İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi nin Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Uygulanması ve 2014 Anayasa Değişikliği Girişiminde Önerilen Bireysel Başvuru Yolu ile Birlikte Değerlendirilmesi 1 Giriş Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nin (KKTC), uluslararası hukukta sadece Türkiye tarafından tanınması nedeniyle, uluslararası sözleşmeler de Türkiye ile yapılabilmektedir. Toplumlardan birisinin Kıbrıs Cumhuriyeti ni temsilen Avrupa Birliği üyesi olduğu adada, uluslararası alanda tanınmayan diğer toplumda insan hakları sözleşmelerinin uygulanması sorunu önemli bir konudur. Yüksek İdare Mahkemesi, konuya ilişkin şu yorumu yapmaktadır; KKTC nin Türkiye dışında dünyadaki başka herhangi bir devlet tarafından siyasi olarak tanınmamış olması, uluslararası hukuk alanında geniş bir yelpazede, diğer dünya devletleri ile ilişkiler kurmamızı ve ikili uluslararası sözleşmeler yapmamızı engellemektedir. Uluslararası hukuk ile münasebetimiz, Anayasamızın açık hükümlerinde yer alan ve doğrudan uygulanabilen kurallar, örneğin 13. maddede düzenlenen yabancılar için hak ve özgürlüklerin kısıtlanma şartları, 1963 den önce Kıbrıs Cumhuriyeti zamanında kabul edilmiş uluslararası sözleşmeler ve Anayasanın 90. maddesi altında Türkiye ile ikili anlaşmalar dışında tek taraflı olarak kabul ettiğimiz uluslararası sözleşmeler ile sınırlı kalmaktadır. Uluslararası alanda insan hakları temelinde birçok sözleşme üretilmektedir. İnsan hakları ihlallerinin tespitine ve çözümüne yönelik belgelerin ve ülke raporlarının hazırlandığı da dikkate alındığında, örneğine pek rastlanmayan Kuzey Kıbrıs ta uluslararası yükümlülük ve denetim açısından sorunlu bir alan karşımıza çıkmaktadır. İnsan haklarına ilişkin olarak, Cumhuriyet Meclisi nden oy birliğiyle geçen ancak 29 Haziran 2014 te yapılan halk oylamasında kabul edilmeyen 47/2014 Sayılı Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa da, 2 bireysel başvuru yolu da düzenlenmekteydi. Değişiklik kabul edilmedi ancak KKTC de bireysel başvuru yoluna ilişkin tartışmaları gündeme getirdi. Bu çalışmada, İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi nin (İHAS) uygulanması ve bireysel başvuru açısından Sözleşme ve 1985 KKTC Anayasası nda düzenlenen hak ve özgürlüklerin karşılaştırılması yapılacaktır. Uluslararası Sözleşmelerin KKTC de Uygulanması ve İHAS İHAS ın uygulamasına geçmeden önce KKTC hukukunda uluslararası sözleşmelerin normlar hiyerarşisindeki konumuna bakmak gerekmektedir. Anayasa Mahkemesi konuya ilişkin iki farklı yorumda bulunmuştur ve 2006 tarihli kararında şu ifadelere yer vermiştir; ( ) KKTC de usulüne göre yürürlüğe konmuş uluslararası andlaşmalar sadece yasa hükmünde olmakla kalmayıp bunlar hakkında Anayasa ya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkememize dahi başvurulamaz. Bir başka deyişle bunlar Anayasa ile aynı seviyededir ve diğer yasalardan üstündür. 3 1
Oysaki Anayasa Mahkemesi 2003 tarihli bir kararında, uluslararası sözleşmelerin Anayasa ile aynı düzeyde olmadığı nı ifade etmişti; Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi iç hukukumuzun bir parçası olmakla birlikte hukuk normları hiyerarşisinde Anayasa gibi bir üst norm değildir. 4 Uluslararası sözleşmelerin Anayasa ya aykırılığının ileri sürülememesinin, bunların yasaların ya da anayasanın üstünde yer aldığı anlamına gelmediğini, 5 dolayısıyla 2003 tarihli kararın isabetli olduğunu belirtmek gerekmektedir. KKTC Anayasası nın 90/5 maddesine göre; Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası andlaşmalar yasa hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi olarak görev yapan Yüksek Mahkemeye başvurulamaz. 2014 tarihli Anayasa Değişikliğine İlişkin Yasa ya baktığımızda ilgili madde şu şekilde değiştirilmek istenmişti; Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalarla yasaların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda insan haklarını daha fazla koruyan hükümler esas alınır. Bu fıkrada yer alan insan haklarını daha fazla koruyan hükümlerin esas alınacağı ifadesi, yasaların, insan hakları konusunda sözleşmelerden daha koruyucu hükümler içerebileceği düşüncesini yansıtması bakımından olumludur 6. Ayrıca burada F. SAĞLAM, temel hak ve özgürlüklere ilişkin yerine insan haklarına ilişkin uluslararası sözleşmeler ifadesinin daha isabetli bir tercih olabileceğini eklemektedir 7. Gerçekten de yorum yoluyla, sadece anayasada düzenlenen temel hak ve özgürlükleri içeren sözleşmelerin bu kapsamda değerlendirilerek alanın daraltılması söz konusu olabilir. KKTC uluslararası hukukta siyasi olarak tanınmasa da, insan haklarına ilişkin birçok sözleşmeyi yasayla yürürlüğe sokmaktadır 8. İHAS, iki toplumun bir arada yaşadığı Kıbrıs Cumhuriyeti nin ilk yıllarında, Kıbrıslı Rumların ve Türklerin katıldığı Temsilciler Meclisi nde 39/1962 Sayılı Yasa 9 ile onaylanmıştır. KKTC Anayasası nın kabulünden önceki mevzuatın (bu kapsamda 1960 Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası döneminde kabul edilen İHAS ın) yürürlüğü, KKTC Anayasası nda Geçici Madde 4/1 de düzenlenmektedir; Bu Anayasanın yürürlüğe girdiği tarihte yürürlükte olan mevzuat, bu Anayasa kurallarına aykırı olmadığı ölçüde yürürlükte kalır. Dolayısıyla İHAS ve 1 Nolu Ek Protokol bu maddeden hareketle KKTC hukukunda yürürlüktedir. İHAS ın uygulanmasına ilişkin Yüksek Mahkeme kararlarına bakmak yol gösterici olacaktır. Anayasa Mahkemesi İHAS ın yürürlüğünü şu şekilde açıklamaktadır; 10 Kıbrıs Cumhuriyeti 1962 yılında bu Sözleşmeye katılmış ve 39/62 sayılı yasa ile Avrupa İnsan Hakları sözleşmesini iç hukuk haline getirmiştir. ( ) 2
39/62 sayılı yasa K.K.T.C.de halen yürürlüktedir ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi bizim iç hukukumuzun bir parçasıdır. Benzer şekilde Yüksek İdare Mahkemesi de şu yorumu yapmaktadır; 1962 yılında 39/1962 sayılı Yasa ile o zamanın Kıbrıs Cumhuriyeti nin iç hukuku haline gelen Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, 39/1962 sayılı Yasa, KKTC Anayasası nın geçici 4. maddesi gereğince KKTC de de yürürlükte olduğundan, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi KKTC iç hukukuna dahil bir mevzuat olup KKTC Mahkemeleri bu mevzuatı uygulamakla yükümlüdür. 11 Yargıtay ın, Sözleşme nin alt mahkemeler tarafından uygulanması gerektiğini vurgulaması da önemlidir; 12 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi iç hukuk haline geldiğinden, diğer herhangi bir yasa statüsünde kabul edilip uygulanmalıdır. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi, yasalar ile eşit düzeyde olduğundan, sözleşmede açık bir hüküm olması halinde, alt mahkemeler tarafından uygulanmalıdır. Anayasa Mahkemesi de bir kararında şu ifadelere yer vermiştir; ( ) Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi Anayasa gibi üst düzeyde değil, yasalarla eşit düzeyde olduğu için bir yasanın Sözleşmeye aykırılığını öne sürerek Anayasa Mahkemesine gelmek mümkün değildir. Sözleşmenin açık bir hüküm içermesi halinde bunu uygulamak İlk Mahkemelere düşer ( ) 13 Sözleşme nin uygulanmasında İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi nin (İHAM) dinamik yorum anlayışı söz konusudur. Anayasa Mahkemesi, İHAM kararlarına yönelik olarak şu hususu vurgulamaktadır; Her ne kadar da KKTC Avrupa İnsan Hakları Mahkemesinin zorunlu yetkisini kabul etmiş değilse de bu Mahkemenin verdiği kararlara saygılıyız ve bunları dikkate alırız. 14 KKTC de usul hukuku yönünden Anglo-Sakson hukukunun uygulandığı dikkate alındığında, Yargıtay, İHAM kararları uygulanırken ortaya bazı farklılıkların çıkabileceğini de belirtmektedir; 15 Avrupa İnsan Hakları kararlarını incelediğimizde, genel prensipler yanında, Continental hukuk sistemine uygun görüşler belirtildiğini görürüz. Bu doğru bir yaklaşımdır ve orda ifade edilen prensipleri, hukuk sistemimizin usul hükümleri içinde değerlendirip sonuç çıkarmalıyız. Görüldüğü üzere Yüksek Mahkeme, İHAS ın KKTC hukukunda yürürlükte olduğunu ve İHAM kararlarının da dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Elbette, somut olaylar açısından her bir kararın ayrı ayrı tahlili gerekse de, Yüksek Mahkeme nin hak ve özgürlüklerin yorumlanmasında ilkesel olarak benimsediği bu yaklaşımı vurgulamak 3
gerekmektedir. Çünkü bireysel başvuru yolunun kabul edilmesi halinde Yüksek Mahkeme yorumunun, İHAM kararlarıyla bir uyuma işaret etmesi bakımından önemlidir. İHAS ın İç Hukukta Uygulanması Kapsamında KKTC de Bireysel Başvuru Yoluna İlişkin Öneriler Anayasa Değişikliği Yasası nda bireysel başvuruyu düzenleyen maddenin 4. fıkrasının ilgili kısmı şöyledir; Her yurttaş, Anayasada düzenlenmiş temel hak ve özgürlüklerinden herhangi birinin kamu gücü tarafından ihlal edildiği iddiasıyla Anayasa Mahkemesi ne başvurabilir.( ) Bu fıkranın, Cumhuriyet Meclisi ne önerildiği ilk hali şu şekildeydi; Herkes, Anayasa da düzenlenmiş temel hak ve özgürlüklerinden, Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi kapsamındaki herhangi birinin ( ) başvurabilir. Görüldüğü üzere, Yasa nın ilgili fıkrasının halk oylamasına sunulmadan önceki hali, Türkiye de olduğu gibi ortak bir alan belirlenmesi sonucunu doğurabilir 16. O nedenle halk oylamasına sunulan metnin son halinde Anayasa da düzenlenmiş temel hak ve özgürlüklerinden ifadesi daha geniş bir koruma alanı içermesi bakımından olumludur 17. Bireysel başvuruya konu olabilecek haklar açısından burada çok farklı formüllerin benimsenmesi mümkündür. Ancak herhangi bir formül önermeden önce Sözleşme deki hak ve özgürlüklerin de bireysel başvuru konusu yapılabilmesi istendiği takdirde, Anayasa ve Sözleşme kapsamında ne tür farklılıklar olduğunun tabloyla belirlenmesi yol gösterici olacaktır. Bu tür bir karşılaştırmada, tespit edilen haklarla sınırlı olmadığını ve bazı hakların Yüksek Mahkeme kararlarıyla geniş ya da dar yorumlanabileceğini eklemek gerekmektedir. Sözleşme ye Ek Protokoller açısından Kıbrıs Cumhuriyeti döneminde yalnızca 1 Nolu Ek Protokol onaylanmıştır. Ancak karşılaştırma yapılırken diğer Ek Protokollerdeki hak ve özgürlüklerin de Anayasa da karşılığı olup olmadığına bakılacaktır. Anayasa elbette Sözleşme den daha geniş kapsamda hak ve özgürlükler içermektedir. Ancak örneğin Sözleşme de yer alan Borçtan Dolayı Özgürlüğünden Yoksun Bırakılma Yasağı nı 1985 Anayasası nda doğrudan düzenleyen bir madde yoktur. Anayasa da doğrudan karşılığı bulunmayan bu tür hak ve özgürlüklerin belirlenmesi önemlidir. Buna ek olarak Sözleşme de yer alan bazı hakların karşılığı Anayasa da yer almakla birlikte, 1985 Anayasası ndaki klasik hakların bir kısmı yurttaşlara tanınmaktadır 18. Dolayısıyla her iki metinde de olmasına rağmen, Anayasa da yurttaşlara tanınan hak ve özgürlükler de tabloda ayrıca belirtilmektedir. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 1985 KKTC Anayasası Yaşam Hakkı Hayat ve Vücut Bütünlüğü Hakkı (md. 15) İşkence Yasağı Kişi Dokunulmazlığı (md. 14) 4
Kölelik ve Zorla Çalıştırma Yasağı Kişi Dokunulmazlığı (md. 14) Çalışma Hakkı ve Ödevi (md. 49/3) Özgürlük ve Güvenlik Hakkı Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği (md. 16) Adil Yargılanma Hakkı Kanunsuz Ceza Olmaz Hak Arama Özgürlüğü ve Yasal Yargı Yolu (md. 17) Cezaların Yasal ve Kişisel Olması ve Sanık Hakları (md. 18) Cezaların Yasal ve Kişisel Olması ve Sanık Hakları (md. 18) Özel Hayatın Gizliliği (md. 19) Özel ve Aile Hayatına Saygı Hakkı Konut Dokunulmazlığı (md. 20) Haberleşme Özgürlüğü (md. 21) Vicdan ve Din Özgürlüğü (md. 23) Düşünce Vicdan ve Din Özgürlüğü Düşünce Söz ve Anlatım Özgürlüğü (md. 24/1) (Anayasa da açıkça Düşünce suçu yoktur ifadesine yer verilmektedir.) Düşünce Söz ve Anlatım Özgürlüğü (md. 24) Bilim ve Sanat Özgürlüğü (md. 25) Basın Özgürlüğü (md. 26) * İfade Özgürlüğü Gazete, Dergi ve Broşür Çıkarma Hakkı (md. 27)* Kitap Çıkarma Hakkı (md. 28)* Basın Araçlarının Korunması (md. 29)* Basın Dışı Haberleşme Araçlarından Yararlanma Hakkı (md. 30)* * Belirtilen bu hak ve özgürlükler Anayasa da yurttaşlara tanınmıştır. 5
Düzeltme ve Cevap Hakkı (md. 31) Radyo, Televizyon ve Haber Ajansları (md. 130) Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Hakkı (md. 32)* Dernek Kurma Hakkı (md. 33)* Toplantı ve Dernek Kurma Özgürlüğü Sendika Kurma Hakkı (md. 53) Siyasal Parti Kurma ve Partilerin Siyasal Hayattaki Yeri (md. 70)* Siyasal Partilerin Uyacakları İlkeler (md. 71) Toplu Sözleşme ve Grev Hakkı (md. 54) (maddede lokavt yer almamış, işverenlerin haklarının yasayla düzenleneceği belirtilmiştir). Ailenin korunması (md. 35) Evlenme Hakkı (Bu maddenin 2. fıkrasında evlenme hak olarak düzenlenmektedir.) Hak Arama Özgürlüğü ve Yasal Yargı Yolu (md. 17) Temel Hakların Niteliği ve Korunması (md. 10) Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) (md. 114) Etkili Başvuru Hakkı 2011 tarihli Yargıtay Kararı: 19 Hak arama hürriyeti ( ) İdari ve siyasi makamlara başvurma hakkı da bu kapsamda olup yeri geldiğinde kullanılmaktadır. Dilekçe hakkı olarak tanımlanan bu hakkın dışında, yargı makamlarına müracaat hakkı adil yargılamanın öncülü etkili başvuru hakkıdır. İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin 8. maddesi, her şahsın kendisine veya kanun ile tanınan temel 6
haklara aykırı muamelelere karşı, fiili netice verecek şekilde Ulusal Mahkemelere başvurma hakkını vermektedir. Ayrımcılık Yasağı Eşitlik (md. 8) Anayasa da idarenin eylem ve işlemlerini yargı denetimine kapatan herhangi bir hüküm yer almamakla birlikte uygulamada Yüksek Adliye Kurulu kararlarının denetimi yapılamamaktadır 20. Mülkiyet Hakkına Ait Genel Kural (md. 36)* Konut Dokunulmazlığı (md. 20) Kamulaştırma ve El Koyma (md. 41) Mülkiyetin Korunması Vakıf Mallarla İlgili Kamulaştırma, El Koyma ve Sınırlandırma (md. 42) Devletleştirme (md. 43) Basın Araçlarının Korunması (md. 29)* Cezaların Yasal ve Kişisel Olması ve Sanık Hakları (md. 18/6) Devletin Mülkiyet Hakkı (md. 159) Hakların Korunması (Geçici Madde 1) Eğitim Hakkı Öğrenim ve Eğitim Hakkı (md. 59) Vicdan ve Din Özgürlüğü (md. 23/4) Ek Protokol Serbest Hakkı Seçim Seçme, Halk oylamasına Katılma ve Seçilme Hakkı (md. 68)* Seçimlerin Genel Yönetimi ve Denetimi (md. 69) Cumhuriyet Meclisi Seçimleri (md. 79) 7
Başkanlık Divanı (md. 83) Cumhuriyet Meclisi Seçimlerinin Yenilenmesi (md. 88) Cumhurbaşkanı (md. 99) Yerel Yönetimler (md. 119) Ek Protokol No. 4 Ek Protokol No. 6 Borçtan Dolayı Özgürlüğünden Yoksun Bırakılma Yasağı Serbest Özgürlüğü Dolaşım Vatandaşların Sınır Dışı Edilmeleri Yasağı Yabancıların Topluca Sınır Dışı Edilmeleri Yasağı Ölüm Cezasının Kaldırılması Savaş Zamanında Ölüm Cezası Anayasa da bu yasağı doğrudan karşılayan bir düzenleme yer almamaktadır. Anayasa nın 46. maddesinde yer alan Sözleşme Hakkı kapsamında değerlendirme yapmak mümkün olabilir. Gezi ve Yerleşme Özgürlüğü (md. 22)* Gezi ve Yerleşme Özgürlüğü (md. 22/4)* Bu hak ile ilgili Anayasa da doğrudan bağlantı kurulabilecek hüküm Yabancıların Durumu başlıklı 13. maddedir. (Aşağıda 13 Nolu Ek Protokol deki açıklamaya bakınız.) Yabancıların Sınır Dışı Edilmelerine İlişkin Usuli Güvenceler Cezai Konularda İki Dereceli Yargılama Hakkı Yabancıların Durumu (md. 13) Hak Arama Özgürlüğü ve Yasal Yargı Yolu (md. 17) Yargıtay ın Yetkileri (md. 151) 8
(Yargıtay ın 30.01.2002 tarihli kararında 21 KKTC hukuk sisteminin iki dereceli olduğu belirtilmektedir.) Ek Protokol No. 7 Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği (md. 16/10) Adli Hata Halinde Tazminat Hakkı Bu madde kurallarına aykırı olarak bir yakalanmanın veya bir tutukluluğun mağduru herkes, dava açmak suretiyle tazminat alma hakkına sahiptir. (Maddede düzenlenen kapsamdaki mağduriyetler için geçerli, tümü değil) Aynı Suçtan İki kez Yargılanmama ve Cezalandırılmama Hakkı Cezaların Yasal ve Kişisel Olması ve Sanık Hakları (md. 18/2) Bir suçtan dolayı beraat eden veya hüküm giyen bir kişi, aynı suçtan dolayı tekrar yargılanamaz. Kimse, aynı eylem veya ihmalden dolayı, bu eylem veya ihmal ile ölüme sebebiyet verilmiş olmadıkça, iki defa cezalandırılamaz. Eşler Eşitlik Arasında Eşitlik İlkesi (md. 8) Ek Protokol No. 12 Ayrımcılığın Genel Olarak Yasaklanması Eşitlik İlkesi (md. 8) Hayat ve Vücut Bütünlüğü Hakkı (md. 15/2-3) Ölüm Cezalarının Müebbet Hapse Dönüştürülmesi (Geçici Madde 13) Ek Protokol No. 13 Ölüm Cezasının Kaldırılması Ölüm Cezası Bu Ek Protokol bakımından istisna içermemektedir. Ancak KKTC Anayasası Hayat ve Vücut Bütünlüğü Hakkı md. 15/2 kapsamında ölüm cezası öngörmektedir. 9
(KKTC de 25/2004 Sayılı Kişisel ve Siyasal Haklar Uluslararası Sözleşmesine, Ölüm Cezasının Kaldırılmasını Amaçlayan İkinci Seçmeli Protokol (Onay) Yasası da kabul edilmiştir.) Görüldüğü üzere KKTC Anayasası ile Sözleşme metnindeki hak ve özgürlüklerin düzenlenişi, tam anlamıyla olmasa da, büyük ölçüde örtüşmektedir. Bu durumun temel nedenlerinden birisi, 1975 Kıbrıs Türk Federe Devleti Anayasası hazırlanırken İHAS tan yararlanılması ve birçok maddenin daha sonra kabul edilen 1985 KKTC Anayasası nda da benimsenmesidir 22. Ancak belirtildiği üzere 1985 Anayasası nda yer alan klasik hakların bir kısmı yalnızca yurttaşlara tanınmaktadır 23. SONUÇ İHAS ve Ek Protokollerde yer alan haklara, KKTC Anayasası nda büyük ölçüde karşılık gelen düzenlemeler mevcuttur. Bazı haklar doğrudan yer almasa da, yorum yoluyla genişletilmesi mümkün görünmektedir. KKTC de özellikle usul hukukunda Anglo-Sakson hukuk sisteminin uygulanması bakımından içtihat hukukunun varlığı bu noktada önem kazanmaktadır. Yukarıda belirtildiği üzere, Yüksek Mahkeme nin ilkesel olarak İHAS a uygun yorumu benimsemesi ve İHAM kararlarının dikkate alınması gerektiği yönündeki vurgusu, Anayasa daki hak ve özgürlüklerin Sözleşme ile uyumunun sağlanmasında önemlidir. Ancak bir noktayı hemen eklememiz yerinde olur: Nasıl bir formül benimsenirse benimsensin, Sözleşme ye uyum açısından KKTC Anayasası nın çok zor usullerle değiştirildiğini, 24 bu bakımdan hak ve özgürlükler alanında kolay değişiklik yapılamayacağını ve klasik hakların bir kısmının da yurttaşlara tanındığını hatırlatmak gerekir. Buna ek olarak halk oylamasına sunulan metinde olduğu gibi sadece yurttaşların bireysel başvuru yapabileceğine yönelik bir düzenleme, bireysel başvuru alanını önemli ölçüde daraltmaktadır. Dolayısıyla eğer bireysel başvuru yolu yeniden gündeme gelirse, bu yola herkes in başvurabileceği yönünde bir düzenleme yapılması olumlu olacaktır. Genel olarak, KKTC de bireysel başvuru açısından Sözleşme kapsamı da dikkate alındığında, şu tespitleri yapmak mümkündür; Bireysel başvuru yolu, değişiklik önerisinin ilk halinde olduğu gibi, İHAS ve Anayasa daki ortak hakları kapsayacak şekilde düzenlenirse, başvurulabilecek hak ve özgürlükler bakımından dar bir alanı karşımıza çıkaracaktır. Ek Protokoller bakımından 1 Nolu Protokol KKTC de yürürlükte olduğu için diğer Protokollerde düzenlenen haklar Anayasa ve Sözleşme nin ortak koruma alanında olmadığından bireysel başvuru konusu dışında kalabilir. Ancak zaten önerinin ilk halinde, 1982 Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda olduğu gibi Ek Protokollerden söz edilmemektedir. Elbette burada, diğer protokoller de yasayla iç hukuka aktarılabilir. Belirtmek gerekir ki, Türkiye de 6216 Sayılı Kanunun 45. maddesinde, Türkiye nin 10
taraf olduğu Ek Protokoller kapsamında başvurunun yapılabileceğine yönelik düzenleme nedeniyle alanın oldukça daraltılması sorunu ortaya çıkmıştır 25. Halk oylamasına sunulan metindeki Anayasa da düzenlenmiş temel hak ve özgürlüklerinden ifadesi, geniş bir düzenleme alanı içermesi bakımından olumludur. Yukarıda görüldüğü üzere, KKTC Anayasası tümüyle olmasa da büyük ölçüde Ek Protokoller dâhil olmak üzere Sözleşme de yer alan birçok hak ve özgürlüğü karşılamaktadır. Sözleşme nin, Anayasa da yer almayan yeni düzenlemeler yoluyla koruma alanının genişletilmesi halinde ise KKTC Anayasası nın değiştirilme usulünün zor olması nedeniyle Sözleşme deki gelişmelerle uyumlaştırılması kolay olmayacaktır. Dolayısıyla bireysel başvuru yolunda Sözleşme Protokollerinin dahil edilmemesi bu türden bir sorunu gündeme getirebilir. Ancak belirtildiği üzere, Anayasa da yer almayan hakları, yasayla iç hukuka aktarmak mümkündür. 1 Yrd. Doç. Dr. Bezar Eylem Ekinci, Doğu Akdeniz Üniversitesi 2 Halk oylamasında hayır oylarının toplamı 69 952 ve evet oylarının toplamı 42 288 dir. Bkz. tarihli Yüksek Seçim Kurulu İlanı, 4.7.2014, http://ysk.mahkemeler.net/secim.aspx?skod=39, (08.01.2017). 3 Anayasa Mahkemesi nin 21.6.2006 tarihli, 3/2006 (D.3/2006) sayılı kararı. 4 Anayasa Mahkemesi nin 26.6.2003 tarihli, 24/2002 (D.4/2003) sayılı kararı. 5 Bu konuyla ilgili olarak bkz. Fazıl Sağlam, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Hukuku Dersleri, Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi, 1. Baskı, 2016, Lefkoşa, s. 128 vd. 6 Bu konuyla ilgili bkz. Kemal Gözler, Türk Anayasa Hukuku Dersleri, Ekin Yayınları, 9. Baskı, Eylül 2010, Bursa, s. 281. 7 Bkz. Sağlam, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Hukuku Dersleri, s. 168. 8 Örneğin, 29/2004 Sayılı Kişisel ve Siyasal Haklar Sözleşmesi (Onay) Yasası, 5/1996 Sayılı Kadınlara Karşı Her Türlü Ayırımcılığın Önlenmesi Uluslararası Sözleşmesinin Onaylanmasının Uygun Bulunmasına İlişkin Yasa. Bkz. <http://www.mahkemeler.net/cgi-bin/elektroks.aspx>, (09.01.2017). 9 39/1962 Sayılı İnsan Haklarını ve Ana Hürriyetleri Korumaya Dair Avrupa Sözleşmesi ve Buna Ek Protokolün Tasdiki Hakkında Kanun, Kıbrıs Cumhuriyeti Resmi Gazete, Sayı: 157, 24.05.1962, EK I, Kanunlar, s. 317. 10 Anayasa Mahkemesi nin 26.6.2003 tarihli, 24/2002 (D.4/2003) sayılı kararı. 11 YİM in 01.07.2016 tarihli, YİM/İstinaf: 2/2016, (YİM Dava No:176/2015), (D.4/2016) sayılı kararı. 12 Yargıtay ın 19.6.2013 tarihli, 44/2012 (D.4/2013) sayılı kararı. 13 Anayasa Mahkemesi nin 26.6.2003 tarihli, 24/2002 (D.4/2003) sayılı kararı. 14 Anayasa Mahkemesi nin 12.4.2001 tarihli, 1/2001 (D.1/2001) sayılı kararı. 15 Yargıtay ın 19.6.2013 tarihli, 44/2012 (D. 4/2013) sayılı kararı. 16 Ortak alan kavramı bakımından bkz. Ece Göztepe, Alman Anayasa Mahkemesi Kararları Işığında Türk Anayasa Mahkemesi nin Bireysel Başvuru Kararlarının Değerlendirilmesi, <http://www.kamuhukukculari.org/upload/dosyalar/ece_gyoztepe222.pdf>, (14.03.2017). 17 Bkz. Sağlam, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Hukuku Dersleri, s. 199. 18 Bkz. Sağlam, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Hukuku Dersleri, s. 136. 19 Yargıtay ın 14.06.2011 tarihli, 100/2009 (D.9/2011) sayılı kararı. 20 Bu konuyla ilgili olarak bkz. Tufan Erhürman, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti İdari Yargılama Hukuku- Türk ve İngiliz Hukuk Sistemleriyle Karşılaştırmalı Bir İnceleme-, Işık Kitabevi Yayınları, 1. Baskı, 2012, Lefkoşa, s. 117-118. 21 Yargıtay ın 30.01.2002 tarihli, 58/2001 (D.1/2002) sayılı kararı. 22 Bu konuyla ilgili bkz. Zaim Necatigil, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti nde Anayasa ve Yönetim Hukukunun Esasları, Işık Kitabevi, Mayıs 2015, Lefkoşa-Kıbrıs, s. 41. 23 Bkz. Sağlam, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasa Hukuku Dersleri, s. 136. 24 Anayasa, Cumhuriyet Meclisi üye tamsayısının üçte iki çoğunluğunun oyuyla değiştirilebilir. Anayasa değişikliğinin yapılabilmesi için her şartta halk oylamasına sunulması gerekmektedir (Ay. madde 162). 1985 KKTC Anayasası, yürürlüğe girdiği tarihten bu yana hiçbir değişikliğe uğramamıştır. 11
25 Bu konuyla ilgili bkz. Fazıl Sağlam, Anayasa Hukuku Ders Notları, Yakın Doğu Üniversitesi Hukuk Fakültesi, Yakın Doğu Üniversitesi Yayınları, 2013, Lefkoşa, s. 432-433. 12