etkilemez. Do-mi-sol diye yükselen bir melodiyi tanıma testinde do-fa-la yı hat deimediinden karıtırmak doaldır. Bellek için önemli olan melodinin hattı veya seyridir. (Peynirciolu, 1996, s.17) III.BÖLÜM 3. MÜZKSEL YETENEK ÖLÇÜMLER Müziksel yetenein ölçümüne yönelik bir çok test gelitirilmi ve uygulanmıtır. Bu testler genel olarak algılama kapasitesini ölçmeyi amaçlamıtır. Bahsedilen algılama kapasitesi aynı ya da farklı, zayıf ya da güçlü yükseklikte, yüksek ya da alçak derecede oluan birbirinden farklı iki 35
tonu tanımlamaktadır. Mükemmel bir müzik yetenei için yeterli algılama kapasitesinin gerekli olduunu kabul görmütür. Testler bata ses yükseklii, gürlük, ritim, ses uzunluu, ses rengi, ezgisel bellek olmak üzere müziksel olgularla yönelik maddeleri ile almıtır. Seashore Müziksel Yetenek Testi 1919 da Carl Emil Seashore tarafından gelitirilen testtir. Seashore un testi algılama kapasitesini ölçmeyi amaçlamıtır Test ses yükseklii, gürlük, ritim, ses uzunluu, ses rengi, ezgisel bellek olmak üzere 6 alt öeden ve toplam 260 maddeden olumaktadır. Drake Müziksel Baarı Testleri Drake nin oluturduu bu testte müziksel hafıza ve ritim hakimdir. 8 ya ve yetikinlere uygulanır. Uygulama süresi müzik eitimi alan örencilere 30-40 dakika, müzik eitimi almayan örencilere 70-80 dakikadır. Oregon Müziksel Ayırt Etme Testi/1935: Testte bir ezgi iki kez çalınmaktadır. kinci çalınıında ritim, armoni veya ezgide deiiklik yaparak uygulanır. Denekten orijinal ezginin hangisi olduunu ve nelerin deitiini bilmesi istenir. Wing Standartlatırılmı Müziksel Zeka Testleri yaygın olarak ngiliz okullarında kullanıldı. Wing in testleri yedi ayrı ölçümden olumaktadır. Testin ilki akor analizidir. Sırasıyla ses yükseklii(tizlik-peslik), hafıza, ritmik vurgu, armoni, gürlük ve cümlelemedir. Uygulama süresi 50-60 dakikadır. 8 ya ve üzerindekilere uygulanır. Gaston un Müzikalite Testi 4-12 ya gurubuna uygulanan E. T. Gaston un testleri seslerle ilgili ölçümlerin yanı sıra müzikle ilgilenme sorularını da içerir. Uygulama süresi 25-35 dakikadır. Gordon Müziksel Yatkınlık Görünümü sadece müzik yetenei deil örencilerin bireysel güçlü ve zayıf yönlerini ölçmektedir. Test üç ana bölümden olumaktadır. Her bölümün kendi içinde alt balıkları vardır. Testin temelinde iki ezgi yatmaktadır. Uygulama yapılan kii yaylı çalgıyla çalınarak hazırlanan bu ezgileri ritim betimleme, tonal betimleme, müziksel duyarlılık kısımlarında tartmaktadır. Test yaklaık 2 saattir ve üç oturumda uygulanır. Bentley Test Arnold Bentley tarafından gelitirilmitir. 7 ya altındaki çocuklar için hazırlanmı Bentley Müziksel Yetenek Ölçümleri oldukça baarılı olmutur. 21 dakikalık test tizlik-peslik ayrımı, ses hafızası, akor analizi, ritmik hafıza olmak üzere dört bölümden olumaktadır. (Atak Yayla, 2003, s 3) 36
Fatih YAYLA IV. BÖLÜM 4. SONUÇ ve TARTIMA Müziksel yetenein en önemli öesi müziksel algılama ve bellek olarak karımıza çıkar. Müziksel algılama müziksel bellee göre daha ön planda ele alınır ki algılama kapasitesinin zayıf olduu durumlarda hatırlama göz ardı edilebilecek bir özelliktir. Müziksel yetenek belirli artlara göre sıralanan olgulardan meydana gelmektedir. Müzikaliteye giden yoldaki en güçlü materyal iyi bir müziksel yetenek ve güçlü bir müziksel iitme algısıdır. Müziksel iitme gelitirilebilen bir özellik olmakla birlikte doutan var olan kapasite son derece belirleyicidir. Müziksel iitme kapasitesinin ölçülmesi gelitirilmesi çalımalarında en önemli madde ses yükseklii (perde) algılamadır. Perde algılaması fiziksel olarak her insanda aynı iitsel algı sistematii ile gerçekleirken psikofiziksel olarak kiiden kiiye farklılıklar göstermektedir. Bu farklar kiinin müziksel yetenei ve kapasitesi hakkında bilgi vermektedir. Müziksel yetenek ölçümleri bireyin müziksel baarısını büyük oranda belirlemektedir. Müziksel yetenek ve baarı testleri müzie ilikin bir çok parametre hakkında detaylı veri elde etmemizi salamaktadır. Müzik bir çok elementin mükemmel bir kompozisyonundan oluur. Algılamamız bu karmaık akustik uyarıcıyı ayrı fiziksel ve psikofiziksel algı sınırları içinde beyninde ilemekte ve deerlendirmektedir. Bu sürecin merkezinde müzisyenler için en önemli unsur olarak müziksel iitme yerini almaktadır. Psikofizik kuram müziksel algılama ve müziksel bellein kapasite ve sınırlarını hakkında önemli sonuçlar ortaya koyarken müziksel iitme ve bu becerinin gelitirilmesi ile ilgili önemli verilere ulamamızı da salamaktadır. Bu veriler ııında aratırmacılar, müziksel yetenein baarıya dönütürülmesi sürecine katkı salamaktadırlar. 37
KAYNAKÇA ATAK YAYLA, A. (2003) Müziksel Yetenein Ölçümü, Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eitim Bilimleri Enstitüsü Ankara. ATAK YAYLA, A. (2003) Müziksel Algılama ve Bellek XII. Eitim Bilimleri Konresi Gazi Üniversitesi Antalaya. HIZALAN.(2001) Ses Fizii ve Psikoakustik. Yayınlanmamı Seminer Uluda Üniversitesi Tıp Fakültesi KBB Anabilim Dalı Bursa PEYNRCOLU, F. Zehra (1996). Müzikte Algılama ve Bellek, Türk Psikoloji Dergisi,11, (37), 13-23. SERAFINE, Mary Louise. Music. Cognition and Instruction içinde, Yay. Haz. DLLON, Ronna F.and R.J. STERNBERG(Orlando,Florida: Acedemic Press, 1986) SEASHORE, Carl Emil.(1938). Psychology of Music. New York: Dover Publications SEASHORE, Carl Emil, D.LEWIS ve J. G. SAETVEIT. (1960).Seashore Measures Of Musical Talents. New York:The Psychological Corporation. ZEREN A. (1997) Müzik Fizii Ankara Pan Yayıncılık 2-10, s.99-159 38