ÖZ YETERLLK (SELF-EFFCACY) KAVRAMI ÜZERNE Tülin ACAR

Transkript

1 ÖZ YETERLLK (SELF-EFFCACY) KAVRAMI ÜZERNE Tülin ACAR Öz yeterlik (self efficacy) Bandura nın Sosyal Örenme Kuramı nda dikkati çeken bir kavramdır. Öyleyse nedir öz yeterlilik? Öz Yeterlilik Bandura ya göre öz yeterlilik, bireyin belli bir performansı göstermesi için gerekli etkinlikleri düzenleyip baarılı bir biçimde gerçekletirme kapasitesi hakkında kendine ilikin yargısıdır (Lee, 2005:490). Daha genel bir anlatımla ifade etmek gerekirse, öz yeterlilik bireyin yapabildikleri hakkında sahip olduu inançlardır. Öz yeterlilik genellikle, özel bir alan için kullanılır ki bu alan bireyin yapabildii dier alanlara ilikin inançlarından biraz farklıdır. Örnein bir 1.sınıf örencisi daha basit düzeydeki dört ileme ilikin matematik problemlerini çözmeye karın yüksek bir öz yeterlilii varken karmaık problemleri çözmeye karı öz yeterlilii düük olabilir. Çeitli kaynaklara göre öz yeterlilik kavramı nedir ne deildir olarak incelendiinde öz yeterlilik kavramı ile ilgili unlar söylenebilir: 1- Öz yeterlilik, algılanan, gözlenen bir beceri deildir. Bazı artlar altında bireyin becerileri ile ne yapabilirim sorusuna verdii cevap ile ilgili duyduu içsel inançtır (Snyder&Lopez,2002: 278). Öz yeterlilik bir tür beceri algısı da deildir (Donald, 2003: 219). 2- Öz yeterlilik, kapasite, özel performans hakkındaki inançlarla ilgili deildir. Ancak durumlarla mücadele etmede ve bunu deitirmede, yeteneklerini ve becerilerini koordine etmek için bireyin yapabilecekleri hakkındaki inancıdır(snyder&lopez,2002: 278). 3- Öz yeterlilik, bir tür yetenek deildir (Donald, 2003: 219). Yetenekler, insanların dünya hakkında ne bildii, dünyada neyi nasıl yapacaklarını bildikleri eylerdir. Yetenek, bilisel yapıların aralıını ve kalitesini yani bireysel kapasiteyi içine alır. Öz yeterlilik inancı, inançlardır ve belli alanlarda, durumlardaki bireyin yeteneklerini deneyerek yapabilecekleridir. Donald a göre öz yeterlilii ifade etmede kullanılan anahtar kelime bu ii baarabilir miyim sorusu ile balayan cümlelerdir (Donald, 2003: 219). Öyle ki öz-yeterlii güçlü olan bireyler zor bir görevle karı karıya kaldıklarında bu durumdan kaçmak yerine T.Acar 1

2 üstesinden gelinmesi gereken bir i olarak yaklamaktadırlar (Hazır Bıkmaz, 2004). Öz yeterlilii düük olan örenciler ise örenme durumundan, görevden kendilerini alı koyarlar (Schunk, 2000:109). 4- Öz yeterlik inancı, davranı hakkında basit bir kestirim aracı deildir ve öz yeterlilik inançları, nedensel özellikler deildir. Nedensel özellikler, olaylarla açıklanır. Oysa öz yeterlilik inancında vurgulanan bireyin ne yapabileceinin kapasitesidir (Snyder&Lopez,2002: 278). 5- Öz yeterlilik inancı, bir hedefe ulamak için yapılan davranıın amacı da deildir. Çünkü bir amaç, büyük olasılıkla yapılabilecek hedefler için söylenir (Snyder&Lopez,2002: 278). 6- Öz yeterlilik, öz saygı kavramı ile aynı ey deildir. Öz saygı kavramı, kendi kendimiz hakkındaki inanç ve nasıl hissettiklerimizle ilgilidir (Snyder&Lopez,2002:278). 7- Öz yeterlilik, bir motivasyon (isteklendirme) deildir (Snyder&Lopez,2002:278). Ancak motivasyonu artırıcı bir etkendir. 8- Öz yeterlilik inancı, beklenen sonuçlarla ilgili deildir. Bir davranıın sonucuna ilikin inanç, daha çok özel bir durumda, özel bir sonuca yol açan özel bir davranıtır(snyder&lopez,2002: 278). 9- Bir öz yeterlilik inancı, sonucun ortaya çıktıı davranıın icra edilmesidir (Snyder&Lopez,2002:278). 10- Öz yeterlilik, kiisel bir özellik deildir yani genetik bir özellik deildir (Snyder&Lopez,2002:278). 11- Öz yeterlilik, öz kavramı (self-consept) ile aynı kavram deildir. Öz kavramı ise bir bireyin kendisine ait yetenekleri ve kiilii ile ilgili olarak özelliklerine karı algısını (olumlu ya da olumsuz) ifade eder ve öz kavramı, öz yeterlilii ve öz saygıyı da içine alan bir kavramdır(lee,2005:490). T.Acar 2

3 12- Öz yeterlilik, bireyin kendine duyduu güvendir. Öz kavramı ise bireyin kendine ait duygularını içerir. Öz kavramı ve öz yeterlilik kavramları arasındaki belirgin bir fark daha çok bireyin kendi kendine soracaı soruların niteliinden kaynaklıdır. Öz yeterlilik, daha çok e bilmek (can) fiili ile balayan yargıları ifade eder. Örnein, çok iyi araba kullanabilir miyim? Bu problemi çözebilir miyim? Gibi. Oysa öz kavramı olmak (being) ve hissetmek (feel) fiili ile balayan yargıları ifade eder. Örnein, Kimim ben? Kendimi seviyor muyum?, Bir yazar olarak ben kendim hakkında ne hissediyorum? gibi. Öz kavramı, öz saygı (self-esteem) olarak da kabul edilir ancak öz yeterlilik daha çok güven kavramı ile ilikilidir (Schunk&Frank, 2002). Öz yeterlilik kavramı bir bireyin bir ii, görevi (task) baarmak için yeteneine olan güveni hakkındaki bir yargısı olarak da açıklanabilir (Dembo, 2004:152). Öz kavramı Öz kavramı, bireyin kendine ait algılarının toplamını ifade eder. Öz kavramı çok boyutludur ve öz güven, öz saygı kavramlarını da kapsar. Bireyin öz kavramı a) Çevrenin yorumlamaları, deneyimleri aracılııyla biçimlenir b) önemli bulunan dier insanların tevikleri ya da deerlendirmelerinden oldukça etkilenir (Schunk,2000:344). Öz yeterlilik Nasıl Oluur ve Kaynakları Nelerdir? Öz yeterlilik, zamanla, deneyimler aracılııyla gelien bir inançtır. Bireylerin ne yapabilecekleri konusunda öz yeterliliklerini dorudan deneyim, dier insanları gözlemlemeleri ya da bakalarının yorumlarını dinleme yoluyla gelitirtirebilirler (Lee, 2005: 490). Bireyin öz kavramı, zamanla deiebilen bir kavramdır ve bireyin yetenekli olduu alanlara özgüdür. Örnein matematik alanında bir bireyin öz kavramı yüksek olabilirken fen alanında öz kavramı düük olabilir(lee,2005:490). Öz yeterliliin geliimi, Bandıra nın Sosyal Örenme Kuramının özellikleriyle ilgilidir. Bu kurama göre, öz yeterlik inancı, kendini yansıtma ve kendini gözlemlemede, ilikilerin neden sonuçlarını anlamada kullanılan sembolik dil yoluyla etkilenir. Ek olarak bu bilisel özellikler, bir bireyin öz yeterlik geliimini çevreden aldıı sosyal tepkiler dorudan etkiler (Lee, 2005:490). Bandura, öz yeterlik inançlarının dört temel kaynaı olduunu belirtmektedir. Bunlar tam ve doru deneyimler, sosyal modeller tarafından salanan dolaylı yaantılar, sözel ikna ve bireyin fiziksel ve duygusal durumudur (Snyder&Lopez,2002:279). Birbiri ile etkileim halinde olan balıca bu dört bilgi kaynaını kısaca açıklamak gerekirse (Yılmaz, Köseolu, 2004:261) : T.Acar 3

4 1. Performans Baarıları (Yapılan iler ve Eriilen Hedefler): Bireyin giritii ilerde gösterdii baarı onun daha sonra benzer ilerde baarılı olacaının göstergesidir. Dolayısıyla yaanan baarı ödül etkisi yapmakta ve bireyi gelecekte de benzer davranılara güdülemektedir. 2. Dolaylı Yaantılar (Bakalarının deneyimleri): Pek çok beklenti dier kiilerin deneyimlerinden kaynaklanır. Baka kiilerin baarılarını gözlemek, kiinin baarılı olabilecei beklentisine girmesini salayabilir. 3. Sözel ikna: Bir davranıın baarıyla yapılabileceine ilikin tevik ve öütlerle bireyin cesaretlendirilmesi, öz-yeterlik beklentilerinin deimesine neden olabilir. 4. Duygusal Durum: Bireyin davranıa giriecei sırada bedensel ve duygusal olarak iyi durumda olması giriimde bulunma olasılıını arttırır. Bu kaynaklardan en etkili olanı bireyin bizzat yaadıı deneyimlerdir. Öyle ki gözlemleme yoluyla edinilen deneyimlerden daha fazla etkilidir. Öz yeterlik inançları insanların kendileri için belirledikleri amaçları, bu amaçlara ulamak için ne kadar çaba harcayacaklarını, amaçlarına ulamak için karılatıkları güçlüklerle ne kadar süre yüz yüze kalabileceklerini ve baarısızlık karsısındaki tepkilerini etkilemektedir (Hazır Bıkmaz, 2004). Öz yeterlilik Tipleri Aratırmalara göre, öz yeterliliin iki tipi vardır(donald, 2003: 221). Birincisi, belli bir alandaki davranıı ortaya koymak için algılanan yapabilme becerisidir. Kirsch buna akademik öz yeterlilik (task self-efficacy) adını vermitir. Kirsch in akademik öz yeterlilik kavramı, Bandura nın sosyal örenme kuramında belirttii öz yeterlilik kavramı ile hemen hemen aynıdır. Bir dieri ise potansiyel zorluklarla mücadele etmek için gösterilen performansdır ki bu kavrama Kirsch mücadeleci öz yeterlilik (coping self-efficacy) adını vermitir. Öz Kavramını Ölçmek Öz kavramı, genellikle öz deerlendirme ölçme araçları ile ölçülebilir. Ölçme araçları daha çok dereceli ölçeklerdir. Bu tür ölçeklerde, bireye birçok durum ifadesi verilir ve bireylerden bu durum ifadeleri için kendilerini ifade edecek fikirlerini olumludan olumsuza doru derecelendirilmi bir ölçekte cevaplamaları istenir. Dier bir deerlendirme ölçei ise kontrol listeleri olabilmektedir. Öz kavramı için Q sort teknii ile de birey hakkında bilgi toplanabilir. Q sort tekniinde bireyin öz kavramını ortaya çıkaracak açık uçlu sorular sorulur T.Acar 4

5 ve bu sorulara verilen cevaplar uzmanlarca çok dikkatli analiz edilir. Bu teknikte cevapları deerlendirmek dier tekniklere göre biraz daha zordur çünkü cevapları yorumlayabilecek alan uzmanlarına ihtiyaç vardır. Öz kavramını ölçmek için kullanılan bir dier yol ise eksik cümleleri tamamlama ölçekleridir. Bu ölçeklerde öz kavramını açıa çıkartmaya dönük ifadeler eksik bırakılır ve bireylerden bu eksik ifadeleri tamamlamaları istenir. Örnein,..zaman kendimi çok mutlu hissederim. Bireylerin öz kavramlarını yükseltmek için (Lee, 2005:491), - Bireylere en iyi yapabildiklerini gösterin ve yapabileceklerini sunma fırsatı ve cesareti verin, - Olumlu pekitireçler verin. Bireylere bunu yapabilirsin mesajı verildiinde öz yeterlilii artacaktır (Schunk,1996). - Olumlu modeller kullanın, bireylere örnek olabilecek örnekleri vurgulayın, - Olumsuz sosyal karılatırmalardan özellikle kaçının der. Bu dört öe elbette okulda, sınıfta öretmenlerin örencilerine karı kullanabilecekleri de bir tekniktir. Eitim ile ilgili aratırmalar göstermi ki yeterlilik inancı, örencinin motivasyonunu kestirmede çok önemli bir ölçüt olmaktadır (Dembo, 2004:68). Dembo ya göre öz yeterlilik düzeyi bir termometre gibidir ve bireylerin çalımalarını, örenmelerini etkiler ve deitirir. Ancak Zimmerman, öz yeterliliin baarıyı etkilemede tek etken olmadıını, yüksek düzeyde öz yeterlilik, bilgi ve becerinin yokluunda, tam bir performans üretmez, beklenen sonuçlara etki eder. Çünkü örencilerin aktivitelerinde pozitif sonuçlara yol açtıını vurgular (Schunk&Zimmennan, 1998:141). Öz yeterlilik kavramı, örenmek için motivasyonu artırmada güçlü bir faktördür (Kauchak&Eggen:1998:162). Bu demektir ki bireyin baaracaına ilikin inancı, onun öz yeterliliini güçlendirirken motivasyonunu da yükseltmektedir. Ayrıca öz yeterlilik, sadece baarı üzerinde etkili deildir. Bireylerde bulunan yetenek, bilgi, beceri, beklenen sonuçlar ya da dier sonuçlar üzerinde de önemlidir. Öyle ki gerekli bilgi, beceri ya da yetenek kısıtlı olduu zaman yüksek öz yeterlilik, yetkin performansı ortaya çıkarmayacaktır (Schunk, 1996). Öz yeterlik inançları ile ilgili olarak eitim alanında yapılan çalımaların üç kategoride ele alındıı görülmektedir. Bunlar; öz yeterlik inançlarının akademik basarı ve performans üzerindeki etkileri ile ilgili aratırmalar, öz yeterlik inançlarının uzmanlık alanının seçimi ve meslek tercihlerine etkilerini konu alan aratırmalar ve öretmenlerin öz yeterlik inançları ile öretimde gerçekletirdikleri uygulamalar ve farklı örenci ürünleri arasındaki ilikiyi konu alan aratırmalardır (Hazır Bıkmaz, 2004). Ülkemizde de son yıllarda öz yeterlilik kavramı ile T.Acar 5

6 ilgili yapılan aratırmalardan aaıda kısaca bahsedilmitir. Yapılan aratırmalar özellikle yılları arasından seçilmi ve bulunan aratırmaların eriilebilenlerinden kısaca bahsedilmi, eriilemeyen çalımalarında sadece künyeleri verilmitir. Çalımanın Adı: lköretim Öretmenlerinin Bilgisayara Yönelik Öz-Yeterlik Algıları Üzerine Bir Çalıma Kaynak: Eitim Aratırmaları, 2005,(19): Yazar Adı: SEFEROLU, Sadi Bu çalımada, bilgisayar öz yeterlilik algısının bran, mesleki kıdem, bilgisayar kullanımı ve kullanılan programlar gibi deikenlere göre farklılık gösterip gösterilmedii incelenmitir. Çalımada Akar ve Umay ın (2001) gelitirmi olduu Bilgisayar Öz Yeterlilik Algısı ölçei kullanılmıtır. Çalımada, öretmenlerin öz yeterlilik algılarının orta düzeyde olduu, öz yeterlilik algısı düük olan öretmenlerin ise bilgisayar kullanmayı çounlukla okulda sunulan kurs aracılııyla örenirken öz yeterlilik algısı yüksek olan öretmenlerin bilgisayar kullanmasını deneme yanılma yoluyla örendikleri ortaya çıkmıtır. Çalımanın Adı: Bilgisayar Öz yeterlilii ile Bilisel Örenme Stratejileri Arasındaki likiler Kaynak: Eitim Aratırmaları Dergisi, 2005 (19): Yazar Adı: GÜRCAN, Ayen Çalımada Bilgisayar Öz yeterlilii ve Bilisel Örenme Stratejileri Ölçei kullanılmıtır. Bilgisayar Öz yeterlilii ölçei 4 lü likert tipinde 27 maddeden olumaktadır. Bilisel örenme Stratejileri ölçei ise 4 lü likert tipinde ve 36 maddeden olumaktadır. Çalıma sonunda Bilgisayar öz yeterlilii ile bilisel örenme stratejileri arasında anlamlı bir iliki bulunmutur. Bilgisayar öz yeterliliinin bilisel örenme strateji alt boyutları bakımından uygulama ve bellek stratejileri arasında anlamlı bir iliki varken, analiz, özetleme, tekrar ve anlatma stratejileri ile bir iliki bulunamamıtır. Çalımanın Adı: Öretmenlerin Bilgi Okuryazarlıı Öz-Yeterlik nancı Üzerine Bir Çalıma Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2004,(27):11-20 Yazar Adı: AKKOYUNLU, Buket; KURBANOLU, Serap Öretmenlerin, bilgi okuryazarlıı becerilerine sahip olmaları ve bu becerilerini etkin ve etkili T.Acar 6

7 bir ekilde kullanabilmeleri için bu alanda kendilerine güvenmeleri, bir baka deyile, güçlü öz-yeterlik inancı gelitirmeleri gerekmektedir. Bu çalımada öretmenlerin bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inançlarının düzeyi, bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancının ya, bran, öretmenin çalıtıı kademe ve mezun olduu okula göre farklılık gösterip göstermedii aratırılmıtır. Çalıma için, aratırmacı tarafından gelitirilen 7 li likert tipi 40 maddelik bir Bilgi Okuryazarlık Öz yeterlilik Ölçei gelitirilmitir.(ölçein güvenirlik katsayısı 0,71) Öretmenlerin bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inançlarının aratırıldıı bu çalımadan elde edilen sonuçlar ise Çalımanın sonucunda öretmenlerin, bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamalarının düük olduu; bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamaları alt kategorilere göre incelendiinde, ortalamaların bilgi ihtiyacını tanımlama ve bilgiyi deerlendirme gibi bazı basamaklarda dierlerine göre daha yüksek olduu; bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamaları yalara göre incelendiinde, ya artarken bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamalarının dütüü; mezun oldukları okullara göre bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inançları ortalamaları incelendiinde en yüksek ortalamanın sırasıyla fen/edebiyat fakültesi mezunları ile eitim fakültesi mezunlarına ait olduu; bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamaları branlara göre incelendiinde, hem ilköretim hem de ortaöretim kademesinde en yüksek ortalamanın bilgisayar öretmenlerine ait olduu; çalıtıkları kademeye göre öretmenlerin bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik inancı ortalamaları incelendiinde ortalamalar arasındaki farkın ortaöretim kademesindeki öretmenler lehine anlamlı olduu görülmütür. Çalımanın Adı: E-Örenmenin ve Bilisel Stilin Baarı ve nternet Öz Yeterlik Algısı Üzerindeki Etkisi Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2004,(27): Yazar Adı: GÜNGÖR, Cengiz; AKAR, Petek Bu aratırmada e-örenmenin ve bilisel stilin örenci baarısı ve Internet öz yeterlik algısı üzerindeki etkisi incelenmitir. Deney grubu e-örenme, kontrol grupları (kontrol 1, kontrol 2) yüz yüze öretim yöntemlerine göre MS Excel eitimi almılardır. Aratırma sonunda e- örenme ve yüz yüze öretim yöntemleri arasında baarı yönünden anlamlı bir farklılık T.Acar 7

8 bulunmazken, bilisel stile göre (alandan baımsız alan baımlı) anlamlı bir farklılık bulunmutur. Alandan baımsız bilisel stile sahip örencilerin daha baarılı olduu gözlenmitir. Ayrıca MS Excel ön bilgisi olmayan örenciler anlatıma dayalı eitimde daha baarılı olurken, MS Excel ön bilgisi olan örenciler uygulamaya dayalı eitimde daha baarılı olmutur. E-örenme ve yüz yüze öretim yöntemlerine göre örencilerin Internet öz yeterlik algılarında anlamlı farklılık vardır. E-örenmeye dayalı eitim alınması örencilerin Internet öz yeterlik algılarını olumlu yönde etkilemektedir. Bilisel stile göre örencilerin Internet öz yeterlik algılarında anlamlı bir farklılıksa bulunmamıtır. Çalımanın Adı: Yabancı Dilde Hazırlanan Bir Öretmen Öz-Yeterlik Ölçeinin Türkçe'ye Uyarlanması Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2004,(27): Yazar Adı: YILMAZ, Miraç; KÖSEOLU, Pınar; GERÇEK, Cem; SORAN, Haluk Bu çalımanın amacı, Schmitz ve Schwarzer tarafından 2000 yılında Almanya da gelitirilen Öretmen Öz-yeterlik Ölçei nin Türkiye koullarında geçerlik ve güvenirlik çalımasını yapmaktır. Almanca olan orijinal ölçein farklı zamanlardaki güvenirlik alfa deerleri.81 ve.76 dır. Ölçein Türkçe ye çevirisi, Almanca eitim görmü uzmanlarca yapılmıtır. Daha sonra Türkçe ye uygunluk, içerik ve ölçme deerlendirme açılarından da uzmanlar tarafından deerlendirilmitir. Alınan görüler dorultusunda düzenlemelerin yapıldıı ölçek, geçerlik ve güvenirliinin saptanması amacıyla farklı alanlardan 87 öretmene uygulanmıtır. Faktör analizi sonucunda, uyarlanan Türkçe ölçein iki boyutlu oldu u, orijinal ölçekte 10 olan madde sayısının, Türkçe ölçekte 8 olduu ortaya çıkmıtır. Uyarlanan ölçein güvenirlii Cronbach alfa ile hesaplanmı, bütünü için alfa deeri.79 olarak belirlenmitir. Çalımanın Adı: lköretim Örencileri çin Matematik ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algısı Ölçekleri Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2003,(25): Yazar Adı: Iıksal, Mine; AKAR, Petek Bu çalımada, ilköretim 7. ve 8. sınıf örencilerinin matematie ve bilgisayara ilikin özyeterlik algılarını ölçen matematie ilikin öz-yeterlik algısı ölçei ve bilgisayara ilikin özyeterlik algısı ölçei gelitirilmesi amaçlanmıtır. Yapılan faktör analizi sonunda 15 sorudan oluan matematie ilikin öz-yeterlik algısı ölçeini oluturan maddeler 3 faktörde toplanmı, bu faktörlerin sırasıyla günlük yaamda matematik kullanımı, koordinat sistemi ve doru T.Acar 8

9 grafikleri, denklemler ve simetri ile ilgili oldukları belirlenmitir. Doru grafikleri ve koordinat sistemi konularının günlük yaamda matematik kullanımı ile aynı boyutta toplanması düündürücüdür. Örencilerin söz konusu iki konuyu günlük yaamla ilikilendirdii sonucuna varılmıtır. Dier gelitirilen ölçek ise 10 sorudan oluan bilgisayara ilikin öz-yeterlik algısı ölçeidir. Ölçei oluturan maddeler iki faktörde toplanmı, bu faktörlerin sırasıyla bilgisayar ile ilgili genel bilgiler ve özel bilgisayar becerileri ile ilgili oldukları belirtilmitir. Ölçein güvenirliiyle ilgili olarak hesaplanan Cronbach katsayısı 0,86 olarak bulunmutur. Hazırlanan bu ölçeklerin, ilköretim düzeyindeki matematik ve bilgisayara ilikin öz-yeterlik algısı düük olan örencilerin belirlenmesinde ve bu örencilere kendilerine yönelik algılarını güçlendiren özel etkinlikler ve çalıma yaprakları hazırlanmasında önemli katkı salayacakları düünülmektedir. Çalımanın Adı: Öretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlıı ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algıları Üzerine Bir Çalıma Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2003,(24):1-10 Yazar Adı: AKKOYUNLU, Buket; KURBANOLU, Serap Bu çalımada, öretmen adaylarının bilgi okuryazarlıı ve bilgisayar öz-yeterlik algıları incelenmi; söz konusu iki algı arasındaki iliki ve bunların yıllar içinde deiim gösterip göstermedii aratırılmıtır. Aratırmada iki ayrı ölçme aracı ile veriler toplanmıtır. Bilgi Okur Yazarlıı Öz yeterlilik Algısı ölçei, 5 li likert tipi 85 maddeli bir ölçek olup aratırmacılar tarafından gelitirilmitir. (ölçein güvenirlik katsayısı 0,78) Bir dier ölçek Bilgisayar Öz yeterlilik Algısı Ölçei dir ki bu ölçek de Akar ve Umay tarafından gelitirilen (2001) 18 maddelik ve 5 li likert tipindedir. (Ölçein güvenirlik katsayısı 0,70). Aratırma kapsamına alınan örencilerin bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik algısı ile bilgisayar öz-yeterlik algısı arasında pozitif bir iliki saptanmıtır. Bilgisayar okuryazarlıının bilgi okuryazarlıı için ön koul olduu bilinmektedir. Bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik algısının da dierinden baımsız gelimedii görülmektedir. Nitekim, elde edilen sonuçlara göre bilgisayar öz-yeterlik algısı ile bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik algısının birlikte arttıı görülmektedir. Bilgi becerileri çou alanda teknoloji kullanımını gerektirdii için teknoloji öz-yeterlik algısı gelimi örencinin bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik algısının bundan olumlu yönde etkilenmesi beklenen bir sonuçtur. Çalıma kapsamına alınan üç bölüm arasında örencilerin gerek bilgi okuryazarlıı öz-yeterlik algıları gerekse bilgisayar öz-yeterlik algıları düzeyinde Bilgisayar ve Öretim Teknolojileri Eitimi Bölümü açısından bir fark T.Acar 9

10 görülmütür. Söz konusu fark, adı geçen Bölümün örencilerinin ilgili alanlarda dier iki bölümün örencilerine göre daha fazla bilgi ve deneyime sahip olmalarından kaynaklanmaktadır. Bu bulgu, deneyimin öz-yeterlik algısı üzerinde olumlu etkisi olduu yönündeki literatürü desteklemektedir. Çalıma kapsamına alınan her üç bölümde, örencilerin hem bilgi okuryazarlıı hem de bilgisayar öz-yeterlik algı düzeyleri, büyük sınıflarda bir fark görülmütür. Sınıflar arasındaki bu fark yine bilgi ve deneyim düzeylerinin artıı ile açıklanabilir. Örencilerin birinci sınıftaki bilgi ve beceri düzeyleri son sınıftakinden elbette farklıdır. Bu durum örencilerin öz-yeterlik algı düzeyini sınıflar büyüdükçe olumlu yönde etkilemektedir. çeriklerine eriilemeyen çalımalar ise: Çalımanın Adı: Öretmen Adaylarına Uygulanan Bilgi Okuryazarlıı Programının Etkililii ve Bilgi Okuryazarlıı Becerileri ile Bilgisayar Öz-Yeterlik Algısı Arasındaki liki Kaynak: Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, 2002,(22): Yazar Adı: KURBANOLU, Serap; AKKOYUNLU, Buket Çalımanın Adı: Öz-Yeterlik nancı ve Bilgi Profesyonelleri çin Önemi Kaynak: Bilgi Dünyası, 2004,5(2): Yazar Adı: KURBANOLU, S.Serap Çalımanın Adı: The Impact of Downsizing Practices on Self-Efficacy Kaynak: Yazar Adı: Boaziçi Journal: Review of Social, Economic and Administrative Studies, 2003,17(2):43-57 TURGUT, Tülay; SLAMOLU, Güler T.Acar 10

11 KAYNAKÇA Akkoyunlu B. ve S. Kurbanolu (2004). Öretmenlerin Bilgi Okuryazarlıı Öz-Yeterlik nancı Üzerine Bir Çalıma, Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, (27):11-20 Akkoyunlu, B ve S. Kurbanolu (2003). Öretmen Adaylarının Bilgi Okuryazarlıı ve Bilgisayar Öz-Yeterlik Algıları Üzerine Bir Çalıma, Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, (24):1-10 Dembo M..H. (2004). Motivation and Learning Strategies for College Success: A Self Management Approach, Lawrence Erlbaum Associates Donald M.G. (2003). Handbook of Self and Identity, Guilford Press Gürcan, A. (2005).Bilgisayar Öz yeterlilii ile Bilisel Örenme Stratejileri Arasındaki likiler, Eitim Aratırmaları Dergisi, (19): Güngör, C ve P. Akar (2004) E-Örenmenin ve Bilisel Stilin Baarı ve nternet Öz Yeterlik Algısı Üzerindeki Etkisi Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi,(27): Hazır Bıkmaz, Fatma (2004). "Sınıf Öretmenlerinin Fen Öretiminde Öz Yeterlilik nancı" Ölçeinin Geçerlik Ve Güvenirlik Çalıması, Milli Eitim Dergisi Sayı 161 [Çevrimiçi, ] Iıksal, M ve P.Akar (2003). lköretim Örencileri çin Matematik ve Bilgisayar Öz- Yeterlik Algısı Ölçekleri, Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi, (25): Lee W.S. (2005). Encyclopedia of School Psychology, Sage Publication Kauchak D.P & P.D. Egen (1998). Learning and Teaching. Third Edition, Alyon and Bacon Schunk, D. H. (2000). Learning Theories, Prentice hall, Third edition T.Acar 11

12 Schunk, D.H., Zimmerman B.(1998). Self-Regulated Learning: From Teaching to Self- Reflective Practice, Guilford Press Schunk, D. H. (1996). Self-Efficacy for Learning and Performance, Paper presented at the Annual Conferance ofthe American educational Research Association (Newyork, NY), April 8-12, Seferolu, S. (2005) lköretim Öretmenlerinin Bilgisayara Yönelik Öz-Yeterlik Algıları Üzerine Bir Çalıma, Eitim Aratırmaları, (19): Snyder C R & Lopez S. (2002). Handbook of Positive Psychology, Oxford University Press US Yılmaz, M ve P.Köseolu (2004). Yabancı Dilde Hazırlanan Bir Öretmen Öz-Yeterlik Ölçeinin Türkçe'ye Uyarlanması, Hacettepe Üniversitesi Eitim Fakültesi,(27): T.Acar 12