Editörler: Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU ÖĞRETİM İLKE VE YÖNTEMLERİ ISBN 978-605-364-986-1 DOI 10.14527/9786053649861 Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2016, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. I. Baskı: Mart 2015, Ankara 2. Baskı: Ekim 2016, Ankara Yayın-Proje : Elif Turanlıoğlu Bultan Dizgi-Grafik Tasarım: Didem Kestek Kapak Tasarımı: Pegem Akademi Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti. Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1 İskitler/ANKARA Tel: 0312-3411020 Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26062 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 internet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net
Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU 1980 yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Programları ve Öğretim Bölümü lisans programını ve 1983 yılında yüksek lisans programını tamamlamıştır. 1990 yılında da Anadolu Üniversitesi nde aynı alanda doktora programını bitiren SARACALOĞLU, Ege Üniversitesi nde 1994 yılında yardımcı doçentlik, 1995 yılında Doçentlik ve 2002 yılında Adnan Menderes Üniversitesi nde Profesörlük unvanı almıştır. Dokuz Eylül ve Ege Üniversitelerinde çalışan Prof. Dr. SARACALOĞLU, 2002 yılından itibaren Adnan Menderes Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü nde profesör olarak görev yapmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU nun ilgi alanlarını program geliştirme, program değerlendirme, öğretmen eğitimi, öğrenme stil ve stratejileri, düşünme eğitimi ile değerler eğitimi oluşturmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU; Lisans düzeyinde Öğretim Yöntem ve Teknikleri ve Eğitim Bilimine Giriş, Yüksek Lisans düzeyinde Eğitim Programlarının Tarihi, Kültürel ve Felsefi Temelleri, Eğitimde Program Geliştirme, Eğitimde Program Değerlendirme, Öğretmen Yeterlikleri, Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları, Düşünme Eğitimi, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, Öğrenme Stilleri derslerini vermiştir/vermektedir. Doktora programında ise Program Geliştirme Alan Çalışması, Program Değerlendirme Alan Çalışması, Öğrenme Stili Araştırmaları, Düşünme Eğitimi Araştırmaları, Öğretimde Yeni Yaklaşımlar, Öğretmen Eğitimi ve Sorunları, İlköğretimde Program Geliştirme, Yüksek Öğretimde Program Geliştirme, Öğrenme Stratejilerinin Öğretimi, Öğretim Tasarımı, İnsan Hakları ve Demokrasi Eğitiminde Yeni Yönelimler derslerini vermiştir/vermektedir. Prof. Dr. SARACALOĞLU nun uluslararası hakemli dergilerde yayınlanmış 32, ulusal hakemli dergilerde yayınlanmış 60 makalesi, uluslararası toplantılarda sunulan 49 ve ulusal toplantılarda sunulan 78 bildirisi bulunmaktadır. SARACALOĞLU nun Fen ve Edebiyat Fakülteleri Öğrencilerinin Öğretmenlik Mesleğine İlişkin Görüşleri, Türk ve Japon Öğretmen Yetiştirme Sistemlerinin Karşılaştırılması isimleriyle iki kitabı yayınlanmıştır. Ayrıca editörlüğünü ve bölüm yazarlığını yaptığı Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabında Öğretimde Planlama ile Atatürk ve Cumhuriyete Armağan isimli kitapta 21. Yüzyılda Öğretmen Adaylarının Nitelikleri, konulu bölüm yazarlığı bulunmaktadır. Prof. Dr. SARACALOĞLU ayrıca 17 bilimsel araştırma projesinde proje yürütücüsü olarak görev almış, 20 yüksek lisans ve 12 doktora tezi yönetmiş, 60 bilimsel etkinlikte bilim kurulu üyesi olarak, 50 ulusal ve uluslararası dergide hakem olarak görev almıştır. SARACALOĞLU, 10 ulusal ve 7 uluslararası bilimsel kuruluşa üyedir. İletişim: sedasaracal@adu.edu.tr
Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU Lisans öğrenimini 1998 yılında Atatürk Üniversitesinde Eğitim Programları ve Öğretim alanında tamamlayan Dr. KÜÇÜKOĞLU aynı üniversite Eğitim Programları ve Öğretim alanında 2001 yılında yüksek lisans ve 2007 yılında doktora derecelerini aldı. 2007 yılından beri Atatürk Üniversitesi Kazım Karabekir Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak çalışmaktadır. 2013 yılında Eğitim Programları ve Öğretim alanında doçent unvanını alan olan Dr. Küçükoğlu halen aynı fakültede Eğitim Programları ve Öğretim Anabilim dalı başkanı olarak görev yapmaktadır. Başlıca çalışma alanları program geliştirme, hizmet ederek öğrenme (servicelearning) ve öğretmen eğitimi olan Dr. KÜÇÜKOĞLU nun alanı ile ilgili ulusal ve uluslararası düzeyde çeşitli yayınları ve projeleri bulunmaktadır. Alanına ilişkin lisans ve lisansüstü düzeyde dersler yürüten Dr. KÜÇÜKOĞLU eğitim programları ve öğretmen yetiştirme ile ilgili çeşitli kuruluşların da üyesidir. İletişim: adnank@atauni.edu.tr
ÖN SÖZ Bu kitap, öğrenme-öğretme sürecinin planlanması ve etkili bir şekilde uygulanması sürecinde eğitimcilerimize rehber olmak üzere hazırlanmıştır. Bu bağlamda Eğitim Fakültesi öğrencileri için bir ders kitabı, bunun yanı sıra yapısı ve içeriği ile kendisini geliştirmek isteyen öğretmelerimiz için de bir başvuru kaynağı niteliğindedir. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabı birbirini bütünleyen on bir bölümden meydana gelmektedir. Birinci bölümde öğretim ilke ve yöntemleri ile ilgili kavramlar açıklanmakta; ikinci bölümde ise eğitim programlarının tasarımı ve geliştirilmesi ele alınarak eğitim programları ve öğretim ilişkisi incelenmektedir. Kitabın üçüncü bölümünde öğretim sürecinin nasıl planlanacağı örneklerle ele alınmakta; dördüncü bölümde, öğrenme-öğretme ilkeleri ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Beşinci bölümde, başlıca öğrenme-öğretme modelleri ayrıntılı olarak ele alınmıştır. Öğretim İlke ve Yöntemleri kitabının altıncı bölümü genel öğretim stratejilerine, yedinci bölümü genel öğretim yöntemlerine ayrılmıştır. Sekizinci ve dokuzuncu bölümlerde, öğretim tekniklerine ayrıntılı olarak yer verilmiştir. Kitabın onuncu bölümünde öğrenme-öğretme sürecinde öğretim teknolojilerinden nasıl yararlanılacağı ele alınmaktadır. Kitabın on birinci ve son bölümünde ise öğrenen merkezli öğretim yaklaşımlarına yer verilerek açıklanmaktadır. Bu kitabın basım aşamasına dek birçok kişinin katkıları olmuştur. Başta kitapta bölüm yazarı olarak emeği geçen değerli meslektaşlarımızdan; Yard. Doç. Dr. Sayın Orhan KUMRAL a, Yard. Doç. Dr. Sayın Nurettin AYDINER e, Doç. Dr. Sayın Mehmet TURAN a, Doç. Dr. Sayın Ahmet ESKİCUMALI ya, Yard. Doç. Dr. Sayın Emel SARITAŞ a, Doç. Dr. Sayın Çavuş ŞAHİN e, Yard. Doç. Dr. Sayın İbrahim GÖKDAŞ a ve Yard. Doç. Dr. Sayın Meltem YALIN UÇAR a en içten teşekkürlerimizi sunarız. Kitabın hazırlanma sürecinde katkı sağlayan meslektaşlarımıza ve yayın aşamasında her türlü desteği sağlayan başta Sayın Servet SARIKAYA olmak üzere tüm Pegem Akademi ailesine teşekkür ederiz. Öğretimi planlama ve uygulama sürecinde öğretmen adaylarına, öğretmenlere ve tüm eğitimcilere kendilerini geliştirmeleri, mesleki başarıları gibi konularda katkı sağlamasını umduğumuz bu kitabın görüş ve önerileriniz ile daha da zenginleşeceğine inanıyoruz... Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU Doç. Dr. Adnan KÜÇÜKOĞLU
BÖLÜMLER VE YAZARLAR Bölüm 1: Temel Kavramlar Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL-Pamukkale Üniversitesi Bölüm 2: Eğitim Programı ve Öğretim Yrd. Doç. Dr. Nurettin AYDINER-Trakya Üniversitesi Bölüm 3: Öğretimi Planlama Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 4: Öğrenme-Öğretme İlkeleri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi Bölüm 5: Öğrenme-Öğretme Modelleri Doç. Dr. Ahmet ESKİCUMALI-Sakarya Üniversitesi Bölüm 6: Öğretim Stratejileri Doç. Dr. Mehmet TURAN-Fırat Üniversitesi Bölüm 7: Öğretim Yöntemleri Yrd. Doç. Dr. Emel SARITAŞ-Pamukkale Üniversitesi Bölüm 8: Öğretim Teknikleri-I Doç. Dr. Çavuş ŞAHİN-Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Bölüm 9: Öğretim Teknikleri-II Prof. Dr. Asuman Seda SARACALOĞLU-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 10: Öğrenme-Öğretme Sürecinde Teknoloji Yrd. Doç. Dr. İbrahim GÖKDAŞ-Adnan Menderes Üniversitesi Bölüm 11: Öğrenen Merkezli Öğrenme-Öğretme Yaklaşımları Yrd. Doç. Dr. Meltem Yalın UÇAR-Adnan Menderes Üniversitesi
İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Giriş...3 Eğitim Kavramı...3 Eğitimin Türleri...5 Açık Sistem Olarak Eğitim...6 Öğrenme, Öğretme ve Eğitim...8 Öğrenme...8 Öğretme...8 Eğitim ve Öğretim...9 Öğrenme ve Öğretme Ortamı...10 Öğretme Stratejisi...10 Öğretim Yöntemi...10 Öğretim Tekniği...11 İletişim...11 Eğitimde Program Kavramı...12 Eğitim Programı...13 Öğretim Programı...14 Ders Programı...14 Örtük Program...14 Programının Ögeleri...15 Hedef...15 İçerik...15 Eğitim Durumları...15 Sınama Durumları...16 Program Geliştirme...16 Programlarının Değerlendirme...17 Özet...18 Kaynakça...19
viii Öğretim İlke ve Yöntemleri 2. BÖLÜM EĞİTİM PROGRAMI VE ÖĞRETİM Giriş...23 Eğitim Programı ve Öğretim...23 Eğitim Programlarının İşlevi ve Özellikleri...25 Eğitimde Program Geliştirme Süreci...29 Eğitim Programının Öğeleri (Unsurları)...31 Hedef...32 Hedefler Düzeni ve Hiyerarşisi (Aşama Sırası)...34 Hedef Alanları ve Hedef Alanlarının Aşamalı Sınıflaması...36 İçerik (Muhteva)...38 Öğrenme-Öğretme Süreci (Eğitim Durumu)...42 Değerlendirme...47 Tanıma-Yerleştirmeye Yönelik Değerlendirme...49 Biçimlendirme-Yetiştirmeye Yönelik Değerlendirme...50 Değer Biçmeye Yönelik Değerlendirme...51 Özet...54 Kaynakça...55 3. BÖLÜM ÖĞRETİMİ PLANLAMA Giriş...61 Öğretimi Planlama...61 Öğretim Etkinliklerini Planlamanın Gerekliliği ve Önemi...62 Öğretimde Planlamanın Yararları...64 Plan Yapma İlkeleri...65 Planlama Ölçütleri...66 İyi Bir Öğretim Planının Özellikleri...67 Plan Yaparken Dikkate Alınması Gereken Özellikler...69 Plan Türleri...71 Ünitelendirilmiş Yıllık Plan...71 Günlük Plan...75 Ders Planı...76
İçindekiler ix Ders Planı Hazırlanırken Dikkate Alınması Gereken Ölçütler...76 Gezi, Gözlem ve Deney Planları...77 Öğretme-Öğrenme Sürecinde Öğretim Etkinlikleri ve Planlanması...78 Giriş Bölümü...78 Geliştirme Bölümü...79 Sonuç Etkinlikleri...79 Değerlendirme (Sınama Durumları)...80 Birleştirilmiş Sınıflar...80 Planlamada Yaşanan Sorunlar...81 Planlama ile İlgili Araştırmalar...83 Özet...87 Kaynakça...88 Örnek Plan Formları...91 Ünitelendirilmiş Yıllık Ders Planı Formu...91 Günlük Ders Planı Formu...92 Ders Planı Örneği...93 4. BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME İLKELERİ Giriş... 101 Öğrenme-Öğretme İlkeleri... 101 Çocuğa Görelik İlkesi... 102 Hayatilik İlkesi... 103 İş İlkesi... 104 Ekonomiklik İlkesi... 106 Güncellik İlkesi... 107 Açıklık İlkesi... 108 Somuttan Soyuta İlkesi... 109 Bilinenden Bilinmeyene İlkesi... 111 Yakından Uzağa İlkesi... 111 Basitten Karmaşığa İlkesi... 113 Özet... 113 Kaynakça... 115
x Öğretim İlke ve Yöntemleri 5. BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME MODELLERİ Giriş... 118 Tam Öğrenme Modeli (Benjamin Bloom)... 118 Öğrenci Nitelikleri... 119 Bilişsel Giriş Davranışları... 119 Duyuşsal Giriş Özellikleri... 121 Öğretim Hizmetinin Niteliği... 123 İşaretler (İpuçları)... 123 Pekiştirme... 124 Katılma... 125 Dönüt-Düzeltme... 125 Öğrenme Ürünleri... 126 Tam Öğrenmenin Uygulanması... 127 Tam Öğrenme Modelinin Olumlu Yönleri ve Sınırlılıkları... 129 Öğretim Durumları Modeli (Robert Gagne)... 129 Sözel Bilgi... 130 Zihinsel Beceriler... 130 Bilişsel Stratejiler... 131 Tutumlar... 132 Psiko-Motor Beceriler... 132 Öğrenme Türleri... 132 Gagne nin Öğretme Durumları Modeli... 134 Dikkati Çekme... 134 Hedeften Haberdar Etme... 134 Önkoşul Öğrenmeleri Hatırlatma... 135 Uyarıcı Materyal Kullanma... 135 Öğrenmede Rehber Olma... 135 Performansı Ortaya Çıkarma... 135 Geribildirim Sunma... 135 Performansı Değerlendirme... 136
İçindekiler xi Kalıcılığı ve Transferi Sağlama... 136 Okulda Öğrenme Modeli (John B. Carroll)... 137 Belli Tür Öğrenmeler İçin Eğilim... 138 Öğretimin Niteliği... 138 Öğretimden Yararlanma Yeteneği... 138 Sebat... 138 Öğrenmeye Ayrılan Zaman... 139 Temel Öğretim Modeli (William Glasser)... 139 Etkili Öğretim Modeli (Robert E. Slavin)... 142 Öğretimin Niteliği... 143 Uygun Öğretim Düzeyi... 144 Teşvik Etme... 145 Zaman... 146 QAIT Modeli... 147 Özet... 149 Kaynakça... 150 6. BÖLÜM ÖĞRETİM STRATEJİLERİ Öğretim Stratejileri... 154 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisi (Expository Teaching)... 154 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması... 155 Sunuş Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması... 155 Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisi (Discovery Learning)... 156 Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması... 157 Buluş (Keşfetme) Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması... 158 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisi (Inquiry Learning)... 160 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Planlanması... 161 Araştırma-İnceleme Yoluyla Öğretim Stratejisinin Uygulanması... 162 Özet... 165 Kaynakça... 167
xii Öğretim İlke ve Yöntemleri 7. BÖLÜM ÖĞRETİM YÖNTEMLERİ Öğretim Yöntemleri... 170 Anlatım Yöntemi... 171 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 172 Yöntemin Yararları... 173 Yöntemin Sınırlılıkları... 173 Tartışma Yöntemi... 173 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 174 Yöntemin Yararları... 175 Yöntemin Sınırlılıkları... 175 Gösterip-Yaptırma Yöntemi... 175 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 176 Yöntemin Yararları... 176 Yöntemin Sınırlılıkları... 176 Örnek Olay Yöntemi... 177 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 178 Yöntemin Yararları... 178 Yöntemin Sınırlılıkları... 179 Problem Çözme Yöntemi... 179 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 180 Yöntemin Yararları... 181 Yöntemin Sınırlılıkları... 181 Yaratıcı Drama Yöntemi... 181 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 183 Yöntemin Yararları... 183 Yöntemin Sınırlılıkları... 184 İşbirlikli Öğrenme Yöntemi... 184 Uygulama Sürecinde Dikkat Edilecek Özellikler... 186 Yöntemin Yararları... 187 Yöntemin Sınırlılıkları... 187 Özet... 187 Kaynakça... 188
İçindekiler xiii 8. BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-I Giriş... 193 Soru - Cevap Tekniği... 193 Yararları... 194 Sınırlılıkları... 194 Mikro Öğretim Tekniği... 195 Yararları... 195 Sınırlılıkları... 196 Benzetim (Simülasyon) Tekniği... 196 Yararları... 196 Sınırlılıkları... 197 Kavram Haritaları Tekniği... 197 Yararları... 199 Sınırlılıkları... 199 Phillips 66 Tekniği... 200 Yararları... 200 Sınırlılıkları... 200 İstasyon Tekniği... 200 Yararları... 201 Sınırlılıkları... 201 Beyin Fırtınası Tekniği... 201 Nasıl Uygulanır?... 202 Yararları... 202 Sınırlılıkları... 202 Rol Oynama Tekniği... 203 Nasıl Uygulanır?... 203 Yararları... 203 Sınırlılıkları... 204 Altı Şapkalı Düşünme Tekniği... 204 Yararları... 205 Sınırlılıkları... 205
xiv Öğretim İlke ve Yöntemleri Altı Ayakkabı Uygulama Tekniği... 205 Yararları... 206 Sınırlılıkları... 206 Görüş Geliştirme Tekniği... 207 Nasıl Uygulanır?... 207 Yararları... 207 Sınırlılıkları... 207 Sınıf Dışı Öğretim Etkinlikleri İçin Teknikler... 208 Gezi-Gözlem Tekniği... 208 Yararları... 208 Sınırlılıkları... 209 Görüşme Tekniği... 209 Yararları... 210 Sınırlılıkları... 210 Sergi Tekniği... 210 Yararları... 211 Sınırlılıkları... 211 Ev Ödevi Tekniği... 211 Yararları... 212 Sınırlılıkları... 213 Bireysel Öğretim Teknikleri... 214 Programlı Öğretim... 214 Yararları... 216 Sınırlılıkları... 217 Modüler Öğretim... 218 Yararları... 219 Sınırlılıkları... 219 Bilgisayar Destekli Öğretim... 220 Yararları... 220 Sınırlılıkları... 221 Eğitsel Oyunlar... 221 Özet... 223 Kaynakça... 224
İçindekiler xv 9. BÖLÜM ÖĞRETİM TEKNİKLERİ-II Giriş... 233 Beyin Eseri /Ürünü (Brainwriting)... 233 Uygulanması... 233 Yararları... 234 Sınırlılıkları... 234 Bilişsel Çıraklık... 234 Yararları... 236 Sınırlılıkları... 236 Öğrenme Halkası... 236 Yararları... 238 Sınırlılıkları... 238 Konuşma Halkası... 239 Uygulanması... 239 Yararları... 240 Sınırlılıkları... 240 Balık Kılçığı... 240 Uygulanması... 241 Yararları... 242 Sınırlılıkları... 242 Kartopu (Piramit)... 242 Uygulanması... 243 Yararları... 243 Sınırlılıkları... 244 Çember... 244 Uygulanması... 244 Yararları... 245 Sınırlılıkları... 245 Akvaryum (İç Çember)... 245 1. Uygulama... 246 2. Uygulama... 246 Yararları... 247 Sınırlılıkları... 247
xvi Öğretim İlke ve Yöntemleri Rulman (Top Taşıma)... 248 Uygulanması... 248 Yararları... 249 Sınırlılıkları... 249 Köşele(n)me... 249 Uygulanması... 249 Yararları... 249 Sınırlılıkları... 250 Pazaryeri... 250 Uygulanması... 250 Yararları... 250 Sınırlılıkları... 251 Sokratik Tartışma... 251 Yararları... 251 Sınırlılıkları... 252 Sokrat Semineri... 252 Uygulanması... 252 Yararları... 253 Sınırlılıkları... 253 Fikir taraması... 253 Uygulanması... 253 Yararları... 254 Sınırlılıkları... 254 Tartışmada Kullanılan Teknikler... 254 Münazara... 254 Uygulanması... 254 Yararları... 255 Sınırlılıkları... 255 Panel... 255 Uygulanması... 256 Yararları... 256 Sınırlılıkları... 256
İçindekiler xvii Zıt Panel... 257 Uygulanması... 257 Yararları... 257 Sınırlılıkları... 257 Açık Oturum... 258 Uygulanması... 258 Yararları... 258 Sınırlılıkları... 258 Sempozyum... 259 Uygulanması... 259 Yararları... 259 Sınırlılıkları... 260 Forum... 260 Uygulanması... 260 Yararları... 260 Sınırlılıkları... 261 Kollegyum... 261 Uygulama I... 261 Uygulama II... 262 Yararları... 262 Sınırlılıkları... 262 Kolokyum... 262 Yararları... 263 Sınırlılıkları... 263 Çalıştay (Workshop)... 263 Uygulanması... 263 Yararları... 264 Sınırlılıkları... 264 Seminer... 264 Uygulanması... 264 Yararları... 265 Sınırlılıkları... 265 Özet... 266 Kaynakça... 267
xviii Öğretim İlke ve Yöntemleri 10. BÖLÜM ÖĞRENME-ÖĞRETME SÜRECİNDE TEKNOLOJİ Giriş... 273 Eğitim ve Teknoloji... 273 Eğitim ve Teknoloji İlişkisi... 273 Eğitim Teknolojisi... 274 Eğitimde Teknoloji (Medya)... 274 Program Geliştirme Süreci ve Eğitimde Teknoloji... 278 Eğitime Teknoloji Entegrasyonu... 280 Eğitimde teknoloji kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler... 282 Eğitimde kullanılacak teknolojilerin seçimi... 282 Ders öncesi yapılması önerilen işlemler... 283 Ders sırasında dikkat edilmesi önerilen işlemler... 283 Ders sonrası için dikkat edilmesi önerilen işlemler... 284 Öğrenme ve Öğretme İlkelerinin Gerçekleştirilmesinde Teknolojinin Etkisi... 286 Özet... 287 Kaynakça... 288 11. BÖLÜM ÖĞRENEN MERKEZLİ ÖĞRENME-ÖĞRETME YAKLAŞIMLARI Giriş... 292 Aktif Öğrenme... 292 Aktif Öğrenmenin Amaçları... 293 Aktif Öğrenme Süreci... 294 Aktif Öğrenme Sürecinde Sınıf Düzeni... 295 Aktif Öğrenme Sürecinde Değerlendirme... 295 Probleme Dayalı Öğrenme... 296 Probleme Dayalı Öğrenmenin Özellikleri... 296
İçindekiler xix Probleme Dayalı Öğrenmede Değerlendirme... 297 Proje Tabanlı Öğrenme... 298 Proje Tabanlı Öğrenmenin Özellikleri... 298 Proje Tabanlı Öğrenmede Değerlendirme... 299 Yapılandırmacı Öğrenme... 300 Yapılandırmacı Yaklaşımın Temel Özellikleri... 301 Bilişsel Yapılandırmacılık (Jean Piaget)... 301 Sosyal Yapılandırmacılık (Lev Semyonovich Vygotsky)... 302 Yapılandırmacı öğretim sürecinde öğretmen... 304 Yapılandırmacı öğrenme ortamı (Sınıf)... 305 Yapılandırmacı öğrenme sürecinde motivasyon... 305 Yapılandırmacı öğretim sürecinde değerlendirme... 306 Çoklu Zekâ Kuramı... 306 Çoklu Zekâ Kuramı ve Öğretim... 309 Sözel Dilsel Zekâ Etkinlikleri... 309 Mantıksal Matematik Zekâ Etkinlikleri... 309 Bedensel Kinestetik Zekâ Etkinlikleri... 310 Ritmik Müzikal Zekâ Etkinlikleri... 311 Görsel Uzamsal Zekâ Etkinlikleri... 311 Doğacı Zekâ Etkinlikleri... 312 Bireylerarası Sosyal Zekâ Etkinlikleri... 313 Bireysel/ Özedönük Zekâ Etkinlikleri... 314 Çoklu Zekâ Kuramına Dayalı Değerlendirme... 314 Beyin Temelli Öğrenme... 315 Beyin Temelli Öğrenmenin Özellikleri... 315 Beyin Temelli Öğrenmenin İlkeleri... 316 Beyin Temelli Öğrenmede Öğretim Uygulamaları... 318 Öğretmenler ve Beyin Temelli Öğrenme... 318 Beyin Temelli Öğrenme ve Değerlendirme... 319 Basamaklı Öğretim Yaklaşımı... 319 Özet... 322 Kaynakça... 323
1. BÖLÜM TEMEL KAVRAMLAR Yrd. Doç. Dr. Orhan KUMRAL Kazanımlar ve Konu Örüntüsü Kazanımlar Bu bölümün sonunda aşağıdaki kazanımları edinmiş olmanız beklenmektedir: Eğitim, öğrenme ve öğretme ile ilgili temel kavramları bilme. Öğrenme ve öğretme ortamlarını tanıma. Bireyin eğitim ve öğrenme süreçlerini çözümleme. Konu Örüntüsü Giriş Eğitim İstendik Davranış, Formal Eğitim, Örgün Eğitim, Yaygın Eğitim, İnformal Eğitim, Kültür, Kültürleme
2 Öğretim İlke ve Yöntemleri Eğitim Sistemi Sistem, Açık Sistem, Girdi, İşlem, Çıktı, Dönüt, Entropi Öğrenme ve Öğretme Öğrenme, Öğretme, Öğretim, Strateji, Yöntem, Teknik, İletişim Program Eğitim Programı, Öğretim Programı, Ders Programı, Örtük Program, Hedef, İçerik, Eğitim Durumları, Sınama Durumları, Program Geliştirme, Program Değerlendirme Özet Kaynakça
Temel Kavramlar 3 Giriş İlk insan ve insan topluluklarından günümüz insanına ve modern toplumlarına kadar geçen tüm süreçte bireyler bilgi ve deneyim edinmeye, edindiği bilgi ve deneyimi oluşturduğu kültürel değerlerle birlikte paylaşarak geliştirmeye ve kendini gerçekleştirmeye çalışmıştır. Bu durum aynı zamanda toplumların ve yaşadıkları çağın, bireyden beklentisini de oluşturmuştur. Peki, bu beklentiler nelerdir ve birey tarafından nasıl karşılanacaktır? Toplumların, üyelerinden beklentileri ve bu beklentilerin düzeyi çağlara ve toplumlara göre değişmeler gösterebilir. Günümüz modern toplumu, karmaşık hale gelmiş dünya yaşamı içinde ayakta kalabilen, değişime açık, düşünen, araştıran ve üretebilen nitelikli insana ihtiyaç duymaktadır. Bireyin kendinden beklenen nitelikleri kendiliğinden elde etmesi ve göstermesi beklenemez. Bilinen tarihten bu yana, insanların bu gereksinimlerin karşılanması, eğitim kavramını, sürecini ve daha sonra da kurumlarını ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, beklentiler değişse de beklentilerin karşılanmasında başvurulan değişmez tek yol eğitim olmuştur. Eğitim Kavramı Eğitim, Latince Educere kelimesinden gelmektedir ve hem bitki ve hayvan hem de çocukların bakım ve yetiştirilmesi anlamında kullanılmıştır (Hirst ve Peters, 1970: 23). Bununla birlikte yaşanılan çağın, toplumun ve bireyin beklenti ve gereksinimleri, eğitim kavramının çok farklı şekillerde tanımlanmasına neden olmuştur. Örneğin Eski Yunan da toplumsal amaçlar, Rönesans ta bir yanda bireycilik diğer yanda milliyetçilik, 18. yüzyılda bireyci ve hümanist görüş, 20. yüzyılda ise toplumsal etkinlik düşüncesi, eğitim in tanımlanmasında etkili olmuşlardır (Tezcan, 1994). Ayrıca, eğitim teriminin felsefi sistemlere ve psikolojik yaklaşımlara göre de farklı tanımlandığı görülmektedir. Örneğin idealist felsefede eğitim insanoğlunun tanrıya ulaşma çabaları süreci iken, Pragmatist anlayışta bireyin deneyimler edinmesi yoluyla kendini geliştirmesi sürecidir (Sönmez, 2002). Eğitim terimine yönelik olarak, özellikle batıdaki eğitim bilimcilerin başlıca tanımlamaları şu şekilde sıralanabilir (Rather, 2007: 5): Deneyimlerin sürekli yapılandırıldığı bir yaşam sürecidir (Dewey). İnsanın doğuştan getirdiği gücün doğal, uyumlu ve aşamalı şekilde geliştirilmesidir (Pestalozzi). Davranış, düşünce ve tutum alışkanlıklarında kalıcı bir değişikliğin meydana gelmesi ile görülen çevrenin birey üzerindeki etkisidir (Thompson).
4 Öğretim İlke ve Yöntemleri Belirlenmiş ve kontrol altına alınmış bir çevrenin etkisi altında sosyal ve bireysel gelişmeyi sağlayan sosyal bir süreçtir (Good). Ülkemizde yaygın olarak kullanılan tanımlama ise Selahattin Ertürk e aittir. Ona göre (1972: 12) Eğitim, bireyin davranışlarında kendi yaşantısı yoluyla kasıtlı olarak istendik değişme meydana getirme sürecidir. Bu tanıma, davranışın bir başkası tarafından şekillendirilmesi anlamında, sürece yapılandırmacı bakış açısıyla bakan eğitimciler tarafından eleştirel gözle yaklaşılmakla birlikte, özellikle formal anlamda okul eğitimini betimlediği için, Ertürk ün tanımı uzun zamandan bu yana güncelliğini korumaktadır. Düşün-Tartış: Siz de eğitime yönelik başka tanımlar araştırınız. Daha sonra size verilen tanımlar ile birlikte kendiniz bir eğitim tanımı yapmaya çalışınız. Eğitim ile ilgili olarak yapılmış olan tüm tanımlara bakıldığında, genel olarak birkaç kavramın ön plana çıktığı görülmektedir. Bunlardan biri davranış sözcüğüdür ve onun eğitim yoluyla değişimidir. Psikoloji alanında önemli bir bilim insanı olarak bilinen Hilgard, davranışı gözlenebilen ve geliştirilen bir aygıt ile ölçülebilen bir eylem olarak tanımlamaktadır (Akt. Akyıldız, 1994: 11). Bir sürecin eğitim olabilmesi için o halde gözlenebilen ve ölçülebilen davranış değişmelerini meydana getirmesi gerekmektedir. Bu durum aynı zamanda bireyin eğitim süreci içinde aktif (etkin) olmasını da zorunlu kılmaktadır. Eğitim teriminin tanımında geçen ve dikkate alınması gereken diğer bir kavram istendik sözcüğüdür. Eğitim sürecinde yukarıda tanımı verilen davranışın istendik olması gerekmektedir. Peki, sözü edilen davranışı kim istiyor? Burada bireyin ve toplumun istek ve beklentileri söz konusudur. Eğitim süreci bir taraftan bireyin ilgi ve ihtiyaçlarını karşılarken -örneğin okuma yazma öğrenme, meslek sahibi olma gibi- diğer taraftan da toplumun beklentilerini de -kültürünü yaşatmak ve geliştirmek gibi-karşılamak durumu vardır. Değişime karşı dirençli olan toplumun beklentilerinin karşılanması ne kadar doğru olur? Ya da toplumun isteğini yerine getiren bir eğitim süreci ne kadar toplumu ileriye götürebilir? Eğitimin görevlerinden birisi, toplumun kültürel değerlerini ve toplumsal davranış örneklerini genç nesillere aktarmaktır. Tezcan a göre (1994), buna eğitimin tutucu işlevi denilmektedir. Bu anlamda eğitimin görevi mevcut kültürü korumak ve bozucu davranışları denetlemek ve önlemektir. Bunun yanında toplumun demokratikleştirilmesi, bireylerin eleştirel düşünme becerisini elde etmesini sağlaması anlamında eğitim sürecinin yaratıcı işlevi de mevcuttur. Düşün-Tartış: Eğitimin toplumdaki yaratıcı işlevine yönelik olarak örnekler veriniz.