Ergenlerin Riskli Sağlık Davranışları

ARAŞTIRMALAR / Researches Risky Health Behaviors of Adolescents Adile TÜMER1, Selen ŞAHİN2 ÖZET SUMMARY Riskli sağlık davranışları; fiziksel hareketsizlik, sağlıksız beslenme, tütün, alkol ve madde kullanımı, cinsel davranışlar, istemli ve istemsiz yaralanmalar gibi ergenlerde hastalık, ölüm ve sosyal sorunlara neden olan davranışlardır. Bu araştırma ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın evreni iki lisede öğrenim gören 2472, örneklemi ise basit rastgele örneklem yöntemi ile seçilen 402 lise öğrencisinden oluşmuştur. Veriler 12.11.2008-07.01.2009 tarihlerinde sosyo-demografik özellikler soru formu ve Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği (RSDÖ) ile toplanmış, analizi SPSS 16.0 paket programında yapılmıştır. Ergenlerin %61.4'ü erkek, % 38.6'sı kızdır ve yaş ortalaması 16.70±0.03'dür. RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52 olarak belirlenmiştir. En yüksek risk puan ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan (52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme (50.97±8.43), psikososyal davranış (46.50±13.24), hijyen (29.15±15.03) ve madde kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt boyutların izlediği saptanmıştır. Yaş (F=7.094, p<0.001), cinsiyet (t=6.471, p<0.001) ve algılanan sağlık düzeyi (KW=3.469, p<0.05) ile RSDÖ puan ortalaması arasında anlamlı ilişki bulunmuştur. Sonuç olarak araştırmanın bulguları ergenlerde riskli sağlık davranışlarının olduğunu vurgular niteliktedir. Bu bulgular ışığında ergenlerin riskli sağlık davranışları yönünden önemle ele alınması gerektiği düşünülmektedir. Risky health behaviors, such as physical inactivity, unhealthy dietary behaviors, tobacco, alcohol, and drug use, sexual behaviors, intentional and unintentional injuries contribute to the leading causes of morbidity, mortality, and social problems among adolescents. This study was conducted as a descriptive to determine risky health behaviors of adolescents. The universe of study was 2472 students who were being educated at two high schools. The sample of study consisted of 402 high school students who were sampled using the simple random sampling method, participated in the study. Data were collected by using Socio-Demographic Question Form and Health Risk Behaviors Scale (HRBS) between 12 November 2008-07 January 2009 and analyzed using SPSS for Windows 16.0. 61.4% of the adolescents were male, 38.6% female and mean age of adolescents was 16.70±0.03. It was found that HRBS score mean was 43.80±7.52. It was observed that the highest risk score mean of adolescents was physical activity sub-scale (52.64±9.43) which was followed by the other subscales of nutrition (50.97±8.43), psychosocial (46.50±13.24), hygiene (29.15±15.03) and substance abuse (27.95±12.38), respectively. There was a significant relationship between perceived health state (p<0.05), gender (t=6.471, p<0.001), age group of adolescents (p<0.001), and HRBS mean score. As a conclusion, the findings of the research highlights that adolescents have risky health behaviour. It is considered that adolescents sould significantly be handled from the aspect of risky health behaviour. Anahtar Kelimeler: Ergen, Riskli Sağlık Davranışı Key Words: Adolescent, Risky health behavior GİRİŞ Ergenlik dönemi biyolojik, fiziksel, sosyal ve psikolojik açıdan gelişme ve olgunlaşmanın meydana geldiği, çocukluktan erişkinliğe geçiş sürecidir (1,2). Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), 10 19 yaş arasını ergenlik dönemi olarak tanımlamaktadır (3). Dünyada 1,2 milyar ergen olduğu tahmin edilmektedir. Bir başka ifadeyle yeryüzündeki her beş kişiden birisi 10-19 yaş grubundadır. Ergenlerin %85'i gelişmekte olan ülkelerde yaşamaktadır. Erişkin dönemde meydana gelen her iki erken ölümden birisinin ve toplam ölümlerin 1/3'ünün ergenlik döneminde başlayan riskli davranışlar nedeniyle meydana geldiği bilinmektedir. Bu riskli davranışlar 1.Yrd.Doç.Dr. Muğla Üniversitesi, Muğla Sağlık Yüksekokulu, Hemşirelik Bölümü 2.Hemşire, Çorum İskilip Devlet Hastanesi 32

arasında tütün kullanımı, fiziksek aktivite yetersizliği, sağlıksız beslenme, güvensiz cinsel ilişki ve şiddet ilk sıralarda yer almaktadır (4,5,6). Ergenlik döneminde sağlık risklerinin görülme sıklığının artması, dünyada ve Türkiye'de bu döneme özgü sağlık hizmetlerinin planlanması ve hizmet sunumu kapsamında gelişmeleri hızlandırmıştır (16). Ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi; koruyucu programların geliştirilmesinde ve uygulanmasında kanıt oluşturacaktır. Hemşireler ve hemşire akademisyenler ergen sağlığına ilgi duymaktadırlar. Hemşireler, aile sağlığı merkezleri, ana çocuk sağlığı merkezleri, hastaneler, rehabilitasyon merkezleri ve okullar gibi pek çok alanda diğer sağlık profesyonelleri ile işbirliği yaparak ergen sağlığının sürdürülmesi ve geliştirilmesi için çalışırlar. Bu alanda yapılacak araştırmalar hem ergen sağlığına hem de hemşirelik bilimine katkı sağlayacaktır. Ergenler, genel olarak sağlıklı, özel sağlık hizmetlerine ihtiyacı olmayan bir grup olarak algılanmaktadır. Ancak, içinde bulundukları bu öğrenme dönemi doğal olarak risk alma davranışlarını da içermektedir. Birçok insan bu geçiş döneminde sağlık açısından riskli davranışlar edinebilmektedir (7). Ergenler sıklıkla riskli davranışları bir sorun olarak değil, bir çözüm olarak görmektedirler (8). Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (Centers for Disease Control and Prevention, CDC) riskli sağlık davranışlarını; istemsiz yaralanmalara neden olan davranışlar, istemli yaralanma ve şiddete neden olan davranışlar, alkol ve diğer madde kullanımları, cinsel davranışlar, beslenme alışkanlıkları ve fiziksel aktivite olarak tanımlamaktadır (9). Bu tür davranışlar birey ve toplum sağlığı için tehlike oluşturmaktadır. Araştırmalar riskli davranış başladıktan sonra önleyici girişimlerin başarısının düşük olduğunu göstermektedir (10). Bu araştırma ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. GEREÇ VE YÖNTEM Araştırmanın Tipi: Araştırma ergenlerin riskli sağlık davranışlarının belirlenmesi amacıyla tanımlayıcı olarak gerçekleştirilmiştir. Türkiye'nin de içinde yer aldığı DSÖ Avrupa bölgesi ülkeleri tarafından kaleme alınan Sağlık 21 adlı dokümanda ergen sağlığı ve riskli davranışların önlenmesine yönelik hedefler belirlenmiş ve tüm üye ülkelerin belirlenen zaman sürecinde bu hedeflere ulaşması öngörülmüştür (11). DSÖ ergenlerde, erken gebelik ve doğum, HIV/AIDS, beslenme, ruh sağlığı, madde kullanımı (sigara-alkol), şiddet, yaralanma gibi sağlık sorunlarının öncelikli olduğu vurgusunu yapmaktadır (4,5,6). Araştırmanın Evren ve Örneklemi: Araştırmanın evrenini, 2008-2009 eğitim öğretim yılında, Muğla'nın Fethiye ilçesinde, Fethiye Lisesi ve Anadolu Otelcilik Turizm Meslek Lisesi'nde okuyan 15-18 yaş grubunda 2472 öğrenci oluşturmuştur. Basit rastgele yöntem ile belirlenen 402 öğrenci örnekleme alınmış ve gönüllü katılım sağlanmıştır. Verilerin Toplanması: Veriler araştırmacılar tarafından Fethiye Lisesi'nde 12.11.2008, Anadolu Otelcilik Turizm Meslek Lisesi'nde 07.01.2009 tarihinde, sınıf ortamında toplanmıştır. Araştırmada veri toplama aracı olarak; 6 sorudan oluşan sosyo-demografik özellikler soru formu (cinsiyet, yaş, sınıf, ekonomik durum, yaşanılan yer ve sağlık düzeyini algılama durumu), Çimen (2003) tarafından geliştirilen ve beş alt boyutu bulunan (psikososyal, beslenme, fiziksel aktivite, hijyen, madde kullanımı) 35 maddelik Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği (RSDÖ) kullanılmıştır. RSDÖ' nün maddeleri 1'den 5'e kadar değişen likert tipi puanlama ile derecelendirilmiştir. Ör: Türkiye'de ergenlerde riskli sağlık davranışlarının incelendiği çalışmalarda, özellikle beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili riskli davranış puan ortalamalarının yüksek olduğu belirlenmiştir (12,13). Sivas'ta yapılan bir çalışmada; sigara içme oranı, alkol kullanımı ve intihar düşüncesi sıklığı sırası ile %15,5, %4,4 ve % 18.9'dur (14). Turan ve arkadaşlarının (2009) çalışmasında öğrencilerin tümü beslenme alışkanlıkları yönünden riskli bulunmuştur ( %47,4'ü orta, %42,1'i yüksek, %5,8'i çok yüksek, %4,7'si ise hafif riskli) (15). 33

Tablo 1:Ergenlerin Tanımlayıcı Özellikleri Özellik Cinsiyet Kadın Erkek Yaş * 15 16 17 18 Gelir Durumu Gelir giderden az Gelir gidere eşit Gelir giderden fazla Algılanan sağlık düzeyi Çok iyi İyi Orta Kötü Çok kötü Sayı Yüzde 155 247 38.6 61.4 63 94 146 99 15.7 23.4 36.3 24.6 242 112 48 60.2 27.9 11.9 93 209 89 8 3 23.1 52.0 22.1 2.0 0.8 Toplam 402 100.0 *Ortalama: 16.70±0.03 Madde 1. Günde üç öğün beslenirim. Hiçbir zaman (5), oldukça seyrek (4), bazen (3), çoğunlukla (2), hemen her zaman (1). Madde 3. Her gün cips, döner, hamburger, tost gibi yiyeceklerden yerim Hiçbir zaman (1), oldukça seyrek (2), bazen (3), çoğunlukla (4), hemen her zaman (5). Ölçekte 17 madde olumsuz ifadelerden (1) olumlu ifadelere (5) doğru, diğer maddeler ise tam tersi kodlanmaktadır. 35 maddenin puanlarının toplanması ile elde edilen toplam ham puan 35 175 arasında değişir. Ham puan mutlak değer cinsinden 100'e çevrilerek arasında ölçek puanı elde edilir (12). Ölçekten ve alt boyutlarından alınan toplam puanların yüksek olması bireyin riskli sağlık davranış puanının yüksek, yani kişilerin riskte olduğunu ifade eder. Puanların düşük olması ise riskli sağlık davranışları puanının düşük, diğer bir deyişle sağlık davranışlarının iyi olduğunu ifade eder. SPSS 16.0 paket programında yapılmıştır. İstatistiksel analizde tanımlayıcı istatistikler (sayı, yüzde dağılımı, ortalama), t testi, tek yönlü varyans analizi ve Kruskal Wallis testi kullanılmıştır. Araştırmada Etik: Araştırma için kurumdan yazılı izin, öğrencilerden sözel onam alınmış ve gönüllü katılım sağlanmıştır. BULGULAR Araştırma kapsamına alınan ergenlerin yaş ortalaması 16.70±0.03'dür (min;15, max;18). Ergenlerin %61.4'ünün erkek olduğu; %60.2'sinin aile gelir durumunu gelir giderden az olarak ifade ettiği; %23.1'inin sağlık düzeyini çok iyi, %52'sinin ise iyi olarak algıladığı saptanmıştır (Tablo 1). Ergenlerin RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52 olarak belirlenmiştir. En yüksek risk puan Verilerin Değerlendirilmesi: Verilerin analizi 34

Tablo 2:Ergenlerin RSDÖ Ölçeği ve Alt Boyutlarının Puan Ortalamaları (n=402) 1.Psikososyal Alınan alt ve üst değer 22.00 88.00 2. Beslenme 25.45 74.55 50.97±8.43 3. Fiziksel Aktivite 20.00 95.00 52.64±9.43 4.Hijyen 20.00 76.00 29.15±15.03 5.Madde Kullanımı 20.00 85.00 27.95±12.38 TOPLAM (RSDÖ) 28.00 72.57 43.80±7.52 Alt Boyutlar Ölçek ve Alt Boyutlar Alt ve üst değer ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan (52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme (50.97±8.43), psikososyal davranış (46.50±13.24), hijyen (29.15±15.03) ve madde kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt boyutların izlediği saptanmıştır (Tablo 2). Alt boyutlar içinde en yüksek risk puanının alındığı maddeler; Haftada en az 5 gün, her seferinde 20 30 dakika yürüme, yavaş bisiklet sürme, paten yapma gibi kendimi fazla zorlamayan bir fiziksel aktivite yaparım, Her gün neskafe, kola, gazoz gibi içeceklerden içerim, Günde 2 saatten fazla televizyon izlerim, Dişlerimi düzenli olarak günde en az iki kere fırçalarım, Alkollü içecekler içerim maddeleridir. X ±SD 46.50±13.24 Araştırma kapsamına alınan ergenlerin cinsiyete göre RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde; erkeklerin puan ortalamaları (45.54±7.85), kızlardan (41.03±6.03) yüksektir. Aradaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı (t= 6.471, p< 0.001) bulunmuştur (Tablo 3). Ergenlerin yaşına göre RSDÖ puan ortalamalarına bakıldığında; 15 yaştan (40.93±6.41), 16 (43.35±8.18), 17 (43.65±7.14) ve 18 yaşa (46.28±7.41) doğru puan artışı belirlenmiştir. Aradaki farkın istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı olduğu saptanmıştır (F= 7.094, p< 0.001) (Tablo 3). Tablo 3:Ergenlerin Tanımlayıcı Özelliklerine Göre RSDÖ Puan Ortalamaları (n=402) Özellik Cinsiyet Kadın Erkek Yaş 15 16 17 18 Gelir Durumu Gelir giderden az Gelir gidere eşit Gelir giderden fazla Algılanan sağlık düzeyi Çok iyi İyi Orta Kötü Çok kötü Yüzde X ± SD Test 38.6 61.4 41.03±6.03 45.54±7.85 t=6.471 p<0.001 15.7 23.4 36.3 24.6 40.93±6.41 43.35±8.18 43.65±7.14 46.28±7.41 60.2 27.9 11.9 44.27±7.16 43.24±7.81 45.51±6.64 23.1 52.0 22.1 2.0 0.8 43.46±7.39 43.16±7.14 44.89±8.00 47.64±6.96 56.00±12.98 35 F=7.094 p<0.001 F=2.129 p>0.05 KW=3.469 p<0.05

Ergenlerin gelir durumuna göre RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde; geliri giderden az (44.27±7.16) ve geliri giderden fazla olanların puan ortalamalarının (45.51±6.64) geliri gidere eşit olanların puan ortalamalarından (43.24±7.81) daha yüksek olduğu belirlenmiştir. Ancak aradaki fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmamıştır (p> 0.05) (Tablo 3). bulunmuştur (12,13). Araştırmamızın bulgusu literatür bulguları ile uyumludur. RSDÖ' den alınabilecek en düşük ve en yüksek puan göz önüne alındığında, araştırmaya katılan ergenlerin riskli sağlık davranışları puanının yüksek, yani riskte oldukları söylenebilir. Özellikle fiziksel aktiviteyi artırma ve sağlıklı beslenme konusunda acil eylem planına gereksinim olduğu düşünülmektedir. Algılanan sağlık düzeyine göre RSDÖ puan ortalamalarına bakıldığında; sağlığını çok iyi (43.46±7.39), iyi (43.16±7.14), orta (44.89±8.0), kötü (47.64±6.96) ve çok kötü (56.00±12.98) algılayanların puan ortalamalarında sırasıyla bir artış olduğu belirlenmiştir. RSDÖ puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (p< 0.05) (Tablo 3). Günümüzde, çoğu ergen yağ ve tuzdan zengin fast-food türü gıdalarla beslenirken, meyve ve sebze alımının yetersiz kaldığı görülmektedir (17). Turan ve arkadaşlarının çalışmasında (2009) bütün öğrenciler beslenme alışkanlıkları yönünden riskli bulunmuştur (15). Dünya nüfusunun % 60'ı önerilen düzeyde fiziksel aktivite yapmamaktadır (19). Fiziksel aktivitelerin bilinen yararları yanında, özellikle ergenlik dönemine özgü sorunlarla baş edebilmek açısından kendine güvenin ve akademik başarının artması, kişilerarası ilişkilerin güçlenmesi ve depresyon sıklığının azalması gibi olumlu etkileri vardır. Haftada en az beş gün ve en az 30 dakika süreyle yapılabilecek tempolu yürüyüş gibi orta dereceli fizik aktiviteler ile bu olumlu etkiler elde edilebilmektedir (17). TARTIŞMA Tüm yaş gruplarında hastalık ve ölümlerin önde gelen nedenlerinin altı sağlık davranışı ile ilişkisi gösterilmiştir. Bunlar; istemli ve istemsiz kazalara katkısı olan davranışlar, sigara kullanımı, alkol ve diğer madde bağımlılıkları, istenmeyen gebelikler ve cinsel yolla bulaşan hastalıklara katkıda bulunan cinsel davranışlar, sağlıksız beslenme davranışları ve fiziksel aktivite yetersizliğidir (17). Araştırma kapsamına alınan ergenlerin cinsiyete göre RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde; erkeklerin puan ortalamalarının (45.54±7.85) kızlardan (41.03±6.03) yüksek olduğu saptanmıştır. Aradaki fark istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı (t=6.471, p<0.001) bulunmuştur (Tablo 3). Çimen'in ve Kalkım'ın araştırma bulguları da çalışma bulgumuzla uyumludur (12,13). Aras'ın (2007) çalışmasında da riskli davranışlara ilişkin erkek öğrencilerin ortalama puanlarının kızlardan daha yüksek olduğu belirlenmiştir (20). Genel olarak riskli sağlık davranışlarının erkeklerde daha fazla olduğu, bazı davranışlar açısından da cinsiyete göre farklılıkların olabileceği düşünülmektedir. Ergenlik dönemi, yaşam döngüsünün en sağlıklı dönemlerinden biridir (7). Araştırmaya katılan ergenlerin %23.1'inin sağlık düzeyini çok iyi, %52'sinin ise iyi olarak algıladığı belirlenmiştir (Tablo 1). Çimen'in yaptığı araştırmada ergenlerin %78.2'si sağlık durumlarını iyi ve/veya çok iyi algıladıkları bildirilmektedir (12). Evren'in (2008) araştırmasında öğrencilerin %11.5'inin son 30 günde sağlıklarını genel olarak çok iyi, %48.8'inin iyi olarak değerlendirdiği belirlenmiştir (18). Araştırmamızın bulgusu literatür bulguları ile benzerlik göstermektedir. Ergenlerin RSDÖ puan ortalaması 43.80±7.52 olarak belirlenmiştir. En yüksek risk puan ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan (52.64±9.43) alındığı, bunu sırası ile beslenme (50.97±8.43), psikososyal davranış (46.50±13.24), hijyen (29.15±15.03) ve madde kullanımına (27.95±12.38) ilişkin alt boyutların izlediği saptanmıştır (Tablo 2). Çimen'in araştırmasında RSDÖ puan ortalaması 43.0±8.0, Kalkım'ın araştırmasında 44.24±7.25 olarak Ergenlerin yaşı arttıkça RSDÖ puan ortalamalarının da arttığı belirlenmiş, farkın istatistiksel olarak ileri düzeyde anlamlı olduğu saptanmıştır (F=7.094, p< 0.001) (Tablo 3). Literatür bulguları çalışma bulgumuzu desteklemektedir (12,13). Ergen yaşının 36

KAYNAKLAR artmasına paralel anne-baba izin vericiliği ve hoşgörüsünün artmasının ve anne-baba denetimindeki azalmanın riskli davranışları artırabileceği bildirilmektedir (20). 1.Geçkil E., Yıldız S. Adölesanlara yönelik beslenme ve stresle baş etme eğitiminin sağlığı geliştirmeye etkisi. Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Yüksek Okulu Dergisi, 2006; 10(2): 19-28. 2.Gölbaşı Z. Adölesan dönem üreme sağlığı sorunları ve etkileyen faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 2005; 8(1):100-108. 3.Fazlıoğlu A. Çocukluğunu Çocukları İle Yaşayan Küçük Anneler Ve Gelinler. 3. Adolesan Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. 26-28 Kasım 2010 Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi, İstanbul. 4.10 Facts On Adolescent Health. http://www.who.int /features/factfiles/adolescent_health/facts/en/index.html. Erişim: 30 Aralık 2010. 5.Adolescents. http://www.who.int/child_adolescent_ health/topics/prevention_care/adolescent/en/index.html. Erişim: 30 Aralık 2010. 6.Yo u n g p e o p l e : h e a l t h r i s k s a n d s o l u t i o n s. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs345/en/print. html. Erişim: 30 Aralık 2010. 7.Esin A. Adolesanlarda Sağlık Hizmeti Kullanımı. III. Adolesan Sağlığı Kongresi Bildiri Kitabı. 26-28 Kasım 2010. Harbiye Askeri Müze ve Kültür Sitesi, İstanbul. 8.Özcebe H. Gençlerde Riskli Davranışlar ve Sağlığın Geliştirilmesi: Türkiye'de Gençlerin Sağlığına Genel Bir Bakış, XI. Ulusal Halk Sağlığı Kongresi Kitabı, 23-26 Ekim 2007, Denizli. 9.Grunbaum J.A., Kann L., Kinchen S., Ross J., Hawkins J., Lowrey R. et al. Youth risk behavior surveillance-united States 2003. MMWR 2004;53:1-96. 10.Riesch S.K., Anderson L.S., Angresano N., Mitchell J.C., Johnson D.L., Krainuwat K. Evaluating content validity and testretest reliability of the children's health risk behavior scale. PHN 2006;23(4):366-372. 11.Health 21. The health for all policy framework for the WHO European Region. Copenhagen: European Health for All Series No 6, 1999: 40-95. 12.Çimen S., Savaşer S. 15 18 Yaş Grubu Gençlerde Riskli Sağlık Davranışları Ölçeği nin Geliştirilmesi. 47. Milli Pediatri Kongresi, 3. Milli Çocuk Hemşireliği Kongresi, 2. Pediatri Asistanları Toplantısı, Bilimsel Program ve Özet Kitabı, İstanbul, 2003. 13.Kalkım A., Uysal A. Determination Risky Health Behaviors of Immigrant and Non immigrant Adolescents, 1st International Congress on Nursing Education, Research&Practice,15-17 Ekim 2009, Grand Hotel Palace, Thessaloniki, Greece (Oral Presentation). 14.Güler N., Güler G., Ulusoy H., Bekar M. Lise öğrencileri arasında sigara, alkol kullanımı ve intihar düşüncesi sıklığı. Cumhuriyet Tıp Dergisi 2009; 31: 340-345. 15.Turan T., Ceylan S.S., Çetinkaya B., Altundağ S. Meslek lisesi öğrencilerinin obesite sıklığının ve beslenme alışkanlıklarının incelenmesi. TAF Preventive Medicine Bulletin, 2009; 8 (1):5-12. 16.Şimşek Z., Koruk İ., Altındağ A. Harran Üniversitesi Tıp Fakültesi ve Fen-Edebiyat Fakültesi birinci sınıf öğrencilerinin riskli sağlık davranışları. Toplum Hekimliği Bülteni. 2007; 26 (3): 19-24. 17.Kara B., Hatun Ş., Aydoğan M., Babaoğlu K., Gökalp A. Kocaeli ilindeki lise öğrencilerinde sağlık açısından riskli davranışların değerlendirilmesi. Çocuk Sağlığı ve Algılanan sağlık düzeyine göre, ergenlerin RSDÖ puan ortalamaları incelendiğinde; sağlığını çok iyi (43.46±7.39), iyi (43.16±7.14), orta (44.89±8.0), kötü (47.64±6.96) ve çok kötü (56.00±12.98) algılayanların puan ortalamalarında sırasıyla bir artış olduğu belirlenmiştir. RSDÖ puan ortalamaları arasındaki fark istatistiksel olarak da anlamlı bulunmuştur (p<0.05) (Tablo 3). Başka bir deyişle, sağlığı algılama düzeyi (çok kötüden çok iyiye doğru) arttıkça riskli sağlık davranışları azalmaktadır. Araştırmanın bulgusu, Çimen'in çalışma bulgusu ile benzerlik göstermektedir (12). Bireyin kendi değerler sistemine göre sağlığa bakış açısının ve sağlığı algılama düzeyinin, sağlık davranışlarını olumlu ya da olumsuz yönde etkileyeceği söylenebilir. SONUÇ Araştırmanın bulguları ergenlerde riskli sağlık davranışlarının olduğunu vurgular niteliktedir. En yüksek risk puan ortalamasının fiziksel aktivite alt boyutundan alındığı, bunu sırası ile beslenme, psikososyal davranış, hijyen ve madde kullanımına ilişkin alt boyutların izlediği saptanmıştır. Düzenli fiziksel aktivite yapmama; her gün neskafe, kola, gazoz gibi içeceklerden içme; günde 2 saatten fazla televizyon izleme; düzenli diş fırçalamama; sigara ve alkollü içecekler içme gibi davranışlar risk puanının yüksek olduğu davranışlardır. Ergenlerin daha sorumlu ve sağlıklı seçimler yapabilmeleri için desteklenmeleri ve fırsatların artırılması, riskli davranışları önlemede önemli adımlardır. Ergenlerin sağlığını desteklemek onların bulunduğu her yere ulaşmak anlamına gelir. Bu nedenle ergen dostu politikalar ve sağlık hizmetleri geliştirilmesine gereksinim vardır. Gereksinim duyulan sağlık hizmetlerinin karşılanması, sağlık eğitimi programlarının uygulanması, fiziksel ve psiko-sosyal çevre koşulların düzenlenmesi, psiko-sosyal destek mekanizmalarının kurulması, fiziksel aktivite düzeyinin artırılması ve sağlıklı beslenme konusunda destekleyici çalışmaların yapılması önerilir. 37

Hastalıkları Dergisi, 2003; 46: 30 37. 18.Evren H. Trakya Üniversitesi öğrencilerinin riskli sağlık davranışları ve sağlık hizmeti kullanımları. Trakya Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Halk Sağlığı Ana Bilim Dalı, Yüksek Lisans Tezi, Edirne, 2008. 19.WHO/CDC Partners Meeting on Implementation of WHO Physical Activity Strategy Miami 13-15 Dec. 2004. Aras Ş., Günay T., Özan S., Orçın E. İzmir ilinde lise öğrencilerinin riskli davranışları. Ana Psikiyatri Dergisi, 2007; 8:186-196 38