Yürütücü Kuruluş Çevre ve Orman Bakanlığı. Uygulayıcı Kuruluş Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Donör Kuruluş Küresel Çevre Fonu (GEF)

Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi Ulusal Kapasite Eylem Planı ulusal paydaşların katkıları ile T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı tarafından hazırlanmıştır. Yürütücü Kuruluş Çevre ve Orman Bakanlığı Uygulayıcı Kuruluş Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) Donör Kuruluş Küresel Çevre Fonu (GEF) Bilgi ve rapora erişmek için Çevre ve Orman Bakanlığı Dış İlişkiler ve Avrupa Birliği Dairesi Başkanlığı Söğütözü Cad. No:14/E Beştepe Ankara/TÜRKİYE Tel : +90 312 207 54 11-12 Faks: +90 312 207 54 54 Proje web sitesi: http://www.ncsa-turkey.cevreorman.gov.tr ISBN : 978-605-393-080-8 Çevre ve Orman Bakanlığı Yayınları No: 412 Bu Ulusal Kapasite Eylem Planı nın bütün hakları T.C. Çevre ve Orman Bakanlığı na aittir. Kaynak göstermek kaydıyla yayın ve referans olarak kullanılabilir. Ankara, 2011

ÖNSÖZ Ulusal Kapasite Eylem Planı nın ana amacı, üç Rio Sözleşmesi nin (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi) etkin bir şekilde uygulanması için ulusal kapasitenin bireysel, kurumsal ve sistemsel olarak değerlendirilmesi doğrultusunda belirlenen ve üç Sözleşmeyi de kapsayan sinerji alanlarında yapılacak eylemleri belirlemektir. Bu amacı gerçekleştirebilmek için, Çevre ve Orman Bakanlığı, Birleşmiş Milletler Çevre Programı, Küresel Çevre Fonu desteğiyle, Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesi nin Değerlendirilmesi Projesi ni başlatmıştır. Proje kapsamında, biyolojik çeşitlilik, iklim değişikliği ve çölleşmeyle mücadele konularında, Türkiye nin mevcut durumunun incelenmesi, kapasite boşluklarının belirlenmesi ve kapasite geliştirilmesi için ihtiyaçlarının ortaya konması amacıyla tüm paydaşların katıldığı üç adet çalıştay düzenlenmiş ve sonucunda ulusal tematik raporlar hazırlanmıştır. Kapasite değerlendirme çalışması süreci gereği, tematik raporların hazırlanmasından sonra, raporlarda belirlenen yükümlülükler bazındaki kapasite boşlukları ele alınarak kesişen kapasite boşlukları belirlenmiş ve kesişen konular ortaya konmuştur. Daha sonra, kesişen kapasite boşluklarından hareketle üç sözleşmeyi de ilgilendiren sinerji alanları belirlenmiştir. Böylece, düzenlenen Kesişen Konular/Sinerji Çalıştayı sonrasında, Kesişen Konular/Sinerji Raporu oluşturulmuştur. Kapasite değerlendirme çalışması sürecinin son aşamasında, Ulusal Eylem Planı Çalıştayı düzenlenmiş ve belirlenen sinerji alanlarında, kapasite boşluklarını ortadan kaldıracak ve Türkiye nin Ulusal Kapasitesini geliştirecek eylemler somut olarak ortaya konmuştur. Bu Ulusal Eylem Planı ile Türkiye nin Rio Sözleşmeleri kapsamında yükümlülüklerini yerine getirebilmesi için gerçekleştirmesi gerekli görülen eylemler ve ilkeler ortaya konmuş, izleme ve değerlendirme kriterleri ve sistemi oluşturulması önerilmiştir. Eylem Planı hazırlanması aşamasında, ulusal planlar, programlar ve politikalar incelenmiş, her eylem ulusal plan ve programlar ile ilişkilendirilmiştir. Rio Sözleşmeleri kapsamında Türkiye nin yükümlülüklerini yerine getirmesi için bireysel, kurumsal ve sistemsel kapasitesinin geliştirilmesinin; kaynak israfı olmadan ulusal öncelikler çerçevesinde gerekli eylemlerin gerçekleştirilmesi sonucunda olması beklenmektedir. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın sürdürülebilir olması, Raporda önerilen izleme ve değerlendirme sisteminin kurulmasına bağlıdır. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın, istenilen başarıya ve sonuca ulaşabilmesi, Planda her eylem için belirlenen koordinasyonu gerçekleştirecek kurum/kuruluş ve işbirliği yapılacak kurumların/ kuruluşların üzerlerine düşen sorumluluk ve görevleri yerine getirmeleri ile sağlanacaktır. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın hazırlanmasında tüm emeği geçenlere teşekkürlerimizi sunarken, ülkemizde çevre koruma çabalarına katkı sağlayacak bu planın uygulanması için tüm ilgili kurum ve kuruluşların gerekli duyarlılığı göstereceğine inanıyoruz. T.C. ÇEVRE VE ORMAN BAKANLIĞI ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI İ

ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

KISALTMALAR AB AÇA AKAKDO AR-GE BİB BM (UN) : Avrupa Birliği : Avrupa Çevre Ajansı : Arazi Kulanımı, Arazi Kullanım Değişikliği ve Ormancılık : Araştırma Geliştirme : Bayındırlık ve İskân Bakanlığı : Birleşmiş Milletler BMÇP (UNEP) : Birleşmiş Milletler Çevre Programı BMKP (UNDP) : Birleşmiş Milletler Kalkınma Programı BMBÇS BMÇMS BMİDÇS CBS ÇED ÇOB DB DMİ DPT DSİ ETKB GCM GDO GEF İB İDKK KOBİ KTB : Birleşmiş Milletler Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi : Birleşmiş Milletler Çölleşmeyle Mücadele Sözleşmesi : Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi : Coğrafi Bilgi Sistemleri : Çevresel Etki Değerlendirmesi : Çevre ve Orman Bakanlığı : Dışişleri Bakanlığı : Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü : Devlet Planlama Teşkilatı : Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü : Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığı : Küresel Çevrim Modelleri : Genetiği Değiştirilmiş Organizmalar : Küresel Çevre Fonu (Global Environment Facility) : İçişleri Bakanlığı : İklim Değişikliği Koordinasyon Kurulu : Küçük ve Orta Boy İşletmeler : Kültür ve Turizm Bakanlığı ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI İİİ

MB MEB MSB NCSA ÖİK RCM RTÜK SÇD SOY STB STK TBMM TKB TOBB TÜBİTAK TÜİK TÜSİAD UB UBSEP UÇEP UÇMEP UKEP YAS YÖK : Maliye Bakanlığı : Milli Eğitim Bakanlığı : Milli Savunma Bakanlığı : National Capacity Self-Need Asessment for Global Environmental Management (Küresel Çevre Yönetimi için Ulusal Kapasite İhtiyaçlarının Değerlendirilmesi) : Özel İhtisas Komisyonu : Bölgesel Çevrim Modelleri : Radyo-Televizyon Üst Kurulu : Stratejik Çevresel Değerlendirme : Sürdürülebilir Orman Yönetimi : Sanayi ve Ticaret Bakanlığı : Sivil Toplum Kuruluşu : Türkiye Büyük Millet Meclisi : Tarım ve Köy İşleri Bakanlığı : Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği : Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu : Türkiye İstatistik Kurumu : Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği : Ulaştırma Bakanlığı : Ulusal Biyolojik Çeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı : Ulusal Çevre Stratejisi ve Eylem Planı : Çölleşme ile Mücadele Türkiye Ulusal Eylem Programı : Ulusal Kapasite Eylem Planı : Yer Altı Suyu : Yüksek Öğretim Kurumu İV ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ KISALTMALAR İÇİNDEKİLER i iii v 1.YÖNETİCİ ÖZETİ 1 2.GİRİŞ 7 3.YÖNTEM 8 4. KALKINMA PLANI, ULUSAL STRATEJİ VE EYLEM PLANLARI 9 5. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 11 5.1. KAPASİTE GELİŞTİRME İLKELERİ 11 5.2. KESİŞEN KONULAR, SİNERJİ VE EYLEMLER 12 5.3. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 18 5.3.1. Ulusal ve Sektörel Entegrasyon 19 5.3.2. Sürdürülebilir Arazi Yönetimi 27 5.3.3. İklim Değişikliğinden Etkilenebilirlik Düzeyi ve Uyum 37 5.3.4. Veri Toplama, İzleme, Değerlendirme ve Raporlama 41 5.3.5. Araştırma, Geliştirme, Eğitim/Öğretim ve Teknik İşbirliği 47 5.3.6. Paydaşların Aktif Katılımı, Bilinçlendirilmesi ve Eğitimi 55 6. İZLEME VE DEĞERLENDİRME 65 KAYNAKÇA 67 KATILIMCI KURUM VE KURULUŞLAR 68 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI V

ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

1. YÖNETİCİ ÖZETİ Ulusal Kapasite Eylem Planı (UKEP), Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) kanalıyla Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından finanse edilen ve Rio Sözleşmeleri olarak adlandırılan, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi nin Türkiye de uygulanması için mevcut ulusal kapasitenin ortaya konması, kapasite ihtiyaçlarının belirlenmesi ve önceliklendirilmesi, üç sözleşme arasındaki kesişen konuların ve sinerji alanlarının ortaya çıkarılmasını amaçlayan Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesi nin Değerlendirilmesi Projesi kapsamında hazırlanmıştır. UKEP, her üç Sözleşme için ilgili kurum ve kuruluşların temsilcilerinin oluşturduğu tematik çalışma gruplarının çalıştaylarda alınan katkılarıyla nihai hale getirilen Tematik Raporlar ve bu raporlara dayalı olarak hazırlanan Kesişen Konular/Sinerji Raporu esas alınarak hazırlanmıştır. Tematik raporlar, Kesişen Konular/Sinerji raporları ile: Arazi bozunumu/çölleşme, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitlilik alanında mevcut durum ortaya konulmuş, kapasite boşluk ve kapasite ihtiyaçları belirlenmiş ve önceliklendirilmiştir, Belirlenen kapasite boşluklarından hareketle üç sözleşme yönünden kesişen konular ve her kesişen konu bazında sinerji alanları belirlenmiştir. Ulusal Kapasite Eylem Planı ile: Belirlenen kesişen konular ve sinerji alanları için kapasite ihtiyaçları tanımlanmış, geleceğe yönelik eylem ve hedefler ortaya konulmuştur, Tanımlanan eylem ve hedefler ülkenin sürdürülebilir kalkınma hedefleri, ulusal program, strateji ve planları ile ilişkilendirilmiştir, Her sinerji alanı için bir çizelge hazırlanmış ve bu çizelge de sinerji alanına dair gerekçe, sinerji alanının ulusal politikalar ve planlama araçları ile ilişkisi, ana faaliyetler, uygulamadan sorumlu kuruluş ve diğer paydaşlar, uygulama takvimi ve izleme ve değerlendirme göstergeleri sunulmuştur. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın amacı, üç Rio Sözleşmesi nin (Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi, Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi ve Çölleşme İle Mücadele Sözleşmesi) etkin bir şekilde uygulanması için üç Sözleşmeyi de kapsayan sinerji alanlarında yapılacak eylemleri belirleyerek mevcut kapasitenin artırılmasını, yapılacak çalışmalarda tekrarların önlenmesini ve zaman, insan kaynakları ve finansal açıdan etkin uygulamalar yapılmasını sağlamaktır. Bu bağlamda Ulusal Kapasite Eylem Planı nın esasını oluşturan kesişen konular, sinerji alanları ve eylemler aşağıda yer almaktadır. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 1

1. Ulusal ve Sektörel Entegrasyon: 1.1. Ulusal Eylem Planlarının tamamlanması, güncellenmesi ve etkinleştirilmesi; Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı nın tamamlanması, Ulusal Çölleşme ile Mücadele Eylem Planı nın güncellenmesi, UBSEP in etkinleştirilmesi, Tamamlanan ve güncellenen, Rio Sözleşmeleri Eylem Planlarının bir çalıştay ile kamuoyuna duyurulması, Eylem planlarının uygulanmasını sağlamak için mekanizmaların oluşturulması, Üç sözleşmeye ilişkin eylem planlarına katkı sağlayan diğer eylem planlarının tamamlanması ve güncellenmesi uygulamaya aktarılması. 1.2. Üç tematik alana yönelik stratejilerin sektörel plan ve politikalara entegre edilmesi için gerekli düzenlemelerin (yasal, kurumsal, ekonomik vb.) yapılması; Çölleşme ile mücadele, biyolojik çeşitlilik ve iklim değişikliği ile mücadelede en çok etkisi olan yatırımcı sektörlerin plan ve politikalarındaki boşlukların ve uyumsuzlukların belirlenmesi (örneğin; madencilik, turizm, enerji vs.) ve bu sektörlerde entegrasyona yönelik projeler yapılması, Pilot projelerin sonuçlarının mevzuata ve uygulamaya entegrasyonu, Ekonomik araçların geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, Taslak SÇD Yönetmeliği ne üç tematik alana yönelik stratejilerin aktarılması. 1.3. Ulusal düzeyde, Rio Sözleşmeleri arasında koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması; Üç Sözleşmenin etkin uygulanması için bir koordinasyon kurulunun oluşturulması, İlgili kurumlarda imkânlar ölçüsünde sözleşmeler ile ilgili bir birim oluşturulması, Yüksek Çevre Kurulu na işlerlik kazandırmak için bir yönetmelik hazırlanması. 1.4. Koordinasyon ve işbirliği için kapasite geliştirme; İşbirliği ve koordinasyon sağlanması için ağ(network) kurulması, Koordinasyon ve işbirliği ağının sürekliliğini sağlamak için görev yapacak personelin eğitimi. 2 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

2. Sürdürülebilir Arazi Yönetimi: 2.1. Sürdürülebilir arazi yönetimi stratejisinin belirlenmesi; Sürdürülebilir arazi yönetimi için bir ortak üst kurul oluşturulması, Sürdürülebilir arazi yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi. 2.2. Sürdürülebilir arazi yönetiminin sağlanması amacıyla mevzuatın gözden geçirilerek gerekli hukuki düzenlemelerin yapılması; Mevcut arazi yönetim sistemlerinin ve mevzuatın gözden geçirilmesi için ilgili kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşan bir bilimsel teknik çalışma grubunun oluşturulması, Mevcut idari yapı ve mevzuattaki eksiklik ve boşlukların belirlenmesi ve ihtiyaçların ortaya konması, Yasalardaki istisnai hükümlerin yükümlülükler açısından gözden geçirilmesi, Gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması. 2.3. Bütüncül ve sürdürülebilir havza yönetim stratejisinin belirlenmesi; Bütüncül ve sürdürülebilir havza yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi, Bütüncül ve sürdürülebilir havza yönetimine uygun gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması, Katılımcı havza yönetim mekanizmalarının (birlikler vb) oluşturulması, tüm havzalarda yaygınlaştırılması. 2.4. Her ölçekte ve kapsamda yapılan planlarda Rio Sözleşmelerinin yükümlülükleri dikkate alınarak gerekli düzenlemelerin yapılması; Mevcut planlama sisteminin gözden geçirilmesi ve bütüncül planlama için eksiklik ve ihtiyaçların belirlenmesi, Mevzuat düzenlemelerinin ekosistem yaklaşımı esas alınarak yapılması, Planlama ile ilgili sorumluluk ve yükümlülük sahibi kurumlarda bilinç oluşturularak, farkındalık yaratılmasına yönelik hizmet içi eğitimler düzenlenmesi. 2.5. Sürdürülebilir arazi yönetim projelerinin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir arazi yönetimi için sürdürülebilir finans mekanizmalarının oluşturulması; Sürdürülebilir arazi yönetim modelinin geliştirilmesi için projelerin yapılması, Sürdürülebilir finans için ulusal ve uluslararası finans kaynaklarını da içeren entegre bir strateji geliştirilmesi. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 3

3. İklim Değişikliğinden Etkilenebilirlik Düzeyi ve Uyum: 3.1. Uyum Eylem Planının hazırlanması; İklim değişikliğinden etkilenebilirlik alanlarının bilimsel ve katılımcı yöntemler yardımıyla, Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen Su kaynakları (yönetimi), Gıda güvenliği (ve tarım), Doğal Afetler (ve risk yönetimi), Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri, Halk Sağlığı konu başlıkları doğrultusunda ulusal ölçekte tespiti, Uyum Eylem Planı nın hazırlanması için tüm sektörlerle ilişkili öncelikli konuların coğrafik bölgelerde dikkate alınarak tespit edilmesi, Rio Sözleşmelerini kapsayan ve Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ne uygun Uyum Eylem Planları taslağının hazırlanması, Uyum Eylem Planı nın uygulamaya konulması için gerekli kurumsal ve yasal düzenlemelerin yapılması, Etkilenebilirlik ve Uyumla ilgili izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması. 3.2. Rio Sözleşmeleri kapsamında etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi için finans mekanizmalarının oluşturulması; İklim değişikliğine uyumun ve etkilenebirliğin ulusal, bölgesel ve yerel politikalara, sürdürülebilirlik yolunda ve Türkiye nin kalkınma hedefleri çerçevesinde entegre edilmesi için sektörel ve ulusal çalışmalar yapılması, Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen konu başlıkları kapsamında etkilenebilirlik ve uyum ile ilgili projelerin belirlenmesi ve hazırlanması, uygulanıp izlenmesi, Etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi ve uygulanması için sürdürülebilir finansal mekanizmalarının oluşturulması ve ilgili yasal (teşvik ve destek kriterleri dâhil) düzenlemenin yapılması. 4. Veri Toplama, İzleme, Değerlendirme ve Raporlama: 4.1. Rio Sözleşmeleri kapsamında veri tabanı sisteminin oluşturulması; Üç sözleşmeyi de kapsayan ulusal veri tabanı (veri depolama ve yönetimi) merkezinin kurulması, Rio Sözleşmelerinin esaslarını dikkate alarak, her tematik alan için ve üç tematik alanın ortak çalışmalarına yönelik veri toplama standartlarının belirlenmesi, İlgili kurumların elemanlarının eğitilmesi, Veri tabanı merkezinin ve tematik alanlarda veri toplayan kurumların eleman, ekipman ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması, Veri doğrulama mekanizmalarının geliştirilmesi. 4.2. Çölleşme, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitliliğe yönelik ulusal izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması; İzleme ve değerlendirme sitemine yönelik göstergelerin geliştirilmesi, Veri sistemine erişimin düzenlenmesi, 4 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

İzleme ve değerlendirme için prosedürlerin standart hale getirilmesi, Eylem planlarının uygulanmasını izlemek için bir mekanizma oluşturulması. 4.3. Rio Sözleşmeleri kapsamında yükümlülüklere ilişkin raporlama sisteminin oluşturulması; Raporlama için standart prosedürlerin belirlenmesi, Seçilen elemanların raporlama konusunda eğitilmeleri, Raporlama için bilgi ağı oluşturulması. 5. Araştırma, Geliştirme, Eğitim/Öğretim ve Teknik İşbirliği: 5.1. Sözleşmelerin sinerji içinde etkin uygulanmasına yönelik araştırma-geliştirme çalışmalarına destek sağlanması; Destek sağlanacak araştırma -geliştirme konularında öncelikli konuların belirlenmesi, Ar-Ge desteği veren kurum ve kuruluşların ilke ve esaslarının öncelikli konular açısından güncellenmesi, Destek için finansal mekanizmaların oluşturulması. 5.2. Her üç Sözleşme konuları açısından hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve eğitim/öğretim sisteminin bu açıdan geliştirilmesi; İlgili personele müzakere eğitiminin verilmesi, Hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi, Sözleşme konuları ile ilgili eksikliklerin belirlenmesi için bilimsel bir çalışma grubu oluşturulması, Bulguların geniş katılımlı bir çalıştay ve bu konuda yapılacak yayınlar ile tüm paydaşlara sunulması, Eğitim/öğretim programları ve sistemlerinin güncellenmesi ve geliştirilmesi, Üniversitelerde ilgili alanlarda merkez kurulması, Karar vericilerin bilinçlendirilmesi, Çalışanların Rio Sözleşmeleri açısından bütüncül yaklaşım konusunda eğitimi, Her bir sözleşmede çalışanların diğer iki Rio Sözleşmesi açısından bilgilendirilmesi, Yapılacak tüm çalışmalarla ilgili olarak görev alacak personelin gerekli eğitimler verilerek, aldıkları eğitim kapsamında çalışmalarının sürekliliğinin sağlanması. 5.3. Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların Rio Sözleşmeleriyle ilgili araştırma ve geliştirme projelerini desteklemelerinin sağlanması; Teknik işbirliği imkânlarının oluşturulması, Ortak projelerin geliştirilmesi, Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların, projeleri desteklemeleri için bir strateji geliştirilmesi. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 5

5.4. Etkilenebilirlik ve uyum konusunda eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılması; İDKK tarafından DSİ koordinatörlüğünde kurulan Uyum Çalışma Grubu üyelerine düzenli aralıklarla eğitim sağlanması, Etkilenebilirlik ve uyum konularında kilit paydaşlar için eğitim ve bilgilendirme çalıştaylarının düzenlenmesi. 6. Paydaşların Aktif Katılımı, Bilinçlendirilmesi ve Eğitimi: 6.1. Halkın iklim değişikliği, çölleşme ve biyolojik çeşitlilik konularında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi; Bilgilendirme ve bilinçlendirme için bir strateji belirlenmesi, Yayın, doküman ve benzeri materyal hazırlanması, Basın ve yayın kuruluşlarıyla işbirliği ve ortak projeler geliştirilmesi, Bilgilendirme ve Bilinçlendirmeye yönelik sertifika programlarının yaygınlaştırılması. 6.2. Yerel paydaşların güçlendirilmesi; Ortak projeler geliştirilmesi, Teknik destek ve uzman eleman desteği sağlanması, Proje hazırlama eğitimleri verilmesi, Sözleşmelerin ulusal uygulama süreçlerine halkın aktif katılımı için alternatif gelir kaynakları sağlayan projelerin geliştirilmesi. 6.3. Sözleşmelerin uygulanmasında özel sektörün sorumluluk almasının/paylaşmasının sağlanması; Özel sektörün sorumluluk alması için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, Eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının yapılması ve işbirliğinin geliştirilmesi, Sosyal sorumluluk projelerinin geliştirilmesi, Özel sektörü yönlendirmek için sosyal ve ekonomik araçların belirlenmesi. Özel sektörün faaliyet alanına Rio Sözleşmelerinin yükümlülüklerinden doğan gereklilikleri entegre etmesi. 6.4. Rio Sözleşmeleri kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapılması; Ortak projeler yürütülmesi, Materyal ve uzman desteği sağlanması. 6.5. STK ların bilinçlendirme ve eğitim sürecine dâhil edilmesi; Rio Sözleşmeleri bağlamında STK ların bilinçlendirilmesi ve eğitimi, STK ların halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesi konusunda rol almalarının sağlanması. 6 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

2. GİRİŞ Rio Sözleşmeleri Kapsamında Türkiye nin Ulusal Kapasitesinin Değerlendirilmesi Projesi (NCSA), ÇOB ve Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) tarafından yürütülmekte ve Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından finanse edilmektedir. Ulusal Kapasitenin Değerlendirilmesi (National Capacity Self-Assessment; NCSA) projelerinin amacı, Rio Sözleşmeleri ve çok taraflı çevre anlaşmalarına ilişkin küresel çevre yönetimi konularını ele almak üzere, ulusal öncelikli kapasite oluşturma ihtiyaçlarını belirlemektir. Ulusal öncelikli kapasite oluşturma süreci NCSA nın birbirini takip eden iki temel sürecin çıktılarına dayandırılmaktadır. Birbirini takip eden bu iki temel süreç: Üç Sözleşmeye yönelik tematik değerlendirme, tematik değerlendirmelerle bağlantılı kesişen konuların ve sinerji alanlarının belirlenmesi, Kesişen konular ve sinerji alanları ile ilgili kapasite oluşturma eylem planının oluşturulmasıdır. Bu süreçlerin sonucunda da tüm sürecin anlatıldığı Nihai Proje Raporu elde edilecektir. Ulusal Kapasite Eylem Planı; üç tematik alana ait Ulusal Tematik Raporlar, Kesişen Konular/ Sinerji Raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Özel İhtisas Komisyonu Raporları ve ilgili Eylem Planlarındaki strateji ve öncelikler temel alınarak hazırlanmıştır. Ulusal Kapasite Eylem Planı nda her sinerji alanı için eylemler belirlenmiş ve her sinerji alanı için gerekçe, ulusal plan ve programlarla ilişkisi, amaç, izleme ve değerlendirme göstergeleri, paydaşlar ve koordinatör kurum/kuruluşlar belirlenmiştir. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 7

3. YÖNTEM Ulusal Kapasite Eylem Planı nda, Kesişen Konular/Sinerji Raporu nda belirlenen 6 adet öncelikli kesişen konu ve bu konular kapsamında belirlenen sinerji alanları ele alınmıştır. Sinerji alanları, Dokuzuncu Kalkınma Planı, ilgili Özel İhtisas Komisyonu Raporları, UÇEP, UBSEP ve UÇMEP kapsamında uygunluk ve öncelikler yönünden incelenmiş ve bu programlarla ilişkilendirilmiştir. Kesişen konular, sinerji alanları ve taslak eylemler listesi hazırlanmıştır. Her taslak eylemin süresi (kısa, orta ve uzun vade), koordinatör kurum/kuruluş, paydaşlar ve her bir sinerji alanı için finans kaynakları ve izleme-değerlendirme göstergelerini içeren çizelgeler hazırlanarak Ulusal Kapasite Eylem Planı Çalıştay katılımcılarına çalıştay öncesi gönderilmiştir. 9 10 Mart 2010 tarihlerinde Ankara da gerçekleştirilen Çalıştay da taslak sinerji alanları ve eylemler tartışılmıştır. Çalıştay da tamamlanamayan her eylem için süre, koordinatör kurum/kuruluş, paydaşlar ile sinerji alanları için finans kaynağı ve izleme-değerlendirme göstergelerine ilişkin hazırlanan taslak çizelgeler, Çalıştay sonrası tüm katılımcılara görüşleri alınmak üzere gönderilmiştir. Ayrıca, ilgili Bakanlık, kurum ve kuruluş yetkilileri ziyaret edilerek, yukarıda belirtilen konularda görüşmelerde bulunulmuş, ilave görüş ve önerileri alınmıştır. Daha sonra, 24 Mart 2010 tarihinde Ankara da düzenlenen bir günlük Çalıştay da, katılımcıların görüş ve önerileri, ilgili kurum ve kuruluş temsilcilerinin görüşleri doğrultusunda hazırlanan taslak eylemlerle ilgili Çizelgeler son kez katılımcıların görüş ve önerilerine sunulmuş, tartışılmış ve kesinleştirilmiştir. Kapasite boşluklarını gidermek ve kapasite geliştirmek için belirlenen eylemler ile ilgili olarak Ulusal Kapasite Eylem Planı, yukarıda belirtilen tüm süreç sonucunda oluşturulmuştur. Ulusal Kapasite Eylem Planı nı oluşturmak için her sinerji alanı için ayrı çizelge oluşturulmuştur. Söz konusu çizelgelerde her sinerji alanı için gerekçe, ulusal öncelik, plan ve programlarla ilişkisi, amaçlar, beklenen çıktılar, izleme ve değerlendirme göstergeleri, finans kaynakları, paydaşlar, koordinatör kurum/kuruluş, eylemler ve eylemlerin iş zaman planı belirlenmiştir. Son olarak, Ulusal Kapasite Eylem Planı na yönelik izleme ve değerlendirme göstergeleri oluşturulmuştur. 8 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

4. KALKINMA PLANI, ULUSAL STRATEJİ VE EYLEM PLANLARI Kalkınma Planları, Türkiye nin ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda bütüncül bir yaklaşımla izleyeceği politikaları ve gerçekleştireceği uygulamaları ortaya koyan temel politika dokümanıdır. Stratejik yaklaşımın benimsendiği Dokuzuncu Kalkınma Planı nda; uygulamada etkinlik ve şeffaflığın sağlanması ve hesap verebilirliğe zemin oluşturulması amacıyla, Planda etkili bir izleme ve değerlendirme mekanizmasına yer verilmiştir. Bu özelliği ile Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013); AB ye üyelik sürecinin gerektirdiği Katılım Öncesi Ekonomik Program ve Uyum İçin Stratejik Çerçeve gibi dokümanların yanında, başta Orta Vadeli Program olmak üzere diğer ulusal ve bölgesel plan ve programlar ile sektörel ve kurumsal strateji belgelerinin dayanağını oluşturmaktadır. Ulusal Eylem Planları da, Kalkınma Planları ve kalkınma planlarına temel oluşturan Özel İhtisas Komisyonu Raporlarında belirlenen ilke, prensip ve öncelikler doğrultusunda hazırlanmaktadır. Ülkemizin temel politika dokümanı olan Kalkınma Planı ve kalkınma planlarına temel oluşturan Özel İhtisas Komisyonu Raporları ile Kalkınma Planı nda belirtilen temel amaç, strateji ve ilkeler çerçevesinde hazırlanan ilgili Ulusal Eylem Planları ve raporları Ulusal Kapasite Eylem Planı nın dayanaklarını oluşturmaktadır. Dokuzuncu Kalkınma Planı nda, doğal ve kültürel varlıklar ile çevrenin gelecek nesilleri de dikkate alan bir anlayış içinde korunması ilkesi doğrultusunda Çevrenin Korunması ve Kentsel Altyapının Geliştirilmesi başlığına ayrıca yer verilerek; sürdürülebilir kalkınma, doğal kaynakların koruma ve kullanma koşullarının belirlenmesi, çevreye duyarlı sektörler için strateji geliştirilmesi, çevre yönetim sistemlerinin oluşturulması, Uluslararası yükümlülüklerin karşılanması, Ülkenin sahip olduğu biyolojik çeşitlilik değerlerinin korunması, sera gazı sınırlandırma politika ve tedbirlerini içeren bir Ulusal Eylem Planı nın hazırlanması ve bunlara ilişkin entegre bilgi sistemlerinin oluşturulması, izleme, denetim ve raporlama altyapısının geliştirilmesi ile özel sektörün katılımının da sağlanarak yeni finansman yöntemlerinin geliştirilmesi, çevre bilincinin geliştirilmesine yönelik eğitim ve kamuoyu bilgilendirme çalışmaları yapılması temel ilkeleri benimsenmiştir. Dokuzuncu Kalkınma Planı, Ulusal Kapasite Eylem Planı nın da temel dayanağını oluşturmaktadır. Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) döneminde Türkiye nin çevre politikasının temel ilkelerini ve çevre yönetiminin gelişme doğrultusunu belirleme amacıyla hazırlanan Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporunda Bugünkü ve gelecek kuşakların temel gereksinimlerinin sağlandığı, yaşam kalitesinin artırıldığı, biyolojik çeşitliliğin korunduğu, doğal kaynakların sürdürülebilir kalkınma yaklaşımıyla akılcı yönetildiği, sağlıklı ve dengeli çevrede yaşama hakkını gözeten politik-yönetsel anlayışın egemen olduğu bir Türkiye. vizyon olarak belirlenmiştir. Raporda, kamusal karar alma ve planlama süreci, kamu-özel sektör-stk ilişkisi, çevresel bilgiye erişim ve çevre veri tabanı, çevre yönetiminin finansmanı, çevre koruma tesisleri yönetimi ve işletme sorunları başlıkları altında: mevcut kurumsal yapının gözden geçirilerek yeniden düzenlenmesi, uluslararası yükümlülükler çerçevesinde eylem planlarının hazırlanması, çevre korumacı politikalarda sektörel bütünleşik çözümlerin benimsenmesi, yetki karmaşasının giderilmesi, çevre teknolojilerinin desteklenmesi ve izleme değerlendirme konularında kurumsal ve yasal olarak öncelikler belirlenmiştir. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 9

Özel ihtisas raporlarından Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ormancılık Özel İhtisas Raporu ve Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmalarında doğrudan referans alınan dokümanlardır. 2005-2023 dönemini kapsayan Ulusal Ormancılık Programında benimsenen ormancılık politikaları temelinde hazırlanan Dokuzuncu Kalkınma Planı nda, ormanların korunması, geliştirilmesi ve faydalanılması ile sürdürülebilir yönetim anlayışı çerçevesinde, ormanların ve alanlarının; bütünlüğünün, biyolojik çeşitliliğinin, sağlığının, gençleşme kapasitesinin ve verimliliğinin korunmasını ve geliştirilmesini sağlayacak çok fonksiyonlu ormancılık faaliyetlerinin, katılımcılık anlayışıyla yönetimi, havza bazında entegre olarak planlanması ve uygulanması temel ilkeler olarak ortaya konmuştur. Diğer önemli bir doküman olan Toprak ve Su Kaynaklarının Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda, Toprak ve su kaynakları nitelik ve nicelikleri ile birlikte belirlenmiş, sınıflandırılmış, güncellenebilir şekilde kayıt altına alınarak veri tabanı oluşturulmuş, toprak ve su kaynakları günün ihtiyaçları ile birlikte gelecek nesillerin ihtiyaçları da düşünülerek koruma, geliştirme ve verimli kullanma prensipleri doğrultusunda sadece ekonomik kazanımlar değil, ekolojik, kurumsal ve toplumsal değerler dikkate alınarak, bilimsel esaslara uygun olarak plânlanmış; kullanıcıları katılımcı, örgütlenmiş ve refah düzeyi artmış; ulusal toprak ve su politikası oluşturulmuş bir Türkiye belirlenmiştir. Dokuzuncu Kalkınma Planı çalışmalarında referans alınan Yerleşme-Şehirleşme ÖİK Raporu nda Temiz hava, toprak ve su, ekolojik süreçlerle uyumlu arazi kullanış dokuları, sağlıklı doğa habitatları, gürültü sorunu olmaması, su baskını, erozyon ve diğer tehlikelere karşı güvenlik, afete duyarlı kentsel dokuları hedefleyen yaklaşımların benimsenmesi çevresel amaç olarak yer almaktadır. Ayrıca, 2009 yılında gerçekleştirilen Kentleşme Şurasında 10 oturum başlığından birisi iklim Değişikliği, Ekolojik Denge, Enerji Verimliliği ve Kentleşme olarak belirlenmiştir Ulusal Kapasite Eylem Planı nı yönlendiren diğer dokümanlar Ulusal Çevre Eylem Planı, Ulusal Biyoçeşitlilik Stratejisi ve Eylem Planı ile Ulusal Çölleşmeyle Mücadele Eylem Planlarıdır. Ulusal eylem planları ile genel olarak toprak ve su kullanım ve yönetimi, ulusal çevre stratejisi ve politikaların belirlenmesi, yönetsel ve yasal yapıdaki düzenlemeler, planlama alanındaki düzenlemeler, Uygulama sistemlerinin oluşturulması, katılım, veri tabanının oluşturulması, izleme, denetim konularında uygulamaya dönük amaç ve stratejiler ve eylemler belirlenmiştir. Çevre ve Orman Bakanlığı nın her üç sözleşmenin de odak noktası olma özelliği dikkate alındığında Bakanlığın Stratejik Planı (2010-2014) Ulusal Kapasite Eylem Planı ile doğrudan ilişkilidir. Stratejik Planda belirlenen 10 adet Stratejik amacın beşi doğrudan Rio sözleşmelerini kapsamaktadır. İklim değişikliğine ilişkin tedbirleri almak, erozyon ve çölleşme ile mücadele etmek, doğal, kültürel, tarihi ve arkeolojik değerleri korumak ve sürdürülebilir yönetimini sağlamak, doğal kaynakların rasyonel kullanımını sağlayacak arazi kullanım kararlarını belirlemek olarak tanımlanan Stratejik Amaçlara ulaşmak için öngörülen Stratejik Hedefler ve bunlara ilişkin göstergeler ile Ulusal Kapasite Eylem Planı nda belirlenen eylemlerin örtüşmesi, Ulusal Kapasite Eylem Planı nın gerçekleşmesi açısından önemlidir. Ulusal Kapasite Eylem Planı nda, her sinerji alanı için Ulusal Öncelik, Plan ve Programlarla İlişkisi başlığı altında, her sinerji alanının Dokuzuncu Kalkınma Planı, Özel İhtisas Komisyonu Raporları ve ilgili Eylem Planları ile ilişkisi kurulmuş, söz konusu bağlantı ve ilişkiler çizelgelerde belirtilmiştir. 10 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

5. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI Ulusal Kapasite Eylem Planı nın ana amacı; üç Rio Sözleşmesinin etkin bir şekilde uygulanması için ulusal kapasitenin bireysel, kurumsal ve sistemsel olarak geliştirilmesini, yapılacak çalışmalarda tekrarların önlenmesini ve zaman, insan kaynakları ve finansal açıdan etkin uygulamalar yapılmasını sağlamaktır. İklim Değişikliği, Biyolojik Çeşitlilik ve Çölleşmeyle ilgili üç tematik alanda kapasite geliştirmek için hazırlanan Ulusal Kapasite Eylem Planı; Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), ilgili Özel İhtisas Komisyonu Raporları, Ulusal Çevre Eylem Planı nın ilgili Raporları, UBSEP ve UÇMEP teki öncelik ve ilkeler ile bu proje kapsamında hazırlanan Ulusal Tematik Raporlar da yer alan öncelikler ile Kesişen Konular/Sinerji Raporu esas alınarak hazırlanmıştır. 5.1. KAPASİTE GELİŞTİRME İLKELERİ Kapasite Geliştirme amaçlarını gerçekleştirebilmek için ilgili kurum ve kuruluşların aşağıda belirtilen ilkeleri uygulamaları ve takip etmeleri gerekmektedir: - Bütüncül Yaklaşım: Kapasite geliştirme çabaları bütüncül bir yaklaşımla gerçekleştirilmeli, mevcut bilgi ve deneyimler de göz önüne alınmalıdır. Kaynakların israfından ve çabaların tekrarlarından kaçınılmalıdır. Ulusal Kapasite Eylem Planı nın çıktıları ve sonuçları, ulusal plan ve programlara yansıtılmalıdır. - Katılımcılık ve Sahiplenme: Tüm paydaşlar, karar verme ve uygulama süreçlerine aktif olarak katılmalıdır. Ayrıca, halkın katılımına özel önem verilmelidir. Sorumlu kurum ve kuruluşlar, eylem planındaki faaliyetleri sahiplenmeli ve gerçekleştirmek için çaba sarf etmelidirler. Ayrıca, eylemlerin gerçekleştirilmesinde diğer paydaşlara sorumluluk almaları konusunda destek verilmelidir. Katılım mekanizmasının etkin olarak uygulanabilmesi, yaygınlaştırılabilmesi için karar vericilerin desteğini almak için gerekli çabalar gösterilmelidir. - Şeffaflık, Esneklik ve Verimlilik: Gerçekleştirilecek eylemler şeffaf olmalı ve her kesime açık olmalıdır. Verimlilik, her zaman ön plana alınmalı ve eylemlerin gerçekleşmesi için her türlü imkândan yararlanılmalıdır. - Önceliklendirme: Kaynakların kısıtlılığı ve aciliyet/önem dikkate alınarak eylemler arasında mutlaka önceliklendirme yapılmalı ve kaynaklar öncelikli eylemlere aktarılmalı ve kaynak israfından kaçınılmalıdır. Hazırlanan Ulusal Kapasite Eylem Planı nın amacının bu olduğu unutulmamalıdır. - Sürdürülebilir Kapasite Geliştirme: Eylemlerin ve bunlara bağlı çıktılarıın sürdürülebilir olması ve kapasite geliştirilmesinin devamlılığı için uygun izleme ve değerlendirme mekanizması kurulmalıdır. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 11

5.2. KESİŞEN KONULAR, SİNERJİ VE EYLEMLER Kesişen Konular/Sinerji Raporunda belirlenen 6 adet Kesişen Konu, 23 adet sinerji alanında, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Özel İhtisas Komisyonu Raporları, ilgili Eylem Planlarındaki öncelik ve stratejiler, Ulusal Kapasite Eylem Planı Çalıştayı sonuçları, Ulusal Tematik Raporlardaki öncelikler dikkate alınarak; ilgili bakanlık ve kuruluş temsilcilerinin görüş ve önerileri ile Proje Yönetim Biriminin destek ve katkılarıyla her sinerji alanında aşağıda gösterilen eylemler belirlenmiştir. Kesişen Konu 1. Ulusal ve Sektörel Entegrasyon: Sinerji Alanı 1.1. Ulusal Eylem Planlarının tamamlanması, güncellenmesi ve etkinleştirilmesi. Eylemler: Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı nın tamamlanması, Ulusal Çölleşme ile Mücadele Eylem Planı nın güncellenmesi, UBSEP in etkinleştirilmesi, Tamamlanan ve güncellenen, Rio Sözleşmeleri Eylem Planlarının bir çalıştay ile kamuoyuna duyurulması, Eylem planlarının uygulanmasını sağlamak için mekanizmaların oluşturulması, Üç sözleşmeye ilişkin eylem planlarına katkı sağlayan diğer eylem planlarının tamamlanması ve güncellenmesi uygulamaya aktarılması. Sinerji Alanı 1.2. Üç tematik alana yönelik stratejilerin sektörel plan ve politikalara entegre edilmesi için gerekli düzenlemelerin (yasal, kurumsal, ekonomik vb.) yapılması. Eylemler: Çölleşme ile mücadele, biyolojik çeşitlilik ve iklim değişikliği ile mücadelede en çok etkisi olan yatırımcı sektörlerin plan ve politikalarındaki boşlukların ve uyumsuzlukların belirlenmesi (örneğin; madencilik, turizm, enerji vs.) ve bu sektörlerde entegrasyona yönelik projeler yapılması, Pilot projelerin sonuçlarının mevzuata ve uygulamaya entegrasyonu, Ekonomik araçların geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi, Taslak SÇD Yönetmeliği ne üç tematik alana yönelik stratejilerin aktarılması. Sinerji Alanı 1.3. Ulusal düzeyde, Rio Sözleşmeleri arasında koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması. Eylemler: Üç Sözleşmenin etkin uygulanması için bir koordinasyon kurulunun oluşturulması, İlgili kurumlarda imkânlar ölçüsünde sözleşmeler ile ilgili bir birim oluşturulması, Yüksek Çevre Kurulu na işlerlik kazandırmak için bir yönetmelik hazırlanması. Sinerji Alanı 1.4. Koordinasyon ve işbirliği için kapasite geliştirme. Eylemler: İşbirliği ve koordinasyon sağlanması için ağ (network) kurulması, Koordinasyon ve işbirliği ağının sürekliliğini sağlamak için görev yapacak personelin eğitimi. 12 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

Kesişen Konu 2. Sürdürülebilir Arazi Yönetimi: Sinerji Alanı 2.1. Sürdürülebilir arazi yönetimi stratejisinin belirlenmesi. Eylemler: Sürdürülebilir arazi yönetimi için bir ortak üst kurul oluşturulması, Sürdürülebilir arazi yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi. Sinerji Alanı 2.2. Sürdürülebilir arazi yönetiminin sağlanması amacıyla mevzuatın gözden geçirilerek gerekli hukuki düzenlemelerin yapılması. Eylemler: Mevcut arazi yönetim sistemlerinin ve mevzuatın gözden geçirilmesi için ilgili kurum ve kuruluş temsilcilerinden oluşan bir bilimsel teknik çalışma grubunun oluşturulması, Mevcut idari yapı ve mevzuattaki eksiklik ve boşlukların belirlenmesi ve ihtiyaçların ortaya konması, Yasalardaki istisnai hükümlerin yükümlülükler açısından gözden geçirilmesi, Gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması. Sinerji Alanı 2.3. Bütüncül ve Sürdürülebilir Havza yönetim stratejisinin belirlenmesi. Eylemler: Bütüncül ve Sürdürülebilir havza yönetimi için amaç, strateji ve politikaların belirlenmesi, Bütüncül ve sürdürülebilir havza yönetimine uygun gerekli idari ve yasal düzenlemelerin yapılması, Katılımcı Havza Yönetim mekanizmalarının (birlikler vb) oluşturulması, tüm havzalarda yaygınlaştırılması. Sinerji Alanı 2.4. Her ölçekte ve kapsamda yapılan planlarda Rio Sözleşmelerinin yükümlülükleri dikkate alınarak gerekli düzenlemelerin yapılması. Eylemler: Mevcut planlama sisteminin gözden geçirilmesi ve bütüncül planlama için eksiklik ve ihtiyaçların belirlenmesi, Mevzuat düzenlemelerinin ekosistem yaklaşımı esas alınarak yapılması, Planlama ile ilgili sorumluluk ve yükümlülük sahibi kurumlarda bilinç oluşturularak, farkındalık yaratılmasına yönelik hizmet içi eğitimler düzenlenmesi. Sinerji Alanı 2.5. Sürdürülebilir arazi yönetim projelerinin yaygınlaştırılması ve sürdürülebilir arazi yönetimi için sürdürülebilir finans mekanizmalarının oluşturulması. Eylemler: Sürdürülebilir arazi yönetim modelinin geliştirilmesi için projelerin yapılması, Sürdürülebilir finans için ulusal ve uluslar arası finans kaynaklarını da içeren entegre bir strateji geliştirilmesi. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 13

Kesişen Konu 3. İklim değişikliğinden Etkilenebilirlik Düzeyi ve Uyum: Sinerji Alanı 3.1. Uyum Eylem Planı nın hazırlanması. Eylemler: İklim değişikliğinden etkilenebilirlik alanlarının bilimsel ve katılımcı yöntemler yardımıyla Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen Su kaynakları (yönetimi), Gıda güvenliği (ve tarım), Doğal Afetler (ve risk yönetimi), Biyolojik Çeşitlilik ve Ekosistem Hizmetleri, Halk Sağlığı konu başlıkları doğrultusunda ulusal ölçekte tespiti, Uyum Eylem Planı nın hazırlanması için tüm sektörlerle ilişkili öncelikli konuların coğrafik bölgelerde dikkate alınarak tespit edilmesi, Rio Sözleşmelerini kapsayan ve Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Stratejisi ne uygun Ulusal İklim Değişikliğine Uyum Eylem Planları taslağının hazırlanması, Uyum Eylem Planı nın uygulamaya konulması için gerekli kurumsal ve yasal düzenlemelerin yapılması, Etkilenebilirlik ve Uyumla ilgili izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması. Sinerji Alanı 3.2. Rio Sözleşmeleri kapsamında etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi için finansman mekanizmalarının oluşturulması. Eylemler: İklim değişikliğine uyumun ve etkilenebirliğin ulusal, bölgesel ve yerel politikalara, sürdürülebilirlik yolunda ve Türkiye nin kalkınma hedefleri çerçevesinde entegre edilmesi için sektörel ve ulusal çalışmalar yapılması, Türkiye nin Uyum Stratejisi çalışmaları kapsamında belirlenen konu başlıkları kapsamında etkilenebilirlik ve uyum ile ilgili projelerin belirlenmesi ve hazırlanması, uygulanıp izlenmesi, Etkilenebilirlik ve uyum projeleri geliştirilmesi ve uygulanması için sürdürülebilir finansal mekanizmalarının oluşturulması ve ilgili yasal (teşvik ve destek kriterleri dâhil) düzenlemenin yapılması. 14 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

Kesişen Konu 4. Veri Toplama, İzleme, Değerlendirme ve Raporlama: Sinerji Alanı 4.1. Rio Sözleşmeleri kapsamında veri tabanı sisteminin oluşturulması. Eylemler: Üç sözleşmeyi de kapsayan ulusal veri tabanı (veri depolama ve yönetimi) merkezinin kurulması, Rio Sözleşmelerinin esaslarını dikkate alarak, her tematik alan için ve üç tematik alanın ortak çalışmalarına yönelik veri toplama standartlarının belirlenmesi, İlgili kurumların elemanlarının eğitilmesi, Veri tabanı merkezinin ve tematik alanlarda veri toplayan kurumların eleman, ekipman ve diğer ihtiyaçlarının karşılanması, Veri doğrulama mekanizmalarının geliştirilmesi. Sinerji Alanı 4.2. Çölleşme, iklim değişikliği ve biyolojik çeşitliliğe yönelik ulusal izleme ve değerlendirme sisteminin kurulması. Eylemler: İzleme ve değerlendirme sitemine yönelik göstergelerin geliştirilmesi, Veri sistemine erişimin düzenlenmesi, İzleme ve değerlendirme için prosedürlerin standart hale getirilmesi, Eylem planlarının uygulanmasını izlemek için bir mekanizma oluşturulması. Sinerji Alanı 4.3. Rio Sözleşmeleri kapsamında yükümlülüklere ilişkin raporlama sisteminin oluşturulması. Eylemler: Raporlama için standart prosedürlerin belirlenmesi, Seçilen elemanların raporlama konusunda eğitilmeleri, Raporlama için bilgi ağı oluşturulması. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 15

Kesişen Konu 5. Araştırma, Geliştirme, Eğitim/Öğretim ve Teknik İşbirliği: Sinerji Alanı 5.1. Sözleşmelerin sinerji içinde etkin uygulanmasına yönelik araştırma-geliştirme çalışmalarına destek sağlanması. Eylemler: Destek sağlanacak araştırma -geliştirme konularında öncelikli konuların belirlenmesi, Ar-Ge desteği veren kurum ve kuruluşların ilke ve esaslarının öncelikli konular açısından güncellenmesi, Destek için finansal mekanizmaların oluşturulması. Sinerji Alanı 5.2. Her üç Sözleşme konuları açısından hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi ve eğitim/öğretim sisteminin bu açıdan geliştirilmesi. Eylemler: İlgili personele müzakere eğitiminin verilmesi, Hizmet içi eğitim programlarının gözden geçirilmesi, Sözleşme konuları ile ilgili eksikliklerin belirlenmesi için bilimsel bir çalışma grubu oluşturulması, Bulguların geniş katılımlı bir çalıştay ve bu konuda yapılacak yayınlar ile tüm paydaşlara sunulması, Eğitim/öğretim programlarının ve sistemlerinin güncellenmesi ve geliştirilmesi, Üniversitelerde ilgili alanlarda merkez kurulması, Karar vericilerin bilinçlendirilmesi, Çalışanların Rio Sözleşmeleri açısından bütüncül yaklaşım konusunda eğitimi, Her bir Sözleşmede çalışanların diğer iki Rio Sözleşmesi açısından bilgilendirilmesi, Yapılacak tüm çalışmalarla ilgili olarak görev alacak personelin gerekli eğitimler verilerek, aldıkları eğitim kapsamında çalışmalarının sürekliliğinin sağlanması. Sinerji Alanı 5.3. Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların Rio Sözleşmeleriyle ilgili araştırma ve geliştirme projelerini desteklemelerinin sağlanması. Eylemler: Teknik işbirliği imkânlarının oluşturulması, Ortak projelerin geliştirilmesi, Üniversite, özel sektör, kamu ve finansal destek sağlayan kuruluşların, projeleri desteklemeleri için işbirliği esaslarını da içeren bir strateji geliştirilmesi. Sinerji Alanı 5.4. Etkilenebilirlik ve uyum konusunda eğitim ve bilgilendirme çalışmaları yapılması. Eylemler: İDKK tarafından DSİ koordinatörlüğünde kurulan Uyum Çalışma Grubu üyelerine düzenli aralıklarla eğitim sağlanması, Etkilenebilirlik ve uyum konularında kilit paydaşlar için eğitim ve bilgilendirme çalıştaylarının düzenlenmesi. 16 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

Kesişen Konu 6. Paydaşların Aktif Katılımı, Bilinçlendirilmesi ve Eğitimi: Sinerji Alanı 6.1. Halkın iklim değişikliği, çölleşme ve biyolojik çeşitlilik konularında bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesi. Eylemler: Bilgilendirme ve bilinçlendirme için bir strateji belirlenmesi, Yayın, doküman ve benzeri materyal hazırlanması, Basın ve yayın kuruluşlarıyla işbirliği ve ortak projeler geliştirilmesi, Bilgilendirme ve Bilinçlendirmeye yönelik sertifika programlarının yaygınlaştırılması. Sinerji Alanı 6.2. Yerel paydaşların güçlendirilmesi. Eylemler: Ortak projeler geliştirilmesi, Teknik destek ve uzman eleman desteği sağlanması, Proje hazırlama eğitimleri verilmesi, Sözleşmelerin ulusal uygulama süreçlerine halkın aktif katılımı için alternatif gelir kaynakları sağlayan projelerin geliştirilmesi. Sinerji Alanı 6.3. Sözleşmelerin uygulanmasında özel sektörün sorumluluk almasının/paylaşmasının sağlanması. Eylemler: Özel sektörün sorumluluk alması için gerekli yasal düzenlemelerin yapılması, Eğitim ve bilinçlendirme çalışmalarının yapılması ve işbirliğinin geliştirilmesi, Sosyal sorumluluk projelerinin geliştirilmesi, Özel sektörü yönlendirmek için sosyal ve ekonomik araçların belirlenmesi, Özel sektörün faaliyet alanına Rio Sözleşmelerinin yükümlülüklerinden doğan gereklilikleri entegre etmesi. Sinerji Alanı 6.4. Rio Sözleşmeleri kapsamında Milli Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapılması. Eylemler: Ortak projeler yürütülmesi, Materyal ve uzman desteği sağlanması. Sinerji Alanı 6. 5. STK ların bilinçlendirme ve eğitim sürecine dâhil edilmesi. Eylemler: Rio Sözleşmeleri bağlamında STK ların bilinçlendirilmesi ve eğitimi, STK ların halkın eğitimi ve bilinçlendirilmesi konusunda rol almalarının sağlanması. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 17

5.3. ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI Her sinerji alanı için aşağıda verilen çizelgeler hazırlanmış ve her çizelgede, sinerji alanının adı, gerekçesi, ulusal öncelik, plan ve programlarla ilişkisi, amaçlar, sinerji alanında önerilen eylemler, izleme ve değerlendirme göstergeleri, finans kaynakları; her eylem için zaman çizelgesi, paydaşlar ve önerilen koordinatör kurum/kuruluş belirtilmiştir. Böylece, her sinerji alanı için tüm bölümlerin tek bir çizelgede kolayca görülmesi sağlanmıştır. Çizelgede gösterilen bölümler ve içeriğe ilişkin bazı açıklamalar aşağıda belirtilmektedir: Gerekçe: Eylemin gerçekleştirilmesine niye ihtiyaç duyulduğu belirtilmektedir. Ulusal Öncelik, Plan ve Programlarla İlişkisi: Sinerji alanının, Dokuzuncu Kalkınma Planı, Özel İhtisas Komisyonu Raporları, Eylem Planlarında yer alan öncelikler ile ilişkisi bu bölümde açıklanmaktadır. Amaçlar: Bu kısımda eylemlerin hizmet edeceği amaçlar belirtilmektedir. Eylemler: Bu bölümde, sinerji alanında önerilen tüm eylemler sıralanmaktadır. İzleme ve Değerlendirme Göstergeleri: Sinerji alanı bazında eylemlerin uygulanmasının izlenmesi ve değerlendirilmesi için belirlenen göstergeler bu bölümde yer almaktadır. Eylemlerin zaman çizelgesi: Bu bölümde her eylemin gerçekleştirilme süresi belirtilmektedir. Finans Kaynakları: Eylemlerin gerçekleşmesi için gereken maliyetin karşılanacağı kaynakları ifade etmektedir. Bu kaynaklar, uluslararası donör kuruluşlar, ulusal kaynaklar ve diğer kaynaklar olarak tanımlanmıştır. Paydaşlar: Eylemlerin gerçekleştirilebilmesi için işbirliği yapılacak kurum/kuruluş ve ilgili birimler burada belirtilmektedir. Belirtilen paydaşlar, ilk aşamada işbirliği yapılması gereken paydaşlar olarak tanımlanmıştır. Ancak eylemlerin gerçekleşmesi aşamasında yapılacak ilave paydaş analizleri sonucunda yeni paydaşlar tanımlanabilecektir. Koordinatör Kurum/Kuruluş: Eylemlerin gerçekleştirilmesi için paydaşlar arasında koordinasyonu sağlayacak kurum/kuruluştur. Eylemler koordinatör kurum/kuruluşun koordinasyonunda tüm paydaşlarla birlikte gerçekleştirilecektir. Önerilen kurullar, mevcut kurumların içinde idari düzenleme ile oluşturulabileceği gibi gerek görüldüğü takdirde yeni bir kurumsal yapıyla da tarif edilebilecektir. 18 ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI

5.3.1. Ulusal ve Sektörel Entegrasyon 5.3.1.1. Ulusal Eylem Planlarının Tamamlanması, Güncellenmesi ve Etkinleştirilmesi ULUSAL EYLEM PLANLARININ TAMAMLANMASI, GÜNCELLENMESİ VE ETKİNLEŞTİRİLMESİ Gerekçe Ulusal eylem planlarının hazırlanması Dokuzuncu Kalkınma Planı nın temel ilkeleri içinde yer almaktadır. BMÇMS kapsamındaki yükümlülüklerin ulusal düzeyde uygulanmasındaki ana araç 2005 yılında uygulanmaya başlanan UÇMEP tir. Sözleşme gereği ulusal programlar katılımcı bir yaklaşımla hazırlanmalı, izlenmeli ve değerlendirilmelidir. Bundan dolayı ulusal programlar dinamik bir yapıda olmalı yönetim yaklaşımının gereği izleme ve değerlendirme sonuçlarına göre sürekli güncellenmek durumundadır. Ayrıca UÇMEP ulusal düzeydeki politikalarla uyumlu olmalı ve ilgili politikalar tarafından desteklenmelidir. Bu kapsamda mevut UÇMEP in güncellenmesi, uygulama araçlarını da içerecek şekilde mevcut UÇMEP stratejisinin geliştirilerek güçlendirilmesi gerekmektedir. Ayrıca, BMİDÇS yükümlülükleri çerçevesinde hazırlık çalışmalarına başlanılan Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı nın tamamlanarak uygulamaya konulması ve UBSEP in de etkinleştirilmesi gerekmektedir. Eylem Planlarının uygulanmalarını sağlamak için bir mekanizma oluşturulması ve Eylem Planlarına katkı sağlayan diğer eylem planlarının da tamamlanması ve güncellenmesi gerekmektedir. Güncellenecek ve hazırlanacak eylem planlarının 3 sözleşme arasındaki kesişen tematik konulara yer verecek biçimde hazırlanması gerekmektedir. Ulusal Öncelik, Plan ve Programlarla İlişkisi Dokuzuncu Kalkınma Planı nda Ülkemiz şartları çerçevesinde ilgili tarafların katılımıyla sera gazı sınırlandırma politika ve tedbirlerini ortaya koyan bir Ulusal Eylem Planı hazırlanarak, BM İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesine ilişkin yükümlülükler yerine getirilecektir, denmektedir. Çevre Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda, Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı ve Uluslararası yükümlülükler çerçevesinde eylem planlarının hazırlanması ve etkin bir şekilde uygulanması önerilmektedir. Toprak ve Su Kaynakları Kullanımı ve Yönetimi Özel İhtisas Komisyonu Raporu nda, Çölleşme ve Erozyona Karşı Ulusal Eylem Planı ile kuraklık ve taşkınlara karşı yönetim planlarının hazırlanması üzerinde önemle durulmaktadır. Amaçlar 1. Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı nın uygulamaya aktarılmasını sağlamak, 2. UÇMEP in güncelleştirilerek uygulamaya aktarılması sağlamak, 3. UBSEP i etkinleştirmek, 4. Eylem Planlarının uygulanmasını sağlamak. Eylemler Ulusal İklim Değişikliği Eylem Planı nın tamamlanması Ulusal Çölleşmeyle Mücadele Eylem Planı nın güncellenmesi Eylem 3 UBSEP nın etkinleştirilmesi ULUSAL KAPASİTE EYLEM PLANI 19