VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI BÜLTEN Say 10 Ekim 2007 VOB'un Geliflimi Tüm H z yla Sürüyor! VOB'DAN YATIRIMCILAR Ç N YEN SÖZLEfiMELER: Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri FINANS PORTFÖY Borsa Yat r m Fonlar ve BYF'ler Üzerine Yap lan Vadeli fllem Sözleflmeleri Yap land r lm fl Finansal Ürünler: Garantili Fon ve Koruma Amaçl Fon Örne i Delta Hedging VOB'dan Haberler Dünya Borsalar ndan Haberler
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F Genel Müdür'ün mesaj... VOB Hepimizin! Hamdi Ba c Columbia Üniversitesi profesörlerinden Frederic S. Mishkin The Next Great Globalization adl kitab nda, finansal globalizasyonu geliflmekte olan ülkelerin ekonomik refah aç s ndan olmazsa olmaz bir flart olarak görmektedir. Finansal globalizasyon, sermayenin serbest dolafl m yan nda, sermayenin etkin tahsisini gerçeklefltirecek kurumlar n oluflturulmas yla da ilgili bulunmaktad r. Bu nedenle profesör, geliflmekte olan ülkelerin etkin bir finansal sistemi sa layacak kurumlar oluflturmas ve olgunlaflt rmas n n ekonomik geliflme için anahtar oldu unu ifade etmektedir. Bu yazar n görüfllerine kat lmasak bile, geliflmifl ülkelerdekine benzer kurumlar n etkin bir flekilde ülkemizde kurulmas n n ve ifllemesinin hepimizin yarar na oldu u çok aç kt r. Bu aç dan bakt m zda Borsam z ve onu çevreleyen kurum ve kurallar n ekonomik geliflme için önem kazand n görürüz. Gerçekten de borsalar, geliflmifl ülkelerde önemli bir rol oynamaktad r. Borsan n varl ve etkin ifllemesi sadece borsaya de il, ülkeye fayda sa lamaktad r. Ancak ad borsa olan bir kurumun varl, onun geliflmifl ülkelerdeki rolü 1
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 bizim ülkemizde de aynen oynayaca n garanti etmez. Ad borsa olan bir kurumdan daha fazlas na ihtiyac m z var. Bir borsan n kendinden beklenen ekonomik fayday sa layabilmesi için etkin ifllemesi veya güvenilirlik standartlar n sa lamas gerekir. Borsan n etkin ifllemesinden neleri kastediyoruz? Etkin iflleyen bir borsa veya borsan n güvenilirli i birçok fleyi kapsar. Bir k sm n k saca afla da s ral yoruz: Borsada oluflan fiyatlar n suni olarak etkilenmemesi, Borsan n iflleyiflinin fleffaf olmas, Kat l mc lar n hak ve yükümlülüklerini do ru bir flekilde belirleyen kurallar n olmas, Borsan n etkin ifllemesini sa layacak aç k ve net kurallar n olmas, Kurallar n herkese eflit flekilde uygulanmas, Düzenleyici otoritenin kurallar n n piyasan n iflleyifline uygun olmas, Güvenilir bir takas kurumunun olmas, Güvenilir bir teknik altyap n n n olmas, Üyelerin yat r mc lara uygun hizmetleri sunmas, Bütün bunlar n tutarl ve istikrarl olmas. Borsam z bu hususlar n bilincinde ve borsan n güvenilirli ini korumak ve gelifltirmek için azami dikkati göstermektedir. Böylece hem ülkemiz hem de yat r mc lar fayda sa lamaktad r. Bu yüksek standartlar n sa lanmas ve gelifltirilmesi sadece borsan n çabas yla gerçeklefltirilemez. Özellikle üyelerimizin müflterilerine sunduklar hizmetin kalitesini korumalar ve gelifltirmeleri, bu yüksek standartlar n en önemli aya n oluflturmaktad r. Geldi imiz noktada, borsam z n geliflmifl ülkelerdeki bir borsadan her hangi bir eksi inin olmad n düflünüyoruz. Borsam z n ifllem hacminin sürekli artmas ve birçok yerli ve yabanc yat r mc n n borsam zda ifllem yapmas, bu yarg n n ayn zamanda yat r mc lar taraf ndan da paylafl ld n göstermektedir. Borsam z sundu u hizmetlerin kalitesini daha da art rmak için önemli bir çaba sarfetmektedir. Kurallar m z piyasan n etkin ifllemesine katk sa layacak flekilde sürekli gelifltiriyoruz, yeni ürünler ve teknik altyap iyilefltirme çal flmalar m z sürdürüyoruz. Ortaya ç kan bu de erli yap herkese uygun bir hizmet üretmektedir. Riskten korunmak isteyenler bunun için borsam z kullanabilmektedir. Yatr r mc lar daha önce sahip olmad klar araçlar kullarak portföylerini daha iyi yönetebilmektedir. Ekonomide faaliyet gösteren herkes oluflan gösterge fiyatlar sayesinde daha güvenli karar alabilmektedir. Borsam z bu de erli yap y daha ileri götürmek için çok ciddi bir çaba içerisinde bulunmaktad r. Günün sonunuda birinci s n f bir borsam z var, de erini bilelim. Herkesin bu yap y sürdürmeye katk sa lamas ve elinden geleni göstermesi gerekmektedir. 2
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI Say 10 BÜLTEN Ekim 2007 VOB'un Geliflimi Tüm H z yla Sürüyor! Bu say da... VOB'DAN YATIRIMCILAR Ç N YEN SÖZLEfiMELER: Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri FINANS PORTFÖY Borsa Yat r m Fonlar ve BYF'ler Üzerine Yap lan Vadeli fllem Sözleflmeleri Yap land r lm fl Finansal Ürünler: Garantili Fon ve Koruma Amaçl Fon Örne i Delta Hedging VOB'dan Haberler Dünya Borsalar ndan Haberler Y l: 3 Say : 10 Ekim 2007 VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI BÜLTEN Sahibi: Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas A.fi. Temsilci Hamdi Ba c Sorumlu Müdür: Tolga Uysal Mahiyeti: ktisadi Konular Yay n Türü: Yerel Süreli Yay n Yönetim Yeri: Akdeniz Caddesi Birsel fl Mrk. No: 14 K:6 Alsancak 35210 ZM R Tel : 0.232. 481 10 81 Fax: 0.232. 445 61 85 www.vob.org.tr e-posta: vob@vob.org.tr Reklam: Ömer Dede odede@vob.org.tr Tel: 0.232 481 10 88 Bas m Yeri: Hürriyet Matbaas 1. Sanayi Sitesi 2826 Sokak No: 52 ZM R Tel : 0.232. 459 96 00 pbx Fax: 0.232. 459 98 92 1 5 9 16 17 21 28 29 Genel Müdür'ün mesaj... VOB'un Geliflimi Tüm H z yla Sürüyor! VOB'DAN YATIRIMCILAR Ç N YEN SÖZLEfiMELER : Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri FINANS PORTFÖY Borsa Yat r m Fonlar ve BYF'ler Üzerine Yap lan Vadeli fllem Sözleflmeleri Yap land r lm fl Finansal Ürünler: Garantili Fon ve Koruma Amaçl Fon Örne i Delta Hedging VOB'dan Haberler Dünya Borsalar ndan Haberler Bas m Tarihi: 6 Kas m 2007 4
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F VOB'un Geliflimi Tüm H z yla Sürüyor! Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas faaliyete geçti i günden bu yana artan ivmeyle geliflimini sürdürüyor. 2007 y l n n ilk dokuz ayl k döneminde elde edilen verilere bak ld nda kat edilen mesafenin Borsan n kuruldu u y l olan 2005'ten 2006 y l sonuna kadar kat edilenden çok daha fazla oldu u görülmektedir. Borsam z, kuruluflundan bu yana geçen k sa sürede istikrarl ve h zl bir geliflim göstermifl, tüm dünyadaki piyasa kat l mc lar n n ilgisini çekerek bulundu umuz co rafyadaki finansal piyasalar n kalbi olaca n aç kça ortaya koymufltur. Afla da Borsam zda 2007 y l n n ilk dokuz ay ndaki geliflmelere ve bunlara iliflkin de erlendirmelere yer verilmifltir. fllem Hacmi Afla daki grafikte 2007 y l n n dokuz ayl k döneminde gerçekleflen ayl k ifllem hacmi ve ayl k ifllem hacmi art fl oran de erleri gösterilmektedir: 2007 y l n n ilk dokuz ay nda yaklafl k 72,1 milyar YTL olarak gerçekleflen toplam ifllem hacmi, 2006 y l toplam ifllem hacminin 4 kat na ulaflm flt r. 2007 ve 2006 y llar n n ilk dokuz ay n karfl laflt rd m zda ise 2007 y l n n ilk üç çeyre indeki toplam ifllem hacmi, 2006'n n ilk üç çeyre indeki ifllem hacmi toplam n n 6,5 kat olarak gerçekleflmifltir. Borsam zda 2006'da gerçekleflen ortalama ayl k ifllem hacmi 1,5 milyar YTL civar nda iken 2007 y l n n ilk dokuz ay nda bu de er 8 milyar YTL'ye ulaflm flt r. Borsam zda yaflanan ola anüstü ifllem hacmi geliflimiyle birlikte piyasa derinli i de artmaktad r. Bu sayede Borsam za yeni yat r mc lar n katl m h zlanmakta ve likidite de h zl art fl n sürdürmektedir. Öte yandan VOB'da yap lan ifllemler dolay s yla elde edilen kazançlar için yüzde s f r olarak uygulanan stopaj oran n n devam n öngören kanunun 1 Ocak 2007 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere yürürlü e girmesi de Borsam z n ve piyasan n geliflmesi aç s ndan önemli bir h zland r c etki yapm flt r. Hacim (YTL) 16.000.000.000 12.000.000.000 8.000.000.000 4.000.000.000 0 Ocak 07 fiubat 07 fi L E M H A C M fllem Hacmi (YTL) Mart 07 Nisan 07 May s 07 Haziran 07 Temmuz 07 A ustos 07 Eylül 07 Hacim Art fl Oran 80% 40% 0% -40% 2005 ve 2006 y llar nda yaflanan geliflmelerden sonra 2007 y l n n ilk dokuz ay nda görülen bu çok olumlu tablo Borsam z n k sa sürede finansal piyasalardaki yerini sa lamlaflt rd n ve Türkiye sermaye piyasalar için vazgeçilmez hale geldi ini vurgulamaktad r. 5 Hacim Art fl Oran
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 Emir Say s - fllem Say s Afla daki grafikte 2007'nin ilk 9 ay nda üye temsilcileri taraf ndan sisteme girilen emir say lar ve bu emirler sonucunda gerçekleflen ifllem say lar aylar itibar ile gösterilmektedir: EM R SAYISI - filem SAYISI 250.000 Dolay s ile sisteme girilen emirlerin gerçekleflme oran da her geçen gün art fl kaydetmektedir. Aç k Pozisyonlar Afla daki grafikte 2007 y l n n bafl ndan Eylül ay sonuna kadar aç k pozisyonlar n YTL de eri de iflimleri gösterilmektedir: 200.000.000 AÇIK POZ SYON DE ER 100.000 50.000 0 Oca.07 fiub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 A u.07 Eyl.07 Em ir Say s fl le m S a y s YTL 1.400.000.000 1.200.000.000 1.000.000.000 800.000.000 600.000.000 400.000.000 200.000.000 0 Oca.07 fiub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 A u.07 Aç k Pozisyon De eri (YTL) Eyl.07 Borsam z n emir ve ifllem say lar ifllem hacmine paralel olarak 2007'nin ilk 9 ay nda artmaya devam etmifltir. Bu dönemde al m-sat m sistemine toplam 1.892.043 adet emir gönderilmifl, bunun karfl l nda 1.102.576 adet ifllem gerçekleflmifltir. Sözkonusu dönemde sisteme girilen emir say s 2006 y l n n ilk 9 ay na oranla %232 oran nda artarken gerçekleflen ifllem say s da yine ayn döneme göre yaklafl k %296 art fl göstermifltir. 2007 y l n n ilk 9 ay nda sisteme girilen günlük ortalama emir say s 9.958 ve gerçekleflen günlük ortalama ifllem say s 5.803 olmufltur. 2006 y l n n ayn dönemine oranla ortalama emir say s yaklafl k olarak %331 ve gerçekleflen ifllem say s da %394 oran nda artm flt r. Emir gerçekleflme oran 2006 y l boyunca ortalama %50 seviyelerinde iken bu oran 2007'nin ilk 9 ay nda ortalama olarak yaklafl k %60'a ç km flt r. Ayr ca 2007/49 nolu genelgenin yürürlü e girmesiyle birlikte teminat yetersizli inden dolay eflleflme an nda VOB S taraf ndan iptal edilen emirlere iliflkin Eflleflme An nda Emir ptal Ücreti ilgili üyelerden tahsil edilmeye bafllanm flt r. Bu uygulama sayesinde sisteme girilen toplam emirlerin içerisindeki teminat yetersizli inden dolay iptal edilen emirlerin oran nda bir hayli düflüfl gözlenmektedir. Eylül 2007 sonu itibari ile Borsam zda oluflan aç k pozisyonlar n de eri 1,180 milyar YTL civar ndad r. Grafikten de aç kça anlafl laca gibi ay sonlar nda aç k pozisyon de erindeki düflüfller vade sonu gelen sözleflmelerin kapanmas ndan kaynaklanmaktad r. 2007 y l n n bafllar ndan itibaren ay sonlar ndaki pozisyon kapamalardan dolay aç k pozisyon de erindeki düflüfl azalarak devam etmektedir. Bunun nedeni piyasan n derinli inin artmas na paralel olarak piyasa kat l mc lar n n vade sonunda pozisyonlar n kapanmas n beklemeden pozisyonlar n bir sonraki vadeye tafl malar d r. Hesap Say lar Afla daki grafikte 2007 y l n n ilk dokuz ay ndaki Borsam zdaki toplam hesap say s geliflimi ve toplam hesap say s n n art fl oran aylar itibar ile gösterilmektedir: Hesap Say s 25000 20000 00 10000 5000 0 Hesap Say s HESAP SAYISI Oca.07 fiub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 A u.07 Eyl.07 Hesap Say s Art fl Oran 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Hesap Say s Art fl Oran 6
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F Borsam zda ifllem yapmak isteyen yat r mc lar n Borsam za üye arac kurum ve bankalar arac l yla Takasbank nezdinde açt rd klar vadeli ifllem hesap say s ndaki art fl 2007 y l nda artarak devam etmektedir. VOB'un ifllem hacmindeki art fl ifllem gören sözleflmelerin likiditelerindeki art fl n yan s ra Borsam zda ifllem yapmak isteyen yat r mc say s n n art fl n da tetiklemektedir. 2007 y l n n ilk dokuz ay sonunda toplam hesap say s 2006 y l sonuna göre yaklafl k %94 art fl kaydederek 21.767'ye ulaflm flt r. Garanti Fonu Afla daki grafikte Garanti Fonu YTL de erinin 2007 y l n n ilk dokuz ay ndaki geliflimi görülmektedir: Garanti Fonu De eri (YTL) 50.000.000,00 40.000.000,00 30.000.000,00 20.000.000,00 10.000.000,00 GARANT FONU 25% 20% 15% 10% 5% 0% 0,00-5% Oca.07 fiub.07 Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 A u.07 Eyl.07 Garanti Fonu De eri Garanti Fonu De eri Art fl Oran Borsam z taraf ndan herhangi bir üyenin temerrüde düflmesi durumunda takas yükümlülüklerinin yerine getirilmesinde ifllem teminatlar n n yan s ra kullan labilecek olan Garanti Fonu YTL de eri de art fl göstermektedir. Garanti Fonu de erindeki art fl Borsam za yeni üyelerin kat l m ile Garanti Fonuna yap lan asgari katk pay tutarlar n n artmas ve Garanti Fonunun, tutulan aç k pozisyonlarla do ru orant l olarak yap land r lmas ile aç klanabilir. Üyelerimizin tuttuklar aç k pozisyon YTL de erlerindeki art fla paralel olarak Garanti Fonundaki de iflken katk paylar da artmaktad r. Garanti Fonu YTL de erinde zaman zaman gözlenen düflüfl vade sonlar nda kapat lan aç k pozisyonlarla iliflkilidir. Üyelerimizin vade sonlar nda kapat lan aç k pozisyonlar yerine ileri vadelerdeki sözleflmelerde yeni pozisyon almalar sonucunda aç k pozisyon de erlerindeki art fla paralel olarak Garanti 30% Fonu YTL de eri de tekrar art fl e ilimine girmektedir. 2007'nin Eylül ay sonu itibar yla Garanti Fonu YTL de eri 2006 y l sonuna oranla %94 art fl göstermifltir. Düzenleme De ifliklikleri Borsam z n aç l fl ndan bu yana yaflanan geliflmeler ve üyelerimizle birlikte di er tüm piyasa kat l mc lar n n talep ve ihtiyaçlar dikkate al narak önceki düzenlemeler üzerinde gerekli de ifliklikler ve yeni düzenlemeler yap larak Borsam z n yap s gözden geçirilmektedir. Pozisyon Limitleri... Borsam z taraf ndan ç kar lan 2007/45 say l de ifliklik genelgesi uyar nca sözkonusu genelgede belirtilen gerekli kriterleri karfl layan üyelerimizin portföy hesaplar na uygulanacak pozisyon limitleri artt r lm flt r. Yap lan bu de iflikli in ifllem hacmi art fl ndaki ve piyasan n derinlik kazanmas ndaki önemi büyüktür. Hatal fllem Düzeltmeleri... 2007/49 say l de ifliklik genelgesinin yürürlü e girmesi ile birlikte üyeler taraf ndan hesap numaras hatal olarak VOB S'e girilen emirler sonucunda k smen yada tamamen hatal olarak gerçekleflen ifllemlerin Borsam z taraf ndan düzeltilmesi ilgili üyenin baflvurusu ile mümkün hale gelmifltir. Yap lan düzenlemenin uygulama esaslar ilgili genelgede belirtilmifl, sözkonusu düzenleme ile üyelerimizin ve yat r mc lar n ma dur olmalar n n önüne geçilmifltir. Eflleflme An nda Emir ptali... Eflleflme an nda emir iptali ile ilgili düzenlemeler 2007/49 ve 2007/52 numaral de ifliklik genelgelerinde belirtilerek sözkonusu düzenleme ile teminat yetersizli inden dolay VOB S taraf ndan iptal edilen emirlere iliflkin Eflleflme An nda Emir ptal Ücreti ilgili üyelerden tahsil edilmeye bafllanm flt r. Yürürlü e giren genelge ile birlikte daha etkin bir piyasa oluflmas amaçlanm fl olup, elde 7 Garanti Fonu De eri Art fl Oran
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 edilen verilere bakt m zda da genelgenin yürürlü e girmesinden itibaren toplam emirlerin içerisindeki teminat yetersizli inden dolay iptal edilen emirlerin oran nda büyük ölçüde düflüfl gözlenmektedir. Seans Saatlerinde De ifliklik... Spot piyasadaki ifl ak fl saatlerinde yap lan de iflikli e paralel olarak Borsam z taraf ndan seans saatlerinde yap lan yeni düzenlemeler 2007/54 numaral de ifliklik genelgesi ile yat r mc lar m za duyurulmufltur. Yap lan düzenlemelerle birlikte Borsam z spot piyasadan önce aç l p daha sonra kapanmaya devam ederek yat r mc lar n piyasan n yönünü tayin etmelerine yard mc olmay sürdürmektedir. Veri Yay n Borsam zda oluflan veri ve bilgilerin yay n n yapan veri yay nc lar m z n listesi afla da alfabetik olarak yer almaktad r: Bloomberg L.P. Foreks Bilgi letiflim Hizmetleri A.fi. IBS stanbul Bilgi letiflim Sistemleri Ticaret ve Sanayi A.fi. Matrix Bilgi Da t m Hizmetleri A.fi. Plato Veri Da t m Hizmetleri A.fi. Reuters Enformasyon Ltd. fiti. 2007 y l n n ilk dokuz ay itibar ile yüzeysel ve derinlikli toplam veri yay n kullan c say s 2007 y l Ocak ay bafl itibar ile Borsam zda gerçekleflen ifllem bilgilerinin de veri yay n flirketleri taraf ndan yay nlanmaya bafllamas ile birlikte 2006 y l toplam veri yay n kullan c say s na göre %85 art fl göstermifltir. Afla daki grafikte veri yay n kullan c say s n n 2007 y l Eylül ay sonu itibar ile geliflimi görülmektedir: 14% 12% 10% 8% 6% 4% 2% 0% Oca.07 fiub.07 Sanal Ortamda VOB VER YAYINI KULLANICI SAYISI Mar.07 Nis.07 May.07 Haz.07 Tem.07 Kullan c Say s Art fl Oran A u.07 Eyl.07 Borsam z internet adresi olan www.vob.org.tr 2007 y l Eylül ay sonunda 2006 y l na göre günlük ortalama hit say s itibar ile yaklafl k iki kat na ç karak günde ortalama 672 bin olmak üzere 183 milyon kez hit alm flt r. 2007'nin ilk dokuz ay nda web sayfam z günde ortalama 1.748 kifli ziyaret ederek 2006 y l n n ortalama ziyaretçi say s n n 1,7 kat olarak gerçekleflmifltir. 2007 y l nda dokuz ay içerisindeki toplam ziyaretçi say s ise 2006'n n yaklafl k 1,43 kat olmak üzere 477 bin olarak belirlenmifltir. Türkçe sayfam za ba lant lar n %83'ü yurtiçinden olurken, yurt d fl ba lant lar n %8'i ABD'den, %5'i ngiltere'den geri kalan %4'ü ise dünyan n çeflitli ülkelerinden gerçeklefltirilmifltir. Borsam z ngilizce internet adresi olan www.turkdex.org.tr ise yine 2007 ilk dokuz ay itibar ile günlük ortalama 2.919 olmak üzere toplam 797.026 kez hit alm flt r. Ayn dönemde ngilizce sayfam z ziyaret eden kifli say s 2006 y l na göre 2 kat artarak günde ortalama 257 kifli olarak kaydedilirken, toplamda bu say 70 bin kifli olmufltur. ngilizce sayfam za ba lant lar n %31'i ABD'den, %5'i yurtiçinden, %3'ü ngiltere'den ve geri kalan %61'lik k s m ise di er ülkelerden sa lanm flt r. Üye/Temsilci Say lar Borsam zda 30 Eylül 2007 itibar yla, 17'si banka 61 tanesi de arac kurum olmak üzere 78 üye ve 274 yetkili temsilci say s na ulafl lm flt r. 8
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F VOB'dan Yat r mc lar çin Yeni Sözleflmeler Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri 4 fiubat 2005 tarihinde VOB'un aç lmas yla birlikte, ülkemiz finansal piyasalar nda yeni bir dönemin bafllad n ifade etmifltik. Geçen 2,5 y l gibi çok k sa bir süre içerisinde yat r mc lar taraf ndan yo un ilgi gören VOB geçti imiz y l ifllem hacmi art fl nda dünyada en h zl geliflen borsa olmufltur. Di er yandan VOB'un sunmufl oldu u f rsatlar ve sinerji ile yat r m stratejileri geliflmifl, Anapara Garantili Fonlar, Borsa Yat r m Fonlar gibi bir çok yeni ürün pefl pefle yat r mc lar n hizmetine sunulmaya bafllam flt r. Yeni ürünler gelifltirmek amac yla çal flmalar na devam eden VOB önümüzdeki dönemde Hisse Senetlerine dayal vadeli ifllem sözleflmelerinin yat r mc lar n hizmetine sunulmas yönündeki çal flmalar n tamamlam fl bulunmaktad r. Önümüzdeki dönemde Borsam zda iflleme aç lacak hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri sayesinde finansal piyasalar, yeni bir yat r m arac na kavuflmufl olacakt r. Hisse senetlerinin fiyatlar ndaki dalgalanmalar karfl s nda yat r mc lar Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri nde uzun veya k sa pozisyon alarak gerek portföy risklerine karfl korunma, gerekse beklentileri do rultusunda yat r m amaçl ifllem yapabileceklerdir. Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri ve Kullan m Amaçlar Genel tan m itibariyle vadeli ifllem sözleflmesi, ileri bir tarihte önceden belirlenen fiyat, miktar ve nitelikte ekonomik veya finansal göstergeyi, sermaye piyasas arac n, mal, k ymetli madeni veya dövizi alma veya satma yükümlülü ü getiren sözleflmedir. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmesi ise dayanak varl k olarak seçilen hisse senedinin standart olarak belirlenmifl bir adedinin ileri bir tarihte alma veya satma hak ve yükümlülü ünü getiren sözleflmedir. Bafllang ç olarak VOB'da, dayanak varl k olarak seçilen ve MKB Hisse Senedi Piyasas nda ifllem gören on adet hisse senedi üzerine vadeli ifllem sözleflmesinin iflleme aç lmas planlanmaktad r. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri yat r mc lar taraf ndan di er vadeli ifllem sözleflmelerinde oldu u gibi üç temel amaçla kullanabilir: Beklentileri çerçevesinde kar elde etmek amaçl ifllem yapanlar taraf ndan yat r m, Fon yöneticileri, portföyünde hisse senedi bulunduran yat r mc lar taraf ndan korunma, Farkl piyasalarda veya farkl vadeler aras nda oluflan fiyat farkl l klar ndan risksiz kar elde etmek isteyenlerce arbitraj. 9
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 Hisse senetlerine dayal vadeli ifllem sözleflmelerinin tarihi geliflimine bakt m zda bu yöndeki taleplerin ve giriflimlerin 1980'li y llarda bafllad n görüyoruz. Ancak 1982 y l nda Amerika Birleflik Devletlerinde Shad- Johnson karar ile hisse senetlerinin aç a sat fl na ve hisse senetleri üzerine vadeli ifllem sözleflmelerinin borsalarda kote edilmesine yasak getirilmifltir. Bafllang çta uygulanan yasa n geçici olmas beklenirken, 1987 y l nda borsalarda yaflanan Kara Pazartesi sonras söz konusu yasak kal c hale getirilmifltir. Bu düzenleme sonucu 2000'li y llara kadar hisse senetleri üzerine vadeli ifllem sözleflmeleri iflleme aç lamam flt r. Borsalar aras rekabet ve teknolojik geliflmelerin sa lad imkanlar sonucu finansal piyasalarda new innovation diye adland r lan ilk hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri 29 Ocak 2000'de London International Financial Futures Exchange (LIFFE) taraf ndan iflleme aç lm flt r. Sözleflmelere dayanak varl k olarak birçok ülkede popüler olan hisse senetleri seçilmifltir. ABD'li yat r mc lar taraf ndan yo un ilgi gösterilen bu yeni yat r m arac, ABD'de uygulanan yasa hükümsüz k lm flt r. Bu geliflme sonras 2000 y l nda ABD Kongresi Emtia Vadeli fllem Piyasalar n n Modernizasyonu Kanunu ile uygulanan yasa kald rm flt r. 1 Bugün gerek ABD'de, gerekse dünyan n birçok borsas nda hisse senetlerine dayal binlerce vadeli ifllem sözleflmesi ifllem görmektedir. Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmelerinin Yat r mc lara Sa layaca Avantajlar Piyasa kat l mc lar n n talep ve tercihleri çerçevesinde Borsam zda hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin iflleme aç lmas kararlaflt r lm flt r. Söz konusu hisse senetlerinin iflleme aç lmas n n yat r mc lar için sa layaca faydalar afla daki flekilde özetleyebiliriz: Yat r m fonlar ve spot piyasada hisse senedi portföyü bulunanlar aleyhte fiyat de iflim riskleri karfl s nda etkin risk yönetimi imkan na sahip hale gelecektir. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri yat r mc lara aç a sat fl imkan sa layacakt r. Yat r mc lar ilgili hisse senetlerinde her fiyat seviyesinde ilk iflleme, al m veya sat m yönlü pozisyon alarak (çift yönlü ifllem yapabilme imkan ) bafllayabileceklerdir. Fiyatlar n düflmesini bekleyen bir yat r mc hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerini Borsam zda satarak spot piyasada k s tl olan aç a sat fl imkan ndan yararlanm fl olacakt r. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleriyle yat r mc lar yaln zca bafllang ç teminat yat rarak hisse senedinin tüm getirisini elde edebileceklerdir. Yat r mc lar küçük bir teminatla pozisyon alarak vadeli ifllem sözleflmelerinin sa lad kald raç etkisinden yararlanabileceklerdir. Örne in spot piyasada fiyat 10 YTL olan ISCTR hisse senedinde 100 lot al m yapmak için 1000 YTL kayna a ihtiyaç duyulurken, 100 lot hisse senedini temsil eden ISCTR vadeli ifllem sözleflmesinde ayn pozisyonu sözleflme de erinin %20'si kadar teminat yat rarak almak mümkün hale gelmektedir. Ayr ca nakit olarak yat r lan teminat n faiz getirisinden yararlan lmaktad r. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin fiyat keflfi özelli i ile yat r mc lar gelecekteki spot fiyatlar hakk nda etkin bir göstergeye sahip olacaklard r. Portföyünde hisse senedi bulunduran bireysel veya kurumsal yat r mc lar hisse senetlerinin fiyatlar nda meydana gelebilecek düflüfllerden hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde k sa pozisyon alarak k smen veya tamamen korunabileceklerdir. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri finans piyasalar nda yeni yat r m araçlar n n ortaya ç kmas n ve piyasa derinli inin artmas n sa layacakt r. Hisse Senedi ile Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmesi Ayn m d r? Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri, spot piyasada ifllem gören hisse senetlerinden farkl d r. 1 Lafferty, Patrick: 2002 ; Single Stock Futures ; McGraw Hill Inc. 10
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F Hisse Senedi Al c s na ortakl k hakk verir. Al nan hisse senedinin bedelinin tamam ödenir. Al c s n n temettüden yararlanma hakk vard r. Oy kullanma hakk verir. lk iflleme al m yönünde bafllan r. Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmesi Ortakl k hakk vermez. Hisse senedi bedelinin tamam ödenmez. Cüzi bir teminatla yüksek pozisyon al nabilir. Temettüden yararlanma hakk yoktur. Oy kullanma hakk vermez. lk iflleme al m veya sat m yönünde bafllanabilir. Dünya Borsalar nda Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmeleri 2006 y l nda vadeli ifllem ve opsiyon borsalar nda ifllem gören sözleflme say s bir önceki y la göre %19 artarak 11.9 milyar adet sözleflmeye ulaflm flt r. Afla daki grafikte 2000-2006 y llar aras nda vadeli ifllem ve opsiyon borsalar nda ifllem gören sözleflme say lar gösterilmektedir. Grafik 1 Y llar tibariyle Vadeli fllem ve Opsiyon Borsalar nda fllem Gören Sözleflme Say s Grafik 2 2006 Y l fllem Hacminin Dayanak Varl k Baz nda Da l m Parite 2% Hisse Senedi 24% Kaynak: FIA Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin (opsiyonlar hariç) 2006 y l ifllem hacmi 2005 y l na göre 2 kat artarak 140.736.581 adetten 279.730.018 adete ulaflm flt r. Borsa Kaynak: WFE Emtia 4% Enerji 3% Faiz 27% Metaller 2% Hisse Senedi Endeks i 38% Tablo 1 Hisse Senedi Vadeli Sözleflmelerinde En Çok fllem Hacmine Sahip lk Befl Borsa NSE, Hindistan JSE- Güney Afrika Eurex Euronextliffe BME, spanya fllem Hacmi (Adet) 100.285.737 69.671.751 35.589.089 29.515.726 21.229.811 fllem Hacmi (Milyon ABD $) 857.436 344.198 203.038 43.266 26.288 14 12 10 Vadeli fllem ve Opsiyon Borsalar nda fllem Gören Sözleflme Say s (Milyar Adet) 8.2 8.9 9.9 11.9 Birçok organize borsan n önümüzdeki dönemde hisse senetlerine dayal vadeli ifllem sözleflmelerini iflleme açma yönünde çal flmalar yapt klar bilinmektedir. 8 6 4 2 3.0 4.4 6.2 VOB'un Dayanak Varl k Olarak Seçti i Hisse Senetleri 0 Kaynak: FIA 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2006 y l nda ifllem gören vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmelerini dayanak varl k baz nda inceledi imizde sözleflmelerin %24'ünü hisse senedi vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmelerinin oluflturdu unu görmekteyiz. Sa üst köfledeki grafikte 2006 y l nda ifllem gören vadeli ifllem ve opsiyon sözleflmelerinin dayanak varl k baz nda da l m yer almaktad r. Tablo 2'de, Borsam z n iflleme açmaya planlad hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerine dayanak varl k olarak seçilen hisse senetlerinin listesi yer almakta olup, söz konusu taslak yasal sürecin tamamlanmas n müteakiben son haline getirilecektir. Taslakta yer alan hisse senetlerinin seçiminde, lgili hisse senetlerinin spot piyasadaki ifllem hacmi ve piyasa de eri, Halka aç kl k oran ve ortakl k yap s, 11
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 Piyasa kat l mc lar n n tercihleri, hususlar göz önünde bulundurulmufltur. Afla daki tabloda dayanak varl k olarak seçilen hisse senetleri ve ilgili faaliyet sektörü gösterilmektedir. Tablo 2 Dayanak Varl k Olarak Seçilen Hisse Senetleri ve Faaliyet Gösterdi i Sektör Hisse Ad Akbank Do an Holding Ere li Demir Çelik Garanti Bankas fl Bankas C Koç Holding Sabanc Holding Turkcell Tüprafl Yap Kredi Bankas Sözleflme Ad VOB-AKBNK VOB-DOHOL VOB-ENGL VOB-GARAN VOB-ISCTR VOB-KCHOL VOB-SAHOL VOB-TCELL VOB-TUPRS VOB-YKBNK Faaliyet Gösterdi i Sektör Mali Kurulufllar / Bankalar Mali Kurulufllar / Holding ve Yat r m fiirketleri malat Sanayi / Metal Ana Sanayi Mali Kurulufllar / Bankalar Mali Kurulufllar / Bankalar Mali Kurulufllar / Holding ve Yat r m fiirketleri Mali Kurulufllar / Holding ve Yat r m fiirketleri Teknoloji / Haberleflme malat Sanayi / Kimya, Petrol, Kauçuk ve Plastik Ürünler Mali Kurulufllar / Bankalar Tablo 2'de yer alan hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin iflleme aç lmas n n ard ndan piyasa kat l mc lar n n talepleri çerçevesinde, di er hisse senetleri üzerine yeni vadeli ifllem sözleflmelerinin iflleme aç lmas da mümkün olabilecektir. Tablo 3 VOB Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmesi Sözleflme Özellikleri (Öngörülen Taslak) Dayanak Varl k Sözleflme Büyüklü ü Kotasyon fiekli Minimum Fiyat Ad m (De eri) Vade Aylar Günlük Fiyat Hareket S n r Bafllang ç Teminat Sürdürme Teminat Son fllem Günü Akbank, Do an Holding, Ere li Demir Çelik, Garanti Bankas, fl Bankas -C, Koç Holding, Sabanc Holding, Turkcell, Tüprafl ve Yap Kredi Bankas 100 adet hisse senedi 1 adet hisse senedinin YTL olarak de eri virgülden sonra iki basamak fleklinde kote edilir. 0,01 YTL Minimum Fiyat Ad m De eri = 1 YTL ( 0,01 X 100=1 YTL) Ayn anda fiubat, Nisan, Haziran, A ustos, Ekim ve Aral k aylar ndan en yak n üç tanesine ait sözleflmeler ifllem görür. Baz fiyat n % ±15'i Sözleflme de erinin %20'si. Bafllang ç teminat n n %75'i Her vade ay n n son ifl günü Sözleflmenin Vadesi Gün Sonu Uzlaflma Fiyat Vade Sonu Uzlaflma Fiyat Uzlaflma fiekli Pozisyon Limiti fllem Saatleri Her vade ay n n son ifl günü Seans sona ermeden önceki son 10 dakika içerisinde gerçeklefltirilen tüm ifllemlerin miktarlar na göre a rl kl fiyatlar n n ortalamas günlük uzlaflma fiyat olarak belirlenir. E er son 10 dakika içerisinde 10'dan az ifllem yap ld ysa, seans içerisinde geriye dönük olarak bulunan son 10 ifllemin a rl kl fiyatlar n n ortalamas al n r. MKB Hisse Senetleri Piyasas nda ifllem gören hisse senedinin ikinci seans nda oluflan a rl kl ortalama fiyat vade sonu uzlaflma fiyat olarak kabul edilir. Nakdi Uzlaflma 30.000 kontrat sabit, üzeri aç k pozisyonunun %10'u ile s n rl 9:30-12:00 ve13:00-17:10 12
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F Hisse Senedi Vadeli Sözleflmelerinde fllem Teminatlar Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde bafllang ç teminat n n hesaplanmas VOB'da ifllem gören di er sözleflmelerde uygulanan teminatland rma yönteminden farkl l k arz etmektedir. Hali haz rda Borsam zda ifllem gören sözleflmelerde bafllang ç teminat maktu olarak belirlenirken, hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde yüzdesel teminat uygulanmas öngörülmektedir. Sürdürme seviyesi ise bafllang ç teminat n n %75'i olarak planlanm flt r. Benzer durum Dünya borsalar nda da geçerlidir. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde uygulanacak olan yeni teminatland rma yöntemini afla daki örnekle aç klayal m: Örnek: Bir yat r mc VOB'da ifllem gören VOB-Akbank hisse senedi vadeli ifllem sözleflmesinde 100 adet uzun pozisyon almak istiyor. VOB'da ifllem gören Ekim 2007 vadeli VOB-AKBNK hisse senedi vadeli ifllem sözleflmesinin uzlaflma fiyat 9,00 YTL'dir. Bafllang ç Teminat n n Hesaplanmas : Yat r lmas gereken bafllang ç teminat (Sözleflme de erinin %20'si) Sözleflme De eri: 100x100x9,00=90.000 YTL Bafllang ç Teminat : 90.000x0,20=18.000 YTL Sürdürme seviyesi (Bafllang ç Teminat n n %75'i) Sürdürme Seviyesi:18.000x0,75=13.500 YTL (Yat r mc n n teminat, sürdürme seviyesi veya alt na düflerse, teminat n bafllang ç tutar na ç karmas gerekir.) Özsermaye Halleri Hisse senetlerine dayal vadeli ifllem sözleflmeleri di er vadeli ifllem sözleflmelerinden bir yönüyle farkl l k arz etmektedir. Hisse senedi endeksine dayal vadeli ifllem sözleflmelerinde dayanak varl n çarpan de eri bafllang çta tan mland gibi devam edebilmekte iken ayn durum hisse senetleri vadeli ifllem sözleflmelerinde geçerli olamamaktad r. Zira, dayanak varl k olarak seçilen hisse senedi spot piyasada Sermaye Art r mlar (Bedelsiz Sermaye Art r m, Bedelli Sermaye Art r m ), Temettü, Farkl Türdeki Özsermaye Hallerinin Kombinasyonu, Di er Özsermaye Halleri (fiirket Birleflmeleri, fiirket Bölünmeleri, flas) gibi durumlarla karfl karfl ya kalabilmektedir. Biz bu durumlar Özsermaye Halleri (Corporate Action) olarak ifade ediyoruz. Yukar da belirtilen Özsermaye Hallerinden birinin gerçekleflmesi durumunda, spot piyasada ilgili hisse senedinin fiyat ve/veya miktar nda ayarlamalar yap lmaktad r. Spot piyasada yap lan bu ayarlamalar paralelinde ilgili vadeli ifllem sözleflmesinin de sözleflme çarpan ve fiyat nda ayarlamalar yap larak, Özsermaye Hali uygulamas neticesinde pozisyon de erlerinin uygulama öncesiyle ayn seviyede tutulmas gerekmektedir. Böylelikle, bir yandan uzun ve k sa pozisyon sahipleri aç s ndan haks z kar veya zararlar n oluflmas önlenirken, di er yandan da vadeli piyasadaki fiyat seviyesinin spot piyasadaki fiyat seviyesiyle uyumu sa lanacakt r. Bir örnekle konuya aç kl k getirelim: AKBNK hisse senedinde %100 bedelsiz sermaye art r m karar verilmifl olsun. Bedelsiz sermaye art r m n yap laca son gün spot piyasada AKBNK hisse senedinin fiyat 10 YTL. A Yat r mc s n n 100 lot AKBNK hisse senedi spot piyasada bedelsiz sermaye art r m sonras 200 lot, ilgili hisse senedinin fiyat da 5 YTL olacakt r. Sermaye art r m öncesi A yat r mc s n n portföy de eri 100 X10 =1000 YTL iken sermaye art r m sonras 200 X5 YTL =1000 YTL olacakt r. Yukar daki uygulama paralelinde AKBNK vadeli ifllem sözleflmesi fiyat 12 YTL, sözleflme çarpan 100 iken, ayarlama sonras sözleflme çarpan 200 fiyat ise 6 YTL olarak belirlenerek pozisyon de eri korunmufl olacakt r. Di er Özsermaye Hallerinde de spot piyasadaki uygulamalar paralelinde ayarlamalar ilgili vadeli ifllem sözleflmesinde yap lacakt r. 13
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 Sözleflme Kodlar Borsam zda iflleme aç lacak hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde uygulanacak sözleflme kodlar Borsam zda ifllem gören di er sözleflmelerden farkl olacakt r. Afla daki örnekte VOB-AKBNK hisse senedi vadeli ifllem sözleflmesinin sözleflme kodu örne i ve aç klamas yer almaktad r. EQ_AKBNK1000607 EQ: Hisse senedi AKBNK: Dayanak varl n ad 100: Sözleflme çarpan 0607: Vade ay ve y l Hisse Senedi Vadeli fllem Sözleflmelerinde Teorik Vadeli Fiyat n Hesaplamas Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin teorik vadeli fiyat n hesaplamak için afla daki formül kullan labilir : F: S: T-t: r: D*: F Teorik vadeli fiyat = ( S - D * r T-t e ( ) Hisse senedinin spot piyasa fiyat Sözleflmenin vadesine kalan gün say s Sözleflmenin vadesine kalan gün say s için geçirli olan faiz oran Da t lacak temettü miktar n n bugünkü de eri Örnek: May s 2007'de % 20 temettü da taca aç klanan ve 12 fiubat 2007'de 24,40 YTL'den ifllem gören TUPRS hisse senedinin Haziran 2007 vadeli sözleflmesinin 12 fiubat 2007'deki teorik vadeli fiyat afla daki flekilde belirlenir: S = 24,40 D= 0,20 r = % 16 z = 108 D*= [ 0,16 (108/ 365) 0,20 2,7183 ] = 0,1908 T-t = 137 F = [ 0,16 (137/ 365) (24,40 0,1908) 2,7183 ] = 25,71 (En yak n fiyat ad m na yuvarlanm fl flekli) ( Temettü ödenmiflse ya da temettüün ne zaman ödenece i ve oran bilinmiyorsa teorik fiyat hesaplamas na temettü dahil edilmez. Bu durumda VOB'da ifllem gören hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin teorik fiyat afla da belirtilen yönteme göre hesaplan r: r( T - t F = S e ) Kullan m Örnekleri Yat r m Amaçl Bir fllem Yat r mc fl Bankas -C hisse senedinin fiyat n n (aç klanacak y l sonu kar n n iyi gelmesini bekledi i için) yükselmesini beklemektedir. Vadeli piyasada ifllem gören VOB-ISCTR sözleflmesinin fiyat ise 6,50'dir. Bu nedenle Nisan 07 vadesinden 100 adet uzun pozisyon almaya karar verir. fiubat 07 Nisan 07 VOB-ISCTR Nisan vadeli fiyat : 6,50 VOB-ISCTR Nisan vadeli fiyat : 8,00 Yat r mc 100 adet uzun pozisyon al r. Sözleflme De eri:6,50*100*100=65.000 YTL Bafllang ç Teminat : Sözleflme De erinin %20'si Yat r mc n n yat rmas gereken teminat tutar : (65.000x0,20)=13.000 YTL Vade sonunda VOB-ISCTR'nin fiyat 7,00 olur. Yat r mc (8,00-6,50)*100*100=15.000 YTL kar elde eder. Yat r mc 13.000 YTL yat rarak k sa bir süre içersinde 15.000 YTL kazan r. Korunma Amaçl Bir fllem Fon yöneticisinin 10.000 adet Garanti Bankas hisse senedi vard r ve fiyatlar n düflmesinden endifle etmektedir. 1 Mart 2007 itibariyle Garanti Bankas hisse senedinin fiyat 5,50 ve Haziran 07 vadeli VOB-GARAN vadeli ifllem sözleflmesinin fiyat 5,80'dir. Fon yöneticisi fiyatlar n düflmesinde endifle etti i için vadeli piyasada VOB-GARAN sözleflmesi 14
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F satar. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinin sözleflme büyüklü ü 100 oldu u için; Yat r mc 10.000 100=100adet VOB-GARAN sözleflmesi satar. Yat r mc n n vade sonuna kadar bekledi ini varsayal m ve spot fiyatlar n %10 düflmesi ve %10 artmas durumunda: Vade Sonu VOB-GARAN Fiyat %10 art fl 6,05 %10 azal fl 4,95 Portföyün De eri 6,05*10.000 =60.500 4,95*10.000 =49.500 V S'te Meydana Gelen Kar/Zarar (YTL) Portföy Kar/Zarar 49.500-55.00 =-5.500 Net Kar/Zarar 5,80-6,05=0,25 60.500-55.00= 5.500-2.500 0,25*100*100= 5.500 =3.000-2.500 YTL zarar 5,80-4,95=0,85 0,85*100*100= 8.500 YTL kar 8.500-5.500 =3.000 spot ve vadeli piyasan n likiditesinin artmas beklenmektedir. Hisse senedi vadeli ifllem sözleflmelerinde ifllem yapan yat r mc lar, ilgili hisse senedinin fiyat n n düflmesi veya yükselmesi yönündeki beklentilerine göre yat r m yapmaktad rlar. Vade sonunda ilgili sözleflmenin taraflar aras nda fiziki olarak teslimi yap lmayacak, vade sonunda oluflan uzlaflma fiyat na göre oluflan kar/zararlar ilgili hesaplara yans t larak pozisyonlar kapat lacakt r. K saca vade sonunda teslimat nakdi mutabakat yöntemiyle yap lacakt r. Borsam zda iflleme aç k di er sözleflmelerde uygulanan vergi avantaj hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleri için de geçerli olacakt r 2. Yat r mc her iki durumda zarar etmemifl olur Finansal Piyasalarda Yeni Bir Dönem Yat r mc lar, hisse senedi vadeli ifllem sözleflmeleriyle hem yeni bir yat r m arac na kavuflacak hem de spot piyasada k s tl olan aç a sat fl Borsam zda küçük bir teminat yat rarak kolayl kla yapabileceklerdir. Böylece VOB-YKBN VOB-KCHOL VOB-DOHOL VOB-ISCTR VOB-TUPRS Etkin Risk Yönetimi... Daha Az lk Yat r mla Yat r m Yapma Olana Fiyat Hareketliliklerinden Kazanç mkan... Aç a Sat fl mkan... Arbitraj Olana... VOB-GARAN VOB-EREGL VOB-AKBNK VOB-SAHOL VOB-TCELL 2 Borsam zda ifllem gören vadeli ifllem sözleflmelerinden elde edilen de er art fl kazançlar na yüzde s f r stopaj uygulamas na iliflkin düzenlemenin geçerlilik süresi 31/12/2008 tarihine kadar uzat lm flt r. 15
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 Finans Portföy Borsa Yat r m Fonlar ve BYF'ler Üzerine Yap lan Vadeli fllem Sözleflmeleri Borsa Yat r m Fonlar (BYF) son y llarda ifllem gördükleri ülkeler ve borsalarda ciddi büyüme göstermektedir. Yat r mc lar n tercihlerinde gittikçe artan bir h zla kullan lmakta olan BYF'ler son dönemde artan çeflitlilikleri ile de portföylerde daha yüksek oranlarda yer bulmaktad r. May s 2007 sonu itibari ile dünyada 916 borsa yat r m fonu ifllem görmektedir. Dünya genelinde 39 borsada ifllem gören Borsa Yat r m Fonlar n n toplam büyüklü ü ise 666 Milyar ABD Dolar 'na ulaflm flt r. Borsa Yat r m Fonlar n n bu denli büyümesinde kurumsal yat r mc lar n artan ilgisi önemli etkenlerden bir tanesidir. Geçen alt y ll k süreye bak ld nda kurumsal yat r mc lar n borsa yat r m fonlar na olan ilgisinin rakamlara da çok net flekilde yans d görülmektedir. Sadece geçen y l portföyünde borsa yat r m fonu bulunduran kurumsal yat r mc say s %73 artm flt r. Bu art fl geçen alt y ll k süre gözönüne al nd nda %345'i bulmaktad r. Milyar ABD Dolar 700 600 500 400 300 200 100 0 Dünya Borsas Yat r m Fonu Say s ve Büyüklü ü 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 Q12007 May-07 Borsa yat r m fonlar sunmufl oldu u avantajlarla her geçen gün daha fazla ön plana ç kmaktad r. Yat r m fonu ile hisse senetlerinin birçok avantaj n birlefltiren BYF'ler sadece büyüklük olarak de il ayn zamanda ifllem gördükleri borsalarda yaratt klar ifllem hacimleri ile de ön plana ç km fllard r. Günlük ortalama ifllem 1000 900 800 700 600 500 400 300 200 100 0 BYF Say s hacmi ise y lbafl ndan bu yana %75 artm fl ve 43.1 milyar ABD Dolar na ulaflm flt r. Borsa Yat r m Fonlar n n büyüklüklerinin ve ifllem hacimlerinin art fl n, yat r mc lar n artan ilgisinin yan s ra BYF'leri baz alan yeni türev ürünlerin piyasalara sunulmas da desteklemektedir. Özellikle borsa yat r m fonlar üzerinde yap lan vadeli ifllem sözleflmeleri yat r mc lara son derece esnek ifllem yapabilme, h zl karar verip uygulayabilme imkanlar sa lamaktad r. BYF'ler üzerine düzenlenmifl olan vadeli ifllem sözleflmeleri bu trendin bir parças olarak h zla büyümekte ve hem BYF'ler hem de BYF vadeli ifllem sözleflmeleri birbirlerinin performans n oldukça olumlu etkilemektedir. 2007 y l sonu itibari ile Borsa Yat r m Fonlar üzerine düzenlenmifl olan 256 opsiyon ve 12 vadeli ifllem sözleflmesi ABD, Avrupa ve Kanada'da ifllem görmektedir. Hali haz rda ABD'de ifllem gören BYFlerin %57'si üzerine düzenlenmifl olan bir türev enstrüman bulunmaktad r. fllem hacimleri de son y llarda ciddi art fl göstermektedir. 2007 y l n n ilk çeyre inde BYF'ler üzerine yarat lm fl türev enstrümanlar n ifllem hacmi %38 oran nda yükselmifltir. Bir baflka önemli nokta ise 2003 y l ndan bu yana her y l bu enstrümanlar n ifllem hacminin kesintisiz artmaya devam etmifl olmas d r. Yat r mc lara çok farkl yat r m alternatifleri ve stratejileri gelifltirme imkan sunan BYF türev enstrümanlar ayn zamanda riskin yönetilmesi konusunda da ciddi avantajlar sa lamaktad r. Ülkemizde de bu tür ürünlerin yat r mc lara sunulmas hem Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas, hem stanbul Menkul K ymetler Borsas ve en önemlisi de yat r mc lar aç s ndan birçok avantaj beraberinde getirecektir. 16
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F Yap land r lm fl Finansal Ürünler -Garantili Fon ve Koruma Amaçl Fon Örne i- Kurumsal Yat r mc Taban n n Geniflletilmesi ve Türev Araç Kullan m n n Yayg nlaflt r lmas Yönünde Sermaye Piyasas Kurulu Taraf ndan Yap lan Son Düzenlemeler; Sermaye Piyasas Kurulu (Kurul) taraf ndan 19.12.2006 tarihli Resmi Gazete'de yay mlanan, Seri:VII, No:27 say l Yat r m Fonlar na liflkin Esaslar Tebli i'nde De ifliklik Yap lmas na Dair Tebli ile, yat r m fonlar portföyüne riskten korunma ve/veya yat r m amac yla döviz, k ymetli madenler, faiz, finansal göstergeler ve sermaye piyasas araçlar üzerinden düzenlenmifl opsiyon sözleflmeleri, forward, finansal vadeli ifllemler ve vadeli ifllemlere dayal opsiyon ifllemlerinin dahil edilebilece i hükme ba lanm flt r. Kurul'un 25.05.2007 tarihli Resmi Gazete'de yay mlanan, Seri:VII, No:33 say l Yat r m Fonlar na liflkin Esaslar Tebli i'nde De ifliklik Yap lmas na Dair Tebli i (Tebli ) ise, yat r mc lara anaparalar n n tamam veya belirli bir oran n n geri ödeme garantisini içeren Garantili Yat r m Fonlar (Garantili Fon) ve Koruma Amaçl Yat r m Fonlar na (Koruma Amaçl Fon) iliflkin esaslar belirlemifltir. Seri:VII, No:33 Tebli inde, Garantili Fon, yat r mc n n bafllang ç yat r m n n belirli bir bölümünün, tamam n n ya da bafllang ç yat r m n n üzerinde belirli bir getirinin içtüzükte ve izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yat r mc ya geri ödenmesinin, uygun bir yat r m stratejisine ve Kurucu ile Garantör aras nda imzalanan bir garanti sözleflmesine dayan larak taahhüt edildi i fonlar, Koruma Amaçl Fon ise, Yat r mc n n bafllang ç yat r m n n belirli bir bölümünün, tamam n n ya da bafllang ç yat r m n n üzerinde belirli bir getirinin içtüzükte ve izahnamede belirlenen esaslar çerçevesinde belirli vade ya da vadelerde yat r mc ya geri ödenmesinin, uygun bir yat r m stratejisine dayan larak en iyi gayret esas çerçevesinde amaçland fonlar olarak tan mlanm flt r. Her iki fon türünü anapara korumal fonlar olarak isimlendirmek mümkündür. Düzenlemeye göre, iki fon türü aras ndaki fark, geri ödemesi taahhüt edilen tutar n Garantili Fonlarda, 'Garantör' kurulufl taraf ndan garanti edilmesidir. Koruma Amaçl Fonlarda ise geri ödemede en iyi gayret esas geçerlidir ve getiri taahhüdü bir garanti sözleflmesine dayanmamaktad r. Yeni düzenlemeye konu Koruma Amaçl ve Garantili Fonlar, yap land r lm fl finansal ürünler (structured financial products) kapsam nda de erlendirmek mümkündür. Uluslararas finans piyasalar ve akademik çevrelerin gündeminde 17
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 yer alan, finans piyasalar n n dinamik ve h zl büyüyen bir segmentini oluflturan ve belirli bir menkul k ymete, mala, menkul k ymet sepetine, endekse, borçlanma senedine veya döviz kuruna dayal veya bu ürünlerden türetilmifl menkul k ymetler olarak tan mlanan yap land r lm fl finansal ürünlerin oluflturulma amaçlar aras nda anapara koruma ifllevi önemli yer tutmaktad r. The Structured Products Association (SPA) verilerine göre, 2006 y l nda bir önceki y la göre %33 art flla 64 milyar $ yeni yap land r lm fl ürün ihrac gerçeklefltirilmifl ve piyasaya 2500 adet yeni ürün sunulmufltur. Garantili ve Koruma Amaçl Fonlar n Sundu u Avantajlar; Anapara korumal fonlar temelde düflük risk profilindeki yat r mc lara yöneliktir. Bir yandan bafllang ç yat r m n kaybetmemeyi, di er yandan ise potansiyel getiri f rsatlar ndan faydalanmay amaçlayan yat r mc lar için yeni bir alternatif oluflturmakta ve belirli vade kofluluna ba land için yat r m vadelerinin uzamas na katk sa lamas beklenmektedir. Bununla birlikte, anapara korumal ürünlerde fon portföyünün, sabit getirili menkul k ymetler ile türev araçlar n bilefliminden oluflmas dikkate al nd nda, Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas 'nda ifllem hacmini art r c etki yaratmas beklenmektedir. Opsiyon sözleflmelerinin de iflleme aç lmas ile birlikte piyasalar aras etkileflim daha da artacakt r. Anapara Korumal Fonlara liflkin Olarak Tebli de Yer Alan Genel Esaslar; Garantili ve Koruma Amaçl Fonlar n ay r c özellikleri aras nda belirli vade ya da vadelerde yat r mc ya geri ödenme yap lmas zorunlulu u bulunmakta olup, asgari 6 ay vadeli olarak kurulmalar öngörülmüfltür. Her iki fon türünde, fon unvan n n yat r mc lara sa lanacak koruma veya garantinin bafllang ç yat r m na oran n içermesi gerekmekle birlikte, korumal fonlar n anapara üzerinde bir tutar n geri ödemesini taahhüt etmesi durumunda, sözkonusu hedefe unvanlar nda yer vermesi mümkün olmamaktad r. Geri ödeme taahhüdü verebilecek garantör kurulufllar Türkiye ve yurtd fl nda yerleflik bankalar ve sigorta flirketleri olarak belirlenmifltir. Banka ya da sigorta flirketlerinin garantili yat r m fonlar n n geri ödemeleri için garantör olabilmeleri, Türkiye'de derecelendirme faaliyetinde bulunmak üzere Kurulca yetkilendirilen derecelendirme kurulufllar taraf ndan yat r m yap labilir seviyeye denk gelen derecelendirme notu verilmifl olma flart na ba l d r. Tebli de Öngörülen Yat r m Stratejileri; Garantili ve koruma amaçl yat r m fonlar n n, anapara koruma hedefi çerçevesinde, kamu borçlanma senetlerine ve/veya ters repoya ve/veya Kurulca uygun görülen di er sermaye piyasas araçlar na yat r m yapmalar zorunludur. Tebli, Borsada ifllem gören varl klar n al m sat mlar n n borsa kanal yla yap lmas n temel ilke olarak belirlemifltir. Ancak garantili yat r m fonlar ve koruma amaçl yat r m fonlar taraf ndan taraf olunacak ters repo sözleflmeleri ve opsiyon sözleflmeleri bu hüküm kapsam nda de erlendirilmez. Vade ve di er sözleflme koflullar aç s ndan borsada ifllem gören eflde erlerinin bulunmamas halinde, borsa d fl nda, ters repo ve opsiyon ifllemleri yap labilir veya Kurulca uygun görülen di er sermaye piyasas araçlar na yat r m yap labilir. Sözkonusu hüküm yat r m fonlar na tezgahüstü piyasalarda opsiyon ifllemi yapma imkan n tan mas aç s ndan önemlidir. Fonlara opsiyon piyasalar nda yaln zca uzun 'call' ya da 'put' pozisyon alma olana tan nm flt r. Tebli 'in 16'nc maddesinde, borsa d fl nda Tebli de belirtilen dayanak varl klar üzerinden düzenlenmifl opsiyon sözleflmelerinin 18
EK M 2007 VADEL filem VE OPS YON BORSASI VOBJEKT F sat n al nabilece i hükmü yer almaktad r. Böylelikle, al m ve/veya sat m opsiyonu satma yetkisi verilmeyen fonlar taraf ndan opsiyon ifllemi nedeniyle katlan labilecek potansiyel zarar opsiyon primi ile s n rlanm fl olmaktad r. Vadeli ifllem sözleflmeleri, garantili yat r m fonlar n n ve koruma amaçl yat r m fonlar n n portföyüne ancak korunma amaçl olarak al nabilir. Bu hükme getirilen istisna ise, fon portföyüne opsiyon sözleflmesi sat n al nmas d r. Sermaye Piyasas Kurulu'na yap lm fl olan anapara korumal fon baflvurular aras nda Borsa Düflerken Yükselen türünde de baflvurular olup, bu fonlar n yat r m stratejisi de sabit getirili menkul k ymetler ile birlikte türev ürünlerde k sa pozisyon al nmas olacakt r. Tebli de yer alan, garantili yat r m fonlar na ve koruma amaçl yat r m fonlar na iliflkin olarak yat r mc lar taraf ndan, vergi hariç olmak üzere do rudan katlan lan maliyetlerin garanti edilen ya da korunan yat r m tutar n azaltamayaca hükmü, maliyetlerin yat r mc n n garanti edilen tutar n üzerinde ve piyasa getirisine endeksli olarak elde edebilece i geliri s n rlay c etkisine iflaret etmesi bak m ndan önemlidir. Anapara Korumal Ürünlerin Getiri Mekanizmas -ELN Örne i Anapara korumal ürünleri, ELN (Equity Linked Notes) örne inden yola ç karak aç klamak mümkündür; ELN, yat r mc lara sabit getirili menkul k ymetlerin sundu u anapara korumas n hisse senedi piyasas n n yukar yönlü hareketine 19
VOBJEKT F VADEL filem VE OPS YON BORSASI EK M 2007 kat l m imkan ile efl zamanl sunan bir finansal üründür. Temelde bir borçlanma arac olmakla birlikte, dayanak varl k hisse senedi, hisse senedi sepeti veya hisse senedi endeksi olarak belirlenmektedir. ELN için uygun yat r mc kitlesi, hisse senedi piyasas na yat r m yapmakla birlikte risk profili görece düflük yat r mc lar ve piyasa riskini kontrollü olarak tafl mak isteyen sabit getirili menkul k ymet yat r mc lar d r. Ürünün yap land r lmas ters repo veya bono gibi sabit getirili bir enstrüman ile bir türev araçta (al m opsiyonu vb.) uzun pozisyon al nmas ile gerçeklefltirilmekte ve genellikle %100 koruma içeren ürünün vade sonu getirisi, dayanak varl n getirisine ba l olmaktad r. Dayanak varl n hisse senedi endeksi oldu unu kabul edersek, örnek teflkil edebilecek bir getiri mekanizmas n afla daki flekilde özetleyebiliriz; N: Nominal De er P: Sabit getirili menkul k ymetin bugünkü de eri S T : Endeksin vade sonu de eri S t : Endeksin bafllang ç de eri C: Al m opsiyonu fiyat K: Kullan m Oran r: Kat l m Oran ; Yat r mc n n dayanak varl k getirisine kat l m oran. g: Katlan lan toplam gider tutar Sabit getirili menkul k ymet ve al m opsiyonunun birlikte kullan lmas durumunda, sabit getirili menkul k ymetin iskonto tutar n n, komisyon ve di er yasal yükümlülükler düflüldükten sonraki net de eri al m opsiyonu sat n almak için kullan lacak ve bu tutar n hesaplanan opsiyon fiyat na oran kat l m oran olarak belirlenecektir; Anapara koruma oran yükseldikçe iskonto tutar azalacak ve sonuç olarak daha düflük bir kat l m oran belirlendi inden potansiyel pozitif getiri oran düflecektir. Bununla birlikte dayanak varl n de erinden ba ms z olarak belirli bir tutar n ödenmesi taahhüdü nedeniyle düflüfl riski s n rl d r. Endeks de erinin opsiyon kullan m fiyat n n üzerinde gerçekleflmesi halinde ise opsiyon kullan lmayacak ve vade sonu de eri yat r m n sabit getirili k sm n n nominal de erine eflit olacakt r. Bu durumda yat r mc zarar etmemekle birlikte alternatif maliyeti, bafllang ç yat r m tutar n n risksiz yat r m alternatiflerinde de erlendirilmesi halinde elde edilecek faiz tutar d r. Anapara Korumal Fonlar n Gelece inde VOB'un Beklenen Katk s Ülkemizde ihraç edilecek garantili ve koruma amaçl yat r m fonlar n n portföylerine dahil edebilecekleri ve borsa d fl nda alabilecekleri ters repo ve opsiyon sözleflmeleri ile birlikte Vadeli fllem ve Opsiyon Borsas 'n n sundu u ve yak n gelecekte sunmay planlad türev ürünler cazip bir alternatif konumundad r. Organize ve fleffaf bir piyasada gerçeklefltirilecek ifllemlerin yat r mc taban n n geniflletilmesi hedefine katk sa layaca düflünülmektedir. ( N - P - g) / C Vade sonunda endeks de erinin belirlenen opsiyon kullan m fiyat n n üzerinde olmas durumunda, yat r mc hesaplanan kat l m oran nda endeks getirisinden pay alacak ve vade sonu yat r m de eri afla daki gibi hesaplanacakt r; ST N + r * ( - 1) * N S t 20