Entegre Su Yönetimi Katılımcılık Örnekleri Çağrıdeniz Eryılmaz 28.11.7.Çş WWF-Türkiye Su Yönetimine Su Programı Alan Koordinatörü Halkın Katılımı Çalıştayı ceryilmaz@wwf.org.tr REC-Türkiye ANKARA
Yaşanabilir bir Dünya için WWF-Türkiye (Doğal Hayatı Koruma Vakfı) 30 yıllık birikim WWF nin Türkiye Ulusal Temsilcisi Profesyonel Kadro 3 ofis Merkez-İstanbul, Ankara, Trabzon 3 Program Su, Orman, Deniz-Kıyı Tüm ilgi Grupları ile birlikte çalışma (kamu, özel, ünviersite, STK) Türkiye nin her yerinde projeler İğneada,, Fırtına, Uluabat, Bafa, Tuz, Ereğli, ğ Küre, Çıralı vs.
Yaşamın Kaynağı: SU Su Genel I Sürdürülebilir yaşam için Su Sağlıklı kentler için Su Doğa için Su Evsel kullanım (içme, yemek pişirme, yıkanma, çamaşır) Sanayi y(yıkama, kimyasal işlemler) ş Enerji (hidroelektrik, soğutma suları) Tarım ürünleri (tahıllar, meyve, sebze) Su ürünleri (balık, kerevit, saz) Taşımacılık (odun nakliyatı, ulaşım)
Dünya da Su Su Genel III %2,5 Toplam suda tatlısu oranı %0,8 Ancak 1/3 ü ulaşılabilir durumda Suyu kullanan nüfus artıyor Kişi başı su kullanımı düşüyor! 2 milyon ton atık/gün sulara karışıyor 1.500 km3/gün sıvı atık üretimi 1 m3 atık su 8 m3 temiz suyu kirletiyor Gelişmekte ş olan ülke nüfusunun yarısı temiz suya erişemiyorş İklim değişikliği su kısıtlığını %20 artıracak.
Türkiye de Su Su Genel IV Su zengini miyiz? Kişi Başına Düşen Kullanılabilir Su Miktarı (yıllık) SURİYE 1.200 m 3 LÜBNAN 1.300 m 3 TÜRKİYE 1.430 m 3 IRAK 2.020 m 3 ASYA ORTALAMASI 3.000 m 3 BATI AVRUPA ORT. 5.000 m 3 AFRİKA ORT. 7.000 m 3 GÜNEY AMERİKA ORT. 23.000m 3 DÜNYA ORT. 7.600 m 3
Türkiye de Su Su Genel V 2030 yılında nüfusu 100 milyona ulaşacak olan Türkiye, kişi başına düşen 1100 m 3 kullanılabilir l su miktarıyla, su sıkıntısı çeken bir ülke durumuna gelecek
Su Genel IX İller Bankası Kanunu, 1945 Türkiye Su Yönetimi: Yasal Yapı DSİ Teşkilat Kanunu (6200 sayılı) 1954 Yeraltı suları Kanunu, 1968 İçmesuyu Temin kanunu, 1968 Kırsal Alan Su Temini Kanunu Çevre Kanunu, 1983 Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliği, 1988 Çevre Etki Değerlendirme Yönetmeliği, 1992 Kaynak: Ayşegül Kibaroğlu-ODTÜ-Uluslararası İlişkiler
TÜRKİYE SU YÖNETİMİ KURUMSAL YAPI Su Genel X TEKNİK VE YATIRIMCI KURULUŞLAR İZLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURULUŞLAR STK Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü ğ (DSİ) Tarım ve Köyişleri ş Bakanlığığ WWF Mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Çevre ve Orman Bakanlığı (Tarım Bakanlığı, İl Özel İdareleri) Devlet Planlama Teşkilatı DD TEMA İller Bankası Sağlık Bakanlığı ÇEKÜL, TÇV Elektrik İşleri Etüd İdaresi Dışişleri Bakanlığı GAP Bölge Kalkınma İdaresi Belediyeler-Büyükşehir Belediyeleri İl Özel lidareleril i Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü Devlet İstatistik Enstitüsü Genel Müdürlüğü Maliye Bakanlığı Üniversiteler Kaynak: Ayşegül Kibaroğlu-ODTÜ-Uluslararası İlişkiler
Türkiye de Su Su Genel XI Suyu kötü kullanıyoruz! Tarımsal sulamanın %88 i vahşi sulama Kentsel kullanımda kaçak ve kayıpların oranı %40 Bir litre atık su, sekiz litre tatlı suyu kirletiyor: Belediyelerin sadece %8 inde arıtma tesisi var OSB lerde atıksuların %25 i arıtılmıyor Suyu kötü yönetiyoruz! Ulusal bir Su Vizyonumuz yok Su yönetiminden sorumlu 14 farklı kurum var Kurumlararası işbirliği eksikliği var Planlı, katılımcı su yönetimi yok
Türkiye de Su Su Genel XII Sulak alanlarımızı kurutuyor ve kirletiyoruz! Son 40 yılda sulak alanlarımızın l yarısını kaybettik Kaybettiğimiz sulak alanlar; Amik Gölü, Avlan Gölü, Kestel, Gavur, Yarma, Aynaz, Hotamış, Eşmekaya sazlıkları Giderek kuruyan ve kirlenen sulak alanlar; Beyşehir Gölü, Tuz Gölü, Akşehir-Eber Gölleri, Bafa Gölü, Eğirdir Gölü, Kulu Gölü, Sultansazlığı Yeraltı sularımızı tüketiyoruz! Konya Havzası ndaki 70 bin kuyunun 50 bini kaçak Her sene su seviyesi 2 metre düşüyor Dünyayı ısıtıyoruz! 2025 te ülkemizdeki yağışlar ğ ş %25 azalacak Hali hazırda, Konya Havzası nda yağışlar %40-60 oranında azaldı
Türkiye de Su Su Genel XIII Ulusal Su Politikamız yok! Kötü Su Yönetimi ve Kötü Su Kullanımı Suyumuz AZ ve KİRLİ
Eşmekaya, 1997 Eşmekaya, ş 2006
Hotamış, 1971 Hotamış, 2006
Tuz Gölü 2000 2001 2002 Kaynak: Özge Balkız Flamingo Çalışması
1. Suya doğru" bakmak, WWF-Türkiye Ne Öneriyor? 2. Ulusal l Bir Su Politikası çerçevesinde 3. Katılımcı ve Entegre Su Yönetimi 3 ölçekte i. Ulusal ii. Suyumuza Sahip Çıkalım kampanyası Ulusal Su Yasası ve Komisyonu Uluslararası havzalarda işbirliği Havza Entegre Havza Yönetimi 25 Akarsu Havzamızda iii. Sulak Alan (Göl, Sazlık vb.) Yönetim Planları 4. Bütün sektörlerde su tasarrufu
Katılımcı ve Entegre Su Yönetimi Sürdürülebilir Kullanım için; Tüm sektörler-ihtiyaçlarla birlikte Tarım, endüstri, evsel, turizm, doğa, güvenlik, sağlık vd. Karar alma ve uygulama sürecinde Profesyonel bürokrasinin dışındaki ilgi gruplarının da etkin katılımı Katılımcı yurttaşlık temelinde Koruma-kullanma dengesi içinde; Sorunları birlikte ortaya koymak Çözümleri birlikte oluşturmak Uygulamaları birlikte gerçekleştirmek Farklı Ölçekler Ulusal: Ulusal Su Yönetimi Planı Havza: Entegre Havza Yönetimi Alt-havza: Alt-Havza Planı Sulak Alan: Yönetim Planı
Katılımcı ve Entegre Su Yönetimi Birlikte Çalışmak: Kamu, özel sektör, üniversiteler, STKlar, basın-yayın Karar alma ve uygulama sürecinde Katılımcı yurttaşlık temelinde Profesyonel bürokrasinin dışındaki ilgi gruplarının da katılımı 1. Yönetim Komisyonu Ortak, katılımcı, birlikte yönetim 2. Yönetim Planı Suyun Sektörlere göre planlanması - analizler Tarım, ev, sanayi, turizm, ulusal l güvenlik, doğa ğ vb.
WWF-Türkiye neler yapıyor? İyi su yönetimi ve kullanımı için: Katılımcı ve Entegre Su Yönetimi: i Ulusal, Havza, Sulakalan Ölçeklerinde Konya, Susurluk, Büyük Menderes, Doğa Karadeniz Havzaları Yönetim Planları (Tuz Gölü, Uluabat Gölü, Ereğli Sazlıkları, Fırtına Vadisi, Eğirdir, Bafa YP) Örnek Uygulamalar (Damla Sulama, Organik Tarım) Eğitimler (Su Yönetimi, Akılcı Sulama, Online) Hibe Programları (Yerel ortaklarla örnek projeler) Su Kampanyası
Konya Kapalı Havzası EHY II
Konya Havzası Örneği WWF-Türkiye nin 2003 te başlattığı sürecin amacı EHY altyapısı En sorunlu ve önemli havzalardan, iç sularda Kurutma ve kirlenme Aşırı ve plansız tarımsal su kullanımı Tuz, Ereğli YPleri iyi örnek. Beyşehir; Belediyeler Birliği sorunu! Havzanın Su bütçesi, Kaçak kuyular tespit ve mücadele; ileride suyun fiyatlandırılması Su-tarım-çevre bağlantısı ve Entegre Havza Yönetimini i i ülke gündemine taşıdı. Doğa korumada su yönetimi, havza konseptleri kabul gördü! Damla Sulama uygulamaları devlet, özel sektör ve medya desteği aldı! Katılımcı yönetim yolunda Kuraklık Komisyonu, İl Sulak Alan Komisyonu, İl Genel Meclisi vb. çalışmalar
Büyük Menderes Havzası
Büyük Menderes Havzası Örneği 2002 de başlayan DSİ ve ÇOB un AB uyum süreci projesi Amaç Nehir Havzaları Bölgelerinin belirlenmesi SÇY nin uygulama sürecine hazırlık Taslak bir Nehir Havzası Yönetim Planı oluşturulması AB mantığı gereği önce uyumlaştırma Ulusal sularda, görece yatırım projeleri az olan bir havza Hollanda teknik ve fon desteğinde Kamu kuruluşlarını içeriyor
B. Menderes Çalışması - Çıktılar Su-tarım-endüstri-kirlilik ilişkisi üzerinden Türkiye nin i su yönetiminde i nitelik ve nicelik ayrımının giderilmesi il i Ulusal Platform ÇOB, DSİ, TKB, SB, TB, DPT, ABGS Devamı için protokol ve Ulusal Su Yasası önerisi Nehir Havzası Çalışma Grubu Yalnız Aydın ilinden temsilciler! ÇOB, DSİ, TKB, KGHM, SB, STB, KTB, Adnan Menderes Üniv. Taslak EHY planı Havza Komisyonlarını öneriyor 6 nehir havzası bölgesinin oluşturulması ve komisyonları ÇOB ve DSİ ayrılığı giderilsin: Birleşti! 2. aşama projesi TWINNING- başladı, yine DSİ-ÇOB ortaklığında ğ
DSİ nin SÇD-EHY hazırlığığ Havza yönetim komiteleri Merkezi planlama - DSI (Üst kurul) Su işletmeleri Su kullanıcı grupları Enerji ve T.K.B., Çevre Bakanlığı, Dışişleri ibakanlığı, lğ İçişleri Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Maliye Bakanlığı, Bayındırlık Bakanlığı, DPT, Belediyeler İl Özel İdareleri DSİ Havza birimleri İller Bankası (ekonomik düzenleyici) Yerel Çevre Birimleri Kaynak: DSİ
1998 de başlıyor Uluabat Gölü İlk katılımcı Sulak Alan Yönetim Planı WWF-Türkiye, ÇOB ve diğer ilgi grupları WWF-Türkiye nin rolü: Kolaylaştırıcılık, biraraya getirme Gerekli analizler, Yerelde toplantılar, birlikte çalışma 2003-2006 1. Yönetim Planı Uygulamalar, etkin sahiplenme 2006-2009 2. Yönetim Planı Sulak Alanların Korunması Yönetmeliği, USAK, (Y)İSAK Sekreterya ÇOB Sahiplenme zayıfladı Sadece ÇOB un görevi ve insitayifinde!
Doğal SİT, ÖÇK, ÖBA, ÖKA Tuz Gölü 3 il sınırında, Konya Havzasının parçası 200.000 nüfus, tuz üretimin %60ı Kurutma (tarım) ve Kirletme (ev, endüstri, tarım) 2004 Temmuz da WWF-TR ve ÖÇKKB Suyu kullanan ve yönetenler birarada Yerelde toplantılar ile somut çözüm önerileri Sonuçta kuru-sıvı atık tesisleri, damla sulamanın yaygınlaşması, 70.000 yeraltı su kuyusunun sayımı ( havza bütçesi) Yönetim Modeli arayışı : Ocak 2007 çalıştayı
Gediz Deltası ÖKA, Ramsar Alanı İzmir Kuş Cenneti Birliği, ÇOB, Valilik, Ege Doğa, ğ Doğa ğ Drn Belediyeler Birliği zemininde Birlik Müdürlüğü, Bütçe, İnsan kaynağı Onaylanan Yönetim Planı Asil Üyeler: Belediyeler, Doğal Üyeler: Diğerleri Belediye Başkanlarının etkinliği ÇOB örnek gösteriyor
Ereğli Sazlıkları - Akgöl ÖKA, Doğal SİT, Konya Havzasının parçası Kurutma, %10 kaldı! Aşırı tarımsal su kullanımı GEF II Yaygınlaştırma Alanı WWF-Türkiye, ESKOD, ÇOB Ortak proje ile Yönetim Planı süreci Sorunlar, Çözümler, Etkinlik Planı Yönetim Modeli: İSAK a bağlı teknik çalışma grubu veya Birlik
Fırtına Vadisi ÖKA, ÖBA, 9 sıcak nokta, Avrupada ilk 100de WWF-Türkiye, ÇOB, Rize Valiliği Kirletme ve aşırı-plansız turizm baskısı 2007 ile Yönetim Planı süreci Alanda ve ilde ilgi grubu toplantıları Pilot uygulamalar, Alan koruma rehberleri Aralık 2007 ile YP taslağının ğ oluşumuş Yönetim Modeli : Muhtemelen: Yürütme Kurulu (İSAK a bağlı teknik çalışma grubu)
Eğirdir Gölü ÖKA, İçme ve Kullanma Suyu Koruma Sahası Antalya Turizm için de gerekli, rezerv alanı! YP süreci 2006 nın ikinic yarısında başladı ÇOB, Isparta Valiliği. WWF-Türkiye destek veriyor Alan toplantıları, sosyo-ekonomi vb. analizler YP dökümanı tamamlanma aşamasında Yönetim Modeli üzerinde çalışılıyor! Birlik?, Yürütme Kurulu?
SUYUMUZA SAHİP ÇIKALIM!..
Su Kaynakları Programı
Su Kaynakları Programı Buket Galena Ceren Mustafa Çağrıdeniz
Teşekkürler.. WWF-Türkiye Su Ekibi Müdür - Buket Bahar Dıvrak bdurmaz@wwf.org.tr Program Sorumlusu Ceren Ayas cayas@wwf.org.tr Alan Koordinatörü Çağrıdeniz ğ Eryılmaz ceryilmaz@wwf.org.tr Program Sorumlusu Galena İş galena@wwf.org.tr Program Sorumlusu Mustafa Özgür Berke mberke@wwf.org.tr