Çe v İrİ Edİt ö r l e r İnİn Con t e n t s Ön Sözü David L. Gallahue nun Çocuklarda Motor Gelişimi Anlamak isimli ilk kitabı 1982 yılında yayınlanmış ve tek yazarlı olarak 3 baskı yapmıştır. Kitap, 1998 yılında David L. Gallahue ve John C. Ozmun un yazarlığında Motor Gelişimi Anlamak; Bebekler, Çocuklar, Ergenler ve Yetişkinler ismi ile basılmış ve 3 kez yayınlanmıştır. 2012 yılında, yazarlara Jackie D. Goodway in eklenmesi ile kitabın 7. Baskısı yapılmış ve Türkçe olarak yayınlanabilmesi için Nobel Yayınevi tarafından gerekli girişimler başlatılmıştır. Etkili öğretim yöntemlerinin standart bir şekilde kullanılması, kitabın en güçlü özelliklerinden biri olarak dikkat çekmektedir. Anahtar Terimler ve Bölüm Yeterlilikleri listesi, her bölümün ilk sayfasını oluşturmakta, böylece okuyucuların o bölümün içeriği ve hedefleri ile ilgili genel bir fikre sahip olmaları sağlanmaktadır. Her bölüm içinde yer alan Anahtar Kavram ve Kavramlar başlıkları altında, o bölümün en önemli konuları vurgulanarak hatırlanması kolaylaştırılmaktadır. Uluslararası Bakış Açıları ve Gelişimsel İkilem başlıkları altında yer alan açıklamalarla kuram ve uygulama arasında bir köprü kurulmakta ve yeni sorular sorularak okuyucunun düşünmesine ortam hazırlanmaktadır. Her bölüm; Düşünme Soruları, Önemli Kaynaklar ve Web Kaynakları ile sonlanırken, öğrenilenlerin pekiştirilmesine ve genişletilmesine olanak sağlamaktadır. Bu kitap, yaşam boyu gelişim sürecinde motor gelişimi öğrenmek isteyen herkes için, biyoloji, eğitim, psikoloji ve sosyoloji alanlarından temel bilgileri etkileyici bir şekilde bir araya getirmektedir. Bu yönü ile spor bilimleri, çocuk gelişimi, özel eğitim, fizyoterapi ve öğretmenlik eğitimi alanında öğrenim gören öğrencilere, akademisyenlere ve uygulama alanında çalışan beden eğitimi öğretmenlerine, antrenörlere, özel eğitimcilere, çocuk gelişimcilere ve fizyoterapistlere temel bir kaynak niteliği taşımaktadır. Bilginin kullanımının insanoğlunun varoluş kalitesini artırma işlevi göz önüne alındığında, bu kitabın öğretmenlerin ve ana babaların çocuklarla yeni bir ilişkiye girmelerine ve ilişkilerinde yeni bir bakış açısına sahip olmalarına katkı sağlayacağı beklenmektedir. Prof. Dr. Dilara Sevimay Özer Doç. Dr. Abdurrahman Aktop vii
Brief Ön Contents Sö z Okuyucu Kitlesi Motor Gelişim Anlamak kitabı motor gelişim dersini ilk kez alan öğrenciler için yazılmıştır. Bu kitap; beden eğitimi, fiziksel ve mesleki terapi, özel eğitim, erken çocukluk eğitimi, ilk ve orta öğretim içerisinde yer alan eğitimciler için kullanılması ve anlaşılması kolay olacak şekilde hazırlanmıştır. Bu kitap anne karnından yetişkinlik sürecine doğru bireyin tanımlayıcı ve açıklayıcı profilini içermektedir. Yaklaşım Gelişim anne karnında başlayan ve yaşam boyu devam eden bir süreçtir. Bu kitapta motor gelişim anne karnından yetişkinliğe kadar olan süreçte ele alınmıştır. Dinamik Sistem Kuramı ve Dönem-Evre Kuramı ile birleştirilmesinden oluşan, Üç Faktörlü Kum Saati Modeli motor gelişimin ürünlerinin ve süreçlerinin hem açıklayıcı hem de tanımlayıcı yönlerini kavramlaştırmak için kullanılan bir benzetmedir. İçindekiler Organizasyon Ünite I: Genel Bilgiler, Okuyucuya motor gelişim alanında gerekli başlangıç bilgilerini sağlar. 1. Bölüm, Motor Gelişimi Anlamak: Genel Bakış, motor gelişim çalışma alanının tarihsel gelişiminin, çalışma yöntemlerinin, araştırma problemlerinin ve kullanılan terminolojinin incelenmesi. 2. Bölüm, İnsan Gelişim Modelleri, çocuk gelişimindeki gelişimsel modellerin tartışılmasını sağlamaktadır. Özellikle Dinamik Sistem Kuramı, Jean Piaget, Erik Erikson ve Urie Bronfenbrenner in çalışmaları ve tümünün motor gelişime etkileri ele alınmıştır. 3. Bölümde, Motor Gelişim: Kuramsal Model, motor gelişim süreçlerinin araştırılması için kuramsal çerçeve ortaya konulmuştur. Görevin, bireyin ve çevrenin alt sistemleri kadar yaşam boyu modelin aşama ve safhaları, üç faktörlü kum saati benzetmesi ya da sezgisel aygıt olarak ortaya konmuştur. 4. Bölüm, Motor Gelişimi Etkileyen Faktörler, yaşam boyunca gelişim sürecini etkileyen önemli bireysel, çevresel ve hareket becerisi faktörlerinin tartışılmasını içermektedir. Ünite II: Bebeklik, Bebeklik dönemindeki önemli gelişimsel konular ele alınmaktadır. 5. Bölümde Gelişimi Etkileyen Doğum Öncesi Faktörler, ileri yaşlarda motor gelişimi etkileyebilecek doğum öncesi faktörler ele alınarak anlatılmaktadır. 6. Bölümde, Doğum Öncesi ve Bebeklikte Büyüme konusu yer almaktadır. Bu bölüm okuyucuya erken dönemdeki gelişim sürecinin tanımlayıcı profilini sağlamaktadır. 7. Bölümde yenidoğan ve erken bebeklerde Bebek Refleksleri ve Ritmik Tekrarlanan Hareketler incelenmektedir. Bu bölümde özellikle küçük çocuğun genişleyen hareket repertuarı üzerinde durulmaktadır. 8. Bölümde İlkel Hareket Becerileri başlığı ile bebeklerin hızla gelişen viii
Ön Söz ix hareket repertuarları anlatılmaktadır. Bu periyodun başlıca denge, yer değiştirme ve manipülasyon becerileri ana hatları ile belirtilmiş ve özetlenmiştir. 9. Bölüm Bebeklerde Algı konusunun kapsamlı bir şekilde ele alındığı, bebeklik ile ilgili konunun son bölümünü oluşturmaktadır. Bu bölüm bebeklerin motor davranışlarının algısal gelişimi ile ilgilidir. Ünite III: Çocukluk, Okuyucuya çocukların motor gelişimi ile ilgili önemli bilgi hazinesi sağlamaktadır. 10. Bölüm, Çocuklukta Büyüme ve Gelişim erken ve geç çocukluk döneminde bilişsel, duyuşsal ve motor özellikler ile ilgili genel bir bakış açısı sunmaktadır. Takip eden üç bölüm için bir hazırlık niteliğindedir. Bölüm 11 ve 12, Temel Hareket Becerilerinin Gelişimi Manipülatif Beceriler ve Temel Hareket Becerilerinin Gelişimi Yer Değiştirme Becerileri Çocukların temel hareket becerilerinin gözlenmesi ve ölçülmesi için pratik, kullanımı kolay, aşamalı yaklaşım (Başlangıç aşaması, Şekillenme aşaması ve Ustalaşma aşaması) sağlamaktadır. Mekanik olarak doğru bir çizginin çizilmesi her bir aşamada sık rastlanan gelişimsel bozuklukları ele alarak görsel tanımlanma ile birlikte kısa sözel tanımlama sunmaktadır. Çocukların Fiziksel Gelişimi 13. Bölümün konusunu oluşturmaktadır. Çocukların sağlıkla ilişkili fiziksel uygunlukları ve motor uygunlukları ile ilgili en son bilgilerin gözden geçirilmesini ve çocuklar için fiziksel uygunluk çalışmalarını içermektedir. Algısal Motor Gelişim ve Motor Beceri Müdahaleleri 14. Bölümün konusunu oluşturmaktadır. Bu konular ile ilgili önemli bilgiler, bireyin motor davranışı ile karmaşık etkileşim içerisinde olduğu görüşü göz önünde bulundurularak gözden geçirilip, sentezlenmiştir. Ünite IV: Ergenlik, Bir dizi önemli konular incelenmektedir. Bölüm 15 ( Ergen Büyümesi, Erinlik ve Üreme Olgunluğu ),kritik gelişim periyodundaki fiziksel değişiklikler ile ilgili önemli zenginliğe sahip, yararlı bilgilerle başlamaktadır. 16. Bölüm ( Özelleşmiş Hareket Becerileri ), özelleşmiş hareket becerilerinin gelişimi, gelişimi destekleme ve özelleşmiş hareket becerilerinin gelişimsel sırası konularına yoğunlaşır. Bu konuyu takiben 17 Bölümde ( Ergenlik Döneminde Fiziksel Uygunluk Değişimleri ) sağlıkla ve performans ile ilgili fiziksel uygunluktaki hızlı değişimler ele alınmaktadır. Ünite V: Yetişkinlik, Yetişkinlerin hızla gelişen motor gelişimleri ile ilgili ulaşılan en son bilgiyi sağlamaktadır. Bölüm 18 de ( Yetişkinlerde Psikolojik ve Fizyolojik Gelişim ), Neden yaşlanırız? sorusuna cevap vermeye çalışılmaktadır. Yetişkinlerin iskelet kas sistemi, merkezi sinir sistemi, dolaşım ve solunum sistemi ve duyu sistemindeki değişiklikler ile ilgili canlı bir tartışma sunulmaktadır. 19. Bölümde, Yetişkinlikte Motor Performans, reaksiyon zamanı, denge ve postür kontrolü, düşmeler, yürüyüş, günlük yaşam aktiviteleri ve elit performans konuları incelenmektedir. Bu Baskıda Öne Çıkanlar Anahtar Terimler ve Bölüm Yeterlilikleri Her bölümün başlangıcında dikkatli ve düşündürücü okuma ile ulaşılabilecek yeterlilikler ve kullanılabilecek önemli kavramlar yer almaktadır. Her bölümü okumadan önce bunlara göz atmak için birkaç dakikanızı ayırmalısınız. Anahtar Kavramlar ve Bölüm Kavramları Her bölümün başlangıcında metin kutusu içerisinde Anahtar Kavram sunulmaktadır. Bu kavram, bölüm içerisinde aktarmaya çalıştığımız kapsamlı düşünceyi ifade etmektedir. Bölüm boyunca birçok kavram kutuları ile belirli tartışma konuları vurgulanmaktadır. Bizim için motor gelişimi anlamak, çok önemli kavramları anlamak ve bu kavramları aile, öğretmen, antrenör veya terapist olarak gerçek yaşamda uygulayabilmektir. Gelişimsel İkilem İnsan gelişimi ile ilgili çalışmalar yapmak büyüleyicidir. Sadece kendimizin ya da diğerlerinin gelişimsel yolculuğunu daha iyi anlamamıza yardımcı olmaz, aynı zamanda pek çok şaşırtıcı ve ilginç sorunun ortaya
x Ön Sö z çıkmasına da yol açar. Bu yeni basımda her bölümde metin kutusu içerisinde Gelişimsel İkilemi keşfedebilirsiniz. Uluslararası Bakış Açıları İnsan büyümesi ve gelişimi evrensel bir süreç olmasına rağmen; çeşitli yönlerine ilişkin bakış açıları kültürel normlar, etnik köken, sosyoekonomik koşullar ve bir dizi diğer faktöre bağlı olarak farklılaşmaktadır. Bu yeni basımda bu bakış açılarının bazıları her bölümde yer alan değişik Uluslararası Bakış a odaklanan kutular içerisinde sunulmaktadır. Bu bakış açıları sadece okumak ve düşünmek için ilginç olmamalı aynı zamanda düşündürücü tartışma olanağı da sağlamalıdır. Eleştirel Okuma Her bölümün sonuç kısmında, ele alınan konu ile ilgili daha fazla bilgi edinmek isteyenlere Eleştirel Okuma sağlamak için kısa listeler oluşturulmuştur. Okuyuculara ek bilgi sunma amacıyla kendi alanlarında üst düzeyde otoriteler dikkatli bir şekilde seçilmiştir. Düşünme Soruları Her bölümün sonuç kısmında ele alınması gereken sorular yer almaktadır. Bu sorulara zaman ayırıp göz gezdirin ve ne kadar iyi cevaplayabileceğinize bakın. Bu sorular motor gelişimi daha iyi anlamanıza yol açacaktır. Şekil ve Tablolar Metin boyunca Şekil ve Tablolar a geniş bir yelpazede yer verilmiştir. Bu şekil ve tablolar, motor gelişimin daha iyi anlaşılması için görsel bir referans sağlamaktadır. Terimler Sözlüğü Diğer hareket bilimlerinde olduğu gibi motor gelişim alanında da kelimeler, aynı anlamı taşıyan terminolojiyi kullanma açısından, önem taşımaktadır. Sözlük, metin içerisinde öne çıkan kelimelerin kısa tanımlamasını sağlamaktadır. Bu, bizim ve dünya çapındaki okuyucunun konuların tartışılmasında aynı anlamda olmasını sağlamak içindir. Kaynakça Kitabın en sonunda her bölüm için ayrılmış Kaynakça yer almaktadır. Bu referanslar, güncel olmaları ve motor gelişimin belirli alanında ufuk açıcı çalışmaları temsil etmeleri nedeniyle seçilmiştir. Açıklamalı Web Kaynakları Her bölümün sonuna, öğrencilerin bölüm ile ilgili bilgileri internet üzerinde keşfedebilecekleri web sayfalarının listesi eklenmiştir. Bu özellik öğrencilerin bilgilerini yetenekleri ve hedefleri doğrultusunda arttırmaya ve bağımsız öğrenme için sıçrama tahtası sağlamaya hizmet etmektedir. Öğrencilerin bu sitelerde arama yaparak daha fazla bilgi edinmeleri için bu yeni baskıda Açıklamalar bölümü eklenmiştir. Ek A: Motor Gelişim Konusu ile İlgili Profesyonel Araştırma Makaleleri Bu güncellenmiş Ek, motor gelişimin geniş çeşitlilikteki konuları ile ilgili makalelerin kapsamlı bir listesini sunar. Ek B: Motor Gelişim Konusu ile İlgili Mesleki Organizasyonlar Bu güncellenmiş Ek, büyük organizasyonların ve web site bilgilerini içermekte ve organizasyonlara üyelik ile ilgilenen ya da araştırma yapan öğrenciler için rehber olabilecek referans listesini sunmaktadır. Yeni ve Genişletilmiş Konular Bu yeni baskı, önemli ölçüde alandaki en son araştırma, başvuru bilgisi ve önerilen okumaları içerecek şekilde gözden geçirilmiş ve güncellenmiştir. Metin içerisinde yer alan tablolar ve şekiller en son araştırmaları yansıtacak şekilde güncellenmiştir. Daha fazla açıklama sağlamak için tanımlar ve anahtar terminoloji bölümleri hazırlanmıştır.
Ön Söz xi Aşağıda hem bu baskıya yeni eklenen hem de son baskıdan bu zamana genişletilen konu başlıklarının listesi çıkarılmıştır: Ünite I: Genel Bilgiler Yaşam boyu motor gelişim süreç ve ürünleri ile ilgili önde gelen kuramsal bakış açılarının genişletilmiş açıklamaları ve tartışmaları Üç Faktörlü Kum Saati Modelinin, motor gelişim süreç ve ürünlerinin kavramsallaştırılması için nasıl bir benzetme olarak hizmet ettiği gözden geçirilmiş ve daha açık sunulmuştur Motor gelişimi etkileyen risk faktörleri ile ilgili genişletilmiş tartışma Motor gelişimin ürün ve süreçleri ile ilgili Yeni Uluslararası Bakış Açısı Kritik düşünme ve tartışmaya yol açacak Yeni Gelişimsel İkilem Ünite II: Bebeklik Bebeklerle ilgili güncellenmiş veriler ile önemli istatistikler sunulmuştur Uygulama stratejileri ile ilgili geliştirilmiş tartışmalar Bebeklik döneminde motor gelişim ile ilgili geliştirilmiş Uluslararası Bakış Açıları Kritik düşünme ve tartışmaya yol açacak Yeni Gelişimsel İkilem Bebeklikte obezite ile ilgili güncel bilgilerin eklenmesi Bebeklikle ilgili Geliştirilmiş Uluslararası Bakış Açıları Ünite III: Çocukluk Kronolojik yerine gelişimsel zaman dilimlerini yansıtan düzeltilmiş yaş aralıkları Temel becerilerde cinsiyete bağlı farklılıkların geliştirilmiş tartışması Yeni bilgilere dayanan fiziksel uygunluk ile ilgili materyallerin kapsamlı güncellemesi Psikomotor ve duyuşsal bakış açısı ile çocuklarda obeziteye yoğunlaşma Çocuklarda motor gelişim üzerine Geliştirilmiş Uluslararası Bakış Açısı Kritik düşünme ve tartışmayı yol açacak Yeni Gelişimsel İkilem. Ünite IV: Ergenlik Kronolojik yerine gelişimsel zaman dilimlerini yansıtan düzeltilmiş yaş aralıkları Ergenlik öncesi ve ergenlik periyotlarında aşırı kilo ve obezite konularının kapsamlı tartışılması Özelleşmiş hareket becerilerinin temeli ile ilgili geliştirilmiş tartışma Gençlik sporlarına katılımın temeli ile ilgili geliştirilmiş tartışma Yeni bilgilere dayanan fiziksel uygunluk ile ilgili materyallerin kapsamlı güncellemesi Psikomotor ve duyuşsal bakış açısı ile çocuklarda obezite üzerine yoğunlaşma Ergenlerde motor gelişim üzerine Geliştirilmiş Uluslararası Bakış Açısı Kritik düşünme ve tartışmayı yol açacak ergenlik ile ilgili Yeni Gelişimsel İkilem Ünite V: Yetişkinlik Yaşlılık ve kassal kuvvet özellikleri üzerine geliştirilmiş ve güncellenmiş bilgi Yaşlanmada aşırı kilo ve obeziteyle ilgili güncel bilgilerin dahil edilmesi Fiziksel aktivite ve zihinsel sağlığın etkileri ile ilgili genişletilmiş tartışma Yetişkinlerde motor gelişim üzerine Geliştirilmiş Uluslararası Bakış Açısı Kritik düşünme ve tartışmaya yol açacak yetişkinlik ile ilgili Yeni Gelişimsel İkilem. Yardımcı Araçlar Online Öğrenme Merkezi (www.mhhe. com/gallahue7e) Metin içerisinde yer alan web siteleri öğrenme ve araştırma için ek olanaklar sağlamaktadır. Web sitelerine erişim öğretim elemanları için ücretsizdir. Öğretim Elemanı El Kitabı, PowerPoint sunumlar ve Küçük sınavlar Online Öğrenme Merkezinde öğretim elemanları için sunulmaktadır (www.mhhe.com/gallahue7e).
xii Ön Sö z Teş e k k ü r l e r Bu yeni baskıya doğrudan ve dolaylı yoldan katkılarını sunan herkese teşekkür ederiz. Özellikle aşağıdaki kişilere teşekkürlerimizi sunarız: Profesyonel Çalışma Arkadaşlarımız: Profesyonel Çalışma Arkadaşlarımız: çalışkanlıkları ve bilgiyi edinmeye ve peşinde koşmaya devam ettikleri için. Bulgularını ve şekillerini paylaşmaya istekli oldukları için Michigan State Üniversitesinden Motor Performans Grubuna, Dr. Crystal Branta ve çalışma arkadaşlarına teşekkür ederiz. Bu yeni baskının gözden geçirilmesinde değerli katkılarından dolayı eleştirmenlere teşekkür ederiz; Loren Butler, Northwest Missouri State Üniversitesi, Claire Foret, Louisina Üniversitesi Lafayette, Kristina Lindquist, Nevada Üniversitesi, Las Vegas, Scott Modell, California State University Sacramento, Jeffry Walkuski, State University of New York, Cortland: Öğrencilerimize: Coşkuları, meraklı zihinleri ve kişisel ve profesyonel mükemmellik için özverili çalışmalarından dolayı. Yayıncı ve Editörlerimize: Yeteneklerimize duydukları güven için. Ailelerimize: Destekleri, sabırları, kabul, destek ve duaları için. Tanrıya: Sürekli varlığı ve bilgiyi sağladığı ve her şeyi mümkün kıldığı için Tanrıya. David L. Gallahue John C. Ozmun Jackie D. Goodway