Soruna yol açan temel nedenleri belirlemek için bir yöntem: Hata Ağacı Sorun hayatta olmanın, sorunu çözmeye çalışmak daha iyiye ulaşma çabalarının göstergesi. Sorunu sıkıntı veren, olumsuz olay ya da durum olarak algılayıp değerlendirebileceğimiz gibi, sürekli yol aldığımıza, geliştiğimize, var olduğumuza dair bir kanıt olarak da görebiliriz. Hedefe ulaşmayı engelleyen durum ya da olay şeklindeki tanımından yola çıkarsak, net bir şekilde tanımlamamış olsak da bir hedefimizin yani ileriye doğru yönelimimizin var olduğunu da ortaya koyar sorun. İster birey, ister örgütlü bir yapı, yaşayan her varlığın sorunlarla karşılaşması kaçınılmaz. Sorunlarla karşılaşıldığında ise en uygun çözümü sağlayacak yolu ya önceki deneyimlerden yararlanarak, ya da uzmanlara danışarak bulmak mümkün. Kalıcı bir çözüm değilse de sorunun varlığını görmezden gelmek de bir yöntem. Bir başka yol ise karşılaşılan sorun, mevcut çözüm yollarının yanı sıra ya da dışında başka şekilde de çözülebilir mi, daha iyi, daha kolay, daha cazip sonuçlar alınabilecek yöntemler bulunabilir mi? sorularına karşılık bulmaya çalışmak olabilir. Daha iyi, daha sorunsuz, daha kolay, daha cazip, daha ekonomik olana ulaşabilmek içinse; - Şimdiye kadar denenmemiş olanı denemeye çalışmak, - Şimdiye kadar denenen yolları farklı şekillerde bir arada uygulamaya çalışmak, - Şimdiye kadar denenmiş yolları kimi kısımlarında değişiklik yaparak uygulamaya çalışmak vs. gibi yöntemler uygulanabilir. Bu, aynı zamanda yeni yi aramak, yeniye ulaşmak için çabalamak demektir. Yeni ise daha önce kullanılmamış, daha önce bilinmeyen ya da daha önce olmayanı ifade eder. Yeniyi, farklıyı, daha iyiyi arayış çabaları ise yaratıcılık çabalarıdır. Sorun çözmede de (daha kullanışlı bir ürün üretmek, daha ekonomik bir yol bulmak, zamanı daha iyi kullanmak, daha verimli çalışmak, daha karlı olabilmek vs. ) daha yeni ve iyi yöntemlerin arayışı birey ya da örgütü yaratıcı sorun çözme tekniklerini uygulamaya yöneltir. Bu aynı zamanda sorun çözmede de yeni yöntemlerin ortaya çıkarılmasını sağlayacak bir sürekli gelişme döngüsü demektir. Bu alanda kaydedilecek en önemli sorun ise çözüm aradığımız durum ya da olayı doğru tanımlayabilmek, sorunu doğru tesbit edebilmektir. Sözlük te Çoğunlukla rahatsızlık verici durum ya da olay olarak algılanan sorun, Türkçe araştırılıp öğrenilmesi, düşünülüp çözümlenmesi, bir sonuca bağlanması
gereken durum, mesele, problem, (mecaz) sıkıntı veren durum, dert, olarak tanımlanmaktadır. Sorun sözcüğü daha çok olumsuzluk belirten bir anlam içerir. Sorun un ne olduğuna yönelik tanımlarda da aynı olumsuzluk görülür; İnsanları rahatsız edici ve mutluluğunu bozucu bir durumdur. Bireyin veya örgütün bir amaca ulaşmasının ve amaca yönelik çalışmalarının engellenmesidir. İhtiyaçlara ve beklentilere uygun olmayan her şey. Sorun, çözümü bir araştırma veya tartışma gerektiren sorudur. Ancak burada gözden kaçırmamamız gereken bir nokta var. Sıkıntı, engel, dert, tasa, darboğaz durumlarını ifade etmek için kullanılan sorun sözcüğü; aynı zamanda bu olumsuzluklardan kurtulma, olumsuzlukları bertaraf etme çabalarının varlığını da ifade eder. Çünkü içinde bulunulan durumun olumsuzluklarını fark etmek, daha iyi nin olduğunu kabul etmek ve daha iyi ye ulaşmak için istek duymayı, bunun için bir arayışı da belirtir. Bu halde bir durumu/olayı sorun olarak tanımlamak; yeni bir hedef belirlemeyi, daha olumlu sorunsuz bir duruma geçme isteğini de ifade eder. Bir durum ya da olayın sorun olarak algılanmasının ardından bu sorunu çözmeye yönelik yol/yöntem arayışı devreye girer. Sorun çözme, sorun olarak tanımlanan durumdan sorunsuz bir duruma geçmeyi anlatır. Sorunun çözümünde ya deneyim ve sezgilerle sonuç alınmaya çalışılır ya da bilimsel yöntemlerden yararlanılır. Bu da sorunu çözmek için izlenecek bir yol bulmayı, seçenekler arasından tercih yapmayı yani karar vermeyi gerektirir. İnsan, yaşamı boyunca karşılaştığı durum/olaylarda çoğu kez farkına varmadan karar verme davranışında bulunur. Yürürken önüne çıkan çamurlu su birikintisine basmamak için çevresinden dolaşır ya da daha uzun bir adım atarak üstünden atlar. Karşılaşılan olay bir anlık değilse, örneğin; yolun bir kısmı sürekli çamurlu ya da tozluysa bu kez farklı bir çözüm üretmek gerekir. Başka bir yoldan gitmek ya da yoldaki rahatsızlık verici kısmın onarılmasını sağlamak gibi. Bu kez sorunla karşılaşan kişi daha uzun adım atmak ya da su birikintisinin çevresinden dolaşmak eyleminde olduğu gibi farkına varmadan (refleks olarak) bir karar verme durumunda değildir. Başka bir yoldan gitme seçeneğinde de yolun bozuk kısmının onarılması seçeneğinde de araştırma yapması ve en uygun olanı belirlemesi
gerekmektedir. En uygun seçeneği (çözüm yolunu) belirlemesi için de bazı unsurları değerlendirmesi gerekecektir; ekonomik olması, kolay olması, uygulanabilir olması gibi. Bu durumda sorunun nedenleri (kaynağı), çözümü için seçeneklerin belirlenmesi ve en uygun seçeneğin belirlenmesi arayışı başlayacaktır. Bu süreçte dikkat edilmesi gereken en önemli unsur sorunu doğru tanımlayabilmektir. Çünkü çoğu kez asıl sorunla değil, onun ürettiği gölge sorunlarla mücadele ederiz. Asıl sorun varlığını korudukça yeni yeni (gölge) sorunlar üretmeye devam eder ve kısır bir döngünün içinde debelenmeye devam ederiz. Bu nedenle eğer gerçekten etkili bir çözüm arıyorsak ilk adımımız sorun/ların kaynağına ulaşmaya çalışmak olmalıdır. O halde ilk adımımız asıl, kaynak sorunu belirlemeye çalışmak Sonra bu sorunu ortaya çıkaran nedenler üzerinde durabiliriz, sorunun ne den, nereden kaynaklandığına bakabiliriz. Çünkü çoğu kez sorunu ortaya çıkaran nedenleri ortadan kaldırmak sorunu da ortadan kaldırmayı sağlar. Bu aşamada yani sorunu ortaya çıkaran temel nedenleri belirleme aşamasında rastgele, dağınık bir şekilde düşünerek yol alabileceğimiz gibi daha etkili olabilecek yöntemler de kullanabiliriz. Örneğin hata ağacı. Hata ağacı son derece basit ve kullanışlı bir yöntem. Nasıl uygulanıyor derseniz; elimize bir kağıt kalem almalı önce. Ben kağıdı dikey değil de yatay kullanmayı tercih ederim bu yöntem için. Şimdi gelelim uygulamaya: - İlk olarak kağıdın sol tarafına yukardan aşağıya tam ortaya gelecek şekilde bir kare çizelim. Karenin içine sorunu bir cümle halinde yazalım. Örneğin oğlum okula ve derslerine çok ilgisiz - Şimdi soralım: neden?. Ve samimi bir şekilde yanıtlayalım. Birkaç tane yanıt bulmaya çalışalım. Her yanıtı başlangıçta çizdiğimiz kareye bir ok ile birleştirerek yazalım. Şöyle bir şekil oluşacak:
Neden? Oğlum okula ve derslerine ilgisiz Bundan sonra yapmamız gereken, verdiğimiz her yanıta tekrar neden diye sormak. Tam beş kez tekrarlamamız gerekiyor bunu. İlerlemeye başlayınca kimi yanıtlar için artık neden sorusunu devam ettiremeyebiliriz. Kimi zaman da yanıtların tekrarlanmaya başladığını göreceğiz. Sonunda, beşinci kez neden sorusuna verdiğimiz yanıtlara gelince (yanıtlarımızın gerçekçi ve samimi olması ile de orantılı olarak) sorunun kaynağına, onu ortaya çıkaran temel nedenlere ulaştık mı? Neden? Oğlum okula ve derslerine ilgisiz Bundan sonrası. yarına.