Finansal (Mali) Tablolar Analizi DİKEY ANALİZ 1
Mali tablolarda yer alan hesap kalemlerinin, içinde bu lundukları toplamlara oranlarının hesaplanarak analiz edil mesine dikey analiz, diğer bir ifadeyle yüzde yöntemi ile analiz denir. Dikey analiz tekniği yardımıyla, incelenen dönemin oranlan analiz edilebileceği gibi, bu oranlarla önceki dönemlerin oranlan veya sektör ortalama oranları karşılaştırarak da yapılabilir. Bir işletmenin mali durumu ve faaliyet sonuçlan ile ilgili tam bir fikir edinebilmek için, onun faaliyette bulunduğu endüstri ko lundaki diğer işletmelerle de karşılaştırılması gerekir. Farklı yıl lara ait verilerle oluşturulan karşılaştırmalı tablolar bu imkanı vermez. İşletmeler arası karşılaştırma yapılabilmesi için maki tabloların müşterek esasa indirgenmesi, bir başka deyişle mali tablo kalemlerinin yüzdelerle ifade edilmesi gerekir. Bu yöntemde her tablo kalemi yüzde ile ifade edildiğinde tabloların anlatılması ve anlaşılması daha kolay hale gelir. 2
YÜZDE YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ KULLANIM AMACI Yüzde yöntemi ile analiz tekniği, bir işletmenin finansal du rumunu ve faaliyet sonuçlarını incelemek amacıyla kullanır. Yüzde yöntemi ile analiz daha çok tek bir döneme ilişkin bilanço ve gelir tablosuna uygulandığından statik bir analiz türüdür. Ancak istenirse yüzde yöntemine göre hazırlanmış birden fazla döneme ilişkin mali tabloların karşılaştırılması veya aynı sektördeki diğer işletmelerle karşılaştırmak için kullanıldığında dinamik analiz ya pılmış olur. Bu analiz tekniğinin uygulanması sırasında, mali tab loların varlık ve kaynak yapılarında yer alan her bir kalemin varlık ve kaynak yapısı toplamı içindeki yüzde oranı belirlenir. Böylece hem aynı işletmenin farklı dönemlerine ilişkin mali tablolarında yer alan kalemlerin, toplam içerisindeki oransal paylan saptanır, hem de aynı sektördeki çalışmalarını sürdüren işletmelerin mali tab loları ile karşılaştırmalar yapma olanağı sağlar. 3
YÜZDE YÖNTEMİ ÎLE ANALİZ KULLANIM AMACI Dikey analiz tekniği bilançoda uygulandığında, bilançoda yer alan hesap kalemlerinin içinde bulunduğu hesap grubu, hesap sınıfı ve aktif veya pasif toplamları içindeki yüzdelik oranı diğer bir ifadeyle ağırlığı belirlenir. Bu şekilde tespit edilen oranları, iş letmenin içinde bulunduğu sektördeki ortalamalar veya diğer fir malara ait mali tabloların analizi sonucunda bulunan oranlarla mukayese edilerek yorumlanır. Yüze indirgenmiş tablolar hazırlandıktan sonra, her kalemin kendi grup toplamı ve genel toplam içindeki ağırlığının uygun olup olmadığı incelenir. Hesaplanan oranlar geçmiş dönem ve rileri ve rakip işletmenin verileri ile mukayese edilebilir. Böylece işletmenin durumu ve genişleme yönü analiz edilmiş olur. 4
Bilindiği gibi bilançoyu oluşturan hesaplar öncelikle aktifin veya pasifin bir kalemi, sonrada aktif veya pasifte yer alan grup lardan birinin kalemi durumundadır. Bu açıdan bir bilançonun yüzdelerle gösterilmesinin temeli, aktif ve pasif toplamlarının 100 kabul edilerek her aktif kalemin aktif toplamına, her pasif ka lemin pasif toplamına cian oram hesaplanır. Aynı şeklide grup toplamlarına göre de yüzdeleri saptanır. Bunun için her grup toplamı ayrı ayrı 100 kabul edilerek, grubu oluşturan kalemlerin kendi grup toplamlarına oranı saptanır. 5
Bilançoda yer alan bilanço kalemlerinin yüzde değerlerinin saptanmasını şu şekilde formüle edebiliriz: Bilanço Toplamına Göre Yüzde= Bilanço Kaleminin Mutlak Değeri x 100 Aktif (Pasif ) Toplamı Grup Toplamına Göre Yüzde= Grup İçindeki Kalemin Mutlak Değeri x 100 Grup Toplamı İndirimleri olan bilanço kalemleri gerek grup gerekse aktif veya pasif toplamlarına net değerleri ile dikkate alınırlar. Başka bir anlatım biçimi ile dikey yüzdeleri net değer üzerinden he saplanmasını gerektirir. Ancak öz kaynaklar grubunun indirim kalemi olan "dönem net zararı" grup ve pasif toplamlarına oranı saptanır fakat yüzdesi parantez içinde gösterilir. 6
Yapılan açıklamaları aşağıdaki şekilde örneklendirerek açıklayalım, D1 % D2 % AKTİF Dönen Varlıklar 55.800 42,2 65.600 50,2 Duran Varlıklar 62.800 57,8 65.200 49,8 Aktif Toplamı 108.600 100,0 130.800 100,0 PASİF Kısa Vadeli Borçlar 44.400 40,9 49.800 38,1 Uzun Vadeli Borçlar 17.000 15,6 14.800 11,3 Öz sermaye 47.200 43,5 66.200 50,6 Pasif Toplamı 108.600 100,0 130.800 100,0 7
Dikey yüzdelerle ifade edilmiş yukarıdaki örnek bilançoda D1 ve D2 ile gösterilen tablo kalemleri iki farklı işletmeye ait rakamlar şeklinde verilmiş ise bu iki işletmenin karşılaştırılması kolaylaştırılmıştır. Birinci işletmede dönen varlıklar aktif toplamının % 42,2' sini oluşturuyorken, ikinci işletmede %50,2'sini oluş turmaktadır. Duran varlıklar %57,8 İni, ikinci işletmede ise %49,8'ini oluşturmaktadır, Birinci işletmenin duran varlık payı daha fazladır. Kısa vadeli borçlar, toplam kaynakların birinci işletmede %40,9'u, ikinci işletmede ise %38,1'ini oluşturmakta, uzun vadeli borçlar için bu oranlar %15,6 ve %11,3 olarak gözükmektedir. Öz sermayenin toplam kaynaklar içindeki nispi payı birinci işletmede %43,5 ikinci işletmede %50,6 oranındadır. Birinci işletmede yabancı kaynakların toplam olarak nispi payının daha yüksek olması, birinci işletmenin ikinci işletmeye göre mali yapısının daha güçsüz olduğu şeklinde yorumlanabilir. 8
Dikey yüzde yöntemi genellikle, iki farklı işletmenin kar şılaştırılması için kullanılır. Ancak yöntem aynı işletmenin farklı yıllarına ait verilerin karşılaştırılması içinde kullanılır. Yukarıdaki örnekte D1 ve D2 ile ifade edilen sütunlar aynı işletmenin birbirini izleyen iki yıla ait verilerini ifade ediyor olsaydı, o zaman işletmenin ikinci yılda birinci yıla göre daha karlı bir yıl geçirdiği şeklinde bir karşılaştırma yapmak gerekecekti. 9
Sonuç: Sadece dikey yüzdeler tekniğine dayanarak yada diğer tekniklerden sadece herhangi birini kullanarak yorum yapmak mümkün olmaz. Genellikle bütün tekniklerin kullanılması suretiyle elde edilen veriler birlikte değerlendirilmek suretiyle bir yargıya varılmaya çalışılır. 10