ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI

T.C. ANADOLU ÜN VERS TES YAYINI NO: 2918 AÇIKÖ RET M FAKÜLTES YAYINI NO: 1875 ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI Yazarlar Doç.Dr. Elif UÇKAN DA DEM R (Ünite 1, 3) Prof.Dr. S. R dvan KARLUK (Ünite 2) Doç.Dr. Funda Rana ADAÇAY (Ünite 4) Prof.Dr. Nurdan ASLAN (Ünite 5, 6, 7) Prof.Dr. Selahattin TOGAY (Ünite 8) Editör Doç.Dr. Elif UÇKAN DA DEM R ANADOLU ÜN VERS TES

Bu kitab n bas m, yay m ve sat fl haklar Anadolu Üniversitesine aittir. Uzaktan Ö retim tekni ine uygun olarak haz rlanan bu kitab n bütün haklar sakl d r. lgili kurulufltan izin almadan kitab n tümü ya da bölümleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kay t veya baflka flekillerde ço alt lamaz, bas lamaz ve da t lamaz. Copyright 2013 by Anadolu University All rights reserved No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic tape or otherwise, without permission in writing from the University. UZAKTAN Ö RET M TASARIM B R M Genel Koordinatör Doç.Dr. Müjgan Bozkaya Genel Koordinatör Yard mc s Arfl.Gör.Dr. rem Erdem Ayd n Ö retim Tasar mc lar Prof.Dr. Cengiz Hakan Ayd n Yrd.Doç.Dr. Evrim Genç Kumtepe Grafik Tasar m Yönetmenleri Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Ö r.gör. Nilgün Salur Dil Yaz m Dan flman Hatice Çal flkan Grafikerler Hilal Küçükda aflan Aysun fiavl Kitap Koordinasyon Birimi Uzm. Nermin Özgür Kapak Düzeni Prof. Tevfik Fikret Uçar Ö r.gör. Cemalettin Y ld z Dizgi Aç kö retim Fakültesi Dizgi Ekibi Uluslararas ktisat Politikas ISBN 978-975-06-1581-8 1. Bask Bu kitap ANADOLU ÜN VERS TES Web-Ofset Tesislerinde 60.000 adet bas lm flt r. ESK fieh R, Ocak 2013

çindekiler iii çindekiler Sunufl... ix Uluslararas Ticaret Politikalar...... 2 ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI - GENEL KT SAT POL T KASI L fik S... 3 ULUSLARARASI T CARET POL T KASI TERC HLER... 4 Serbest D fl Ticaret Politikas Tezleri... 4 Ekonomik Etkinlik Art fl... 4 Dinamik Kazançlarda Art fl... 5 Rant Aray fl n n Sona Ermesi... 5 Korumac D fl Ticaret Politikas Tezleri... 6 D fl Ticaret Dengesinin yilefltirilmesi... 7 D fl Ticaret Hadlerinin yilefltirilmesi... 7 Piyasa Baflar s zl klar na Müdahale: D flsall klar... 9 flsizli in Azalt lmas... 10 Korunan Endüstride stihdam n Artt r lmas... 10 Hazineye Gelir Sa lanmas... 10 Ulusal Güvenlik/Savunma Tezi... 10 Dampinge Karfl Korunma... 10 D fl Sübvansiyona Karfl Korunma... 11 Bebek Endüstri Tezi... 11 Stratejik Ticaret Politikas... 12 ULUSLARARASI T CARET POL T KASI ARAÇLARI... 13 thalat Tarifeleri... 13 Tarife D fl K s tlamalar... 13 thalat Kotalar... 13 hracat Sübvansiyonlar... 14 Gönüllü hracat K s tlamalar... 15 Kamu Al mlar na liflkin Düzenlemeler... 15 Yerli Katk Zorunlulu u... 15 Ürün Standartlar... 16 Anti-Damping ve Telafi Edici Vergi Uygulamalar... 16 Emek Standartlar... 17 Özet... 18 Kendimizi S nayal m... 21 Yaflam n çinden... 22 Okuma Parças... 23 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 24 S ra Sizde Yan t Anahtar... 25 Yararlan lan Kaynaklar... 25 Gümrük Tarifeleri ve Tarife D fl K s tlamalar... 26 G R fi... 27 GÜMRÜK TAR FELER... 27 GÜMRÜK VERG LER... 29 GÜMRÜK TAR FELER N N KISM DENGE ANAL Z NDE EKONOM K ETK LER... 30 1. ÜN TE 2. ÜN TE

iv çindekiler Üretim Etkisi... 31 Tüketim Etkisi... 32 Gelir Etkisi... 33 Yeniden Da t m Etkisi... 33 OPT MUM TAR FE... 34 KORUYUCU GÜMRÜK TAR FELER NE EKONOM K ARGÜMAN: GENÇ SANAY LER VE ETK N TAR FE ORANI... 35 TAR FE DIfiI KISITLAMALAR... 38 Miktar K s tlamalar... 39 Di er Tarife D fl K s tlamalar... 40 Özet... 42 Kendimizi S nayal m... 44 Yaflam n çinden... 45 Okuma Parças... 46 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 47 S ra Sizde Yan t Anahtar... 47 Yararlan lan Kaynaklar... 49 3. ÜN TE 4. ÜN TE Uluslararas Ticaretin Serbestlefltirilmesi ve Ekonomik Entegrasyonlar... 50 ULUSLARARASI T CARET N SERBESTLEfiT R LMES... 51 GATT 1947 Süreci... 51 GATT 1947 nin Temel lkeleri... 52 GATT 1947 nin Güçlü ve Zay f Yönleri... 56 Dünya Ticaret Örgütü Süreci... 56 EKONOM K ENTEGRASYON TEOR S... 59 Ekonomik Entegrasyon Aflamalar... 59 Ekonomik Entegrasyonlar n Refah Etkileri: Gümrük Birlikleri... 60 Gümrük Birliklerinin Statik Etkileri... 61 Ticaret Yaratma... 61 Ticaret Sapt rma... 63 Gümrük Birlikleri ve kinci En yi Teorisi... 64 Gümrük Birliklerinin Dinamik Etkileri... 65 EKONOM K ENTEGRASYON ÖRNEKLER... 66 Avrupa Birli i... 66 Kuzey Amerika Serbest Ticaret Bölgesi... 67 Güney Amerika Ortak Pazar... 68 Özet... 69 Kendimizi S nayal m... 72 Yaflam n çinden... 73 Okuma Parças... 73 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 74 S ra Sizde Yan t Anahtar... 74 Yararlan lan Kaynaklar... 75 Uluslararas Ticaret Politikalar ve Ekonomik Kalk nma... 76 ULUSLARARASI T CARET VE EKONOM K KALKINMA... 77 SERBEST ULUSLARARASI T CARET POL T KALARI VE EKONOM K KALKINMA... 78 D fla Dönük Kalk nma... 79

çindekiler v hracata Dayal Kalk nma... 80 D fl Ticaretin Kalk nma Aç s ndan Yaratt Olumlu Etkiler... 81 Azgeliflmifl Ülkelerin Özellikleri Aç s ndan Karfl laflt rmal Üstünlükler Teorisinin Elefltirisi... 82 D fl Ticaret Hadlerinin Geliflimi ve Singer - Prebisch Tezi... 83 hracata Dayal Sanayileflme Stratejisine Yönelifl Nedenleri... 85 hracata Dayal Sanayileflme Stratejisinin Araçlar... 85 hracata Dayal Sanayileflme Stratejisinin Elefltirisi ve Uygulamada Karfl lafl lan Sorunlar... 86 KORUMACI ULUSLARARASI T CARET POL T KALARI VE EKONOM K KALKINMA... 87 çe Dönük Kalk nma... 87 thal kamesine Dayal Kalk nma... 87 çe Dönük Sanayileflme ve thal kamesine Dayal Sanayileflme... 88 thal kamesine Dayal Sanayileflme Stratejisinin Araçlar... 89 thal kamesine Dayal Sanayileflme Stratejisinin Elefltirisi ve Uygulamada Karfl lafl lan Sorunlar... 89 hracata Dayal Sanayileflme ve thal kamesine Dayal Sanayileflme Stratejilerinin De erlendirilmesi: Bütünlefltirilmifl Strateji... 91 Özet... 92 Kendimizi S nayal m... 93 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 94 S ra Sizde Yan t Anahtar... 94 Yararlan lan Kaynaklar... 96 Döviz Piyasas ve Döviz Kuru Sistemleri... 98 DÖV Z P YASASI... 99 Döviz Piyasas n n Kat l mc lar... 99 Döviz Piyasas n n fllevleri... 100 Döviz Piyasas n n Özellikleri... 101 DÖV Z KURU... 102 Dolays z ve Dolayl Kotasyon... 103 Döviz Al fl ve Sat fl Kurlar... 103 Düz Kur ve Çapraz Kur... 104 Nominal ve Reel Döviz Kuru... 104 Sat n Alma Gücü Paritesi... 105 Mutlak Sat n Alma Gücü Paritesi... 105 Nispi Sat n Alma Gücü Paritesi... 106 Big Mac Endeksi ve Ipod Endeksi... 107 Döviz Piyasas fllemleri: Arbitraj ve Spekülasyon... 108 Piyasalar Aras Fiyat Fark ndan Do an Arbitraj... 108 Dolayl ve Dolays z Kur Fark ndan Do an Arbitraj... 109 Spekülasyon... 109 Spot ve Vadeli Döviz Piyasalar... 110 Spot Döviz Piyasas ve Forex Piyasa... 110 Vadeli Döviz Piyasas... 110 DÖV Z KURU S STEMLER... 113 Sabit Döviz Kuru Sistemi... 115 Kat Sabit Kur Sistemi... 115 Geleneksel Sabit Kur Sistemi... 117 5. ÜN TE

vi çindekiler Ara Döviz Kuru Sistemleri... 117 Dalgal Döviz Kuru Sistemi... 119 Dalgal Döviz Kuru Sisteminin Olumlu Yönleri... 120 Dalgal Döviz Kuru Sisteminin Olumsuz Yönleri... 120 Özet... 122 Kendimizi S nayal m... 124 Yaflam n çinden... 125 Okuma Parças... 126 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 127 S ra Sizde Yan t Anahtar... 127 Yararlan lan Kaynaklar... 129 6. ÜN TE Ödemeler Dengesi ve Denkleflme Mekanizmalar... 130 ÖDEMELER DENGES... 131 Ödemeler Dengesi Kavram... 131 Ödemeler Dengesi Tablolar ve Kay t lkeleri... 131 Çift Kay t lkesi... 132 fllemlerin Kay t Tarihi (Mülkiyet De iflimi Tarihinde Kay t)... 133 Piyasa De eri ile Kay t... 133 Ödemeler Dengesinin Temel Hesaplar... 133 Cari fllemler Hesab... 134 Sermaye ve Finans Hesab... 136 Resmî Rezerv Hesab... 138 Ödemeler Dengesi Aç ve Fazlas... 139 statistik Hatalar : Net Hata ve Noksan Hesab... 140 D fl Ödeme Dengesizlikleri Nedenleri... 142 Tasarruf-Yat r m Özdeflli i Aç s ndan Cari Hesap Dengesi... 143 Bütçe Dengesi Aç s ndan Cari Hesap Dengesi... 144 ÖDEMELER DENGES NDE DENKLEfiME MEKAN ZMALARI... 145 Otomatik Denkleflme Mekanizmalar... 145 Dalgal Kur Sistemi ve D fl Denge... 145 Klasik D fl Denkleflme Mekanizmas : Fiyat- Alt n Para Ak m Mekanizmas... 146 Keynesyen Millî Gelir De iflmesi ve D fl Denkleflme Mekanizmas... 147 Parasalc Görüfl ve D fl Denkleflme Mekanizmas... 149 D fl Denklefltirme Politikalar... 150 Sabit Kur Sistemi ve Devalüasyon... 150 Harcama De ifltirici Politikalar ve Faiz Oran De iflmesi ile D fl Denge... 152 Toplam Harcama (Massetme) Yaklafl m... 155 Harcama Kayd r c Politikalar ve D fl Denge... 156 Döviz Gelirlerini Artt rmaya Yönelik Politikalar... 157 Özet... 158 Kendimizi S nayal m... 160 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 161 S ra Sizde Yan t Anahtar... 161 Yararlan lan Kaynaklar... 163

çindekiler vii Aç k Ekonomi Makro ktisad...... 164 Ç VE DIfi EKONOM K DENGEN N SA LANMASI... 165 ktisat Politikas Amaçlar... 165 ktisat Politikas Araçlar... 165 ç Ekonomik Dengenin Sa lanmas... 166 ç Denge ve Mal Piyasas... 166 ç Denge ve Para Piyasas... 167 D fla Kapal Ekonomide Genel Denge: Mal ve Para Piyasas Dengesi... 168 D fl Dengenin Sa lanmas... 168 Farkl Sermaye Hareketlerine Göre D fl Denge... 169 D fla Aç k Ekonomide Genel Denge: ç ve D fl Denge... 170 Aç k Ekonomide Para ve Maliye Politikalar... 171 Aç k Ekonomide Döviz Kuru Sistemleri... 172 Sabit Döviz Kuru Sistemi... 172 Esnek Döviz Kuru Sistemi... 173 SERMAYE HAREKETL L VE DÖV Z KURU S STEMLER NE GÖRE KT SAT POL T KALARI: MUNDELL-FLEMING MODEL... 173 Tam Sermaye Hareketlili i Durumunda Döviz Kuru Sistemlerine Göre Para ve Maliye Politikalar... 174 Sabit Döviz Kuru Sisteminde Para ve Maliye Politikalar... 174 Esnek Döviz Kuru Sisteminde Para ve Maliye Politikalar... 175 S n rl Sermaye Hareketlili i Durumunda Döviz Kuru Sistemlerine Göre Para ve Maliye Politikalar... 177 Sabit Döviz Kuru Sisteminde Maliye Politikas... 178 Sabit Döviz Kuru Sisteminde Para Politikas... 179 Esnek Döviz Kuru Sisteminde Maliye Politikas... 180 Esnek Döviz Kuru Sisteminde Para Politikas... 182 Tam Sermaye Hareketsizli i Durumunda Döviz Kuru Sistemlerine Göre Para ve Maliye Politikalar... 184 Sabit Döviz Kuru Sisteminde Para ve Maliye Politikalar... 184 Esnek Döviz Kuru Sisteminde Para ve Maliye Politikalar... 185 Politika Açmazlar : ç ve D fl Denge... 186 mkâns z Üçlü Hipotezi... 187 ki Kutup Hipotezi... 188 Özet... 189 Kendimizi S nayal m... 192 Yaflam n çinden... 193 Okuma Parças... 194 S ra Sizde Yan t Anahtar... 195 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 195 Yararlan lan Kaynaklar... 197 Uluslararas Parasal Sistem... 198 ALTIN STANDARDI DÖNEM... 199 Alt n n Özellikleri ve Mal Para Sisteminin flleyifli... 199 Klasik Alt n Standard Sistemi... 199 Aç k Ekonomide Mal Para Sistemi Olarak Alt n Standard... 200 7. ÜN TE 8. ÜN TE

viii çindekiler Alt n Ak m Mekanizmas ve Oyunun Kural... 202 Alt n Ak m Mekanizmas n n Dayand Varsay mlarla lgili De erlendirmeler... 203 Klasik Alt n Standard ile lgili De erlendirmeler... 203 Merkez Bankalar n n Rolü... 204 ki Savafl Aras Dönemde Alt n Standard... 204 1929 Dünya Bunal m... 205 Bretton Woods Sisteminin Do ufl Süreci: Keynes Plan ve White Plan.. 205 Bretton Woods Sisteminin Yap s... 206 Bretton Woods un lk Dönemi: 1946-1958 Dönemi... 206 kili Ticaret Anlaflmalar... 206 Dolar K tl Sorunu ve Bu Sorunun Çözümü... 207 Bretton Woods un Çöküfl Süreci: 1958-1971 Dönemi... 207 BRETTON WOODS SONRASI DÖNEM... 209 Köfle Çözümü (Ortan n Boflalmas ) ve mkâns z Üçlü Hipotezi... 209 Geliflmekte Olan Ülkelerin Temel Sorunlar : Dalgalanma Korkusu ve lk Günah... 210 Tam Dolarizasyon Önerisi... 211 Bretton Woods - II Tart flmalar... 212 SDR nin Yeni Rolüne liflkin De erlendirmeler... 212 Özet... 214 Kendimizi S nayal m... 216 Yaflam n çinden... 217 Kendimizi S nayal m Yan t Anahtar... 218 S ra Sizde Yan t Anahtar... 218 Yararlan lan Kaynaklar... 219

Sunufl ix Sunufl Son y llarda gündelik ekonomik yaflant m z içinde uluslararas ifllemlerin ne kadar büyük bir yere sahip olmaya bafllad n hepimiz fark etmekteyiz. Dünya giderek küçülüyor ve adeta global bir köye dönüflüyor. Bu de erlendirmeyi yaparken sadece tafl mac l n geliflti ini, teknolojinin ifllemlerin h z n artt rd n, iletiflimin insanlar aras ndaki mesafeleri ortadan kald rd n de il; ayn zamanda mallar n, hizmetlerin ve sermayenin al n p sat lmas için uluslararas piyasalar n en az ulusal piyasalar kadar etkin ifllemeye bafllad n da ifade etmeye çal fl yoruz. Günümüz dünyas nda uluslararas ekonomik ifllemlerdeki bu geliflmeler, Uluslararas ktisat Politikas ders konular n n kapsam n de ifltirmekte ve sürekli güncellenmelerini gerekli k lmaktad r. Anadolu Üniversitesi ktisat Fakültesi için yaz lm fl olan bu Uluslararas ktisat Politikas kitab, uluslararas iktisat teorisine dayan larak uluslararas iktisat politikalar ndaki güncel geliflmeler paralelinde yaz lm fl bir ders kitab d r. Kitab n amac, ö rencilerin uluslararas iktisat politikalar n analiz edebilmelerine yard mc olmakt r. Bu kitap bir ekip çal flmas ürünüdür. Öncelikle ekibin bafl nda yer alan rektörümüz Prof.Dr. Davut AYDIN a teflekkürü bir borç bilirim. Ayr ca ktisat Fakültesi Dekan Prof.Dr. S. R dvan KARLUK a ve Aç kö retim Fakültesi Dekan Prof.Dr. Kerim BANAR a ve flletme Fakültesi Dekan Prof.Dr. Melih ERDO AN a kitab n yaz m sürecinde verdikleri destek için teflekkür ederim. Kitapta yer alan ünitelerin yaz m - n üstlenen de erli ö retim üyeleri ve meslektafllar m Prof.Dr. S. R dvan KARLUK a, Prof.Dr. Nurdan ASLAN a, Prof.Dr. Selahattin TOGAY a ve Doç.Dr. Funda Rana ADAÇAY a, titiz ve özverili çal flmalar ndan dolay sonsuz teflekkürlerimi sunar m. Ayr ca kitap yaz m sürecinin sorunsuz bir flekilde tamamlanmas n sa layan Doç.Dr. Müjgan BOZKAYA ve ekip arkadafllar na da teflekkürlerimi iletirim. Uluslararas ktisat Politikas ders kitab n n tüm ö rencilerimize yararl olmas - n dilerim. Editör Doç.Dr. Elif UÇKAN DA DEM R Eskiflehir, 10 A ustos 2012

1ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI Amaçlar m z Bu üniteyi tamamlad ktan sonra; Uluslararas iktisat politikas ile genel iktisat politikas aras ndaki iliflkiyi ortaya koyabilecek, Ülkelerin farkl uluslararas ticaret politikas tercihlerini belirleyebilecek, Serbest d fl ticaret politikas n savunan tezleri aç klayabilecek, Korumac d fl ticaret politikas tezlerini tart flabilecek, Uluslararas ticaret politikas araçlar n de erlendirebilecek ve ekonomik etkilerini analiz edebilecek bilgi ve beceriler kazanabileceksiniz. Anahtar Kavramlar thalat Tarifesi thalat Kotas D fl Ticaret Dengesi D fl Ticaret Hadleri D flsall klar Bebek Endüstri Tezi Stratejik Ticaret Politikas Damping çindekiler Uluslararas ktisat Politikas Uluslararas Ticaret Politikalar ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI - GENEL KT SAT POL T KASI L fik S ULUSLARARASI T CARET POL T KASI TERC HLER ULUSLARARASI T CARET POL T KASI ARAÇLARI

Uluslararas Ticaret Politikalar ULUSLARARASI KT SAT POL T KASI - GENEL KT SAT POL T KASI L fik S Bir ülkede uluslararas iktisat politikas ile genel iktisat politikas (ulusal iktisat politikas ) karfl l kl etkileflim içindedir. Bilindi i gibi genel iktisat politikas, iç ekonomik denge ve d fl ekonomik dengeyi ayn anda sa lamay amaçlamaktad r. ç ekonomik denge, ekonominin tam istihdam düzeyine ulaflt r lmas ve enflasyonun kabul edilebilir bir düzeyde tutulmas ile sa lanmaktad r. D fl ekonomik dengeye ise ödemeler bilançosu dengesinin sa lanmas, di er bir ifadeyle ülkeye giren döviz tutar ile ülkeden ç kan döviz tutar n n eflitlenmesi ile ulafl lmaktad r. ç ekonomik denge ile d fl ekonomik dengenin ayn anda sa lanmas ile genel ekonomik dengeye ulafl lmaktad r. ç ekonomik denge ve d fl ekonomik dengeyi ayn anda sa layarak genel ekonomik dengeyi sa lamay amaçlayan bir hükûmetin yerli üreticiyi korumak amac yla uygulad ithalat tarifesi ilgili mal n yurt içi üretimini ve istihdam artt r rken, tüketicilerin ilgili mal daha yüksek fiyatla sat n almalar na neden olacakt r. Di er taraftan ithalat tarifesi, ülkenin ödemeler bilançosu fazlas vermesi veya ödemeler bilançosu aç n n kapat lmas sonucunu do uracakt r. Görüldü ü gibi, uluslararas iktisat politikas n n en önemli politikalar ndan biri olan uluslararas ticaret politikas n n bir arac olan ithalat tarifesi, sadece ülkenin d fl ekonomik dengesini de- il, iç ekonomik dengesini de etkileyebilmektedir. Hükûmetlerin uygulad klar para ve maliye politikalar iç ekonomik dengenin yan s ra uluslararas ticaret ve uluslararas yat r mlar üzerinde yaratt klar etkiler arac l yla d fl ekonomik denge üzerinde de etkili olmaktad r. Görüldü ü gibi, uluslararas iktisat politikas genel ekonomik dengenin sa lanmas için izlenen politikalarla iç içe geçmifl durumdad r. Uluslararas iktisat politikas ile genel iktisat politikas n n karfl l kl etkileflimi içinde uluslararas ticaret politikas çok önemli bir yere sahiptir. Bilindi i gibi hükûmetler d fl ekonomik dengeyi sa lamak üzere harcama kayd r c politikalara baflvurabilmektedir. Harcama kayd r c politikalar, toplam talebin yerli ve ithal mallar aras nda kayd r lmas n sa layan ithalat tarifeleri, ithalat kotalar, döviz kontrolleri, devalüasyon, revalüasyon, ithalat veya ihracat sübvansiyonlar ya da vergileri fleklinde do rudan d fl aç klar üzerinde etkili olan politika araçlar d r. Harcama kayd r c politikalar içinde yer alan ithalat tarifeleri, ithalat kotalar, ithalat veya ihracat sübvansiyonlar veya vergileri uluslararas ticaret politikas araçlar d r. Uluslararas iktisat politikas : Hükûmetlerin ticaret ve üretim faktörleri ak fllar n n hacmine, yönüne ve kapsam na yönelik müdahalelerini içermektedir. Uluslararas ticaret politikas : Hükûmetlerin uluslararas ticaretin hacmine, yönüne ve kapsam na yönelik müdahalelerini içeren politikad r.

4 Uluslararas ktisat Politikas Literatürde genellikle uluslararas ticaret politikas yerine d fl ticaret politikas terimi kullan lmaktad r. Bu ünite kapsam nda da iki terim birbirinin yerine kullan lm flt r. ULUSLARARASI T CARET POL T KASI TERC HLER Günümüzde hükûmetlerin izledikleri uluslararas ticaret politikalar n anlayabil- AMAÇLARIMIZ mek için öncelikle hükûmetlerin hangi nedenlere dayanarak serbest d fl ticaret politikas n veya korumac d fl ticaret politikas n benimsediklerini belirlemek gerek- AMAÇLARIMIZ mektedir. Bu nedenle afla da, serbest d fl ticaret politikas tezleri ve korumac d fl ticaret politikas K T Atezleri P bafll klar alt nda, hükûmetlerin bu politikalar benimseme nedenleri aç klanm flt r. Üretim sapma maliyeti: Üretim faktörlerinin karfl laflt rmal üstünlü e sahip olunan mallar n üretiminden karfl laflt rmal üstünlü e sahip olunmayan mallar n üretimine aktar lmas yla ortaya ç kmaktad r. MAKALE Tüketim sapma maliyeti: Tüketicilerin karfl laflt rmal üstünlü e sahip olunmayan mallar dünya fiyat ndan daha yüksek iç fiyattan sat n almak durumunda kalmalar ndan kaynaklanan maliyettir. fiekil 1.1 Serbest D fl Ticaret ve Ekonomik Etkinlik Serbest D fl Ticaret Politikas Tezleri Uluslararas ticaret teorisi analizlerinden hat rlanaca gibi, iflbölümü ve uzmanlaflmaya dayanan serbest d fl ticaret ülke refah n n art fl için en iyi politikad r. Hükûmetler serbest d fl ticaret politikas n ekonomik etkinli i artt rd, dinamik kazançlar yaratt ve rant aray fl n sona erdirdi i için benimsemektedir. Ekonomik Etkinlik Art fl MAKALE Korumac d fl ticaret politikas araçlar n n kullan lmad, serbest d fl ticaret koflullar n n geçerli oldu u bir ekonomide ülke karfl laflt rmal üstünlü e sahip oldu u mallar üretmekte tüketiciler bu mallar dünya fiyatlar ndan sat n almakta ve böylece ekonomik etkinli e ulafl lmaktad r. Aksi durumda ülke karfl laflt rmal üstünlü- e sahip olmad mallar üreterek ekonomik etkinsizlik yaratmaktad r. Ekonomik etkinsizlik iki nedenle ortaya ç kmaktad r. lk neden, üretim faktörlerinin karfl laflt rmal üstünlü e sahip olunan mallar n üretiminden karfl laflt rmal üstünlü e sahip olunmayan mallar n üretimine aktar lmas yla ortaya ç kan üretim sapma maliyetidir. kinci neden ise tüketicilerin ilgili mallar dünya fiyat ndan daha yüksek iç fiyattan sat n almak durumunda kalmalar ndan kaynaklanan tüketim sapma maliyetidir. fiekil 1.1 de X mal üreten bir küçük ülke için serbest d fl ticaret ve ekonomik etkinlik, k smi denge analizi ile incelenmifltir. Görüldü ü gibi X mal piyasas nda denge G noktas nda oluflmufltur. G noktas ayn zamanda otarfli durumunda X mal n n denge fiyat n ve denge miktar n temsil etmektedir. G noktas na P x karfl l k gelen denge fiyat serbest ticaret dünya fiyat düzeyi- D x S x nin üzerindedir. Bu durum ülkenin X mal üretiminde karfl laflt rmal üstünlü e sahip olmad - Üretim Tüketim sapma sapma maliyeti G n göstermektedir. Ülkenin X maliyeti mal ithalat na ithalat tarifesi uygulad n varsayd m zda X C F P w+t A B D E mal n n iç fiyat P w olan dünya P w fiyat n n üzerine ç kmakta, fiyat art fl X mal n n yerli üreticilerinin üretimlerini artt rmalar sonucunu do urmaktad r. Ülkede Q x karfl laflt rmal üstünlü e sahip

1. Ünite - Uluslararas Ticaret Politikalar olunmayan X mal n n üretiminin artmas yla birlikte ABC üçgeninin temsil etti i üretim sapma maliyeti, yani ekonomik etkinsizlik ortaya ç kmaktad r. X mal n n fiyat - n n P w+t olmas yla birlikte tüketiciler daha az X mal talep etmektedir. Bu durum, DEF üçgeninin temsil etti i tüketim sapma maliyeti yani ekonomik etkinsizlik yaratmaktad r. fiimdi de ülkenin X mal ithalat na tarife uygulamad n, di er bir ifadeyle ülkede serbest d fl ticaret politikas n n uyguland n varsayal m. Bu durumda ülkede üretim sapma maliyeti ve tüketim sapma maliyeti oluflmayacak ve ekonomik etkinlik nedeniyle ülkenin refah artacakt r. thalat tarifesine iliflkin ayr nt l analize kitab m z n ikinci ünitesinde yer verildi i için konuya burada k saca de inilmekle yetinilmifltir. Dinamik Kazançlarda Art fl Serbest d fl ticaret politikas fayda-maliyet analizine dayanan ve statik kazanç olarak nitelendirilebilecek olan ekonomik etkinlik kazanc n n yan s ra, uzun dönemde ortaya ç kabilen ve bu nedenle dinamik kazançlar olarak nitelendirilen baflka kazançlar da yaratmaktad r. Ek kazan mlar olarak da adland r lan dinamik kazançlar, fayda-maliyet analizinde yer almayan ve ölçülmesi zor kazançlard r. Ancak buna ra men son y llarda dinamik kazançlar n ekonomiye katk s n n, ekonomik etkinlik kazan m ndan daha fazla oldu u görüflü genel kabul görmektedir. Serbest d fl ticaret politikas n n yaratt dinamik kazançlardan biri, ölçek ekonomileridir. Korumac d fl ticaret politikas n n benimsendi i bir ekonomide rekabet azal r ve firmalar n elde etti i kâr artar. Kâr art fl, koruma nedeniyle daralan iç piyasalarda üretim yapmay cazip hâle getirir ve korunan endüstrilerde üretim yapan firma say s n artt r r. Böylece firmalar n daralan üretim hacimleri nedeniyle ölçek ekonomilerinden yararlanma olanaklar ortadan kalkar. Di er bir ifadeyle her bir firman n üretim ölçe i etkinsiz olur. Serbest d fl ticaret politikas n n yaratt dinamik kazançlardan bir di eri, artan rekabettir. Serbest d fl ticaret koflullar nda üretim yapan üreticiler ve giriflimciler, ithal mallarla rekabet edebilmek için yeni aray fllar içine girmektedir. Bu aray fllar ileri teknolojiyi ve yenilikleri beraberinde getirmektedir. Otarfli: Uluslararas ticaretin olmad, kendi kendine yeten bir ekonomiyi tan mlamaktad r. Ölçek ekonomileri: Üretim hacminin genifllemesi nedeniyle ortalama üretim maliyetlerinin düflmesinden kaynaklanan ölçek ekonomileri, içsel ölçek ekonomileri ve d flsal ölçek ekonomileri olarak ikiye ayr lmaktad r. çsel ölçek ekonomileri, firman n kendisinden kaynaklanan maliyet tasarruflar d r. D flsal ölçek ekonomileri ise firman n mensubu oldu u endüstriden kaynaklanan maliyet tasarruflar d r. Endüstride üretim ölçe inin artmas firmalara maliyet tasarrufu sa l yorsa, firmalar n d flsal ölçek ekonomilerinden yararland kabul edilmektedir. 5 leri teknoloji ve yenilikler firmalara uzun dönemde ne kazand rabilir? Rant Aray fl n n Sona Ermesi thalat ithalat tarifeleri yerine ithalat kotalar ile k s tland nda hükûmetler ithalat k s tlamas ndan herhangi bir gelir elde etmezler. thalat tarifesinde ortaya ç kan ve hazineye gelir olarak kaydedilen tutar, ithalat kotas uygulamas nda ithalatç n n kazanc n oluflturmaktad r. thalat kotas uygulamas nda hükûmet ithalatç lara ithalat lisans alma zorunlulu u getirmektedir. lgili mal n ithalat n, ithalat lisans n alm fl olan ithalatç gerçeklefltirmekte ve böylece ithalat k s tlamas ndan do an kazanc ithalatç elde etmektedir. Bu durum, ilgili mal n ithalatç lar aras nda bir rekabet ortam yaratmakta ve ço u zaman ithalatç lar ithalat lisans n alabilmek için farkl ek maliyetlere katlanmaktad r. Böylece ekonomi için üretim sapma maliyeti ve tüketim sapma maliyetinin yaratt refah kayb na ek olarak yeni bir refah kayb ortaya ç kmaktad r. Serbest d fl ticaret politikas uygulamas nda ekonomik etkinsizlik nedeniyle bir refah kayb olmad gibi rant aray fl ndan kaynaklanan ek bir refah kayb da oluflmamaktad r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ 1

6 Uluslararas ktisat Politikas fiekil 1.2 thalat kotas : thalatç n n kazanc P x D x A C B G D F S x thalatç n n kazan c E P w+q P w Q x fiekil 1.2. de X mal ithalat na kota uygulayan bir küçük ülkede ithalatç n n kazanc k smi denge analizi yard m yla incelenmifltir. fiekil 1.2. de görüldü ü gibi ithalat kotas uygulamas X mal fiyat n P w den P w+q ya yükseltmifltir. Fiyat art fl, ithalat tarifesi uygulamas nda oldu u gibi ithalat kotas uygulamas nda da üretim sapma maliyeti ve tüketim sapma maliyeti nedeniyle ekonomik etkinsizlik yaratm flt r. thalat kotas ile ithalat tarifesi aras ndaki fark, d fl ticaretin k s tlanmas ndan do an, BDFC dikdörtgeni ile temsil edilen gelirin kimin kasas na girece i noktas nda ortaya ç kmaktad r. thalat tarifesinde bu gelir kamu harcamalar n n finansman nda kullan lmak üzere hazineye giderken ithalat kotas nda ithalat lisans na sahip olan ithalatç n n kasas na girmektedir. Resim 1.1 D fl Ticarette Korumac l k: Serbest d fl ticaret politikas n n pozitif refah etkileri bilinse de günümüzde ülkeler korumac d fl ticaret politikas araçlar na s kl kla baflvurmaktad r. Kaynak: http://daliaeconblog.wordpress.com/2010/10/05/free-trade-vs-protectionism/ Eriflim tarihi: 3 Temmuz 2012. Korumac D fl Ticaret Politikas Tezleri Adam Smith den günümüze, serbest d fl ticaret politikas n n yukar da k saca belirtilen nedenlerle en iyi politika oldu u tezi savunulsa bile gerçek hayatta serbest d fl ticaret politikas sadece Hong Kong ta uygulanmaktad r. Yasal olarak Çin in bir parças olan Hong Kong da Çin den ba ms z bir ekonomi politikas yürütülmektedir. Hong Kong korumac d fl ticaret politikas araçlar ndan hiçbirinin kullan lmad, serbest d fl ticaret politikas n n tam anlam yla benimsendi i tek örnektir. Bu durumda, serbest d fl ticaret politikas n n iktisatç lar n savundu u ideal bir politika

1. Ünite - Uluslararas Ticaret Politikalar 7 önerisi olman n ötesine geçemedi i anlafl lmaktad r. Acaba hükûmetleri korumac d fl ticaret politikas uygulamaya iten nedenler nelerdir? fiimdi bu sorunun yan t n, di er bir ifade ile korumac d fl ticaret politikas tezlerini belirlemeye çal flal m: D fl Ticaret Dengesinin yilefltirilmesi Hükûmetlerin korumac d fl ticaret politikas uygulamalar n n nedenlerinden biri, korumac araçlar n ülkenin d fl ticaret dengesini iyilefltirmesidir. Korumac araçlara baflvuruldu unda ithalat azal r ve böylece d fl ticaret dengesi iyileflir. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ), ödemeler bilançosu aç sorunu ile karfl karfl ya kalan bir ülkenin, geçici olarak d fl ticaretini k s tlamas na olanak tan maktad r. Ancak d fl ticaret dengesinin iyilefltirilmesi amac yla baflvurulan korumac uygulamalar karfl s nda ilgili ülkeye gerçeklefltirdikleri ihracat miktar s n rlanan ülkelerin misilleme yapmas hâlinde ortaya ticaret savafllar olarak nitelendirilebilecek bir durum ç kmakta ve bu durumdan korumac l k uygulayan ülkelerin tümü zarar görmektedir. Çünkü sonuçta dünya ticaret hacmi daralmakta ve dünya refah azalmaktad r. D fl ticaret dengesi: Ülkenin mal ihracat ile ithalat aras ndaki farkt r. D fl ticaret dengesi ödemeler dengesinin (bilançosunun) Cari fllemler Hesab SIRA içinde S ZDE yer al r. D fl ticaret dengesinin sa lanmas için ithalat n k s tlanmas d fl nda SIRA hangi S ZDE önlemlere baflvurulabilir? 2 Ödemeler dengesi içinde yer alan d fl ticaret dengesi, kitab m z n Ödemeler Dengesi ve Denkleflme Mekanizmalar isimli alt nc ünitesinde ayr nt l olarak ele al nm flt r. D fl Ticaret Hadlerinin yilefltirilmesi Korumac d fl ticaret politikas n n d fl ticaret hadlerinin iyilefltirilmesi için uygulanmas, esasen ülke refah n n artt r lmas amac tafl maktad r. AMAÇLARIMIZ Örne in hükûmetler Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ): Uluslararas ticaretin serbestleflmesini korumac d fl ticaret politikas araçlar ndan biri olan ithalat tarifeleri arac l yla AMAÇLARIMIZ amaçlayan d fl ve bu amaç do rultusunda ticaret hadlerini iyilefltirebilir ve böylece ülke refah n artt rabilir. Ancak bu ticaret düzenlemeler yapan uluslararas kurulufltur. haddi iyileflmesi ve refah art fl, ithalat yap lan ülkelerin ticaret K haddini T A Pbozar ve refah n düflürür. K sacas, bir ülkenin ticaret haddinin iyileflmesi ve refah n n artma- AMAÇLARIMIZ s, di er ülkelerin ticaret hadlerinin bozulmas ve refahlar n n azalmas pahas na AMAÇLARIMIZ Büyük ülke: Dünya ticaret gerçekleflmektedir. Bu durum, di er ülkelerin de korumac d fl ticaret politikas hacminde büyük paya sahip olan ülkedir. Bu nedenle araçlar na baflvurarak misilleme yapma olas l klar n güçlendirmektedir. büyük ülke herhangi K Tbir A P thalat tarifesi veya benzeri bir korumac d fl ticaret politikas arac l yla d fl ticaret haddinin iyileflmesi, büyük ülke varsay m alt nda, P x /P m (P ihracat /P ithalat ) ora- s n rlad nda ilgili ülke söz mal n ithalat n konusu mal n en büyük n n n art fl ile gerçekleflir. Korumac d fl ticaret politikas olarak ithalat tarifesi kullan ld n varsayd m zda, ilgili tarife ithal mal n ihraç mal cinsinden ithalatç s oldu u için mal n nispi fiyat n dünya talebi azalmakta ve fiyat düflmektedir. Di er bir düflürerek P x /P m oran n n artmas na neden olacak ve ülkenin d fl ticaret haddini iyilefltirecektir. Ancak burada unutulmamas gereken bir nokta vard r: Bu analiz sade- mal cinsinden nispi fiyat ifadeyle ithal mal n ihraç MAKALE MAKALE ce büyük ülke varsay m alt nda geçerlidir. Di er bir ifadeyle düflmektedir. sadece büyük ülke, Böylece büyük ülke için P x /P m oran ithalat tarifesi veya benzeri bir araçla d fl ticaret haddini de ifltirebilir ve bu yolla ülke refah n etkileyebilir. fiimdi bu anlatt klar m z fiekil 1.3. üzerinde inceleyelim: artmakta ve d fl ticaret haddi iyileflmektedir. MAKALE MAKALE Küçük ülke dünya ticaretinde büyük paya sahip olmad ndan ithalat n s n rlad mal n dünya talebini ve dolay s yla fiyat n etkileyemez. Uluslararas iktisat teorisi kitab m zdaki iki ülke ve iki mal varsay m m z hat rlayarak büyük ülke olan A ülkesinin B ülkesine X mal ihraç etti ini, B ülkesinden Y mal ithal etti ini ve ticaretin dengede oldu unu düflünelim. AMAÇLARIMIZ Bu durumda ticaret AMAÇLARIMIZ

8 Uluslararas ktisat Politikas Optimum tarife oran : D fl ticaret haddi etkisinin ticaret hacmi etkisinden fazla gerçekleflmesini sa layan ve böylece tarife uygulayan ülkenin refah n artt ran tarife oran d r. fiekil 1.3 thalat Tarifesinin D fl Ticaret Haddi Etkisi: Büyük Ülke TOT 1 ticaret haddinde ve E noktas nda dengede olacakt r. Daha sonra A ülkesinin B ülkesine ithalat tarifesi uygulad n varsayal m. Bu durumda A ülkesinin teklif e risi ithal mal eksenine, yani sola do ru kayacak ve OC A * halini alacak; X mal ihracat X 1 den X 2 ye ve Y mal ithalat Y 1 den Y 2 ye azalacak ve d fl ticaret haddi TOT 1 den TOT 2 ye yükselecektir. Ticaret E * noktas nda dengede olacakt r. Görüldü ü gibi, A ülkesi B ülkesinden gerçeklefltirdi i Y mal ithalat na tarife uygulad - nda, bir taraftan ticaret hacmi daralmakta, di er taraftan d fl ticaret haddi iyileflmektedir. ki ülke ve iki mal varsay m alt nda, ithalat tarifesinin büyük ülkenin d fl ticaret haddini iyilefltirmesinin iki temel nedeni vard r. lk neden, büyük ülke olan A ülkesinin X mal n n tek üreticisi olmas ndan veya dünya X mal üretiminin çok büyük bir bölümünü karfl l yor olmas ndan kaynaklanmaktad r. Bu durum, A ülkesinin X mal üretiminde monopolcü güce sahip oldu unu göstermektedir. X mal üretiminde monopolcü güce sahip olan A ülkesi, X mal ihracat n k s tlad nda (fiekil 1.3. te ithalat tarifesi nedeniyle X mal n n ihracat X 1 den X 2 ye azalm flt r), X mal dünya arz azalmakta ve böylece X mal n n dünya fiyat artmaktad r. kinci neden ise büyük ülke olan A ülkesinin Y mal n n tek tüketicisi olmas ndan veya dünya Y mal talebinin çok büyük bir bölümünü karfl l yor olmas ndan kaynaklanmaktad r. Bu durum, A ülkesinin Y mal tüketiminde monopsoncu güce sahip oldu u- Y na iflaret etmektedir. Y mal tüketiminde monopsoncu TOT 2 TOT 1 güce sahip olan A ülkesi, Y mal ithalat n k s tlad nda (fiekil 1.3. te ithalat tarifesi OC* A OC nedeniyle Y mal n n ithalat A Y 1 den Y 2 ye azalm flt r), Y Y 1 E OC mal dünya talebi azalmakta Y B 2 E* ve bu nedenle Y mal n n dünya fiyat düflmektedir. Bununla birlikte, ithalat tarifesi nedeniyle d fl ticaret haddi iyileflen A ülkesinin refah n n artaca kesin de ildir. Çünkü A ülkesinin refa- X X 2 X 1 h, iki karfl t yönlü de iflimden etkilenecektir. Bu de iflimlerden ilki, d fl ticaret haddinin iyileflmesidir. D fl ticaret haddinin iyileflmesi ülke refah n olumlu yönde etki- leyecektir. kinci de iflim ise ticaret hacminin daralmas d r. Ticaret hacminin daralmas ise ülke refah n olumsuz yönde etkileyecektir. Ülke refah n n art fl, ithalat tarifesinin d fl ticaret haddi etkisinin ticaret hacmi etkisinden büyük olmas na ba l d r. Ülkede refah art fl sa layacak olan bu tarife oran, optimum tarife oran olarak adland r lmaktad r. Optimum tarife oran konusu, kitab m z n Gümrük Tarifeleri ve Tarife D fl K s tlamalar isimli ikinci ünitesinde ayr nt l olarak ele al nm flt r. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ

1. Ünite - Uluslararas Ticaret Politikalar 9 Piyasa Baflar s zl klar na Müdahale: D flsall klar Piyasa mekanizmas ve mekanizman n etkin kaynak da l m gerçeklefltirmesini sa layan görünmez el, baz alanlarda ekonomik etkinli i sa lamada yetersiz kalmaktad r. Ekonomik etkinli in sa lanamad durumlara, piyasa mekanizmas n n baflar s zl anlam nda piyasa baflar s zl klar denilmektedir. Piyasa baflar s zl klar - n n temel nedenleri, d flsall klar, kamu mallar, eksik bilgi, aksak rekabet ve gelir da l m nda adaletsizliktir. Piyasa baflar s zl klar n n telafisi için devlet (hükûmet) müdahalesine ihtiyaç duyulmaktad r. D flsall k, belirli bir üretim sürecinde marjinal sosyal maliyetin marjinal özel maliyetten; belirli bir tüketim sürecinde marjinal sosyal faydan n marjinal özel faydadan farkl olmas durumudur. D flsall klar üretim sürecinde oldu u gibi tüketim sürecinde de ortaya ç kabilir. Üretimde d flsall k durumunda, ilave birim mal üretiminin topluma yükledi i maliyet (marjinal sosyal maliyet-msc), ilave birim mal üretiminin üreticiye yükledi i maliyete (marjinal özel maliyet-mpc) eflit de ildir. Aradaki fark, ilave birim mal üretiminin topluma yükledi i maliyet (marjinal d flsal maliyet-mec) tir. Üretimde olumlu d flsall k durumunda; MSC < MPC Üretimde olumsuz d flsall k durumunda; MSC > MPC fiimdi üretimde olumlu d flsall klar n varl nda korumac d fl ticaret politikas araçlar ndan ithalat tarifesi uygulamas n fiekil 1.4. üzerinde inceleyelim: fiekil 1.4. te serbest ticaret koflullar nda S 1 miktar nda X mal üreten,d 1 miktar nda X P x mal tüketen bir ülkede, MSC < MPC olarak gerçekleflmifltir. Bu durumda X mal n n S x =MSC<MPC yurt içi üretiminde olumlu S x =MSC=MPC d flsall k mevcuttur. D 1 tüketim miktar nda ise d flsall k mevcut de ildir (D x = MSU = MPU). Di er bir ifadeyle D 1 miktar nda, marjinal sosyal S w+t fayda marjinal özel faydaya S w eflittir. Üretimde olumlu d flsall n varl, X mal n n üre- x =MSU=MPU D timinin artt r lmas gere ine Q x iflaret etmektedir. X mal n n S 1 S 2 D 2 D 1 üretiminin artt r lmas için ithalat tarifesine baflvurulmufl, tarife X mal n n fiyat n p w dan p w+t ye yükseltmifltir. Böylece X mal üretimi S 2 ye artm fl ve bu düzeyde MSC = MPC eflitli i sa lanm flt r. Görüldü ü gibi, ithalat tarifesi uygulamas piyasa baflar - s zl n telafi etmifltir. D flsall klar: Bir karar biriminin (firma veya tüketici) bir baflka karar birimine sa lad fiyatland r lamayan fayda veya yükledi i fiyatland r lamayan maliyettir. fiekil 1.4 Üretimde Olumlu D flsall k ve thalat Tarifesi

10 Uluslararas ktisat Politikas 3 Üretimde olumsuz d flsall n varl nda ithalat tarifesine baflvurulmal m d r? flsizli in Azalt lmas Korumac d fl ticaret politikas iflsizli in azalt lmas nda rol oynayabilir. Örne in ithalat tarifesi uygulamas tüketicilerin tercihlerini ithal mallardan yerli mallara kayd rmalar na neden olur. Yerli mal talebinin art fl, firmalar n üretim hacimlerini geniflletir. Bu süreçte firmalar iflgücü taleplerini artt r r ve böylece ülkedeki iflsizli in azalt lmas na yard mc olur. Bu tez, özellikle küresel kriz dönemlerinde daha fazla taraftar toplamaktad r. Nitekim 2007 y l nda bafllayan ve çok k sa sürede tüm dünya ülkelerini etkisi alt na alan küresel mali krizden ç k fl önlemleri ba lam nda, iflsizlik sorunu SIRA ile S ZDE karfl karfl ya kalan ülkelerde korumac d fl ticaret politikalar uygulamalar ciddi bir politika tercihi olarak de erlendirilmektedir. AMAÇLARIMIZ AMAÇLARIMIZ Korunan Endüstride stihdam n Artt r lmas Korumac d fl ticaret politikas korumac l k uygulanan endüstride istihdam n artmas na yard mc K olur. T A PKorumac l k nedeniyle ithal mallar n yerli mallara k yasla daha pahal hale gelmesi nedeniyle tüketici tercihi ithal mallardan yerli mallara kayar. Talep art fl yerli mallar n fiyatlar n da artt r r. Artan fiyatlar karfl s nda daha fazla üretim yapmak isteyen üreticiler, iflgücü talebinde bir art fl yarat rlar. Böylece korunan endüstride istihdam artar. Ancak bu istihdam ülkedeki toplam istihdam artt rmaz çünkü artan iflgücü talebi di er endüstrilerden iflgücü transferi ile karfl lan r. Di er bir ifadeyle korunan endüstrideki istihdam art fl, di er endüstrilerdeki istihdam azal fl pahas na gerçekleflir; ülkedeki toplam istihdam art fl na bir katk sa lamaz. MAKALE Hazineye Gelir Sa lanmas Gelir ve varl k MAKALE üzerinden vergi toplamakta zorlanan ülkelerde tüketim üzerinden al nan vergiler kamu harcamalar n n en önemli finansman kayna d r. Bu ülkeler genellikle yerli mallar n tüketimi üzerinden al nan vergilerin yan s ra ithal mallar n tüketiminden de gümrük vergisi tahsil etmeyi arzular. Böylece kamu harcamalar n n finansman nda kullan lmak üzere hazineye giren gelir artar. Ulusal Güvenlik/Savunma Tezi Ülkenin ulusal güvenli i veya ulusal savunmas aç s ndan bir endüstri hayati öneme sahip olabilir. Herhangi bir diplomatik kriz veya ulusal güvenli i tehdit edecek bir geliflme karfl s nda haz rl kl olmak amac yla ilgili endüstri için korumac d fl ticaret politikas araçlar uygulanabilir. Damping: Firman n üretti i mal ihraç etti i pazarda, iç pazarda satt fiyattan daha düflük fiyata satmas d r. Damping bir fiyat farkl laflt rmas d r. Anti-damping vergisi: Mal n ihraç fiyat ile iç fiyat aras ndaki farka karfl l k gelmektedir. Dampinge Karfl Korunma Korumac d fl ticaret politikas araçlar ndan ithalat tarifesi, dampinge karfl korunma amaçl olarak uygulanmaktad r. Yabanc firmalar taraf ndan iç piyasada yap lan damping, ithal mal fiyat n n yerli mal fiyat ndan daha düflük olmas nedeniyle rekabeti bozmakta ve yerli üreticiler için bir tehdit oluflturmaktad r. Bu durumda haks z rekabeti ortadan kald rmak üzere ithalat tarifesi uygulamas na gidilmekte; uygulanan ithalat tarifesi ise anti-damping vergisi olarak adland r lmaktad r. Anti-damping vergisi, özellikle geliflmifl ülkeler taraf ndan son y llarda s kça baflvurulan bir korunma önlemi hâlini alm flt r. DTÖ verilerine göre, 1995-2011 y llar aras nda DTÖ ye toplam 2601 adet anti-damping vergisi uygulamas bildirilmifltir. lgili dönemde toplam anti-damping vergisi uygulamalar n n yaklafl k dörtte bi-

1. Ünite - Uluslararas Ticaret Politikalar 11 ri Çin in ihraç ürünlerine uygulanm flt r. Çin i, Kore, Tayvan, ABD ve Japonya izlemifltir. Bu bilgilerden, dampinge sadece geliflmekte olan ülkelerin de il, ABD ve Japonya gibi geliflmifl ülkelerin de baflvurmufl olduklar anlafl lmaktad r (http://www.wto.org/english/tratop_e/adp_e/ad_measuresbyexpcty.pdf Eriflim tarihi: 12 Haziran 2012). D fl Sübvansiyona Karfl Korunma thal mal ülkesinde sübvansiyonla üretilmiflse, bu mal ithal edildi inde yerli üretim üzerinde haks z rekabet yaratmaktad r. Dolay s yla mal ithal eden ülke, ilgili mala üzerindeki sübvansiyon de erinde bir ithalat tarifesi uygulamakta; uygulanan ithalat tarifesi, telafi edici vergi olarak adland r lmaktad r. DTÖ verilerine göre, 1995-2011 y llar aras nda DTÖ ye toplam 164 adet telafi edici vergi uygulamas bildirilmifltir. lgili dönemde, ihraç ürünlerine en çok telafi edici vergi uygulanm fl olan ülke, anti-damping vergisi uygulamas nda oldu u gibi, Çin dir. Çin in en yak n takipçileri ise Hindistan ve Avrupa Birli i (AB) ülkeleridir (http://www.wto.org/english/tratop_e/scm_e/cvd_meas_exp_country_e.pdf Eriflim tarihi: 12 Haziran 2012). AB ülkelerinin de telafi edici vergi uygulamas na maruz kalmalar, geliflmifl ülkelerin bir yandan uluslararas ticaretin serbestlefltirilmesi giriflimlerine destek olurken, di er taraftan da ihraç ürünlerine uygulad klar sübvansiyonlarla uluslararas ticarette haks z rekabet yaratmay sürdürdükleri gerçe ini aç kça ortaya koymaktad r. Bebek Endüstri Tezi Bebek endüstri tezi, 18 yüzy l n sonlar na do ru A. Hamilton ve F. List taraf ndan gelifltirilmifl, 20 yüzy lda özellikle Latin Amerika ülkeleri taraf ndan benimsenmifltir. Tez, mevcut durumda ithalata dayal bir endüstrinin uzun dönemde karfl laflt rmal üstünlük elde edece i varsay m na dayanmaktad r. lgili endüstrinin karfl laflt rmal üstünlük potansiyeline sahip oldu u düflünülmektedir. fiimdi bir ülkede belirli bir endüstrinin düflük maliyetli ithal mallar nedeniyle büyüyemedi ini varsayal m. Bebek endüstri tezine göre e er bu endüstriye geçici olarak (bebeklik dönemi sona erene kadar) korumac d fl ticaret politikas uygulan rsa ölçek ekonomilerinin ortaya ç kmas yla endüstrideki firmalar n birim maliyetleri düfler. Ölçek ekonomileri, her biri üretim kapasitesini art rm fl ve daha fazla ç kt üretmeye bafllam fl olan ve bu nedenle uzun dönem ortalama maliyetleri azalan firmalara özgü olabilir. Bu durumda içsel ölçek ekonomilerinden söz edilir. Ölçek ekonomileri firmalar için d flsal fakat endüstri için içsel olabilir. Firmalar n ortalama maliyetlerinin azalmas n n nedeni, endüstrideki ç kt n n artmas ise bu durumda d flsal ölçek ekonomilerinden söz edilir. Ölçek ekonomilerinin içsel veya d flsal olmas sonucu de- ifltirmez. Sonuç itibariyla bebek endüstri ihracatç endüstri durumuna gelir ve böylece endüstri üzerindeki geçici korumac d fl ticaret politikas uygulamalar sona erdirilir. Bebek endüstri tezi: Literatürde çocuk sanayi argüman veya genç endüstri tezi olarak da ifade edilmektedir. Telafi edici vergi: Üretim sürecinde sübvanse edilmifl olan mala, sübvansiyon de erinde ithalat tarifesi uygulamas d r. Bebek endüstri tezine iliflkin grafi in yer ald fiekil 1.5. te A ülkesi için otomobil endüstrisinin yeni geliflmekte olan bir endüstri oldu unu varsayal m. Ülkenin bebek endüstri tezine dayanarak otomobil endüstrisine korumac AMAÇLARIMIZ d fl ticaret politikas araçlar ndan ithalat tarifesi uygulamaya bafllad n düflünelim. Bugünkü oto- AMAÇLARIMIZ

12 Uluslararas ktisat Politikas fiekil 1.5 mobil iç piyasas n n yer ald (A) Paneli nde, ülkedeki otomobil iç fiyat n n dünya fiyat ndan yüksek oldu u ve serbest ticaret koflullar nda ülkenin hiç otomobil üretmeyip talebi ithalatla karfl lad görülmektedir. Ancak A ülkesi hükûmetinin ülkenin otomobil endüstrisinde karfl laflt rmal üstünlük potansiyeline sahip oldu- unu düflünerek ithalata geçici süreyle tarife uygulad n kabul edelim. thalat tarifesi nedeniyle fiyatlar yükselmifl ve yerli firmalar 20 birim otomobil üretmeye bafllam flt r. Di er taraftan, ithalat tarifesi ABCD ve EFG alanlar kadar refah kayb yaratm flt r. fiekil 1.5 in (B) Paneli nde görüldü ü gibi, A ülkesi otomobil üretimini artt rd kça ölçek ekonomilerinden yararlanmaya bafllayacak, üretim maliyetleri düflecek ve iç fiyatlar dünya fiyatlar na eflitlenecektir. Böylece otomobil endüstrisi bebek endüstri olmaktan ç kacak ve ülke ithalat tarifesi uygulamas na son verecektir. Ayr - ca bu rekabetçi yerli üretim, KLM alan kadar bir üretici art da yaratacakt r. A ülkesi ithalat tarifesi öncesinde otomobil talebinin tamam n (80 adet) ithalatla karfl - larken, bebek endüstri tezine dayanarak uygulayaca geçici ithalat tarifesi sonucunda, 80 adet olan toplam otomobil talebinin 50 adedini dünya fiyat ndan üreterek yerli üretimle karfl layacak, 30 (LN mesafesi) birimini ise ithal edecektir. Bebek Endüstri Tezi P P S S C G 4 3 D A B E F P w+t P w D M L N 3 P w D 0 20 60 80 (A) Paneli Q K 0 50 80 (B) Paneli Q Bugünkü ç Piyasa Gelecekteki ç Piyasa Stratejik Ticaret Politikas Son y llarda ticaret ve finans alan nda küreselleflmenin giderek h z kazanm fl olmas, ülkelerin rekabet gücü kavram n gündeme getirmifltir. Bu ba lamda, ülkelerin rekabet güçlerini artt racak hükûmet politikalar tart fl lmaya bafllanm flt r. Geliflmifl ülkelerde uluslararas ifllemlerin artan önemi ile birlikte ekonomik yap da de iflime u ram fl ve hizmetler sektörü ekonominin belkemi ini oluflturmaya bafllam flt r. Hizmetler sektöründeki nispi büyüme ve imalat sanayindeki iflgücü oran n n düflmesi, sanayileflmenin yerini sanayisizleflmenin almaya bafllad yönündeki düflünceleri güçlendirmifltir. Geliflmifl ülkeler bu süreçte imalat sanayi ürünlerinin ihracatç s konumundan ithalatç s konumuna gelmifltir. Geliflmifl ülkelerdeki sanayisizleflme sürecini önlemek üzere hükûmetlerin stratejik ticaret ve sanayi politikalar uygulayarak yüksek ücretli ve yüksek iflgücü katma de erine sahip olan endüstrileri veya ileri teknoloji endüstrilerini teflvik etmeleri gerekti i öne sürülmektedir. Bu politikalar n baflar l olmas durumunda ülkelere karfl laflt rmal üstünlükler sa layacak yeni mallar n üretilmesi mümkün olacak ve ülkeler bu yeni ürünlerle küresel pazarda rekabet gücü elde edecektir.