Şizofreni ve Bipolar Duygudurum Bozukluğu Olan Hastalara Bakım Verenin Yükünün Karşılaştırılması Suat Yalçın, Sevda Bağ SBÜ Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ve Sinir Hastalıkları EAH, 3.psikiyatri Kliniği, İstanbul
Bakım verme; Hastaya duygusal, fiziksel ya da maddi destek vermek, hastanın sağlık bakımını ve aldığı bazı sosyal hizmetleri koordine etmek, rutin sağlık bakımı (ilaç alımı, tedavisi, izleme vb.), kişisel bakım (yıkanma, beslenme, tuvalete gitme, giyinme vb) ulaşım, alış- veriş, küçük ev işlerini yapmak, para yönetimi ve aynı evi paylaşmak gibi işlerin yürütülmesidir (1). (1)Toseland RW, Smith G, McCallion P. Family Caregivers of frail elderly: In Gitterman A (editor). Handbook of Social Work Practice with Vulnarable and Resilient Population. Second Ed. New York: Colombia University Press, 2001, 548-581.
Ailenin içinde bulunduğu yük, nesnel ve öznel yük olarak literatürde iki ana başlık altında toplanmıştır: Nesnel yük, varolan hastalığın hasta yakınlarının ve bakım verenin hayatında doğrudan ortaya çıkardığı değişiklik ve aksaklık gibi sonuçlardan oluşmaktadır (gelir kaybı, sosyal etkinliklerin kısıtlanması, ev ortamındaki gerginlik gibi). Öznel yük ise, hasta yakınının yaşadığı kayıp, suçluluk, anksiyete ve sosyal durumlardaki utanç gibi psikolojik durumlardır (2). (2)Lauber C, Eichenberger A, Luginbühl P, Keller C, Rösler W. Determinants of burden in caregivers of patients with exacerbation schizophrenia. Eur Psychiatry 2003; 18:285-289.
Karancı (3) tarafından 60 hasta yakını üzerinde yapılan bir çalışmada, bakım verenler tarafından en çok bildirilen zorluklar aile içi çatışmalar, ailenin parçalanması, hastanın neden olduğu mali zarar ve kişisel bakım yükleri olmuştur (3)Karancı N. Caregivers of Turkish schizophrenic patients: casual attributions, burdens, and attitudes to help from the health professionals. Soc Psychiatry Psychiatr Epidemiol 1995; 30:261-268. 4.
Bakım verenlerin yaşadıkları yük üzerine yapılan çalışmalar incelendiğinde, bakım yükünü ortaya çıkaran değişkenlerin beş etmene ayrıldığı görülmektedir(4): Pratik/evsel görevler Evdeki atmosfer Büyük hadiseler Finansal yükümlülük Duygusal sonuçlar (4)Lowyck B, De Hert M, Peeters E, Wampers M, Gilis P, Peuskens J. A study of the family burden of 150 family members of schizophrenic patients. Eur Psychiatry 2004; 19:395-401.
Ülkemizde bakım veren yükü ile işlevsellik arasındaki ilişkiyi sadece şizofreni hastalarına bakım verenler arasında araştıran iki çalışmadan birinde, hastaların sosyal işlevsellik düzeyleri ile aile işlevselliği ilişkili bulunmuş, ancak bu ilişkinin yönü konusunda yorum yapılmamıştır. Danacı AE, Karaca N, Deveci A. Şizofreni hastalarında aile işlevselliği ile sosyal işlevsellik arasındaki ilişkinin değerlendirilmesi. Türkiye de Psikiyatri 2005; 7:103-108.
Diğer çalışmada ise, sosyal işlevsellikteki (özellikle bağımsızlıkyetkinlik ve kişiler arası işlevsellik boyutları) bozulmayla aile yükü arasında ilişki olduğu gösterilmiştir. Bu sonuç, yazarlar tarafından, hastaların sosyal işlevselliğindeki bozulmanın aile üyelerinin daha fazla sorumluluk üstlenmelerine, hastalarıyla daha fazla zaman geçirmelerine yol açıp, yükü arttırmış olabileceği şeklinde yorumlanmıştır. Gülseren L, Çam B, Karakoç B, Yiğit T, Danacı AE, Çubukçuoğlu Z, Taş C, Gülseren Ş, Mete L. Şizofrenide ailenin yükünü etkileyen etmenler. Turk Psikiyatri Derg 2010; 21:203-212.
Amaç; Şizofreni ve BDDB, tam kürü olmayan, kronik seyreden, psikiyatrik bozukluklardır. Bu hastalara bakım veren insanlar ciddi yük altındadırlar ve son derece olumsuz etkilenmektedirler. Çalışmamızda şizofreni ve BPDDB tanısı ile yatarak tedavi görmüş hastalara bakım verenlerin yüklerinin kıyaslaması yapılmıştır.
Metod Bu çalışmaya DSM-5 tanı kriterlerine göre en az bir yıldır Bipolar Bozukluk (manik ve veya depresif atak) veya Şizofreni tanısı ile izlenen ve yataklı psikiyatri servislerinde en az bir yatışı bulunan hastalar ve bu hastalara bakım verenler alınmıştır. PANNS, Sosyodemografik Veri Formu, Zarit BVYÖ Zeka geriliği, remisyonda olmayan, ileri kognitif bozukluğu, kabul etmeyen Bağımsız değişken t testi Anlamlılık 0.05
Bulgular Çalışmamıza 25 Bipolar bozukluk, 20 şizofreni tanılı hasta ve hastaların yakınları alındı.her iki grubun sosyodemografik özellikleri birbirine benzemekteydi. Hastaların ortalama yaşı bipolar gup için 37.4 ve şizofreni grup için 31.5 bulunmuştur. Bipolar gruptaki hastaların 23 ü kadın 2 si erkek iken şizofreni grubunda 8 i kadın 12 si erkektir. Hasta grubunun sosyodemografik özellikleri tablo 1 de gösterilmiştir. Ortalama hastalık süreleri bipolar grupta 11 yıl iken şizofreni grubunda 9 yıl olarak bulunmuştur.
Tablo 1 bipolar şizofreni medeni durum evli 14 6 bekar 11 14 işlevsellik çalışıyor 3 4 çalışmıyor 22 16 eğitim okur yazar değil 1 0 ilkokul 18 6 ortaokul 2 9 lise 3 5 üniversite 1 0
Bakım verenlerin sosyodemografik özellikleri ise tablo 2 de gösterilmiştir. bakımverenler bipolar şizofreni cinsiyet kadın 11 12 erkek 14 8 eğitim durumu okuma yazar değil 11 3 ilkokul 9 6 ortaokul 3 5 lise 2 4 üniversite 0 2
Hastalık yükü karşılaştırıldığında zarit bakım veren yükü ölçeği ortalama puanı bipolar grupta 51.12 iken şizofreni grubunda 52.85 dir (p >0.05 ). İki grup arasında istatistiksel olarak fark bulunmamıştır. Daha önce Muharrem Ak ve ark. yaptığı çalışmada da benzer sonuçlara rastlanmıştır. Ak M, Yavuz KF, Lapsekili N, Türkçapar MH. Kronik psikiyatrik bozukluğu bulunan hastaların ve bakım verenlerinin bakım yükü açısından değerlendirilmesi. Düşünen Adam Psikiyatri ve Nörolojik Bilimler Dergisi 2012; 25:330-337.
Her iki grubun sosyodemografik özellikleri ve ölçek puanları karşılaştırıldığında şizofreni grubunda hastalık süresi arttıkça Zarit Bakım Veren Yük Ölçeği ortalama puanı bipolar gruba göre anlamlı derecede yüksek bulunmuştur. (p < 0.05)
Tartışma Bu bize şunu düşündürmüş olabilir; Acaba şizofreni hastalarında zamanla kognitif yıkımın boyutu daha fazla olabilir mi ve buna bağlı olarak bakım verene yük zamanla artış gösterebilir mi?