SAYI 3 TEMMUZ 2013 / ISSN 1302-1435 TASARIM ve MÜHENDİSLİK GÜCÜMÜZ FUAR ve ORGANİZASYONLAR MİSAFİRLERİMİZ Roketsan, bir TSKGV kuruluşudur.
sayı 3 temmuz 2013 içindekiler TEMMUZ 2013 - SAYI 3-6 AYDA BİR YAYIMLANIR ISSN 1302-1435 Roketsan Adına Sahibi Selçuk YAŞAR Sorumlu Müdür (Yazı İşleri) Dr. Yavuz AKA Yayın Kurulu İclal DURAL Mustafa Akın ERDEM Duygu ÖZCAN Hande GENÇ Nazlı YAMANTÜRK Evrim ATAKAN Tasarım - Grafik Uygulama Etkileşim Grafik Tasarım Halit Ziya Sk. No: 26/3 Çankaya / Ankara Tel: +90 (312) 441 71 93 Basım Yeri Ankara Ofset Sanayi 1 Cd. Necatibey İş Hanı 93/44 İskitler / Ankara Tel: +90 (312) 384 50 63 Yönetim Yeri Roketsan A.Ş. Kemalpaşa Mah. Şehit Yüzbaşı Adem Kutlu Sk. No:21 06780 Elmadağ / Ankara Tel: + 90 (312) 860 55 00 Faks: + 90 (312) 863 42 08 pazarlama@roketsan.com.tr satinalma@roketsan.com.tr insan.kaynaklari@roketsan.com.tr Bu dergide yayınlanan yazılar, yazılarda yer alan düşünce ve öneriler ile kullanılan kaynakların doğruluğuna ilişkin her türlü sorumluluk yazar(lar)a aittir. Bu kapsamda Roketsan A.Ş. sorumlu tutulamaz. Yazılar referans gösterilmeden basılamaz, kopyalanamaz ve paylaşılamaz. Dergide yer alan yazı ve makaleler Roketsan A.Ş. ve/veya atıf yapılan diğer kurum ve kuruluşların görüşlerini değil, sadece yazarın kendi kişisel düşüncesini yansıtmaktadır. içindekiler 3 başkan ın mesajı 4 genel müdür ün mesajı 5 kurumsal kimliğimiz 6-9 kutlama mesajları 10-11 tasarım ve mühendislik gücümüz 12-23 fuar ve organizasyonlar 24-33 misafirlerimiz 34-37 roketsan lı olmak 38-47 roketsan ve sanat 48-49 basın da roketsan 50-55 3
roketsan dergisi başkan ın mesajı Sayın Okurlarımız Gururla kutladığımız kuruluşumuzun 25 inci yılında, büyük başarılara hep birlikte tanıklık ediyoruz. Geriye baktığımızda teknoloji transferi ile başlayan hizmet yolculuğumuza bugün genç mühendislerimiz tarafından tasarlanan özgün ürünlerimizle devam etmekteyiz. Türk Silahlı Kuvvetleri ile güçlü bir iletişim içerisinde bulunarak, roket ve füze alanında mevcut ve gelecekteki ihtiyaçlarını tanımlamak ve söz konusu ihtiyaçları maliyet etkin ve yüksek teknolojik çözümler ile karşılamak için bundan sonra da hiç yorulmadan çalışacağız. Denizlerin Altından Uzaya Kadar Roket ve Füze Sistemlerinde Ülkemizin Lider Kuruluşu Olmak vizyonumuzla emin adımlarla ilerleyeceğiz. Bu kapsamda bu yıl imzaladığımız Uydu Fırlatma Sistemi Projesi ni çok önemsemekteyiz. Milli ihtiyaçlarımızı karşılarken dost ve müttefik ülkelerin ihtiyaçları için de gerek özgün ürünlerimiz ve gerekse içinde yer aldığımız uluslararası projeler ile çözümler sunacağız. Bu kapsamda Birleşik Arap Emirlikleri ne gerçekleştirilen CİRİT ihracatını önemli bir kilometre taşı olarak görmekteyiz. Yılmadan ve yorulmadan özgün ürünlerimizin ihracatı için çalışmalarımızı sürdüreceğiz. Yönetim Kurulu olarak hep daha ileri gideceğimiz hizmet yolculuğumuzda genel müdürden mühendisine, uzmanından teknisyenine, güvenlik görevlisin- den idari personele kadar her bir Roketsan lının huzur ve güven ortamından üretime katkısını artırmaya devam edeceğiz. Bu vesile ile şirketimizin bugünlere gelmesinde emeği geçen tüm çalışanlarımıza, ortaklarımıza, bize desteklerini esirgemeyen Türk Silahlı Kuvvetlerimize ve Milli Savunma Bakanlığımıza Yönetim Kurulu olarak şükranlarımızı sunuyoruz. Saygılarımla, Dr. Eyüp Kaptan Korgeneral (E) Yönetim Kurulu Başkanı 4
sayı 3 temmuz 2013 genel müdür ün mesajı Değerli Okurlarımız 14 Haziran 1988 tarihinde kurulan Roketsan 25 yıl sonra, bugün 1.600 kişiyi aşan büyük bir aile olmuştur. İlk olarak Stinger portatif hava savunma füzesinin uçuş ve fırlatma motorlarının ABD den teknoloji transferi ile üretimini gerçekleştirdiğimiz proje ile kendimizi kanıtladık. Her zaman en iyiyi yapmayı hedefleyen Roketsan, bu ilk projesinde bile uluslararası konsorsiyumdaki 40 firma arasında ilk kalifiye olan firma başarısını göstermiştir. Stinger Projesi nde çalışan ekibin bu projeden kazandığı bilgi birikimi ile 1990 ların başında Türkiye nin ilk milli roketleri olan 107mm ve 122mm topçu roketleri ve silah sistemlerini tasarladık ve üretimini başarı ile gerçekleştirdik. Bu başarılardan sonra diğer bir ilk olan Türkiye nin ilk milli füzesi CİRİT in kalifikasyonunu yakın zamanda tamamlayarak Türk Silahlı Kuvvetleri ve dost ülkelerin envanterine teslim etme başarısını da gösterdik. Bugün ulaşılan seviyeyi daha yukarılara taşımak; daha çok çalışmak, daha çok üretmek, daha çok satmak ve daha çok kazanmak hepimizin ortak hedefleridir. Roketsan ailesi olarak kardeşlik ve dayanışma içinde, her bir çalışanın gösterdiği üstün başarı ve çalışma azmi ile bir dünya şirketi olma yolunda emin adımlar ile ilerliyoruz. İhracatımızı her geçen yıl artırıyor; son teknolojimiz, yüksek standartlarımız ve dinamik insan kaynağımız ile uluslararası alanda da bir marka olarak kendimizden söz ettiriyor, yön veriyoruz. Bu kapsamda kısa bir süre içerisinde dünyanın ilk 100 savunma şirketi arasına girmeyi başaracağımıza yürekten inanıyoruz. Geçtiğimiz 25 yılda Türkiye nin milli savunmasına ve ekonomisine katkıda bulunarak, insan gücümüzü sürekli geliştirerek ve birçok ilklere imza atarak Türkiye nin roket ve füze konularındaki lider kuruluşu olmanın gururunu ve onurunu hep birlikte yaşıyoruz. Kavaklıdere de bir ofiste başlayan bu yolculuk, bugün 25 yılını geride bırakıyor. Bu yolculukta Roketsan a emeği geçen ve bizimle birlikte bu ilkleri yaşayan herkese teşekkürlerimizi sunuyoruz. Geçmişte kurumumuza emek vermiş tüm eski çalışanlarımıza şükranlarımızı sunuyor, bu dünyadan ayrılmış olanlara Allah tan rahmet, hayatta olanlara sağlık ve esenlikler diliyoruz. Saygılarımla, Selçuk Yaşar Genel Müdür 5
roketsan dergisi kurumsal kimliğimiz stratejik yönetim 1950 ve 1960 larda teorisyenlerin çalışmalarıyla gündeme gelen stratejik yönetim, sanayileşmenin ve rekabetin hızla tırmanması ile gün geçtikçe önemini artırmıştır. Günümüzde küreselleşmenin oluşturduğu karmaşık ve belirsizlikler içeren yapıda, gelişme ve ilerlemenin sürdürülebilir olması için işletme, kurum ve kuruluşlarda stratejik yönetim vazgeçilmez bir unsurdur. Bu ortamda kurumlar, yönetim biçimleriyle öne çıkmaya ve fark yaratmaya başlamış ve geleceğe bilimsel bir alt yapıyla ışık tutan stratejik yönetim, kurumların en çok kullandığı yöntem haline gelmiştir. Stratejik Yönetimin Kökeni ve Tanımı Strateji kelimesinin kökenine bakıldığında farklı yaklaşımlar bulunduğu görülmektedir. Bazı kaynaklara göre strateji eski Yunanca da stratos (ordu) ve ago (yönetmek, yön vermek) kelimelerinin birleşmesinden türemiştir. Bazı kaynaklara göre ise kökünü Latince yol, çizgi, nehir yatağı anlamındaki Stratum sözcüğünden almaktadır. Bütün kaynakların birleştiği ortak nokta önceleri yalnızca askeri yönetimle ilişkilendirilen strateji kavramının zaman içerisinde diğer yönetim alanlarında da kullanılmaya başlandığı şeklindedir. Strateji, bir kuruma paydaşlarının beklentilerini karşılamak amacıyla, uzun dönemde ve değişmekte olan bir ortamda, üstünlük kazandıracak yönlendirme faaliyetlerinden oluşur. Bu nedenle stratejik kararlar, karmaşık bir yapıya sahip, belirsizlikler altında alınan, kurumun operasyonel faaliyetlerini etkileyen, sistematik bir yaklaşım gerektiren ve değişime işaret eden kararlardır. Stratejik yönetim, organizasyonlarda paydaşların beklentilerini karşılayacak şekilde kurumsal kaynak ve yetkinlikleri değerlendirerek geleceğe yönelik amaç ve hedeflerin belirlenmesini ve bu hedeflere ulaşılarak üstünlük kazanılmasını sağlayan bir yönetim tekniğidir. Bu kapsamda stratejik yönetim, örgütsel düzendeki ve işleyişteki temel sorun ve eksikliklere çok boyutlu bakabilen, var olan/edinilebilecek kaynaklar doğrultusunda ulaşılabilecek başarıyı tanımlayan, bu başarıya ulaşmak için kullanılacak yolları belirleyen, gerektiğinde zaman içinde bu yolları değiştiren, yenileyen, geleceğe dönük, bütünleşik bir yaklaşımdır. Stratejik yönetim tanımında Vizyon, Misyon, Strateji ve Aksiyon olmak üzere başlıca dört ana başlık yer almaktadır. Değişmeyen tek şey değişimin kendisidir bakış açısıyla kurum ve paydaşların ortak faydasını sağlamak için stratejik yönetim ile değişim en iyi şekilde yönetilmeye çalışılır. 6
sayı 3 temmuz 2013 kurumsal kimliğimiz Uygulamada Stratejik Yönetim Askeri uygulamalarda stratejik yönetimin zaferler getirmesi ve teorisyenlerle de desteklenen bir akademik alt yapı oluşması, strateji kavramının zaman içerisinde diğer yönetim alanlarında da kullanılmasını sağlamıştır. Özel sektör, 1960 ların ortalarından itibaren stratejik yönetimi uygulamaya başlamıştır. Uygulamada operasyonel etkenliğin sağladığı tasarrufların yanı sıra stratejik kararları da doğru veren şirketler büyük üstünlük kazanmışlardır. Kar amacı gütmeyen kurumlarda da kullanılmaya başlanması özel sektöre takiben olmuştur. 21 inci yüzyılda dünyamız dev teknolojik, ekonomik gelişmelerle karşı karşıya olduğu için her çeşit işletmenin ölçeği büyümekte, daha karmaşık yapı ve faaliyet sistemlerine yönelmektedir. İşletmelerin hayatta kalmaları zorlaşmakta, işletme yönetimleri güçleşmektedir. Varlığını sürdürebilmek bile bazı konjonktürel dönemlerde başlı başına başarı olabilmektedir. Bu nedenle işletme yöneticilerinin fırsatları ve tehlikeleri önceden görebilmeleri, daha iyi ve daha güvenilir stratejiler oluşturmaları, bu stratejileri verimli bir şekilde uygulamaları gerekir. Değişen çevre ve koşullar, işletmeyi beklenmedik olaylarla karşı karşıya bırakabilmektedir. Bu durumda stratejik yönetim, geleceğe yönelik en iyi alternatiflerin oluşturulmasını sağlayarak değişme hızı yüksek olan çevre koşullarına adaptasyonu kolaylaştırır. 7
roketsan dergisi kurumsal kimliğimiz Stratejik yönetim sistemi, kurumun varlık nedenini sorgulaması ile başlayan uzun ve kısa dönemli hedeflerini tespit etmesi ile gelişen ve faaliyet planlarına kadar uzanan bir süreçtir. Bu süreç, aynı zamanda zaman yönetimi, iş gücü planlaması, şirket içi haberleşme planı gibi unsurları içeren kurumsal yönetim sisteminin ana hatları, bileşenleri ve başarı faktörleri konusunda da yön göstermektedir. Bu aşamada stratejik yönetimi, operasyonel süreçler ile karıştırmadan uygulamak gerekmektedir. Operasyonel etkenlik bir kurum için vazgeçilmezdir, ancak operasyonel etkenliğin sağlanması iyi stratejiye sahip olmak anlamına gelmemektedir. Stratejiler, organizasyonun başarıya ulaşması için temel teşkil eder. Stratejik yönetim önemli ölçüde önsezi ve yaratıcı sentezler gerektirmektedir. Her ne kadar süreçleri belirli olsa ve bir disiplin altında çalışma önem taşısa da, stratejik yönetim belirsizlikler ve sürekli değişen çevre ve koşullar sebebiyle durağan bir konum olarak kabul edilmemelidir. Stratejik yönetim aşağıdaki süreçleri içermelidir: Gerekli verilerin toplanması, dış ve iç çevre analiz çalışmalarının yapılması, Vizyon ve misyonun belirlenmesi, Stratejik planların yapılması, Planların uygulanabilmesi için gerekli yapısal ve motivasyonel önlemlerin alınması, Stratejilerin uygulanması, İzleme sisteminin kurulması. Stratejik yönetimin layıkıyla yapılabilmesi için kapsamlı bir veri toplama ve iç ve dış çevrenin analizinin yapılması önem taşımaktadır. Bu aşamada kritik olan politik, ekonomik, sosyal, teknolojik çevresel ve hukuksal faktörler değerlendirilir. Rekabet doğuran fırsat ve tehditler saptanır. Kurumun kaynak ve yetkinlikleri, 8 güçlü ve zayıf olduğu alanlar belirlenir ve paydaşların kurumdan beklentileri değerlendirilir. Vizyon, uzak gelecekte ulaşılmak istenen noktayı belirleyerek ve çalışanların ortak bir büyük hedef etrafında buluşarak kurumu arzulanan geleceğe doğru bütünleşik olarak ilerletmeyi sağlar. Başka bir ifadeyle vizyon, organizasyonun ulaşmak istediği geleceğin resmidir. Vizyon sahibi bir kurumun yaratılması için ele alınması gereken başlıca iki konu vardır. Birincisi, kurumun değişmesi ve büyümesine yardımcı olan bir vizyon geliştirebilecek bir lider veya liderler grubuna sahip olması, ikincisi ise vizyonun tüm kurum tarafından paylaşılmasının sağlanmasıdır. Kurumun vizyonu ile paralel olarak ele alınması gereken bir diğer konu da şirketin varoluş sebebini oluşturan misyonun tanımlanmasıdır. Misyon, kelime anlamı itibariyle, bir kişi veya topluluğun üstlendiği özel görev demektir. Ayrıca kurumun niçin var olduğu ve gelecekte ulaşılması istenen amaç ve hedeflere (vizyona) yönelik görev ve kararlılık ifadesidir. Açık ve net misyon ve vizyonları olan organizasyonlar her zaman için rakiplerinden daha üstündür. İşletmede amaçların oluşturulması üst yönetimin görevidir. Hedefler, amaçların ölçülebilir hale getirilmesi demektir. Amaçlar soyut olabilir, fakat hedeflerin kesinlikle somut olması gerekmektedir. Her kurum, gelecekteki beş, on veya on beş yıl sonra nereye ulaşmak istediğini belirlemek, diğer bir ifadeyle planlama yapmak zorundadır. Bu planlamaya Stratejik Planlama denir. Stratejik planlamayı diğer planlama çeşitlerinden ayıran belli özellikler vardır. Zaman: Stratejik planlar diğer planlara nazaran oldukça uzun bir zaman periyodu kapsayıp diğer tüm uzun vadeli planlara yol gösterirler. Stratejik planlar, kurumun uzun vadede genel olarak ne gösterdiğini, ne yönde ne biçimde gelişeceğini belirler. Verilerin sayısı ve niteliği: Stratejik planlar bütün kurum organizasyonunun optimizasyonu ile ilgili iken eylemsel planlar organizasyonların alt sistemlerinin optimizasyonuna ilişkindir. Organizasyon düzeyi: Stratejik planlar ile diğer planlar arasındaki diğer bir fark planların hangi kademeler tarafından yapıldığıdır. Stratejik planlamada kurumun gelecekteki yönü ile ilgili kararlar alındığından ve büyük sorumluluk gerektirdiğinden kararlar üst yönetim kademesi tarafından alınır. Kurum amaçlarının tespiti: Kurum amaçlarının saptanması süreci büyük bir öneme sahiptir. Kurumlar tüm faaliyetlerini saptadıkları bu amaçlar doğrultusunda gerçekleştirirler. Amaçlar yönetimi yönlendirir ve organizasyonun biçimini belirtir. Stratejik planın içinde yer alan amaç ve hedefler, faaliyetler için birer rehberdir. Yönetici ve çalışanları aydınlatır, yol gösterir ve sıkıntıları azaltır. Kısacası kurumun tüm enerjisinin faaliyetler üzerinde yoğunlaştırılmasını sağlar. Aynı zamanda bir başarı standardıdır. Amaçlar, organizasyonun, vizyon ve misyonunu gerçekleştirmesi için konan zamanla sınırlı ölçülebilir hedeflerdir. Bu hedefler tanımlanan stratejiler doğrultusunda gerçekleştirilmektedir. Stratejilerin uygulanması ancak çalışanların kısa ve uzun vadeli hedefleri ile tüm aktivitelerin stratejiye yönelik ve onu destekleyici olması ile sağlanır. Ay-
sayı 3 temmuz 2013 kurumsal kimliğimiz rıca bu düzenin geçerliliğinin sistematik olarak ölçülebilmesi gerekmektedir. İşletme/Kurum için Stratejik Yönetimin Önemi Organizasyonların hızla değişen dünya şartlarına ayak uydurabilmesi ve gelişebilmesi, değişimleri takip ederek sonuçları öngörmesine, fırsatları ve riskleri doğru değerlendirmesine bağlıdır. Bu çerçevede kurum ve kurumun en önemli paydaşı olan çalışanlar arasındaki iletişim, bağlılık ve sorumluluk unsurları ön plana çıkmaktadır. Bütün bu unsurların bir arada ve dengeli olduğu değer sisteminin kurulması hem zaman, hem de örgütün eğitimsel ve kültürel gelişmesi ile mümkündür. Tüm bunlar üst yönetim kademelerinin ve liderlerin ekiplerini ortak değerler, vizyon ve misyon doğrultusunda yönetmesini gerektirir. Stratejik yönetim; Kuruluşun geleceği kendi lehine yönlendirmesine olanak tanır, Kurum kültürünün ve kimliğinin oluşumuna, gelişimine, güçlendirilmesine destek olur, Kaynakların stratejik önceliklere göre dağıtılmasını sağlar, Kaynakların etkin kullanılıp kullanılmadığını izler, Hesap verme sorumluluğu geliştirir, Belirsizliklerle başa çıkma konusunda sistematik bir yaklaşım sunar, Mali yönetime etkinlik kazandırır. Sonuç Globalleşme, hızlı teknolojik değişim, yeni oluşan pazar ve müşteri beklentilerinin değişmesi sonucu ortaya çıkan ezici rekabet karşısında organizasyonlar daha stratejik düşünmek zorunda kalmışlardır. 1980 li yıllar öncesinde stratejik yönetim daha ziyade özel sektörün alanında sınırlı bir çevre tarafından uygulanırken, bugün çok sayıda organizasyon stratejik yönetimi araç olarak kullanmaktadır. Başta teknoloji ve ekonomi olmak üzere birçok alanda çok hızlı değişmeler yaşanması nedeniyle her ölçekteki işletme ve kurumda uzun dönemli çalışmalar yapılması ve önlemler alınması gerekmektedir. Bu ancak stratejik yaklaşımla mümkündür. Stratejik yönetimin başarılı olması için; Tutarlı yönetim, Ortak amaç, Yönetimin başarılı olması için ileriyi görmek, Her kademede katılımın başarılı olması gerekmektedir. Başarılı bir stratejik yönetim; Güçlü yanları etkili kılar, Etkili ve kalıcı çözümler üretir, Uzun dönemli düşünebilme becerilerinin geliştirilmesini sağlar, Yenilik yaratır, Sorun çözme potansiyelini geliştirir, Hızlı gelişmelerle baş edebilmeyi sağlar, Süreklilik arz eden yapısı ile örgütlere dinamizm katar. Bu nedenlerle, stratejik yönetim hem mikro ölçekte, hem sektörel ölçekte, hem de ülke bazında yaygınlaştırılmalıdır. Bilimsel değerlere gereken önemi vererek, çağdaş yönetim sistemlerini başarı ile uygulayan Roketsan A.Ş., 25 inci kuruluş yıldönümünü çoşku ile kutlamaktadır. Türkiye nin gururu Roketsan ı, kuruluşundan itibaren hedeflerine ulaştıran yöneticilere ve tüm personele şükranlarımı sunar, mensubu olmaktan gurur ve onur duyduğum Roketsan a mutlu, başarılı nice 25 inci yıllar dilerim. Saygılarımla, Zafer ÇAMLICA Tümgeneral (E) Yönetim Kurulu Başkan Vekili 9
roketsan dergisi kutlama mesajları kutlama mesajı Resepsiyonuna nazik davetiniz için teşekkür ederim. Planlı faaliyetlerim nedeniyle aranızda bulunamayacağım. Genelkurmay Başkanı Orgeneral Necdet ÖZEL in Roketsan Yönetim Kurulu Başkanı Dr. Eyüp KAPTAN a (E. Korgeneral) 25 inci Kuruluş Yıldönümü Resepsiyonu daveti için gönderdiği yazı Değerli Arkadaşım, Roketsan ın 25 inci Kuruluş Yıldönümü Roketsan ın, Türk Silahlı Kuvvetleri nin roket ve füze ihtiyaçlarını karşılamak maksadıyla kurulduğu 1988 yılından itibaren yapmış olduğu atılımlar ile kısa sürede roket ve füze tasarımı, geliştirilmesi ve üretimi alanlarında büyük bir boşluğu doldurduğunu düşünüyorum. Bugün bu güzide kurumumuz, çoğu mühendis olmak üzere 1.600 den fazla nitelikli personeli ve sahip olduğu ileri teknolojiyle savunma sanayinde bir dünya şirketi olma yönünde hızla ilerlemektedir. Bugüne kadar başarıyla gerçekleştirmiş olduğu Stinger Projesi ne ilave olarak son dönemde üretmiş olduğu özgün Lazer Güdümlü Füze (CİRİT), Uzun Menzilli Tanksavar Füzesi (UMTAS) ve Çok Namlulu Roketatar Sistemleri (ÇNRA) ile gücümüze güç katan Roketsan ın başarılarının çok daha ileri seviyelere ulaşacağına olan inancımı belirtmek istiyorum. Bu vesileyle, değerli personelinizin bu anlamlı gününü Türk Silahlı Kuvvetleri mensupları adına şahsınızda kutlar, hepinize başarı ve esenlikler dilerim. 10
sayı 3 temmuz 2013 kutlama mesajları kutlama mesajı 2003-2012 yılları arasında Genel Müdürlüğümüzü yapan Hüseyin BAYSAK ın 25 inci kuruluş yıldönümü sebebiyle Roketsan ile paylaştığı yazı Sayın Roketsan Yönetim Kurulu Başkanım; Bugün Roketsan ımızın kuruluşunun 25 inci yıldönümü. Öncelikle şahsınızda tüm Roketsan Ailesini kutluyor, başarılarla dolu geçecek uzun yıllar diliyorum. Bugün benim için gerçekten çok farklı bir gün. Evlatlarımdan biri olarak gördüğüm Roketsan ımın doğum günü. Benim Roketsan geçmişim 1986 yılı başlarına uzanır. Bu dönemde MKEK çalışanları olarak Stinger Avrupa Ortak Üretim Programı na tekliflerimizi hazırlamaya başladık. Yine bu dönemde MKEK nin Stinger Avrupa Ortak Üretim Programı nın temas adresi (Industrial Focal Point) olarak belirlenmesi nedeni ile MKEK Roket Fabrikası; Stinger Ortak Üretim Programı na teklif verecek tüm Türk firmalarının toplanıp, teklif verebilecekleri iş paketlerini mikro filmlerden inceledikleri bir adres olmuştur. Bu faaliyetin sonucunda ülkemizde Stinger Sanayi Platformu kurulmuş ve savunma sanayinin uluslararası projelerdeki modern uygulamaları sektörümüze kazandırılmıştır. MKEK nin teklif ve sözleşme çalışmaları esnasındaki gözlemleri ve geçmiş uluslararası projelerden edinilen deneyimler dikkate alınarak, bu boyuttaki uluslararası bir programın bir kamu kurumunun ağır bürokrasisi içinde yürütülemeyeceği tespiti yapılmış ve TSK nın Roket-Füze konusundaki ihtiyaçlarının yoğunluğu ve aciliyeti değerlendirilerek bu programın ve ardından gelecek tüm Roket-Füze Projelerinin yeni bir oluşum altında yürütülmesi gerektiği fikri ortaya konmuştur. Bu tespit çerçevesinde Mustafa TAŞAN (Genel Müdür), Asım TOSUN (Genel Müdür Yardımcısı) ve Hüseyin BAYSAK (MKEK Roket Fabrikası Müdürü) imzası ile hazırlanan rapor Savunma Sanayi Geliştirme ve Destekleme Başkanı (bugünkü SSM) Vahit ERDEM e iletilmiştir. Vahit ERDEM, iletilen teklifin, günün hükümetinin ve Başbakan Turgut ÖZAL ın savunma sanayini özel sektöre açma politikası ile uyumlu olduğu değerlendirmesi ile Savunma Sanayii İcra Kurulu na (SSİK) taşınmasına karar vermiş ve SSİK tarafından, Roketsan ın kuruluşuna götürecek önemli bir adım olan fizibilite çalışmalarının başlatılması kararı alınmıştır. Roketsan A.Ş, SSİK kararı sonrasında yürütülen kapsamlı çalışmalar sonucunda 14 Haziran 1988 tarihinde kurulmuş ve Roketsan, MKEK ve Aselsan dan oluşturulan çekirdek bir kadro ile (15-20 kişilik) çalışmalara başlamıştır. Bugün Roketsan ımız; 1.700 e varan çalışanı, 300 Milyon ABD Doları aşma noktasındaki cirosu, geniş bir coğrafyaya olan ihracatı, 3 Milyar ABD Dolarlık sipariş potansiyeli ile bir dünya şirketi olmuştur. Roketsan A.Ş nin bugünlere gelmesinde emeği geçen her çalışanına kişisel olarak minnet duyuyorum, onların bu ülkenin kahramanları arasında saygın bir yer aldıklarını değerlendiriyorum. Bu kapsamda; Roketsan fikrini ortaya koyan Mustafa TAŞAN, Asım TOSUN, kuruluş kararını oluşturan Vahit ERDEM, Metin ERGÜN, Ali DOĞAN, Emin ERGİN ile ilk Yönetim Kurulu üyelerinden Ali Rıza BALTA, Hacım KAMOY, T. Fikret SAATÇI- OĞLU, Oğuz R. BOZKURT, Kemal SÖZEN ve ilk Genel Müdür Cemil ARI- KAN ı ve çekirdek ekibi şükranla anıyorum. Teklif aşamasında ve kuruluş çalışmalarında emek veren MKEK çalışanlarına minnettarım. Stinger Steering Commitee de Roketsan teklifini olağanüstü savunarak kabulüne vesile olan Cemal ALAGÖZ ün katkıları unutulmayacak düzeydedir. Sayın Başkanım, siz ve ekibinizle Roketsan daha ileriye koşacak ve güzel günleri çalışanları ile birlikte yaşayacaktır. YOLUNUZ AÇIK OLSUN. Sevgili Roketsan ımızın 25 inci kuruluş yılı kutlu olsun. Saygılarımı sunuyorum. 11
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz İş Zekâsı kapsamındaki raporlama faaliyetlerinde, temel veritabanı sorgulama işlevlerini genişleterek veri madenciliği kapsamına geçilmesi ile kurumsal bilginin işlenerek farklı boyutlarda analiz edilmesi ile kurumsal kararlarını destekleyecek sorular sormak ve bu soruların yanıtlarını bulmak mümkün olaproje yönetiminde kurumsal kaynak planlama ve iş zekâsı çözümleri Veri boyutlarının üstel artışı ile dünyada Kurumsal Kaynak Planlama (ERP- Enterprise Resource Planning) Yazılımları sürekli olarak yenilenmekte ve raporlama konusunda önemli adımlar atılmaktadır. Roketsan ın gün geçtikçe artan projelerinin daha etkin yönetilebilmesi, dünyadaki eğilime uygun olarak ileri seviye ERP ve İş Zekası (Business Intelligence) çözümlerinin şirket süreçlerine dahil edilmesi ile mümkün kılınmaktadır. Kurumsal Kaynak Planlaması (KKP/ERP), işletmeye ait kaynakların ortak bir veritabanı altında birleştirildiği ve bu veritabanının çalışma verimini artırmayı hedefler şekilde şekillendirildiği sistemlere denmektedir. Bu hedefle Roketsan da kullanılmakta olan ERP yazılımlarına yönelik iyileştirme/geliştirme faaliyetleri değişen ihtiyaçlar ve gelişen teknoloji kapsamında yürütülmektedir. Proje yönetimi süreçleri değerlendirildiğinde ERP nin kabiliyetleri Proje Yönetim Modülü nün devreye alınması ile artırılmakta ve raporlama için İş Zekâsı çözümleri uygulamaya alınmaktadır. Kurumun farklı birimlere ait süreçleri birleştirebilen bu yazılımlar, verinin daha kolay ele alınması ve ilgili birimlerin kullanım ihtiyaçlarına cevap verebilmek adına, birden fazla modül kullanımı üzerinden çalışmaktadır. Roketsan da yürütülen projelerin yüksek teknolojik çözümler içeren ve geniş proje ekipleri ile yürütülen bir hal alması bu faaliyetlerin tüm boyutlarıyla yönetilmesi için ilgili araçların proje yönetimi ekiplerine sunulmasını zorunlu hale getirmiştir. Bu kapsamda, Proje Yönetimi faaliyetlerinin daha etkin bir şekilde yürütülmesi 12 için Proje Yönetim Modülü nün ihtiyaçlar çerçevesinde kurulumu gerçekleştirilmiştir. Bu Modül de hali hazırda Proje Yönetimi Bilgi Alanları ndan Zaman Yönetimi doğrudan, Kapsam, Risk ve İletişim Yönetimi dolaylı olarak ele alınmaktadır. [1] Programlar Direktörlükleri tarafından yönetilen Proje Yönetim Modülü, ilgili proje kapsamında görevli Proje Ekipleri nin ortak bir alanda proje takibine olanak sağlamaktadır. Modül sayesinde Proje Ekip Üyesi tanımlı olduğu birden çok proje kapsamındaki tüm işlerini tek merkezden takip edip yönetebilir/raporlayabilir iken, proje yöneticileri üst ya da detay seviyede proje bazlı ilerlemeyi aynı merkezden takip edip zamanında problemlere müdahale edebilmektedir. Farklı yönetim seviyelerine özel raporlama imkânı ile yöneticiler projeleri daha yakından takip edebilmektedir. Proje Modülü nün Roketsan da kullanıma alınması ile birlikte aşağıda yer alan kabiliyetler ERP ye Proje Yönetimi kapsamında kazandırılmıştır. [2] Proje Genel Proje genel bilgilerinin (proje tanımı, müşteri tanımlaması, mevcut dönem projenin içinde bulunduğu aşama vb.) tanımlanması, Proje finansal bilgilerinin tanımlanması (sözleşmesel değerler ve gerçekleşme bilgileri), Farklı yönetim seviyelerine özel raporlamaların yapılması. Proje Ekibi Yönetimi Proje Rolleri ne özel iş akışlarının tanımlanması, Proje Rolleri nin Proje Ekibi ne atanması, Proje aktivitelerinin Proje Ekibi ne atanması, Proje aktivitelerine Proje Ekibi tarafından ilerleme girişlerinin yapılması, Proje aktivitelerinde oluşan yeni planlama/gecikmenin proje ekibi ile paylaşılması. Proje Takvim Yönetimi Proje Sözleşmesine ait Ana Kilometre Taşları nın ve ara hedeflerin/aktivitelerin tanımlanması, Oluşturulan planlamanın Proje Ekibi ne yayınlanması, İlerleme girişleri neticesinde proje ilerleyişinin tüm paydaşlarca analiz edilebilmesi, İhtiyaç duyulması halinde planlamanın revize edilip yeni planlamanın Proje Ekibi ne yayınlanması, Microsoft Project ile entegre şekilde çalışılabilmesi. Konu Yönetimi Kısa dönem aktiviteler, toplantı tutanakları vb. kapsamda oluşan aktivitelere yönelik konuların oluşturulması, İlgili konu altında aktivitelerin tanımlanması ve sorumlu kişilere atanması, Atanan işlere yönelik ilgili ekip üyesinin uyarılar vasıtasıyla bilgilendirilmesi, Konunun ilerletilmesinde konu paydaşlarının ilerleme takibi yapabilmesi. Proje Yönetim Modülü nün kullanımı ve geliştirilmesi halen çalışılan bir konu olup Modül ün finans ve modüliçi raporlama kabiliyetlerinin şirketiçi süreçlerle uyumlu şekilde ele alınabilirliği değerlendirilmektedir. Proje Yönetim Modülü nün devreye alınması sonrasında oluşan veri ile birlikte Roketsan da kurulu ERP nin diğer modüllerinin barındırdığı verinin basit sorgu ve analizler ile katma değer yaratacak veriye dönüştürülememesinden ötürü raporlamaya yönelik İş Zekâsı çözümlerinin süreçlere dahil edilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır.
sayı 3 temmuz 2013 tasarım ve mühendislik gücümüz İleri teknoloji ürünü sistemleri tasarlamak, üretmek ve bunu gerçekleştirirken dünya pazarında rekabet edebiliyor olmak, verimli çalışma ortamıyla doğrudan ilişkilidir. Bunun bilincinde olan Roketsan, verimliliği, süreçlere bağlı teknolojileri durmaksızın geliştirerek sağlamaktadır. Bütün bu çalışmalar vizyonu yakalamak için Referanslar bilmektedir. Örnek olarak, Proje Yönetimi nde sıkça sorulan Toplam bütçe girişi tutarı ne kadardır? sorusundan Verimliliğe en fazla katkı sağlayan Maliyet Merkezi hangisidir? sorusuna geçiş ile doğrudan elde edilemeyecek bir bilginin açığa çıkarılması sağlanabilmekte ve kurumsal kararlar elde edilen bu bilgi ile desteklenebilmektedir. Kuruluşundan beri Roketsan da oluşturulan veri boyutlarının üstel olarak artmakta olduğu göz önüne alındığında gelecek on yıl içinde şimdiye kadar kullandığımız veri miktarı bugünün veri miktarından oldukça fazla olacaktır. Bu artan veriden anlamlı bilgiler çıkarmak her şirkette olduğu gibi Roketsan da da önemli bir faaliyet olacaktır. Veri boyutlarının sürekli artışı ile dünya genelinde tüm şirketler raporlama konusunda yeni yaklaşımlar geliştirmeye başlamıştır. Bu yaklaşımlar İş Zekâsı olarak adlandırılmaktadır. İş zekası; organizasyonların geleceğe yönelik stratejilerinin başarısını artırmak için verinin toplanmasını, depolanmasını, raporlanmasını, analizini ve bu veriler ile planlama yapılmasını sağlayacak uygulama ve teknolojiler bütünüdür. [3] İş Zekâsı araçları ile doğru bilginin doğru kanallar ile doğru zamanda doğru kişiye ulaşması amaçlanmaktadır. [4] Kurumsal Kaynak Planlama Yazılımı ile elde edilen veri, ihtiyaçlara göre özelleşmiş süreçler ile depolanırken, iş zekâsı araçları ile istenilen seviyede akıllı raporlara dönüştürülerek proje kararlarına destek olacaktır. İş Zekâsı araçlarının Roketsan da zaman içerisinde genişleyerek kullanımının yaygın hale getirilmesi ile dünyadaki eğilim yakalanacak; Roketsan kurumsal bilgisi de daha iyi analiz ediliyor olacaktır. Sonuç olarak, Proje Modülü ile özelleşmiş süreçler ERP ye kazandırılmakta ve İş Zekâsı ile de bu süreçlerin çıktıları kurumsal bilgiye dönüştürülmektedir. [1] A Guide to Project Management The Body of Knowledge, PMI, Fifth Edition, ISBN 978-1-935589-67-9, 2013 [2] Oracle Project Management User Guide, Release 11i, Part No. B10895-03, Oracle, 2005 [3] Business Intelligence: The Road Trip, J. Zeller Information Management Special Reports, 2008 [4] Rud, Olivia. Business Intelligence Success Factors: Tools for Aligning Your Business in the Global Economy. Hoboken, N.J: Wiley & Sons. ISBN 978-0-470-39240-9, 2009 Levent ÇOMOĞLU Emrah ÖZDEMİR Deniz Füze Sistemleri Proje Müdürlüğü Kıdemli Uzman Mühendis 13
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz uydu itki sistemleri 1. Giriş Uzay çalışmalarında kullanılan uydu itki sistemleri en genel ifadeyle dört temel işlevi yerine getirmektedir. 1. Uydunun, çok kademeli itki sistemlerinden oluşan fırlatma aracı yardımıyla dünya etrafındaki yörüngesine yerleştirilmesi, 2. Görev gereksinimlerine göre uydunun LEO dan daha yüksek yörüngelere transfer edilmesi, 3. Uydu yöneliminin kontrol edilmesi ve yörünge düzeltmeleri yapılması, 4. Görevinin tamamlanmasından sonra, uydunun kontrollü şekilde atmosfere sokulması (Deorbiting). Söz konusu temel işlevlerin birincisi haricindeki diğer tüm işlevler Uydu İtki Sistemleri (UİS) tarafından yerine getirilmektedir. Günümüzde operasyonel ve deneysel amaçlı olarak kullanılan çok çeşitli UİS teknolojileri bulunmasına rağmen, yazının kapsamını fazla genişletmemek için bu makalede sadece soğuk gaz ve kimyasal itki sistemleri hakkında bilgi verilecektir. Türkiye de, milli uydu geliştirme çalışmalarına fiilen 2007 yılında Göktürk-2 uydusu ile başlanmıştır. Günümüzde gelişmiş ülkeler tarafından uyduların yörüngeye yerleştirilmesi için ucuz ve verimli UİS geliştirilmesi çalışmalarına büyük önem verilmektedir. Bu nedenle Türkiye nin dolayısıyla Roketsan ın da UİS teknolojilerini kazanması kritik görülmektedir. Bu kapsamda bugüne kadar Roketsan tarafından çeşitli çalışmalar yürütülmüş olup, bu yöndeki çabalara devam edilmektedir. Bu çalışmalar makalenin sonunda özet olarak ele alınmaktadır. 2. UİS Teknolojilerinin Sınıflandırılması Günümüzde gerek uzayda gerekse laboratuvar ortamında denenmiş çok sayıda UİS teknolojisi bulunmaktadır. Bu teknolojiler Şekil 1 de gösterilmektedir. Günümüz ticari uydularında tercih edilen teknolojiler aynı şekil üzerinde kırmızı renkli daire içine alınmıştır. 2.1. Soğuk Gaz Uydu İtki Sistemi Güvenilir, basit ve ucuz olmaları nedeniyle ağırlığı 200 kg ı geçmeyen uydularda yönelim kontrolü amacıyla kullanılmaktadır. Tüm avantajlarına rağmen düşük performansları nedeniyle, ağırlığı 200 kg dan fazla olan uydularda tercih edilmemektedir. Bu teknoloji aynı zamanda fırlatma araçlarında manevra kontrol, yüksek irtifa füze sistemlerinde reaksiyon kontrol sistemi ve uzun menzilli füzelerde harp başlığı yönelim kontrol amacı ile de kullanılmaktadır. Sistemi oluşturan temel bileşenler Şekil 2 de görülmektedir. Burada sadece Soğuk Gaz UİS in en önemli bileşeni olan iticilerin üzerinde durulacaktır. Soğuk Gaz Uydu İtki Sistemleri nin Çalışma Prensibi Sistemde yakıt olarak gaz kullanılmakta ve genellikle Azot (N 2 ) tercih edilmektedir. Azot yüksek basınca dayanıklı çelik, titanyum ya da kompozit tanklarda muhafaza edilmektedir. Yüksek basınçlı tank kullanılmasının nedeni, küçük hacimde daha fazla gaz depolanarak sistemin ömrünü ve performansını artırmaktır. Depolanan gaz bir dizi vana ve filtreden oluşan pnömatik hattan geçerek soğuk gaz iticilere gelmektedir. Soğuk gaz iticiler, esasen selonoid vana ve nozuldan oluşmaktadır. Rus NIIMASH firmasının ürettiği bir soğuk gaz itici Şekil 3 de görülmektedir. Soğuk Gaz UİS ler basit itki sistemleridir ve operasyon süreleri gaz depolama kapasitesinin düşük olması nedeniyle kısıtlıdır. 14 Şekil 1: Uydu İtki Sistemi Teknolojileri [1] Şekil 2: Soğuk Gaz Uydu İtki Sistemi nin İtki Sistem Şeması [2]
sayı 3 temmuz 2013 tasarım ve mühendislik gücümüz Şekil 3: Soğuk Gaz UİS İticisi Örneği [3] [4], [5] Şekil 5: ECAPS Tek Yakıtlı UİS İticisi 2.2. Kimyasal Tek Yakıtlı Uydu İtki Sistemi Güvenilir, basit ve ucuz olmaları nedeniyle ağırlığı 1.500 kg ı geçmeyen uydularda, yörünge/yönelim kontrol ve atmosfere geri giriş amaçlı kullanılmaktadır. Orta seviye performansa sahip sistemlerdir. Tek Yakıtlı UİS teknolojisi, Soğuk Gaz UİS in kullanıldığı tüm görevlerde kullanılabilmektedir. İtki sistemi Şekil 4 de gösterilmektedir. Kimyasal Tek Yakıtlı Uydu İtki Sisteminin Çalışma Prensibi İtki sisteminde sadece tek bir yakıt bulunmaktadır ve yakıt uydunun çalışma süresi boyunca yakıt tankı içinde belirli bir basınç altında tutulmaktadır. Basınçlandırıcı gaz olarak genellikle He ya da N 2 kullanılmaktadır. Tanklar genelde Titanyum alaşımından imal edilmektedir. Gaz basıncı uydunun çalışma süresiyle orantılı olarak sürekli azalmaktadır. Tek yakıtlı iticilerde yakıt olarak ilk zamanlarda Hidrojen Peroksit (H 2 O 2 ) yaygın olarak kullanılmış olup, günümüzde neredeyse tüm sistemlerde Hidrazin (N 2 H 4 ) kullanıldığı bilinmektedir. Bunlara ek olarak günümüzde, her iki kimyasalın da olumsuzluklarını ortadan kaldıracak yüksek enerjili, çevreye zararlı etkisi olmayan kimyasalların da yakıt olarak kullanılmasına başlanmıştır. Bunlar arasında Avrupa da çalışılan ADN ve ABD de tercih edilen HAN sayılabilir. ve Şekil 5 de şematik halde gösterilen katalitik yataklara gelir. Katalitik yataklarda bozunan yakıt gaz fazına geçerek yanma odasından uzaya atılır ve itki elde edilir. İtki sistemleri basit çalışma prensiplerine sahip görünmelerine rağmen, karmaşık termofiziksel olgular içermekte ve tüm sistem yüksek teknoloji ürünü malzemelerden oluşmaktadır. Örneğin tanklar ve borular için korozyon direnci yüksek titanyum alaşımları ve yanma odası için de süper alaşımlar kullanılmaktadır. Benzer şekilde katalitik reaksiyonların gerçekleştiği katalitik yataklarda genellikle İridyum emdirilmiş seramik malzemeler kullanılmaktadır [5]. Ayrıca itki sisteminin uzay koşullarında çalışacak olması nedeniyle, sistem üzerinde çalışan bütün bileşenlerin laboratuvar ortamında oluşturulmuş uzay koşullarında yoğun testlere tabi tutulması gerekmektedir. Yakıt, bir dizi filtre ve vana elemanından oluşan bir hidrolik-pnömatik hat boyunca ilerleyerek iticilere gelmektedir. İticiye çalış komutu verildikten sonra itici üzerinde seri halde bulunan yakıt vanaları açılır ve yakıt itici içerisinde bulunan Şekil 4: Tek Yakıtlı Uydu İtki Sistemi nin İtki Sistem Şeması [1] 1 Uydunun ömrünü tamamlanmasının ardından kontrollü olarak atmosfere sokulup yakılması sağlanarak, uzay kirliliğinin engellenmesi amaçlanmaktadır. 15
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz Şekil 5 de İsveç menşeili ECAPS firmasının geliştirmiş olduğu yüksek performanslı ve günümüzde kendi sınıfı içerisinde en yüksek performans üreten tek yakıtlı itici de gösterilmektedir. Bu sistemde yakıt olarak ADN bazlı tek yakıt kullanılmıştır. Yanma odası İridyum-Renyum alaşımıdır. Katalitik yatak monolitik açık gözenekli İridyumdur. [4] 2.3. Kimyasal Çift Yakıtlı Uydu İtki Sistemi Güvenilir ve yüksek performanslı olması nedeniyle ağırlığı 1.500 kg dan fazla olan uydularda, yörünge transferi, yörünge/yönelim kontrol, istasyon koruma gibi birçok uydu manevrasında kullanılmaktadır. Çift Yakıtlı UİS ler yüksek performansa sahip olmalarına rağmen Şekil 6 dan da görülebileceği üzere Tek Yakıtlı UİS lere göre daha karmaşık 16 Şekil 6: Çift Yakıtlı Uydu İtki Sistemi nin İtki Sistem Şeması [7] sistemlerdir. Çift Yakıtlı UİS teknolojisi ağırlıklı olarak iletişim uydularında kullanılmaktadır. Diğer sistemlerde olduğu gibi, Çift Yakıtlı UİS lerde de en önemli alt bileşen çift yakıtlı iticilerdir. Küçük manevralar için itki seviyesi 1-22 N arasında olan çift yakıtlı iticiler ve yörünge transferi için de itki seviyesi 200-500 N olan transfer motorları kullanılması iletişim uydularında standart hale gelmiştir. Çift yakıtlı iticiler ile transfer motoru aynı prensiple çalışmaktadır ve aralarındaki 2 Alçak yörüngeden daha yüksek yörüngeye geçmek ya da farklı açılarda yörüngelere geçmek tek fark boyuttur. Japonya menşeli IHI Aerospace firması tarafından geliştirilen 500 N luk bir transfer motoru Şekil 7 de gösterilmektedir. Kimyasal Çift Yakıtlı Uydu İtki Sisteminin Çalışma Prensibi Çift Yakıtlı UİS ler, tek yakıtlı sistemlere göre daha karmaşık çalışma prensibine sahiptir. Bu sistemlerde yakıt olarak iki bileşen (yanıcı ve oksitleyici) kullanılmaktadır. Yanıcı/oksitleyici çifti olarak bir araya geldiklerinde kendiliğinden tutuşabilen (Hipergolik) kimyasallar seçilmektedir. Günümüzde yaygın olarak kullanılan hipergolik yakıt çifti Hidrazin (yanıcı) ve Dinitrojen Tetraoksit (N 2 O 4 - oksitleyici) dir. Böylece çift yakıtlı sistemler ilave bir ateşleyici gerektirmez ve çok güvenilir bir şekilde uzay ortamında ateşlenebilir. Yanıcı ve oksitleyici ayrı tanklarda muhafaza edilmektedir. Yanıcı ve oksitleyicilerin iticilere gönderilmesi için ayrıca basınçlandırma tankları kullanılmaktadır. Basınçlandırma tanklarının ayrı olması sistemi karmaşıklaştırsa da, daha yüksek ve çalışma süresi boyunca sabit performans elde edilmektedir. Yanıcı ve oksitleyici, iticilere, tek yakıtlı sistemlerdekine benzer şekilde beslenir. Ancak çift yakıtlı iticilerin yapıları, tek yakıtlı iticilerden farklıdır. Bu iticilerde katalitik yatak bulunmaz ve yanıcı/oksitleyici çifti enjektör vasıtasıyla doğrudan yanma odasına püskürtülür. Yanıcı ve oksitleyicinin sistemde yan yana geldiği tek bölge yanma odasıdır. Çift yakıtlı iticilerde alev sıcaklığı daha yüksek olmakta ve kullanılan malzemeler de tek yakıtlı iticilerden daha farklı olmaktadır. Geçmiş yıllarda [6], [7] Şekil 7: IHI (Japonya) Firmasının Geliştirdiği Seramik Yanma Odalı Transfer Motoru
sayı 3 temmuz 2013 tasarım ve mühendislik gücümüz Sonuç olarak Türkiye nin yaptığı uydu yatırımları ve artan uydu gereksinimleri dikkate alındığında Uydu İtki Sistemi teknolojisinin ülkemize kazandırılmasının bir gereksinim olduğu değerlendirilmektedir. Roketsan, UİS konusunda elde etmiş olduğu birikim ve itki sistemi teknolojileri alanındaki güçlü altyapısı ile Milli Uydu İtki Sistemleri için Türkiye de öncü kuruluş olmayı hedeflemektedir. Referanslar Şekil 8: Roketsan Mühendisleri Thales Alenia Space Tesislerinde Göktürk-1 Uydu İtki Sistemi Üretimi Sırasında [1] Niobyum alaşımları yoğun olarak kullanılırken, günümüzde C/SiC, Silikon Nitrit gibi seramik malzemeler ya da Platin- Renyum süper alaşımları sıklıkla kullanılmaya başlanmıştır. 3. Roketsan ın Uydu İtki Sistemi Çalışmaları Roketsan, 2006-2010 yılları arasında SSM, MSB ARGE, ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölümü ve ilgili diğer paydaşların katılımı ile Uydu İtki Sistemi teknolojilerinin kazanılmasına yönelik araştırmalar yapmış ve fizibilite çalışmaları yürütmüştür. Ayrıca konu ile ilgili olarak, ODTÜ Havacılık ve Uzay Mühendisliği Bölümü aracılığıyla yurt dışı uzman firma ve üniversite temsilcilerinden iki ay süreli kapsamlı eğitim alınmış ve kavramsal tasarım altyapısı oluşturulmuştur. Roketsan, 2010 yılından itibaren Göktürk-1 Projesi ne dahil olmuştur. Tek Yakıtlı Uydu İtki Sistemi tasarım, üretim/entegrasyon, test ve fırlatma hazırlıkları da dahil olmak üzere, Göktürk- 1 Uydu Geliştirilmesi Projesi nde itki sistemini doğrudan ilgilendiren bütün iş paketlerinde tam zamanlı görev alınmıştır. Bu faaliyetler halen devam etmektedir. Entegrasyonu tamamlanma aşamasında olan Göktürk-1 Uydu İtki Sistemi (Bkz. Şekil 8) kapsamında gerçekleştirilen çalışmalar özümsenerek gelecekteki milli uydu programlarında UİS tasarım, entegrasyon ve test görevlerinin layığıyla üstlenilmesi hedeflenmektedir. 4. Sonuç Günümüzde en yaygın kullanılan Uydu İtki Sistemleri kimyasal itki sistemleridir. Dünyada yapılan çalışmalar ve yol haritaları takip edildiğinde asgari 2030 yılına kadar kimyasal itki sistemleri uydularda aktif olarak kullanılmaya devam edecektir. Bu makalede ticari uydularda kullanılan ve gelecekte de yoğun olarak kullanılması öngörülen Uydu İtki Sistemleri tanıtılmış, bu konuda Roketsan tarafından yürütülen faaliyetler özetlenmiştir. [1]Bayramoğlu M., Çilli A.; Uydu İtki Sistemleri Yapılabilirlik Etüdü, Roketsan, Sevk Sistemleri Tasarım Müdürlüğü Raporu, 2013, (görüş aşamasında) [2] Anis A.; Cold Gas Propulsion System: An Ideal Choice for Remote Sensing Small Satellites, Remote Sensing: Advanced Techniques and Platforms [3] NIIMASH Ürün Kataloğu [4] Thomahlen P. et.al.; Space Flight Demonstration of Liquid ADN-Based Monopropellant on the Prisma Satellites [5] Goto Daisuke et.al.; Monopropellant Thruster Firing Test Using KC12GA- Catalyst [6] Matsuo T. et.al.; Development of 500N Ceramic Thruster for the PLANER- C Venus Explorer ; Mitsubishi Heavy Industries, Ltd., Technical Review Vol. 45 No 4, 2008 [7] Gokturk Propulsion Subsytem Advanced Training Notes, 2010, Thales Alenia Space Murat BAYRAMOĞLU Sevk Sistemleri Tasarım Müdürlüğü İtki Sistemleri Tasarım Birimi Uzman Mühendis 17
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz hareketli roket ve füze fırlatma sistemleri 1. Tarihçe Hareketli Roket ve Füze Fırlatma Sistemleri (HRFFS) kullanımının geçmişi 2. Dünya Savaşı na kadar gitmektedir. Yüksek hareket kabiliyetine sahip bu silah sistemleri ilk olarak 2. Dünya Savaşı sırasında Sovyetler Birliği tarafından Alman Ordusu na karşı kullanılmıştır. İlerleyen zaman içinde gerçekleşen teknolojik ilerleme ile HRFFS'ler daha yaygın biçimde kullanılır hale gelmiştir. HRFFS lerin kıtalar arası balistik füze sistemlerinde de kullanılması, sabit platformlara göre büyük taktik avantajlar oluşturmuş, böylece, bu tip sistemlere olan ihtiyaç Soğuk Savaş Dönemi nde hızlı bir şekilde artmıştır. Soğuk Savaş Dönemi nde, önceleri yer altına inşa edilmiş sabit silolar, füze fırlatma platformları olarak kullanılırken, ilerleyen zaman içinde özellikle Sovyetler Birliği tarafından HRFFS ler kullanılmaya başlanmıştır. Bu amaçla özel olarak tasarlanan kara araçları, kıtalar arası taktik-balistik füzeler için hareketli ve kısa sürede fırlatma gerçekleştirebilen fırlatma platformlarına dönüşmüştür. Her türlü iklim ve arazi şartlarında kullanılmak üzere tasarlanan bu HRFFS ler halen Rusya Federasyonu ve Çin Halk Cumhuriyeti ordularında görev yapmaktadır. 2. HRFFS lerin Faydaları Roket ve füze sistemlerinin savaş alanlarında kendilerini kanıtlaması sonrası, bu tür mühimmatın hareketli platformlardan atılarak etkinliğin artırılması amaçlanmıştır. Zaman içinde orduların ateş gücünü ve caydırıcılığını artırmak için HRFFS lerin kullanılması yaygın hale gelmiştir. HRFFS ler, arazide sağladığı yüksek hareket kabiliyeti, hız ve kısa zamanda uzun mesafe katetme yetenekleri ile çağdaş dünya ordularında vazgeçilmez savaş unsurları olarak yerlerini sağlamlaştırmıştır. HRFFS'nin sabit fırlatma platformlara göre avantajları: Hız Yüksek hareketlilik Değişken menzil aralığı Kendi başına taşıma/yükleme yeteneği Kısa sürede birden fazla atış yapabilme Değişik mühimmatlarla kullanabilme Düşük bakım maliyeti Şekil 3: 107/122 mm.lik Fırlatma Sistemi Şekil 4: Dik Atışlı Fırlatma Sistemi Şekil 1: 122 mm.lik Sakarya Fırlatma Sistemi Şekil 2: 302 mm.lik Kasırga Fırlatma Sistemi Şekil 5: 122/300 mm.lik Fırlatma Sistemi 18
sayı 3 temmuz 2013 tasarım ve mühendislik gücümüz 3. HRFFS Alt Sistemleri 3.1. Güç Sistemi Güç Sistemi, silah üzerinde yer alan alt sistemlere gerekli enerjiyi sağlayarak bu sistemlerin görevlerini icra etmesini sağlar. Güç Sistemi nde yer alan sistemler, fırlatma sistemlerinin ihtiyacına göre farklılık göstermesine rağmen genel olarak aşağıdaki gibidir; Güç Dağıtım Ünitesi Güç Anahtarlama Paneli Jeneratör PTO Bağlı Alternatör (opsiyonel) AC/DC Güç Kaynağı DC/DC Güç Kaynağı 3.2. Elektromekanik Kundak Tahrik Sistemi Elektomekanik Kundak Tahrik Sistemi; motor sürücü, motor, resolver ve enkoderlerden oluşmaktadır. Motor sürücü, harici bir birimden aldığı komuta uygun olarak dışarıdan aldığı gerilim ve akımı değiştirerek motorlara iletmektedir. Motor Sürücü bu sırada resolver ve enkoderlerden gelen geri beslemelere uygun olarak hareketi tamamlamaktadır. Elektromekanik Kundak Tahrik Sistemi blok şeması Şekil 6 da gösterilmektedir. 3.3. Hidrolik Tahrikli Seviyeleme Sistemi Hidrolik Tahrikli Seviyeleme Sistemi, füze ve/veya roket atışları sırasında platform stabilizasyonunu sağlamak amacı ile kullanılmaktadır. Seviyeleme işlemi, platforma entegre dört adet hidrolik tahrikli doğrusal eyleyicinin, bir yazılım sayesinde, stroklarının kontrol edilmesi ile gerçekleştirilir. Kontrol yazılımı, platformun başlangıç konumu ile seviyeleme için gerekli olan son konumu arasındaki farkı hesaplar. Hesaplanan bu fark sayesinde kontrol yazılımı, platformun enine ve boyuna düzlemlerde istenen hassasiyetteki pozisyona gelmesi için her bir hidrolik destek ayağının hangi oranda uzaması gerektiğine karar verir. Seviyeleme üç aşamada gerçekleşir: Hidrolik destek ayaklarının zemin ile temasının sağlanması; basınç anahtarlarının basınç sinyali göndermesi ile tamamlanır. Platformun kaldırılması; maksimum limit anahtarlarının pozisyon sinyali göndermesi ile tamamlanır. Platformun seviyelenmesi; seviyeleme sensörünün açı bilgisi göndermesi ile sonlanır. Hidrolik Tahrikli Seviyeleme Sistemi blok şeması Şekil 7 de gösterilmektedir. Şekil 6: Elektromekanik Kundak Tahrik Sistemi Blok Şeması Şekil 7: Hidrolik Tahrikli Seviyeleme Sistemi Blok Şeması 19
roketsan dergisi tasarım ve mühendislik gücümüz 3.4. Hidrolik Tahrikli Kundak Yönlendirme Sistemi Hidrolik Tahrikli Kundak Yönlendirme Sistemi, kundağı istenen yükseliş ve dönüş açılarına getirmek için gerekli olan basınç ve debinin oluşturulmasını ve kontrol sistemi sayesinde silindirlerin giriş hızının kontrol edilmesini sağlayan sistemdir. Kontrol yazılımı, enkoderlerden aldığı açı bilgilerine göre servo veya oransal valflerin orifis açıklığını kontrol eder ve bu sayede kundağın istenen hassasiyette konumlanmasını sağlar. Hidrolik Tahrikli Kundak Yönlendirme Sistemi blok şeması Şekil 8 de gösterilmektedir. 3.5. Silah Yönetim Sistemi Silah Yönetim Sistemi, silah üzerinde yer alan alt sistemlerle haberleşerek silahın kontrol edilmesini ve güvenlik kontrollerinin gerçekleştirilmesi için gerekli arayüzü sağlar. İçerdiği / yönettiği alt sistemler silah sistemi ihtiyacına göre farklılık göstermesine rağmen aşağıda yer alan alt sistemler birçok silah sisteminde yer almaktadır: Tahrik Sistemi Hidrolik Seviyeleme Sistemi Güç Sistemi Ataletsel Navigasyon Sistemi Ateşleme Sistemi. Silah Yönetim Sistemi blok şeması Şekil 9 da gösterilmektedir. Silah yönetim sistemi, silah üzerindeki alt sistemlerle entegre olarak çalışırken tüm işlemlerin operasyonel sıraya uygun olarak yapılmasını sağlar. Bu işlemler gerçekleştirilirken operasyonel akışa uygun olmayan bir durum ortaya çıktığında silah yönetim sistemi güvenlik amacıyla gerekli alt sistemler ile haberleşerek operasyonun sonlandırılmasını / duraklatılmasını sağlamakla sorumludur. Ahmet Reşit AYDOĞAN Fırlatma Sistemleri Tasarım Müdürü Şekil 8: Hidrolik Tahrikli Kundak Yönlendirme Sistemi Blok Şeması Şekil 9: Silah Yönetim Sistemi Blok Şeması 20