BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐNĐN TARIM ÜRÜNLERĐNĐN PAZARLAMASINDAKĐ KONUM ve ÖNEMĐ (E-PAZARLAMA) Hayati GÖNÜLTAŞ. Yüksek Lisans Tezi

BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐNĐN TARIM ÜRÜNLERĐNĐN PAZARLAMASINDAKĐ KONUM ve ÖNEMĐ (E-PAZARLAMA) Hayati GÖNÜLTAŞ Yüksek Lisans Tezi Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Doç.Dr.Halil KIZILASLAN(Danışman) 2010 Her hakkı saklıdır

T.C. GAZĐOSMANPAŞA ÜNĐVERSĐTESĐ FEN BĐLĐMLERĐ ENSTĐTÜSÜ TARIM EKONOMĐSĐ ANABĐLĐM DALI YÜKSEK LĐSANS TEZĐ BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐNĐN TARIM ÜRÜNLERĐNĐN PAZARLAMASINDAKĐ KONUM ve ÖNEMĐ(E-PAZARLAMA) Hayati GÖNÜLTAŞ TOKAT 2010 Her hakkı saklıdır

Doç. Dr. Halil KIZILASLAN danışmanlığında, Hayati GÖNÜLTAŞ tarafından hazırlanan bu çalışma 02/02/2010 tarihinde aşağıdaki jüri tarafından oy birliği/oy çokluğu ile Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı nda Yüksek Lisans tezi olarak kabul edilmiştir. Başkan: Doç. Dr. Halil KIZILASLAN Üye: Yrd. Doç. Dr. Gülistan ERDAL Üye: Yrd. Doç. Dr. Rüştü YAYAR Đmza: Đmza: Đmza: Yukarıdaki sonucu onaylarım Prof.Dr. Metin YILDIRIM Enstitü Müdürü /02/2010

TEZ BEYANI Tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu tezin yazılmasında bilimsel ahlak kurallarına uyulduğunu, başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel normlara uygun olarak atıfta bulunulduğunu, tezin içerdiği yenilik ve sonuçların başka bir yerden alınmadığını, kullanılan verilerde herhangi bir tahrifat yap ılmadığını, tezin herhangi bir kısmının bu üniversite veya başka bir üniversitedeki başka bir tez çalışması olarak sunulmadığını beyan ederim. Hayati GÖNÜLTAŞ

ÖZET Yüksek Lisans Tezi BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐNĐN TARIM ÜRÜNLERĐNĐN PAZARLAMASINDAKĐ KONUM ve ÖNEMĐ(E-PAZARLAMA) Hayati GÖNÜLTAŞ Gaziosmanpaşa Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Tarım Ekonomisi Anabilim Dalı Doç. Dr. Halil KIZILASLAN(Danışman) Pazarlama ve tarımsal pazarlamada yeni bir yöntem olması nedeniyle bilişim teknolojisi; bilginin planlanması, geliştirilmesi, transfer edilmesi ve hayata geçirilmesiyle ilgili tüm faaliyetlerin sistemli bir biçimde yönetilmesi konularını kapsamaktadır. Bu çalışmada bilişim teknolojisinin, elektronik ticarette ve tarım ürünlerinin pazarlanmasında kullanımı ile ilgili veri ve istatistikler ve bunlardan çıkan sonuçlar ortaya konulmuştur. Yapılan bu çalışma ile bilişim teknolojisinin ve pazarlama kavramlarının e-ticaret ve e-pazarlama bağlamında açıklanması ve bunların tarımsal pazarlama alandaki konum ve önemi değerlendirilmiştir. 1990 lı yıllardan itibaren başlayan ve hızla gelişen bir sistematiğin durumu irdelenerek günümüze kadar ulaşılmıştır. Böylelikle bilişim teknolojisinin dünya sınırlarını ortadan kaldıran sonuçları izlenmiştir. Çoğalan ve hızlı yayılan bilgi, pazardaki beklentileri etkilerken, bir taraftan da bu beklentileri tatmin etmeye yönelik yönetimde rekabet edici yeni yaklaşım ve sorunların ortaya çıkmasını beraberinde getirmektedir. Bu yüzden elektronik ticaretin her alanda olduğu gibi tarımsal pazarlama alanında da etkin kullanılabilmesi için gerekli kanuni düzenlemeler yapılmalı, eğitim faaliyetlerine hız verilmeli ve maddi anlamda destekler sağlanmalıdır. Bu bağlamda ülke ve dünya ticaret pazarına entegre olma açısından önemli bir araç olan bilişim teknolojisi her yönüyle dikkate alınarak ona uygun politikalar geliştirilmelidir. Bilişim teknolojisinin sistematik bir şekilde nasıl yönetilebileceği ve bu sayede tarımsal işletmelerin nasıl bir pazarlama yöntemi belirleyeceği önemlidir. Araştırma sonuçları ise; bilişim teknolojilerinin tarımsal pazarlama alanında kullanımının yararlı olacağını ortaya koymaktadır. 2010, 67 sayfa Anahtar kelimeler: E-Pazarlama, Tarım Ürünleri, Bilişim Teknolojisi i

ABSTRACT Ms Thesis THE IMPORTANCE AND THE PLACE OF AGRICULTURE PRODUCTS MARKETING OF DATA PROCESSING TECHNOLOGY (E-MARKETING) Hayati GÖNÜLTAŞ Gaziosmanpaşa University Graduate School of Natural and Applied Sciences Department of Agriculture Economy Supervisor :Doç.Dr.Halil KIZILASLAN As a new method of marketing and agriculture product marketing; data processing technology includes the systematic management issues of ali processes related to the planning, developing, transferring and putting the data into practice.data and statistics regarding the usage of data processing technology in electronic marketing and agriculture products marketing and their outcomes have been presented in this study. In this study the description of the concepts of data processing technology and marketing within the context of e-trade and e-marketing and their importance and place of agriculture product marketing has been assessed. By examining the state of a rapidly developing systematic sta.ting as of 1990s, we have reached today. Thus, the outcomes of data processing technology which remove the boarders of the world have been observed. As well as effecting the expectations in the market, increasing and rapidly expanding data brings about new competitive approaches and problems aimed at satisfying the expectations in management. Therefore, in order to use electronic marketing in agriculture products marketing effectively as in every area, essential legal regulations should be made, training processes should be accelerated and financial supports should be provided. In this respect, considering all aspects of data processing technology; an important means in terms of integrating state and world trade market; convenient policies should be developed about it. How to manage data processing technology in a systematic way, and thus what marketing method agricultural enterprises determine is important.. The research results show that the usage of data processing technology in agriculture products marketing is will be useful. 2010, 67 pages Keywords :E-Marketing, Agriculture Products Marketing,Data Processing Technology. ii

ÖNSÖZ Bir süreç olarak bilişim teknolojilerinin yaygın kullanımı Türkiye ve dünyada çok hızlı bir şekilde gelişmiştir. Bu gelişiminin etkisi tüm sektörler için olduğu gibi tarımsal ürünlerin pazarlamasında da olmazsa olmaz bir konuma oturmuştur. Yoğun olarak kullanılan bilgisayar ve internet, bilişim toplumunu oluşturmuştur. Böylelikle ülkeler ve sektörler arasındaki sınırlar kalkmış ve dünya iyice küçülmüştür. Sıkı rekabet ortamında, ekonomik ve teknolojik üstünlüğü sağlayan en önemli unsur bilişim teknolojisini ve bilgiyi kullanma yeterliliğidir. Çalışmada, özellikle konu ile ilgili son gelişmelerin araştırıldığı literatür taraması yapılmış, bilişim teknolojisi ve bilginin artan önemi, genel pazarlama stratejileri ve e-ticaret ve pazarlama kavram ve yöntemleri, e-pazarlama sürecinde bilişim teknolojisi ve bilginin üretimi ile bilişim teknolojisinin tarımsal pazarlamadaki etkinliği konusu irdelenmiştir. Yüksek lisans öğrenimim süresince bana her konuda destek olan değerli hocam ve tez danışmanım Doç. Dr. Halil KIZILASLAN ve kendisinden öğrenimimin ilk yılında aldığım derste başarı sağlamamda yardımlarını esirgemeyen değerli eşi Doç. Dr. Nuray KIZILASLAN a minnettarlığımı ifade etmek isterim. Son olarak, rahatsızlığına rağmen çalışmalarımda beni cesaretlendiren ve manevi desteğini her zaman yanımda hissettiğim eşim Hanife GÖNÜLTAŞ a ve çalışmam boyunca kimi zaman kendilerine ayırmam gereken zamanlarını aldığım çocuklarım Muhammed Đkbal GÖNÜLTAŞ ve Esmanur GÖNÜLTAŞ a ayrıca teşekkür ederim. Hayati GÖNÜLTAŞ Şubat 2010 iii

ĐÇĐNDEKĐLER Sayfa ÖZET... i ABSTRACT... ii ÖNSÖZ... iii SĐMGE ve KISALTMALAR DĐZĐNĐ... vi GRAFĐKLER DĐZĐNĐ... vii TABLOLAR DĐZĐNĐ... viii 1. GĐRĐŞ... 1 2. KAYNAK ÖZETLERĐ... 5 3. MATERYAL ve YÖNTEM... 10 3.1.Materyal... 10 3.2.Yöntem... 10 4. BULGULAR ve TARTIŞMA... 11 4.1. BĐLĐŞĐM ve BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐ NEDĐR?... 11 4.2. TARIMSAL BĐLĐŞĐM NEDĐR?... 17 4.2.1. Bilgi Teknolojileri Kullanımının Tarım Sektörü Üzerindeki Tetikleyici Etkileri... 19 4.2.2. Tarımsal Veri Tabanı... 19 4.3. E-TĐCARET KAVRAMI... 21 4.3.1. Elektronik Ticaret Nedir?... 21 4.3.2. Küresel Pazar (Serbest Ticaret)... 22 4.3.3. Elektronik Ticaretin Ekonomik Boyutu... 25 4.3.4. E-Ticaretin Ekonomik ve Sosyal Yaşama Etkileri... 25 4.4. DÜNYADA ve TÜRKĐYE'DE E-TĐCARET YAPILANMASI... 27 4.4.1. Dünyada E-Ticaret Yapılanması... 27 4.4.2. Avrupa Parlamentosu ve Avrupa Birliği Konseyi... 27 4.4.3. Türkiye'de E-Ticaret Yapılanması... 28 4.4.4. Elektronik Ticaretin Ekonomi Üzerine Olası Etkileri... 34 4.4.5. Genel Durum ve Tarımsal E-Ticaret Kapasitesi... 36 4.4.6. E-Tarımsal Ticarette Karşılaşılması Olası Sorunlar... 37 4.4.6.1. Genel Sorunlar... 37 4.4.6.2. Standart Sorunu... 37 4.4.6.3. Borsalardaki Altyapı Sorunları... 37 4.4.6.4. Olası Çözüm Önerileri... 38 4.5. PAZARLAMA NEDĐR?... 38 4.5.1. Pazarlama Tanımları ve Farklı Pazarlama Anlayışları... 38 4.5.2. Pazarlama Oluşumu... 39 4.6. TARIM ÜRÜNLERĐ TĐCARET ve PAZARLAMASI... 41 4.6.1. Tarımsal Pazarlamanın Kapsamı... 42 4.7. E-PAZARLAMA ve E-TARIMSAL PAZARLAMA... 42 4.7.1. Pazarlama Süreci Modeli... 43 4.7.2. Yeni Pazarlama Anlayışı... 44 4.7.3.Pazarlama ve Đnternet... 45 4.8. E-PAZARLAMA ve E-TARIMSAL PAZARLAMA ARAÇLARI... 46 iv

4.9. E-TARIMSAL PAZARLAMA BĐLGĐ SĐSTEMLERĐNĐN KURULMASI ve ORGANĐZASYONU... 50 4.10. E-TARIMSAL PAZARLAMA UYGULAMALARI... 50 4.10.1.Ürün Borsalarında Bilişim Ağları Aracılığıyla E-Tarımsal Pazarlama.. 52 5. SONUÇ... 53 KAYNAKLAR... 57 ÖZGEÇMĐŞ... 59 v

SĐMGE ve KISALTMALAR DĐZĐNĐ Kısaltmalar Açıklama A.B.D. AGNIC A.Ş BM BTYK ETKK FAO GSYĐH KHGM KOBĐ LAN NALUSDA OECD PBS STK TUENA UBM UEKAE UN-CEFACT VTYS WAN WEB AMERĐKA BĐRLEŞĐK DEVLETLERĐ AGRĐCULTURAL NETWORK INFORMATĐON CENTER ANONĐM ŞĐRKET BĐRLEŞMĐŞ MĐLLETLER BĐLĐM VE TEKNOLOJĐ YÜKSEK KURULU TÜRKĐYE ELEKTRONĐK TĐCARET KOORDĐNASYON KURULU FOOD AND AGRĐCULTURE ORGANĐZATĐON GAYRĐ SAFĐ YURTĐÇĐ HASILA KÖY HĐZMETLERĐ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ KÜÇÜK VE ORTA BÜYÜKLÜKTEKĐ ĐŞLETMELER LOCAL AREA NETWORK NATĐONAL AGRĐCULTURAL LĐBRARY, U.S. DEPARTMENT OF AGRĐCULTURE EKONOMĐK KALKINMA VE ĐŞBĐRLĐĞĐ ÖRGÜTÜ PAZARLAMA BĐLGĐ SĐSTEMĐ SĐVĐL TOPLUM ÖRGÜTLERĐ TÜRKĐYE ULUSAL ENFORMASYON ALTYAPISI ANA PLANI HAZIRLAMA ULUSAL BĐLGĐ MERKEZĐ ULUSAL ELEKTRONĐK VE KRĐPTOLOJĐ ARAŞTIRMA ENSTĐTÜSÜ BĐRLEŞMĐŞ MĐLLETLER YÖNETĐM, TĐCARET VE ULAŞTIRMA ĐŞLEMLERĐNĐ KOLAYLAŞTIRMA MERKEZĐ VERĐ TABANI YÖNETME SĐSTEMLERĐ WĐDE AREA NETWORK WORLD WĐDE WEB vi

GRAFĐKLER DĐZĐNĐ Grafik Sayfa Grafik 1.1.Yıllar Đtibariyle Bilgi ve Đletişim Teknolojileri Kullanımı... 15 Grafik 1.2. Türkiye de Hanelerde Đnternet Erişimi... 16 Grafik 2.1. Türkiye'de E-Ticaret Pazarı Yıllık Bazda Dağılımı... 37 Grafik 2.2. Geleneksel Ticaretle E-ticaretin Maliyet Yönünden Karşılaştırılması... 39 Grafik 3.1 Girişimlerde Yıllara Göre Bilgisayar kullanımı, Đnternet Erişimi ve Web Sayfası Kullanım Oranları... 50 Grafik 3.2.Yılı Hane Halkı Bilişim Teknolojileri Kullanımı... 51 vii

TABLOLAR DĐZĐNĐ Tablo Sayfa Tablo 1.1 Bilişim Alt Yapısı... 18 Tablo 2.1.Yıllar Đtibariyle Ülkemizde E-ticaret Yoluyla Gıda Harcamaları... 35 Tablo 2.2.Yıllar Đtibariyle Kredi Kart Kullanımı... 36 Tablo 3.1.Türkiye de Đnternet Abone Sayıları... 52 viii

1 1.GĐRĐŞ Kıt kaynaklarla sonsuz ihtiyaçların karşılanmasının gerekliliği, acımasız bir rekabet ortamı yaratmış ve bundan dolayı da kapitalist tüketim ekonomisi bilişim teknolojisini yoğun şekilde kullanmayı zorunlu hale getirmiştir. Aksi halde, işletmelerin sürdürülebilir bir rekabet avantajı sağlamaları ve ayakta kalmaları mümkün olamayacaktır. Bilginin ve teknolojinin edinilmesi kadar onun geliştirilmesi ve yönetimi de önemli olduğundan bilişim teknolojisinin verimli kullanımı son yıllarda üzerinde çok durulan konulardan biri haline gelmiştir. Bilgi yönetimi, bilginin üretilmesinden hayata geçirilmesine kadar olan sürecin yönetilmesi olup, söz konusu yönetim ancak bilişim teknolojilerinin en uygun şekilde kullanılması sonucu sağlanabilmektedir. Đçerisinde bulunulan bilgi çağında bu değişimi hızlandıran en büyük etken, bilişim teknolojisindeki gelişmeler ve internettir. Teknik, ekonomik ve toplumsal alanlardaki iletişimde kullanılan ve özellikle elektronik aletler aracılığı ile düzenli bir biçimde işlenmeyi öngören bilim manasında bilişim teknolojisi gittikçe yaşamın her alanını kapsar duruma gelmektedir. Ancak, özellikle Türkiye de tarımsal pazarlama açısından yeterli bilişim teknolojisi kullanılmakta olduğu söylenemez. Bunun için daha fazla zaman ve sürece ihtiyaç duyulmaktadır.

2 Çalışmanın Amacı Bu çalışma, pazarlama kavramlarının ve e-ticaret sürecinin özellikleri göz önüne alınmak suretiyle, Türkiye ve dünyada yeni bir durum ve konu olarak gelişmekte olan e-tarımsal pazarlama açısından bilişim teknolojisinin incelenmesini kapsamaktadır. Türkiye de tarım sektöründeki e-ticaret uygulamalarının mevcut durumu ve gelişimi incelenerek, tarım sektöründe e-ticaretin ve daha mikro açıdan e-tarımsal pazarlamanın geliştirilmesi için uygulanabilecek stratejilerin belirlenmesine biraz da olsa ışık tutabilmek önemlidir. Ayrıca bu çalışmada, dünya çapında e-ticaretin durumu ve gelişiminin ortaya konulması bir diğer amaçtır. Đnternet tabanlı pazarlamanın kısmen veya çoğunlukla kullanımını sağladıktan sonra şirketler arasındaki rekabette önem kazanan e-pazarlama yöntem ve stratejilerinin belirlenmesine yönelik bulguların tespiti önemli kazanım olacaktır. Bu çalışma sonucu elde edilecek bilgilerle, tarımsal pazarlama konusunda bilişim teknolojisinin etkin kullanılmak suretiyle çağdaş dünya düzenine uygun ülke tarım politikaları belirlemede katkı sağlanması hedeflenmektedir.

3 Çalışmanın Önemi Türkiye tarım sektörü, tarımsal ürün kaynaklı ticarette uluslararası piyasalardaki önemli yerini koruyabilmek ve rekabet koşullarına uyum sağlayabilmek için, hızla gelişen bilişim teknolojisine ayak uydurmak durumundadır. Bu uyumu tarımla ilgili her türlü alanda, özellikle yeni piyasalarda talep potansiyeli olan ürün desenlerinin tespiti, üretim teknikleri, bilişim ve ticaret gibi konularda gerçekleştirmek zorunluluğu bulunmaktadır. Yukarıdaki hedeflerin gerçekleştirilmesinde devlet kurum ve kuruluşları öncülük etmeli, bu konudaki çalışmalar hızlandırılmalı, en kısa zamanda iyi işleyen, güvenilir bir e-tarımsal ticaret ortamı oluşturulmalıdır. Bununla birlikte dünya pazarlarındaki genel toplu durum sürekli takip edilmeli, yeni anlayışların gerisinde kalınmaması için gerekli önlemler alınmalıdır. Tarım ürünlerinin pazarlanmasında bilişim teknolojisinin kullanılması çok önemli olduğundan bu çalışma da ilgisi nedeniyle buna paralel olarak önem arz etmektedir. Üreten, araştıran, dünya ile bütünleşmiş, rekabet gücü yüksek bir Türkiye; bilişim teknolojilerine yönelmek, kullanmak, üretmek, satmak, kazanmak durumundadır. Bu bağlamda Türkiye, tarımsal potansiyelinin sağladığı avantajları, yeni teknoloji ve girişimcilik anlayışı paralelinde daha etkin bir şekilde kullanmalıdır. Bilişim teknolojilerinin etkin ve yaygın kullanılması ve e-ticaret hakkındaki bilgileri içeren bu çalışma genel olarak pazarlama bilgileri ve dünyadaki bilgi yönetiminin durumu ile ilgili bir içeriğe sahip olduğundan dolayı önemlidir. Bugün ülke seviyesindeki birçok tarımsal araştırma programı işletme seviyesinde test edilmekte ve yöresel şartlara uygunluk derecesi araştırma konusu yapılmaktadır. Fakat yeni teknolojilerin benimsenme derecelerinin araştırılarak, gerekli yönde değişiklikler yapılması ve daha uygun teknolojilerin geliştirilmesi yaygın değildir.

4 Bilişim teknolojisi ile tanışma ve yeni teknolojinin tarımsal pazarlama alanında kullanımının yayılması ne kadar çabuk ve hızlı olursa, geniş kırsal toplulukların hayat standartlarının iyileşmesi de o derece hızlı olacaktır. Dünya ticareti ve bilişim teknolojisindeki gelişmeler ile tüketici alışkanlıklarındaki değişmelere bağlı olarak pazarlama alanında e-ticaretin kullanımı yaygınlaşmaktadır. E-ticaretin pazardaki tüm paydaşlara sağladığı yararlar düşünüldüğünde, kullanımının artması da doğaldır. Đnternet kullanımının fazla olduğu ülkelerde e-ticaretin de yüksek olduğu görülmektedir. Günümüzde e-pazarlama, e-ticaretin önemli bir kısmını oluşturmakta, müşterilere yakınlaşırken ve onları daha iyi anlarken, ürünlere değer katıp, dağıtım kanallarını genişletmekte ve satışları arttırmaktadır.

5 2. KAYNAK ÖZETLERĐ McCarthy (1994), Basic Marketing : a Global Managerial Approach.. isimli çalışmalarında pazarlama anlayışında temel olan "pazarlama bileşenleri" konusu işlenmektedir.4p diye bilinen bu bileşenlerin (ürün, fiyat, dağıtım ve tutundurma) işletmelerdeki durumunun araştırılması sonucunda, ürün açısından; beklentileri karşılama oranları, fonksiyonellik, garanti ve ambalaj, fiyat açısından; satın almada ödeme istek miktarı fiyat, indirim ve kredilendirme, dağıtım açısından; ürün sunumu ve yer, tutundurma açısından; hedef kitlenin bilgi sahipliği ile reklam, kişisel satış ve halkla ilişkiler karşılaştırılmaları ortaya konulmuştur. Sonuçta da pazarlama bileşenlerinin başarılı birer işletme silahı olarak kullanılabilmesi için iyice irdelenip işletme politikalarının buna göre belirlenmesi önerilmektedir. Güzelcik (1999), Küreselleşme ve Đşletmelerde Değişen Kurum Đmajı konulu çalışmalarında bilgi ve bilişimin önemine değinilmiştir. Bu yolla işletmelerin bilişim teknolojileri aracılığıyla rakiplerinden farklılaşabilecekleri fırsatları yakalama şansları değerlendirilmiştir. Küreselleşme sürecinde, şirketlerin aralarındaki rekabet nedeniyle üretim sektöründeki ağırlığı, hizmet sektörüne kaydırdığı ve bunun sonucu olarak, dünyadaki hizmet üretiminin, mal üretiminin yedi katına çıktığı ortaya konulmuştur. Ayrıca güçlü bir kurum imajı yaratmanın sadece dış imaj oluşturmakla tesis edilemeyeceği gerçeğinden hareketle yeni fikir ve öneriler sunularak firmalara yol haritası çizilmiştir. Đnce (1999) Elektronik Ticaret: Gelişme Yolundaki Ülkeler Đçin Đmkânlar ve politikalar isimli çalışmalarında 1989 yılında bulunan world wide web (www) html dili (standart kodlama sistemi) ve daha önce 1980 lerin ortalarında geliştirilen TCP/IP transfer protokolünün, bilgisayarların açık ağlarda, ya da daha iyi bilinen adıyla Đnternet üzerinde birbirleri ile iletişime geçmesini sağladığı, daha sonra, tarama, sınıflandırma araçları, hızlı işlemciler, uydular, optik kablolar vb. gibi bilgisayar ve iletişim teknolojilerinde sağlanan diğer gelişmelerle söz konusu iletişimin önceden öngörülemeyen boyutlara taşındığı ortaya konulmaktadır.1992 yılında 1 milyon olan

6 host (sunucu) bilgisayar sayısının, 1997 yılında 20 milyon ve 2001 yılında 110 milyon civarında olduğu ve e-ticaretin de buna paralel olarak gelişme gösterdiği vurgulanmaktadır.e-ticaretin geliştirilmesi için ülke politikalarının uluslararası normlara uygun olarak düzenlenmesi, teknik altyapının iyileştirilmesi, alan isimleri tahsis sisteminin kurumsallaştırılması, tüketiciyi ve kişisel bilgileri koruyacak önlemlerin alınması ve elektronik imzaya yasal geçerlilik kazandırılması tavsiye edilmektedir. Barutçugil (2002), Bilgi Yönetimi isimli çalışmalarında entelektüel sermayenin giderek artan önemi vurgulanmaktadır. Çağdaş yönetim anlayışının değerlendirilmesi için işletmelerdeki yönetim anlayışları karşılaştırılmış ve tüm çalışanların aktif olarak yönetime katılımının sağlanması ve bilgi yönetimi açısından, kurumsal kültür tarafından desteklenen bir öğrenme, paylaşma ve uygulama ortamının gerekliliği ortaya konulmuştur. Bu açıdan yaşamak, büyümek ve rekabetçi üstünlük kazanmak isteyen organizasyonların entelektüel kapitali, yani çalışanlarda, yapılarda ve müşterilerde bulunan bilgiyi nasıl yönetecekleri ele alınarak tavsiyelerde bulunulmuştur. Bilgi yönetiminin başarısının teknoloji, süreçler ve kültür olmak üzere üç temel faktöre bağlı olduğu, bunların başarıdaki ağırlıkları değerlendirildiğinde teknolojinin % 20, süreçlerin % 30 paya sahip olduğu geriye kalan kültür faktörünün ise en önemlisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Haspolat (2002), Küçük ve Orta Büyüklükteki Đşletmeler isimli çalışmalarında elektronik ticaretin istihdama olan etkisi üzerinde durmuştur. KOBĐ lerin istihdam yapıları ile ilgili olarak işletmelerde yapılan inceleme ve karşılaştırmalarda, asıl sorunun nitelikli eleman çalıştırma oranlarındaki düşüklük olduğu belirlenmiştir. Buna göre kalifiye elemanların maliyetlerinin yüksekliği ve genellikle büyük illerde çalışma tercihlerinden dolayı nitelikli eleman sıkıntısı yaşanılmaktadır. Nitelikli eleman ihtiyacının hissedildiği en önemli alanın bilişim teknolojileri olduğu ve bilgiye en kısa sürede ulaşmayı sağlayan internetin yeterince etkin olarak kullanılmadığı savunulmuştur. Bu yüzden KOBĐ denilen bu işletmelerin başarıyı yakalamaları için kendilerine uygun olan teknoloji seçimleriyle, gerekli teknoloji yatırımlarını yapmaları önerilmektedir.

7 Kaya (2002), Türk Tarım Sektöründe E-Ticaret Fırsatları ve Potansiyel Sorunlar isimli çalışmalarında internet ve bilgi teknolojisinin yaygınlaşmasıyla dünyadaki birçok şirketin girdi alım-satımı, pazarlama, tanıtım ve promosyon gibi işlemleri dijital ortamda gerçekleştirmeye başladığı ortaya konulmuştur. Dünya ülkelerinin internet ve e-ticaret oranları karşılaştırılarak çeşitli sonuçlar elde edilmiştir. Buna göre e-pazarlama uygulamalarını en yoğun kullanan ülkenin % 73 ile Đngiltere olduğu bu ülkeyi % 66 ile Đspanya, % 43 ile Almanya nın takip ettiği belirtilmiştir. Türkiye de e-tarımsal pazarlamanın istenilen seviyeye gelebilmesi için tarım sektörünün bilişim altyapısının iyileştirilmesi, bilgisayar ve internet için gerekli altyapının oluşturulması, teknik hizmet ve destek ile ticaret işlemlerindeki güven ortamının sağlanması ve bu konuda devletin gerekli tedbirleri alması önerilmektedir. Bilir (2003), Tarım ve Köyişleri Bakanlığı yayını Türk tarım dergisinde neşredilen Net'te tarım adlı makalelerinde tarımsal bilişimin önemi belirtilmektedir. Tarımsal Bilişim konusunda çalışma yapılan çeşitli üniversitelerde düzenlenen bilişim konferansları incelenmiş ve buna göre Türkiye tarımının geleceği açısından tarımsal bilişim faaliyetlerine, özellikle de internete gereken önemin verilmesinin gerekliliği vurgulanmıştır. Türkiye gibi nüfusunun % 35 inden fazlasının tarımla uğraştığı ve ekonomisi büyük ölçüde tarım ve tarıma dayalı sanayiye bağlı olan ekonomilerde bilginin yaygınlaştırılmasının önemi ile tarımsal üretim ve pazarlamada etkin olarak bilişim teknolojilerinin kullanımının gerekliliği ortaya konulmaktadır. Cebeci (2003), Tarımsal Bilişim: Politikalar ve Yaklaşımlar konulu akademik bilişim konferansında; bir ülkede tarımsal bilişim politikalarından söz edebilmek için tarımsal bilişim mevcudiyetinin varlığının olması ve bunun daha etkin ve verimli bir hale getirebilme açısından alternatiflerin gerekliliği ortaya konulmaktadır. Ancak, Türkiye için tarımsal bilişimin henüz emekleme aşamasında olması hasebiyle bu politikadan söz edilemeyeceğine değinilmektedir. Tarımsal bilişim politikalarının oluşturulması için ise plan ve programların belirlenmesi, zamanlama ve başlangıç yatırımları, altyapı bilgisayarlaşma, eğitim, geliştirme, gerçekleştirme, uygulama, yaşatma ve işletme gibi konuların çalışılması önerilmektedir.

8 Tüfekçi (2003), E-Ticaret Đçin Yeniden Bir Değerlendirme isimli çalışmalarında e-ticaret kavramın anlamı üzerindeki düşünceler örnekleriyle açıklanmaya çalışılarak pratik sonuçları açısından özellikle Türkiye özelinde öneriler geliştirilmesine gayret gösterilmektedir. Bu açıdan yararlı ve tutarlı sonuçları olabilecek bir yaklaşımın üretilmesine katkı sağlanması hedeflenmektedir. E-ticaretin daha çok bir teknoloji alanı olarak görülmekle birlikte, araştırmacılar tarafından iktisadi bir araştırma konusu olarak da değerlendirilmesinin gerekliliği vurgulanmaktadır. Alüftekin ve Gülçubuk (2006), Türkiye, dünya ve Avrupa Birliği nde tarım sektöründe e-ticaret uygulamalarının mercek altına alındığı çalışmada, internet üzerinde mal ve hizmet siparişi işlemlerini en fazla gerçekleştiren ülkeler arasında Đsveç, Danimarka, Đngiltere, ABD ve Kanada gibi ülkeler olduğu, internet üzerinden en fazla mal ve hizmet siparişi yapan ülkenin % 28 ile Đsveç olduğu, bu oranın Türkiye'de ise % 0,5 1 arasında olduğu ortaya konulmuştur. E-ticaretin, Türkiye de ilk kez uygulanmaya başlandığı 1999 yılında 7 milyon dolar olan e-ticaret payının 2003 yılında 840 milyon dolar civarında gerçekleştiği belirlenmiştir. ABD de tarımsal işletmelerde yapılan araştırmalarda daha 2000 li yıllarda her 25 işletmeden bir tanesinin interneti kullanmakta olduğu ve tarımsal ürün ticaretinin 2004 yılında % 12 ye yükseldiği değerlendirilmesi yapılmıştır. Türkiye tarım sektörünün, tarımsal ürün kaynaklı ticarette uluslar arası piyasalardaki önemli yerini koruyabilmek ve rekabet koşullarına uyum sağlayabilmek için, hızla gelişen bilişim teknolojisine ayak uydurmasının gerekliliği belirtilerek, bu açıdan yeni stratejilerin geliştirilmesi önerilmektedir. Macit (2007), Bilişim Nedir adlı çalışmalarında bilişimde ilerlemenin yolunun bilgisayar okuryazarı olmakla mümkün olduğu, yani bilgisayarın oyun alanında kullanımının bilişim demek olmadığı vurgulanmaktadır. Bilişim; bilgi ve teknolojinin birlikte kullanılarak üretilen sonuçlar olarak tarif edilmekte ve bilgisayar yazılımı, bilgisayar donanımı, bilgisayar kullanıcısı ve bilgi toplumu olarak birkaç yönü ortaya konulmaktadır. Bilişim dünyasında temelde bilgisayar ve bilgisayar yazılımlar insanların ihtiyaçlarına göre düzenlenmekte, varlığını sürdürebilmesi için de bilgi ve bilgiyi kullanmaya olan ihtiyaç nedeniyle, bilişimin bilgi dünyası ile teknoloji dünyası arasındaki köprüyü kurarak günlük hayatı kolaylaştırması gerektiği savunulmaktadır.

9 Albayrak (2008), VIII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresindeki Gıda Pazarlamasında E-Ticaretin Uygulanma Şekilleri ve Olası gelişmeleri isimli çalışmalarında e-ticaret ve e-tarımsal ticaretin önemi açısından dünya, Avrupa Birliği ve Türkiye ölçeğinde gıda pazarlamasında e-ticaretin durumu, gelişimi ve yasal boyutları ortaya konulmuştur. E-ticaret kavramı, araçları, tarafları, yararları konusunda açıklamalara yer verilmiş ve istatistiklerle e-ticaret verilerine değinilmiştir. Çalışmada e-ticaretin gıda pazarlaması açısından artış sağlayabilmesi için gerekli desteklerin verilmesi önerilmekte ve değişen koşullarla pazarlama şeklinin de e-pazarlama lehine değişeceği vurgulanmaktadır. Çavdar (2008), VIII. Ulusal Tarım Ekonomisi Kongresindeki Tarımda E-Ticaret Uygulamaları isimli çalışmalarında yeni üreticilerin dünya pazarlarına girmelerine, mal ve hizmetlerini geniş kitlelere tanıtma ve pazarlama imkanı bulabilmelerine olanak sağlayacak olan e-ticaret olgusu ortaya konulmaktadır. Araştırmada Türkiye de tarım sektöründeki e-ticaret uygulamalarının durumu ve gelişimi incelenmek suretiyle e-ticaretin geliştirilmesi için uygulanabilecek stratejiler belirlenmeye çalışılmaktadır. Çalışma sonucunda; kooperatiflerin etkin kullanılarak e-ticarete hız verilmesi, e-ticaret ile ilgili kanun ve yönetmeliklerin düzenlenmesi ve bilişim teknolojisinin etkin kullanılması gibi öneriler sunulmaktadır. Ulusoy (2009), Tarımsal Pazarlamada Elektronik Ticaret Uygulamaları konulu çalışmalarında bilgi teknolojilerindeki hızlı gelişme, pek çok alandaki farklı etkilerinin yanı sıra, ticarete yeni bir boyut kazandırarak, elektronik ticaretin doğmasına neden olduğu vurgulanmaktadır. Bilgisayar ve internet kullanımının yaygınlaşması, tüm bilgisayar kullanıcıları arasında bilgi paylaşımının sağlandığı bilgi ağının oluşturulması ve bu ağın hız, kullanım ve ekonomi avantajlarına sahip olması elektronik ortamın yeni bir pazar olarak algılanması sonucunu doğurmaktadır. Bunu da geniş tüketici potansiyeli, etkin ve hızlı iletişim, zaman ve mekan sınırlılıklarının olmayışı ve düşük pazarlama masrafları faktörlerine dayandırmaktadır. Ayrıca, tarım ürünlerinin gerek niteliklerinden gerekse bu ürün grubu tüketicilerinin farklı beklentilerinden kaynaklanan değişik pazar yapısının, elektronik ticaretin uygulanabilirliğini sınırlandırdığı vurgulanmakta ve kullanım olanaklarının artırılması için gerekli çalışmalara hız verilmesi önerilmektedir.

10 3. MATERYAL ve YÖNTEM 3.1 Materyal Çalışmanın temel materyalini konuyla ilgili daha önce hazırlanmış olan kitaplar, tezler, makaleler ve güncel konular, toplantı sonuç bildirgeleri ve üniversite seminer programları oluşturmuştur. Ayrıca birçok yerli ve yabancı internet web sitesi sayfalarından da önemli ölçüde yararlanılmıştır. Geniş bir veri tarama sürecinde; Bakanlar Kurulu Kararlarından, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı nca yayınlanmış olan dergi ve dokümanlardan, il ve bölge master planlarından, çeşitli tarihlerde yapılan tarım şurası raporlarından, Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı istatistik ve verilerinden, Bankalar Arası Kart Merkezi raporlarından, ETK (Elektronik ticaret kurumu) rapor ve verilerinden, Elektronik Ticaret Teknik Çalışma Grubu değerlendirme raporlarından, TUĐK istatistik ve haber bültenlerinden, Tubitak web sitesi verilerinden, Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu değerlendirme ve kararlarından faydalanılmıştır. Uluslararası düzeyde ise, Dünya Ticaret Örgütü kaynaklarından, AB ile müzakerelerdeki tarama sürecinde AB Đlerleme Raporunda Türkiye tarımı hakkındaki verilerden, OECD verilerinden ve Avrupa Parlamentosu Konseyi direktiflerinden istifade edilmiştir. 3.2.Yöntem Elde edilen verilerin zaman içerisinde gelişimini görebilmek amacıyla grafik ve tablolar oluşturulmuş ve çeşitli kaynaklardan aynı ve farklı konularda çeşitli açılardan karşılaştırmalar yapılmıştır.

11 4. BULGULAR ve TARTIŞMA 4.1. BĐLĐŞĐM ve BĐLĐŞĐM TEKNOLOJĐSĐ NEDĐR? Bilişim; bilgi ve teknolojinin birlikte kullanılması suretiyle üretilen sonuçlar olarak tanımlanabilir. Bilişimin birkaç yönü vardır. Bunlar, bilgisayar yazılımı, bilgisayar donanımı, bilgisayar kullanıcısı ve bilgi toplumu olarak sınıflandırılabilir (Macit, 2007). Đnternet hizmetleri ve bilişim hizmetleri üç kuşakta incelenecek olursa; birinci kuşakta öncelikle statik olan işletmelere ait web siteleri geliştirilmeye başlanmıştır. Bu ise çiftçi ve yayıncıların ihtiyaç duyduğu bilgi ya da enformasyon için internetten erişimli web sitelerini ortaya çıkarmış ve çevrimiçi danışmanlık hizmetleri verilmeye başlanılmıştır. Đkinci kuşakta, elektronik ticaret, elektronik ticarette güvenlik ve ticaretin arttırılması yolunda yapılan hizmetler yer almaktadır. Üçüncü kuşakta ise; elektronik ticarette bütün fiyat ve bilgilerin açıkta olması, eşit şartlarda piyasaya girilmesi ve verilerden yararlanılması bazı firma ve şirketleri rahatsız etmektedir. Bu sebeple, sadece üyelerin bir araya gelip hizmetlerden yararlanabildiği gruplar ve bu gruplaşmaları sağlayan internet hizmetleri ortaya çıkmaktadır (Anonim, 2001a). Çeşitli ülkelerin resmi politika belgelerine bakıldığında bilgi toplumu; sosyo-ekonomik faaliyetlerin, sayısal iletişim ağlarının katılım ve yoğun olarak kullanımıyla gerçekleştirildiği ve bu yönde her türlü teknoloji ve uygulamanın üretildiği toplum olarak tanımlanmaktadır (Anonim, 2002 ). Bilişim ve iletişim teknolojileri (BĐT ler) dünya ekonomisinde merkezi bir rol oynamaktadır. BĐT sektörü ekonomik faaliyet eğilimindeki payını arttırmakta ve ekonomik performans için önemli bir girdi oluşturmaktadırlar. BĐT sektörünün geleceğine ilişkin gelişmeler önceden öngörüldüğünden daha yavaş olmakla birlikte gittikçe hızlanan bir ivme kazanmaktadır (Anonim, 2004a). Bilgi çağının ortamı, çeşitli sektörlerde faaliyette bulunan şirketlerin başarılı olabilmeleri için yeni yeteneklere ve güce sahip olmalarını gerektirmektedir. Şirketlerin