Hormonlar Yrd. Doç. Dr. Serkan SAYINER Yakın Doğu Üniversitesi, Veteriner Fakültesi, Biyokimya Anabilim Dalı serkan.sayiner@neu.edu.tr
Giriş Hormonlar, özel bezler tarafından kana salgılanan ve kan yolu ile ulaştıkları doku ve organlarda fonksiyon düzenleyici bir etki meydana getiren ve çok düşük miktarları ile görev yapan organik bileşiklerdir. Latince Hormaein=Uyarmak (harekete geçirme) Hormonlar enzimlere ve vitaminlere benzerlik gösterirler. Hormonların etki yaptıkları dokulara hedef doku denilir. Bazı hormonlar lokal olarak da etki yaparlar. Ör. Asetilkolin, sekretin, kolesistokinin Hormonlar genellikle özel bir bezden kana salındıktan sonra kan yolu ile etki yapacağı hedef dokuya taşınırlar. Hormonlar konu edinen tıp dalına ENDOKRİNOLOJİ denir. İlgili sistemede ENDOKRİN SİSTEM denir.
Endokrin Sistem Görsel Kaynakları: Veterinary Online, Wikipedia, Oklahoma State University
Hormonların Kontrol Mekanizması Hormonların yapım ve kana salınımları hiyerarşik bir kontrol mekanizmasına bağımlı olarak meydana gelir. Büyük bir bölümü yukarıdan aşağı doğru sıralanan kontrol mekanizmasına bağımlı olarak kana salınırlar. En üst basamakta beyin tabanını oluşturan Hipotalamus yer alır. Buraya ulaşan herhangi bir sinirsel uyarım, bu bölgeden releasing faktör (RF-salgılatıcı faktör) denen mekanizmayı devreye sokar ve çok az miktarlardaki özel hormonların salınımına yol açar. RF ler sella tursikada yer alan endokrin bezi Hipofiz i uyarır (ön lob). Her bir RF farklı spesifik hormonun hipofizden salgılanmasını sağlar. Burdan salgılanan hormonlar, kan yolu ile hedef dokulara gider ve özel görevlerini yaparlar.
Hormonların Kontrol Mekanizması Kaynak: NeuropetVet
Hormonların Kontrol Mekanızması Hipotalamus sadece RF salgılamaz, aynı zamanda hormon salınımını yavaşlatıcı (inhibitör) hormon veya faktörlerin salınımında da rol oynar. Ancak hipofiz arka lob hormonlarından oksitosin ve ADH hipotalamusda sentezlenir ve sinir yolları ile hipofiz arka lobuna taşınarak gerektiğinde kapillar kan damarlarına salınırlar. Bazı hormonlar ise bu hiyerarşik düzenin (Hipotalamus-Hipofiz aksı) dışında hareket ederler. Ör. İnsulin, glukagon, adrenalin.
Hipotalamus-Hipofiz Aksı Hipotalamus: TRH, GHRH, GHIH (Somatostatin), CRH, Oksitosin, ADH Ön-Hipofiz: GH, TSH, ACTH, FSH, LH, PRL Arka-Hipofiz: Oksitosin, ADH Orta-hipofiz: MSH Görsel Kaynak: Prof. A.C. Brown
Hipotalamus-Hipofiz Aksı Hipotalamus Hipotalamus Portal Damarlar Adenohipofiz Adenohipofiz Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM Neurohipofiz Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM Neurohipofiz
Hücre içi haberci sistemleri (İkincil mesajcılar) Hücre içi haberciler c-amp (Siklik-Adenozin Monofosfat) Ca 2+ Diğerleri Kalmodulin Yolu c-kinaz Yolu
Hücre içi haberci sistemleri c-amp (Siklik/döngüsel-Adenozin Monofosfat) Haberci Sistemi 1956 yılı > Karaciğer Regüle edicidir, bir çok hücresel olayın hızını kontrol eder. Hücre içi değişimler, c-amp miktarını etkilemez. Dış ortamdaki değişimler etkiler. Bu nedenle hücrenin dış işleri bakanıdır. c-amp düzeyi iki önemli enzimle düzenlenir. Earl W. Sutherland 1915-1974 1971 Nobel Ödülü Adenilat siklaz Mg 2+ Mg 2+ Fosfodiesteraz ATP c-amp 5'-AMP
Hücre içi haberci sistemleri c-amp peptid hormonların etkisinde, ekzokrin ve endokrin salgılamalarda, nöronal sinapsislerde ve kas-sinir bağlantı yerlerinde nörotransmitter maddelerin salgılanmasında aracı olarak rol alır. Adenilat siklaz hücre membranına bağlıdır. Fosfodiesteraz enzimi sitoplazmada bulunur. Hücre uyarılınca (hormonal/sinirsel) adenilat siklazın aktive olmasıyla c-amp sentezi artar. Buda hücredeki protein kinazı aktive eder. Protein kinazlarda, hücredeki birçok proteini fosforile eder. Ör.: Adrenalin karaciğer, PTH böbrek tubulleri gibi.
Hücre içi haberci sistemleri c-amp nin etkisi, hücreden hücreye değişmektedir. Ör. Glukagon karaciğerde glikoz sentezini (glikojenoliz) ve kana verilmesini artırırken, adrenal korteksde steroid hormon sentezini ve salınmasını artırır. Olay Etki Açıklama Glikojenoliz, glikoneojenezis Stimüle edilir. Adrenlin, glukagon c-amp artırır. İnsulin ise azaltır. Karaciğerde enzim sentezi Artar Transaminaz ve karboksikinaz sentezi artar. Tiroksin salgılanması Artar TSH etkisi ile c-amp artar. İskelet kası Kasılmayı başlatır. C-AMP sarkoplazmik retikulumun Ca 2+ geçirgenliğini artırı ve kontraksiyonu başlatır.
Hücre içi haberci sistemleri Kalsiyum Haberci Sistemi İki farklı yol var. Kalmodulin yolu ve c- Kinaz yolu. Kalsiyum homeostazisinde iki mekanizma rol oynar. 1. Kalsiyumun hücre membranı yoluyla dışarı pompalanması 2. Hücre içi organellerde depo edilmesi (mitokondri ve endoplazmik retikulum) Kalsiyum iyonları, hücre içi haberci görevi yapar ve bu görev kalmodulin üzerinden olur.
Hücre içi haberci sistemleri Kas kontraksiyonlarının başlatılması, Kromozom hareketlerinde, Glikojen metabolimasında, Nörotransmitter sentez ve salınmasında, c-amp düzeyinin ayarlanmasında, İnsulin salgılanmasında, kalsiyum rolü vardır. Kalsiyum, kalmodulini aktive eder. Oda inaktif protein enzimi aktive eder. Ör. Fosfodiesteraz.
Hücre içi haberci sistemleri c-kinaz (Protein kinaz c / polifosfoinozitid haberci sistemi) Doğrudan kalsiyum tarafından aktive edilir. Ortamda diaçilgliserol ve fosfolipidlerin bulunmalıdır. Bu nedenle enzime fosfolipid bağımlı protein kinaz c denir. Beyin, böbrek ve karaciğer dışındaki doku hücrelerinde, aktive edilmemişlerse protein kinaz c sitozolde serbest haldedir. Kalsiyum haberci sistemi, hormonla uyarıldığında membranda diaçilgliserol miktarı artar ve protein kinaz c nin membranın iç yüzüne bağlanmasına neden olur. Membranda gerekli fosfolipidler bulunduğunda kalsiyum bağımlı c- kinaz tam aktif duruma geçer.
Hormonların depo edilmesi Çoğu hormon hücre içinde membranla çevrilmiş veziküller içindedir. Bazıları ise vezikül içine alınmaz, molekül formunda salınır. Peptid ve protein hormonlar düz endoplazmik retikulum içinde vezikül içine alınır. Burdan golgi kompleksine gider ve yoğunlaştırılarak sekreseyona hazır veziküller haline getirilir. Gerektiğinde membran ile bağlanır ve hücre dışına salınır. Steroid hormonlar ise membrandan direkt geçer. Kana geçen hormonların çoğu proteinlere bağlı haldedir ve hedef dokuya ulaşınca proteinden ayrılarak aktifleşir.
Kaynak: Boundless
Hormon Salgılanmasının Düzenlenmesi Hormon salınması, feed-back (geri bildirim) mekanizması ile kontrol edilir. Kandaki hormon düzeyinin artması ve hedef dokunun sinyali hormon sentezi ve salınmasını engeller. Negatif Feed-Back (negatif geri bildirim). Kanda hormon düzeyinin düşmesi de pozitif feed-back (pozitif geri bildirim) yoluyla hormon salınımını uyarır.
Hücre Reseptörleri Hücrenin iç ve dış haberleşme sistemleri reseptörler yolu ile çalışmaktadır. Reseptörler dışdan gelen bilgiyi alırlar (Hormon, sinirsel, elektriksel değişimler...). Reseptörler genellikle protein molekülleridir. Reseptörler sadece membranda değil, sitozol içinde bulunurlar. Bütün hormonların etki yaptıkları hücrelerde kendinelerine özel reseptörler bulunmaktadır. Kaynak: Medillsb
Hormonların Etki Biçimi 1. HORMON RESEPTÖR SİSTEMİ (Adenilat siklaz sistemi) Hücre içindeki siklik-amp (c-amp) nin oluşumuna yol açan bu sistem bir çok enzimlerin etkinliğinde rol oynamaktadır. Özellikle hipofiz ön ve arka lop hormonları, PTH, Glukagon, Adrenalin, releasing faktörler bu tip reseptör sistemi yolu ile etki yapan hormonlardır. Bu sistemde her hormon için hücre membranı üzerinde özel bir reseptör bulunmaktadır. Reseptörle birleşen hormon adenilat siklaz enzimini aktive eder. Bu enzim etkisi ile ATP c-amp dönüşür.
Hormonların Etki Biçimi 2. HÜCRE İÇİ PROTEİN SENTEZ SİSTEMİ (İntrasellüler reseptörler) Reseptörler sitoplazma veya nükleus içinde yer alır. Bu sistemde; Hücre çekirdeğinde yer alan ve DNA dan yer alan genlere etki yapma süretiyle (transkripsiyon) mrna sentezini uyarılır ve ribozomlarda belirli proteinlerin biyosentezi artırılır. Başlıca Steroid hormonlar bu sistem ile etkilerini gösterirler. Steroid hormonlar hücre membranını geçerek sitoplazmada yer alan spesifik Reseptör Proteinler ile birleşirler. Oluşan komleks daha sonra nükleusa ulaşır ve kromatin üzerindeki özel yer ile birleşmek suretiyle özel genin aktive olmasını sağlar ve mrna nın sentezini artırır.
Video Link: Youtube
Video Link: Youtube
Video Link: Youtube
Hormonların Etki Biçimi 3. Diğer etki biçimleri İNSULİN, diğer hormonların aksinde hücre membranındaki özel reseptörüne bağlandıktan sonra camp artışı değil azalmasına neden olur. Bunun yerine cgmp artışı olur. GH (Büyüme hormonu) hücre içinde amino asit taşınmasını değişik bir yoldan artırır. Katekolaminler ve asetilkolin gibi hormonlar hücre membranı permeabilitesinde iyonlara karşı değişiklikler meydana getirmektedir.
İnsulin İnsulin Reseptörü GLUT-4 MAP Kinaz Sinyal Yolağı PI-3K Sinyal Yolağı Glikoz GLUT4 vezikülü Hücre büyümesi, proliferasyon, gen ifadesi Lipid, Protein, Glikojen Sentezi Hücre Sağkalımı ve proliferasyon Kaynak: Usmle
Video Link: Youtube
Hormonların Sınıflandırılması Farklı tip sınıflandırmalar bulunmaktadır. 1. Glandüler Hormonlar 2. Doku Hormonları 1. Steroid Hormonlar 2. Amino asit türevi hormonlar 3. Peptid-Protein yapısındaki hormonlar
Hormonların Sınıflandırılması 1. HİPOTALAMUS HORMONLARI i. Luliberin/GnRH: Dekapeptitdir. FSH ve LH sekresyonunu stimüle eder. ii. Kortikoliberin (CRF): Peptid yapıdadır.acth sekresyonunu stimüle eder. iii. Tiroliberin (TRH): Tripeptitdir. TSH salınımını uyarır. iv. Somatoliberin (GHRH): Dekapeptitdir. GH salınımını uyarır. v. Melanoliberin (Melanotropin): MSH salınımını uyarır. vi. Somatostatin (GHIH): GH salınımını inhibe eder. vii. Prolaktin releasing hormone (PRLH): Prolaktin salınımını stimüle eder. viii.prolaktostatin (PRIH): Prolaktin sekresyonunu inhibe eder. ix. Dopamin: Nörohormondur. PRL salınımını suprese eder. x. Oksitosin xi. Vazopresin
Hormonların Sınıflandırılması 2. HİPOFİZ HORMONLARI i. Nörohipofiz hormonları: Oksitosin ve Vazopressin (ADH) ii. Pars intermedia hormonları: MSH (Melanosit stimüle edici hormon/melanofor) iii. Adenohipofiz hormonları a. Metabolizmayı etkileyen hormonlar: GH, TSH, ACTH b. Cinsiyet bezlerini etkileyen hormonlar (Gonadotropikler): FSH, LH, LTH (PRL) 3. TİROİD BEZİ HORMONLARI i. Triiyodotronin (T 3 ) ii. Tiroksin (T 4 ) iii. Kalsitonin (CT)
Hormonların Sınıflandırılması 4. PARATİROİD BEZİ HORMONU i. Paratiroid Hormon (PTH, Paratirin) 5. PANKREAS HORMONLARI i. Glukagon (α-hücrelerden) ii. İnsulin (β-hücrelerden) iii. Somatostatin (δ-hücrelerden) iv. Pankreatik Polipeptid 6. OVARYUM VE TESTİS HORMONLARI i. Estrojenler, Gestagenler ii. Androjenler
Hormonların Sınıflandırılması 7. ADRENAL BEZ HORMONLAR i. Adrenal Korteks a. Glikokortikoidler: Kortizon, kortikosteron, kortizol b. Mineralokortikoidler: Aldosteron, 11-deoksikortikosteron c. Anrojen ve estrajoneler ii. Adrenal Medulla; a. Katekolaminler: Adrenalin, noradrenalin 8. PİNEAL BEZ i. Melatonin
Hormonların Sınıflandırılması 9. NÖROHORMONLAR; i. Asetilkolin, noradrenalin, γ-amino bütirik asit (GABA) 10.GASTROİNTESTİNAL KANAL HORMONLAR; i. Gastrin ii. Sekretin iii. Kolesistokinin (eski adı ile Pankreozimin) iv. Enterogastron v. Parotin vi. Enterokinin vii. Somatostatin viii.gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP) ix. GHRELİN (Açlık hormonu)
Hormonların Sınıflandırılması 11.ADİPOZ DOKU HORMONU i. Leptin: Tokluk hormonudur. Enerji dengesinin düzenlenmesinde rol oynar. 12.DAMARLARI ETKİLEYEN DOKU HORMONLARI i. Bradikinin: Arterleri genişletir (vazodilatasyon). ii. Serotonin (5-hidroksitriptamin/5-HT): Başlıca GI kanalda, Trombositlerde ve MSS de bulunur. Arteriollerin kasılmasını sağlar. Damar, solunum ve sindirim kanalında düz kasları etkiler. Fazlası eksitasyon, azı ise depresyon yapar. iii. Histamin: Bronşial astıma neden olabilir. Allerjik şokta kan basıncını düşürür. Kapiller damar geçirgenliğini artırır. iv. Prostaglandinler: Çok yaygın bulunurlar. Vazodilatatör ve düz kasların kontraksiyonunu sağlar.
Hipofiz Bezi Hormonları Hipofiz bezi, tüm endokrin sistem üzerine kontrol etkisini göstermektedir. Gerçekten hipofiz bezi hormon salgılayan tüm diger bezlerin sevk ve idare istasyonu olarak endokrin sistem içinde merkezi bir pozisyona sahiptir. Böyle bir pozisyona sahip olmasından dolayı hipofiz bezine başkan bez adı verilir. Hipotalamus, nörosekret adı verilen hormonları aracılığı ile hipofiz bezi üzerine etki ederek onun hormon salgılamasına neden olur. Hipotalamus içerisinde bulunan çesitli merkezler önemli fonksiyonların regülasyonlarına katılırlar. Bu merkezleri; Üremeyi ve belirli cinsel davranışların meydana gelmesini regüle eden merkezler, Metabolizmayı regüle eden merkezler, Besin alınmasını regüle eden merkezler, Organların çesitli durumlara uyumunu sağlayan merkezler, Su alınmasını ve su atılmasını regüle eden merkezler, olarak ifade etmek mümkündür.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları Bu loptan çok sayıda önemli hormon salgılanır. Bunlar, protein yapısındadırlar. Ön lop, hipotalamus bezinin kontrolü altındadır. Görsel Kaynak: Prof. A.C. Brown
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 1. ACTH (Adrenokortikotropik hormon): Salınımı hipotalamusdan salınan Kortikotropin releasing faktör (CRF) kontrolü altındadır. Prohormon şeklinde 39 amino asitten oluşur. Etkisi için 23 aminoasit gereklidir. Etkisi; Hedef organ böbrek üstü bezi korteksidir. Steroid hormon miktarları artar. Glikokortikoidlerin sentezi artar. Böbreküstü bezinin askorbik asit miktarı azalır. Protein sentezinin hızlanmasında rol oynar.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 2. Somatotropin/Büyüme hormonu (STH Growth hormone/gh): Polipeptid yapısındadır. Salınımı hipotalamus dan salınan Growth hormon-releasing Factor (GHRF) ün kontrolü altındadır. Taşıdığı amino asit sayısı bakımından türlere göre farklılıklar gösterir. İnsan büyüme hormonu 188, sığır büyüme hormonu 369, koyun büyüme hormonu ise 191 amino asitten kurulmuştur. İnsan ve maymun GH, tek bir polipeptid zincirinden ibaret olduğu halde, sığır ve koyunda iki zincirli bir yapı gösterir.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları Etkisi; Vücutta mevcut tüm hücrelerde protein sentezini artırır. Yağların mobilizasyonunu artırır ve kullanışlarına olanak sağlar (lipoliz). Karbonhidrat kullanımını azaltır. İnsülin antagonistidir. Ekstrasellüler kollajen ve kondroitin sülfat sentezini artırır. Su dengesinde rol alır. Bir tarafdan tubuler sekresyonu artarken; K, Na ve Cl retensiyonu meydana gelir. GİGANTİZM, AKROMEGALİ ve DWARFİZM.
Kaynak: Anonim Kaynak: Koiran Geenit
Kaynak: Voorbij ve ark., 2011 Kaynak: AnimalEndocrinClinic
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 3. Tiroid Stimüle edici Hormon (TSH - Tireotropin): Glikoprotein yapısına sahip bir hormondur. %8 oranında karbonhidrat bulunur. Salınımı hipotalamusda sentezlenen Tirotropin-Releasing Factor (TRH) ün kontrolü altındadır. Etkisi; Tiroid bezine etki yaparak bu bezden tiroksin (T 4 ) ile triiodotironin (T 3 ) hormonlarının salgılanmasını sağlamaktır. Bazal metabolimazyı hızlandırır. Kalp atışlarını hızlandırır. Sinir sistemi fonksiyonunu uyarır. Karaciğer glikojenini azaltır.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 4. Folikül Stimüle Edici hormon (FSH): Glikoprotein yapısına sahip bir hormondur. Salınımı hipotalamus dan salınan Follicul Stimulating Hormon-Releasing Factor (FRF) / GnRH ün kontrolü altındadır. Etkisi; Erkeklerde testislerde spermatogenez üzerine, Dişilerde ovaryumlarda da folliküllerin gelişmesi üzerine etki eder.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 5. Lüteinleştirici Hormon (LH): Glikoprotein yapısına sahip bir hormondur. Salınımı hipotalamus dan salınan Follicul Stimulating Hormon-Releasing Factor (FRF) / GnRH ün kontrolü altındadır. Etkisi: Erkeklerde testislerin testesteron, Dişilerde ise folliküllerin östrojen üretimi ve Corpus luteumun gelişmesi yönündedir.
Hipofiz Ön Lop (Adenohipofiz) Hormonları 6. Luteotropik Hormon (LTH) (Laktotrop Hormon) / Prolaktin (PRL): Basit bir peptid zinciri yapısına sahiptir. Hipotalamusdan salgılanan PRLH ın kontrolü altındadır. Etkisi: Östrojenlerle birlikte süt bezinin proliferasyonu üzerine etki eder. Meme dokusunun gelişmesini sağlar ve süt salgısını stimüle eder. Progesteron oluşumu için Corpus luteumu stimüle eder ve salgısının sürekliliğini sağlar. Dişilerde laktasyonu başlatan hormondur. Güvercinlerde kursak oluşumunu uyarır. Analık / kuluçka iç güdüsü oluşumunu sağlar. Kaynak: Pixabay
Hipofiz Orta Lop (Pars intermedia) Hormonları Melanosit stimüle edici hormon (MSH / Melanotropin / İntermedin / Melanofor Hormon): α-msh bütün türlerde aynıdır ve 13 amino asitten meydana gelmiştir. β-msh ise domuzda 18 amino asitten meydana geldiği halde insanın ki N-terminal 4 amino asit kadar daha uzundur. Salınımı ışık uyarımı ile olur. Etkisi: MSH derinin pigmentasyonunu etkileyen hormondur. Balık, amfibia ve sürüngenlerde, pigment hücreleri içindeki pigment granüllerinin dağılımını etkiler. Melanofor, iridofor. Melanosit
Hipofiz Arka Lop (Nöyrohipofiz) Hormonları Hipofizin arka lop diye adlandırılan kısmı (Nörohipofiz) pituisitler denen ve hipotalamusdan buraya uzanan sinir lifçikleri ve bunların dallarında destek vazifesi gören hücreler topluluğundan oluşur. Anterior lop gibi glandular yapıda değildir. Vazopressin (Anti-diüretik hormon/adh): Vazopressin in yapım yeri, hipotalamusda supraoptik nuklei denen bölgedir. Nonapeptid yapısında olup, yapısında arginin bulunması nedeniyle bazik karakter taşır. Etkisi: İdrarı inhibe eder. Su geri emilimini artırır. Mineralokortikoidler ile birlikte. Kan basıncını yükseltir (adrenalinden zayıf ama daha uzun süre). Hücre dışı sıvısının Na içeriğini de kontrol altında bulundurur.
Hipofiz Arka Lop (Nöyrohipofiz) Hormonları Oksitosin: Oksitosin in yapım yeri, hipotalamusda paraventriküler denen bölgedir. Nonapeptid yapısında olup, 8. Pozisyondaki amino asit tür spesifitesini belirler. Etkisi: Gebe uterusun kontraksiyonunu sağlar. Buna oksitoksik etki denir ve hamile uterus kasını sıkıştırıcı etki yapar. Doğum sırasında bu etkisini gösterebilmesi için uterusun önceden östrojen etkisine girmesi gerekir. Koitus sırasında da uterus kontraksiyonunu yaptırır. Oksitosin meme bezi kaslarında sıkışma yaparak süt akımını kolaylaştırır. Alveoller ve süt kanallarını çevreleyen myoepitel hücrelerin kasılmasını tetikler. Kan basıncını azaltılır.
Gastrointestinal Kanal Hormonları 1. Gastrin: Polipeptid yapıdadır. Pilorik mukozadan salgılanır. Fundus hücrelerinden aktif olarak HCl salgılanmasına neden olurlar. 2. Sekretin: Duedenumdan salgılanan polipeptid yapıda bir hormondur. Pankreas salgısının hacmini ve bikarbonat düzeyini kontrol eder. 3. Kolesistokinin (Pankreozimin): Duedenumdan salgılanan polipeptid yapıda bir hormondur. Safra kesesi (duktus koledokusa boşalmasını sağlar) ve pankreas üzerine (enzimleri salgılatır) etkisi var. 4. Enterogastron: Polipeptiddir. Barsakdan salgılanır. Mide salgısını ve HCl sekresyonunu inhibe eder
Gastrointestinal Kanal Hormonları 6. Parotin: Protein yapıdadır. Tükrük bezlerinden salgılanır. Dişlerin kalsifikasyonunu kamçılar, serum Ca düzeyini düşürür, P düzeyini yükseltir. 7. Enterokinin: Barsak mukozasından protein yapıda salgılanır. Jejenum ve ileumdan barsak salgısını hızlandırır ve salgının enzim içeriğini yükseltir. 8. Somatostatin: Gastrin ve sekretini inhibe eder. 9. Gastrik İnhibitör Polipeptid (GIP): Duedenum ve jejenumdan salınır. İnsulin salgılanmasını uyarır. 10.Ghrelin: Başlıca mide ve duedenumda salgılanır. Açlık hormonudur. Enerji dengesinin düzenlenmesinde rol alır.
Tiroid Bezi Hormonları Tiroid bezi, larinksin sonu ve trakeanın başlangıcının iki tarafında ağ ve sol lobuluslar halinde bulunur. Triiyodotironin (T 3 ) ve Tiroksin (T 4 ): 3 ve 4 iyot elementi taşıyan hormonlardır. Aminoasit (Tirozin) yapısındadırlar. Normal koşullarda T 3 sentezi, T 4 sentezinin 1/3 ü kadardır. T 4 etkisi yavaş ve uzundur. T 3 etkisi hızlı ama kısa sürelidir. Kaynak: MedCell Yale
Triiyodotironin (T 3 ) ve Tiroksin (T 4 ) Biyosentezi Kaynak: Boundless
Tiroid Bezi Hormonları Tiroid hormonları dolaşım kanında plazma proteinlerine bağlı olarak dolaşır. Kana çoğunlukla tiroksin geçer. Fakat gerek tiroid bezinde gerekse diğer dokularda enzimatik bir reaksiyonlar tiroksinden bir iyot ayrılarak triiyodotironin oluşturulur. Metabolik yönden asıl hormon etkisinin T 3 tarafından yaratıldığı düşünülmektedir. Yıkılım yolu deaminasyon ve dekarboksilayondur. Metabolitleri böbrek ve safra ile uzaklaştırılır.
Tiroid Bezi Hormonları Etkileri; Substratların mitokondrialara alınmasını, oksidasyonunu ve ATP oluşumunu uyarır. Protein sentezini artırır/hızlandırır. Bu artış aynı zamanda enzim sentezi artışı ile birlikte olur. Tiroid hormonları proten sentezinde artmaya neden olarak dokuların büyümesine olanak sağlar, kemiklerin epifizlerinin de kısa sürede kapanmalarına neden olurlar. Karbonhidrat metabolizmasının hemen bütün evrelerini etkiler. Glikoz kullanımını artırır. Öncelikle glikojenolizisi artırır. Glikoneojenezisi artırır (Diabetes mellitus ilişkisi???).
Tiroid Bezi Hormonları Etkileri; Lipid metabolizmasındaki sentez, mobilizasyon ve parçalanma evrelerininin hepsini de etkiler. Bu etkiyi c-amp üzerinden yapar. Kan kolesterolünü düşürür. Pek çok enzimin sentezini artırır. Tiroid hormonları fazlalığına bağlı olarak tiamin, riboflavin, kobalamin ve askorbik asit ihtiyacı artar. Karotenden vitamin A sentezi için gereklidir.
Tiroid Bezi Hormonları Kalsitonin (CT); Polipeptid yapıdadır. 32 amino asitten oluşur. Folliküler arasında yer alan C-hücrelerinde sentezlenir. Balıklar, amfibianlar, reptiller ve kuşlarda tiroid bezinden ayrı bulunur. Serum Ca üzerine PTH ile zıt etkilidir. Tiroid bezi tarafından kalsitonin salgılanması kandaki kalsiyum miktarına bağlıdır. Kandaki kalsiyum iyonları fizyolojik sınırlar içerisinde bulunduğunda, kalsitonin salgılanması çok azdır. Kan kalsiyum miktarı artarsa, kalsitonin sekresyonu önemli ölçüde yükselir.
Tiroid Bezi Hormonları Etkileri; Serum Ca seviyesine hızla etkir ve kısa süren bir düşmeye neden olur. Kanda Ca miktarı artarsa, sentezi artar. Kemiklerde Ca artışını sağlar. Kemiklerde mineral maddelerin mobilizasyonunu inhibe eder. Hiperkalsemi önleyicidir. Yaşın artması ile kemik dokunun kalsitonine karşı reaksiyon yeteneği azalır. Kanatlılarda, kalsitoninin yumurtlama dönemindeki etkinliği düşüktür.
Paratiroid Bezi Hormonları Paratiroid bezi, tiroid bezinin arka yüzeyinde yer alır. Dört küçük yumurta biçimindedir. Parathormon/Paratiroid Hormon (PTH); Tek zincirden ibaret, sistin içermeyen peptid yapılı bir hormondur. Aminoasit sırası hayvan türlerine göre farklılık gösterir. PTH tarafından regüle edilen başlıca madde Ca 2+ dur ve Ca 2+ tek başına PTH salınımını kontrol eder. Kalsiyum ve fosfor metabolizmasını etkiler. Böbrek, kemik ve mide-barsak kanalını etkiler.
Paratiroid Bezi Hormonları PTH görevleri; Böbrek üzerine etkisi: Fosfat, potasyum, kalsiyum ve hidrojen iyonlarının atılmasını kontrol eder. Kemikler üzerine etkisi: Kemiklerin kalsiyum transportu üzerine doğrudan etkilidir. Kalsiyum fosfatın kemiklerden ayrılmasını sağlar. Mide-barsak kanalına etkisi: Vitamin D sentezini artırarak kalsiyum emilimini kolaylaştırır. İyonize kalsiyumun kandaki miktarı, negatif feed-back yoluyla PTH salınımını kontrol eder.
Pankreas Hormonları 1. İNSÜLİN Pankreasın langerhans adacıklarının β- hücreleri tarafından salgılanır. 21 amino asitli A-zinciri, 30 amino asitli B- zinciri ve 31 amino asitli C-peptid zincirinden proinsulin şeklinde sentezlenir. Kaynak: Library.Med.Utah Aktif şeklinde C-peptid zinciri yoktur. Kaynak: Annals
Pankreas Hormonları Kaynak: Diapedia
İnsulin İnsulin Reseptörü GLUT-4 MAP Kinaz Sinyal Yolağı PI-3K Sinyal Yolağı Glikoz GLUT4 vezikülü Hücre büyümesi, proliferasyon, gen ifadesi Lipid, Protein, Glikojen Sentezi Hücre Sağkalımı ve proliferasyon Kaynak: Usmle
Video Link: Youtube
Pankreas Hormonları İNSULİN in Etkileri; Hücre geçirgenliği üzerine etkisi: Glikoz moleküllerinin hücre içine alınmasını sağlar. Karaciğer, kas, sinir ve yağ dokusu gibi insüline bağımlı organlarda monosakkatirlerin, amino asitlerin ve yağ asitlerini alınması insülin tarafından artırılır. Karbonhidrat metabolizması üzerine etkisi: Glikoliz ve pentoz fosfat yolu ile glikozun yıkılımını sağlayarak gösterir. Kilit enzimleri aktive veya inhibe ederek etki gösterir. (Aktive: Heksokinaz (??) ve üzerinden analoğu Glikokinaz, Fosfofruktokinaz-1 (PFK-1), pirüvat kinaz; İnhibe: piruvatkarboksilaz, fosfoenolpirüvat karkoksikinaz, F-1,6-di Paz)
Pankreas Hormonları İNSULİN Etkileri; Lipid metabolizması üzerine etkisi: Yağ asitlerinin sentezini artırarak gösterir. İnsülin glikolizdaki kilit enzimleri aktive ederek glikozun yıkılımını sağlarken bunun ürünü olan asetil-coa lar fazla miktarda sentez edilmiş olunur. Böylece yağ asidi sentezide hızlanmış olur. Serbest yağ asitlerini trigliseritler şeklinde depo eder. Böylece ketozisde engellenir. Protein metabolizması üzerine etkisi: Amino asitlerin hücre içine alınmasındaki artış ve hücre membranı permeabilitesindeki yükselişin bir sonucu olarak meydana gelir. Doğrudan da, mrna sentezindeki artış ve amino asitlerin hücre proteinlerine girişlerinde artış olur. Yetersizliğinde; Diabetes mellitus
Pankreas Hormonları 2. GLUKAGON: Pankreasın Langerhans adacıkları α-hücreleri tarafından salgılanır. İnsüline ters etki eder. Kan glikoz düzeyini yükseltir. 29 amino asitten oluşan bir hormondur. Etkileri: Glikoneojenezdeki kilit enzimleri (pirüvat karboksilaz, fosfoenolpirüvat karboksikinaz, früktoz-1,6-difofastaz, glikoz-6- fosfataz) aktive eder. Glikojenolizdeki etkisini ise, adenilat siklaz ı aktive etmek c-amp oluşumunu çoğaltmak ve protein kinaz ı aktive ederek, fosforilaz b ve fosforilaz a yı aktif hale geçirmek suretiyle yapar. Yağ asitlerinin mitokondrialara alınması ve bunların yıkılması glukagon ile stimüle edilir.
Glandula suprarenalis / Adrenal Bez Gelişim, fonksiyon ve morfoloji yönünden birbirinden farklı iki endokrin bezden yapılmıştır. Kaynak: Wikimedia
Adrenal Medulla Adrenal medulla ile sempatik sinirlerin kökeni aynıdır ve birlikte görev yaparlar. Bu nedenle sempatiko-adrenal sistem denir. Katekolaminleri salgılayan hücreler, değişikliğe uğramış sempatik sinir hücreleridir. Medulladan % 80 oranında epinefrin salgılanır. Sempatik sinir uçlarından salgılanan ise çoğunlukla norepinefrindir. Her iki hormonunda ön maddesi...dir. TİROZİN
Adrenal Medulla Katekol Dopamin Norepinefrin Epinefrin
Tirozin Tirozin hidroksilaz L-Dopa (3,4-dihidroksi fenilalanin) Dopa karboksilaz (Piridoksal fosfat) Epinefrin Fenil etanolamin N-metil transferaz (S-adenozil metiyonin ile metilasyon) Norepinefrin Dopamin (3,4-dihidroksifeniletilamin) Dopamin-β-hidroksilaz (Askorbik asit)
Adrenal Medulla Katekolaminlerin salınımının kontrolü; Dinlenme halindeyken çok düşüktürler. Sempatik sistem aktive edilince sentezleri ve salgılanmaları artar. Adrenalin etkisi 3 dakika kadardır. Karaciğerde inaktif edilir. Sistemin uyarılmasında reseptörler rol oynar. Bunlar arasında glikoz reseptörleri, termoreseptörler, baroreseptörler yer alır. Uyarılan reseptöre göre salınacak hormon belirlenir. Fight or Flight Response Arteria carotis basınç reseptörleri uyarılınca norepinefrin salınımı tetiklenir. Katekolamin sentezi, sempatik sinirler ve glikokortikoidlerce düzenlenir. Tirozin hidroksilaz ı sinirler ve az olarak glikokortikoidler etkiler. Dopamin-β-hidroksilaz aktivitesi hem sinirler hem glikokortoidlerce regüle edilir. Fenil etanol amin N-metil transferaz aktivitesi ise daha çok glikokortikoidler tarafından düzenlenir.
Adrenal Medulla Etkileri; Kan glikoz seviyesindeki her ani düşüş adrenalin salgısını artırır ve glikojenolizis tetkilenir. İnsulin antagonistidir. Noradrenalinin bu etkisi önemsizdir. Adrenalin dokularda metabolik hızı ~ % 30 artırır. Noradrenalinin bu etkisi önemsizdir. Kalp atışlarının frekansı ve kan basıncı yükselir. Pupillar genişler. Düz ve çizgili kas tonusu ve kasılmalarını artırır. Bronşların genişlemesi ile akciğerlerin hava alma kapasitesi yükselir. Deride kan dolaşımı ve ter oluşumu artar. Adrenalin ve noradrenalin lipolizi artırır. Kalp kası enerjisinin çoğunu yağ asitlerinden sağlayabilir.
Adrenal Korteks STEROİD türevi hormonlar sentezlenir ve salgılanır. En önemli 4 tanesi Kortizol, kortikosteron, kortizon ve aldosteron dur. Karbonhidrat ve protein metabolizması ile elektrolit dengesinde geniş etkileri vardır. Sınıflandırılmaları MİNERALOKORTİKOİDLER: İnorganik metabolizmayı regüle eden hormonlardır. GLİKOKORTİKOİDLER: Karbonhidrat, lipid ve protein metabolizmasını etkileyen hormonlardır. 21 C atomuna sahiptirler.
Steroid Halka Sistemi
Zona fasciculata Sitokrom P450ssc (kolesterol desmolaz) P450c21 P450c11 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz P450c17 (17 α -hidroksilaz) 11β-Hidroksisteroid dehidrogenaz P450c11 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz P450c21
Zona glomerulosa P450c21 Sitokrom P450ssc (kolesterol desmolaz) P450c11 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz Aldosteron sentez
Zona reticularis Sitokrom P450ssc (kolesterol desmolaz) P450c17 (17 α -hidroksilaz) 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz Sülfotransferaz P450c17 (17,20 liyaz) Steroid sülfataz
Androjen & Östrojen Biyosentezi 17β-hidroksisteroid dehidrogenaz 5 α -Redüktaz Aromataz 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz 3β-Hidroksisteroid dehidrogenaz / Δ 5-4 izomeraz Fötal Karaciğer ve Plasentada 17β-hidroksisteroid dehidrogenaz 17β-hidroksisteroid dehidrogenaz Aromataz
Steroid hormon biyosentezinde görev alan primer enzimler Adı Aktivitesi Primer ekspresyon yeri Steriodojenik akut regülatör protein Kolesterolun mitokondri içine alınmasını uyarır. Plasenta ve beyin hariç tüm steriodojenik dokular desmolaz, P450ssc Kolesterol-20,23-dezmolaz Steriodojenik dokular 3β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip 1 3β-hidroksisteroid dehidrogenaz Steriodojenik dokular P450c11 11β-hidroksilaz Sadece zona fasciculata ve zona reticularis de P450c17 İki aktivitesi var: 17α-hidroksilaz and 17,20-liyaz Steriodojenik dokular P450c21 21-hidroksilaz Zona reticularis de yok Aldosteron sentaz 18α-hidroksilaz Sadece zona glomerulosa da Estrojen sentetaz Aromataz Gonadlar, beyin, adrenal bez, adipoz doku, kemik 17β-hidroksisteroid dehidrogenaz tip 3 17-ketoredüktaz Steriodojenik dokular Sülfotransferaz Sülfotransferaz Karaciğer ve adrenal bezler 5α-redüktaz tip 2 5α-redüktaz Steriodojenik dokular
Adrenal Korteks MİNERALOKORTİKOİDLER Korteksin dış tabakasından sentezlenir. En etkili hormonu Aldosteron dur. Bunun % 5 i kadar etkili bir diğer hormonda 11- deoksikortikosteron dur. Bu hormonlar elektrolit ve su metabolizmasını etkileyen kortikoid lerdir. Aldosteron un sentez ve salgılanması; Başlıca Na + ve K + iyonlarına bağlıdır. Na + iyonları konsantrasyonun azalması veya K + iyonları konsantrasyonunun artması ile aldosteron sekresyonu artar. Aldosteron salınımı ayrıca kan basıncınıda bağlıdır. Kan basıncının azalması ile sentezi uyarılır ve kan basıncını yükseltir (Reninanjiyotensin-aldosteron sistemi üzerinden).
Adrenal Korteks Etkileri; Sodyumun aktif taşınmasını artırır. Böbrek tubuluslarından Na un kana geri emilimini sağlar. Na emilmesi ozmotik basınca neden olacağından aynı oranda su da geri emilir. Elektrokimyasal dengenin korunması için tubuluslardan Na + geri emilimi ile birlikte K + ve H + iyonları tubul sıvısına verilir. Ter bezlerinden, tükürük bezlerinden ve barsak bezlerinden Na + ekstrekte edilmesini azaltır. Yetersizliğinde Na + çıkarılması artar. Sıcağa karşı da aldosteron önemlidir. Çünkü aşırı terleme neticesinde aşırı Na kaybının önlenmesinde görev alır.
Renin-Anjiyotensin-Aldosteron Sistemi Kaynak: Aria Rad 2006
Adrenal Korteks GLİKOKORTİKOİDLER Korteksin orta ve iç tabakalarından salgılanırlar. Glikoneojenezisi stimüle ettikleri için bu ismi almışlardır. En önemli temsilcileri; 17-hidroksikortikosteron/kortizol/Hidrokortizon, Kortikosteron, 17-hidroksi-11-dehidrokortikosteron/kortizon dur. Etkileri; Karbonhidrat Metabolizması; Glikoneojeneziste anahtar rolü oynatan enzimleri stimüle ederler. Özellikle aminoasitler üzerinden artırır ve glikojen depolanmasına yol açarlar. Glikozun periferde kullanılmasında bir azalma meydana getirir.
Adrenal Korteks Lipid Metabolizması; Sağlıklı hayvanlarda dışardan alımı lipogenezisi artırır. Protein Metabolizması; Kortizol direkt olarak karaciğerde protein sentezini artırıcı etki gösterir. Fakat kas, lenfoid ve diğer dokularda, amino asit taşınmasındaki azalmadan dolayı protein sentezini inhibe eder. İskelet kaslarında ve diğer bazı dokularda protein yıkılması teşvik edilir. Mideden HCl ve pepsinojen, pankreastan da tripsinojen salınımını artırlar. Yangı önleyici ve immun sisteme etkisi; Kapillar damarların geçirgenliğini azaltmak ve lizozomların membranlarını stabilize etmek süretiyle yangısal olayları inhibe ederler. Kemiklerde Ca mobilizasyonunu sağlarlar. Fazla miktarda sentez edilmeleri ve uzun süre etki etmeleri immunsupresyona neden olur, lenfositlerde RNA ve protein sentezi azalır.
Gonadal Hormonlar Gonadlarda hormon üretimi, özellikle intersitisyel hücreler tarafından yapılır. Dişilerde geçici bir süre için hormon üretim yeri olarak korpus luteum ve plasentada görev yapar. Cinsiyet hormonları ayrıca adrenal korteksdende sentez edilebilir. Cinsiyet hormonlarının sentezi gonadotropinler tarafından uyarılır. Cinsiyet hormonlarının HEPSİ STEROİD yapıdadır. Birbirileri ve böbreküstü bezi korteks hormonları ile yakından akrabalık gösterirler. Bunlar organizmada ortak metabolizma yollarına sahiptirler. Bu nedenle hem erkek hem dişi cinsiyet hormonları her iki cinsiyettede birlikte bulunabilir.
Gonadal Hormonlar Tüm steroid hormonlarının sentezinde progesteron anahtar maddedir. Sadece ovaryumlarda değil hem adrenal bez hemde testislerde bulunur. Bu organlarda diğer hormonlar için ara metabolit konumundadır. Androjenler, hem progesteron ile korteks hormonlarının yıkılması sırasında hemde östrojenlerin sentezi sırasında ara ürün olarak ortaya çıkarlar. Bu nedenle az miktarlarda da olsa, testisler dışında böbreküstü korteksinde ve ovaryumlarda da bulunur. Androjenler 19 C, östrojenler ise 18 C atomuna sahiptirler.
Ovaryum Hormonları FSH un etkisi altında, folliküllerin büyümesi sırasında ovaryumda östrojenik hormonlar sentez edilir. Ayrıca Corpus luteumda da progesteron sentez edilir. ESTROJENLER Ovaryumun Teka granuloza hücreleri tarafından sentez edilirler. Böbrek üstü bezi hücrelerinden, testislerden ve gebelik sırasında plasentadan da sentezlenir. En etkili formu estradiol-17β (E 2 ) dır. Diğer ürünler ise, estron (E 1 ) ve estriol (E 3 ) dür. İnaktivasyonları karaciğerde gerçekleşir. İdrar ve dışkı ile esterleri şeklinde atılır.
Ovaryum Hormonları ESTROJENLER Estradiol, aktif ve her zaman bulunan formdur. Estriol başlıca plasentadan sentezlenir. Estron en az bulunandır. Özellikle karsinojen olarakda bilinir. Hastalık ve sağlık durumu ile yakından ilgilidir. Estron sülfat formu uzun ömürlüdür ve gerektiğinde estradiole dönüşmek üzere rezervuar olarak tutulur. Postmenopozal kadınlarda hakim forumdur. Estron sülfat, inek, at, eşek, domuz ve keçilerde gebelik tayini ve ileri gebelik dönemlerinde fötusun canlılığın araştırılması amacıyla kullanılabilir.
Ovaryum Hormonları Etkileri: Östrojenlerin genital etkisi RNA ve protein sentezini stimüle etmek suretiyle dişi genital organlarının gelişmesini sağlar. Ekstragenital olarak da progesteron, prolaktin, glukokortikoidler, insülin ile birlikte meme bezinin gelişmesini sağlarlar. Kas, karaciğer ve böbrek üzerine hafif anabolizan etkilidirler. Dişilerde sekunder cinsiyet belirtilerinin gelişmesini sağlarlar. Kastrasyondan sonra erkeklerde lipid anabolizanı olarak etki eder. Çabuk büyüyen dokularda ve erkek üreme organlarında, mitoz olayını engelleyen bir etki gösterirler. Bu nedenle prostat kanserinde tedavi amacıyla kullanılırlar. Kanda düzeylerinin artması, hipotalamusu etkileyerek FSH salınımını azaltır, LH salgılanmasını artırır.
Ovaryum Hormonları GESTAGENLER En önemli üyesi Progesteron dur. Gestagenlerin organizmadan atılma ürünü ise Pregnandiol dür. İdrarla atılır. Progesteron Corpus luteum da sentez edilen ve gebeliğin devamını sağlayan bir hormondur. Bunun dışında adrenal bezden de sentezlenir. Androjenler ve estrojenlerin ön maddesidir. Etkisi: Progesteronun birinci etkisi gebeliğin devamını sağlamaktır. Progesteron östrojenler tarafından hazırlanmış olan uterus mukozasına döllenmiş yumurtanın yerleşmesi için gerekli ortamı oluşturur. Progesteronun yetersiz salgılanması durumunda, embriyonun beslenmesi için uterus mukozası gerekli koşulları yerine getiremez. Progesteron tarafından follikül hormonunun (FSH) etkisi inhibe edilir. Salgılanmasını LH tetikler.
Ovaryum Hormonları RELAKSİN Dişilerde ovaryumlar (corpus luteum) ve plasentadan salgılanır. Gebeliğin devamı için gereklidir Gebelik sırasında ileosakral eklemi ve simfizisi genişletir. Doğumu kolaylaştırır. Köpeklerde gebelik teşhisi için kullanılır. Erkeklerde prostatdan salgılanır. Sperm motilitesi için önemlidir.
Ovaryum Hormonları İNHİBİN Polipeptid yapısındadır. Ovaryumlarda granulosa hücrelerinde; testislerde sertoli hücrelerinde sentezlenir. FSH salınımını inhibe eder ve gonadlarda parakrin fonksiyonları aktive eder. Kısraklarda Granuloza Hücre Tümör lerinin teşhisinde kullanılır.
Ovaryum Hormonları CL F Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM
Ovaryum Hormonları Kaynak: Prof. Dr. Erol ALAÇAM
Ovaryum Hormonları ANTİ-MULLERİAN HORMON (AMH) Protein yapıda hormondur. Ovaryumlarda granulosa hücrelerinde; testislerde sertoli hücrelerinde sentezlenir. Düzeyleri düşüktür. Sağlıklı kısraklarda östrus siklusu veya gebelik süresince düzeyleri değişmez (< 1 ng/ml). Kısraklarda özellikle inhibin ile birlikte Granulosa Hücre Tümör lerinin teşhisinde kullanılır. Kan düzeyleri belirgin şekilde artar (genellikle > 25 ng/ml). Bu gibi tümörlerde inhibin ve testosteronun yanıltıcı sonuçlar verebildiğinden AMH daha duyarlı bir testtir.
Testis Hormonları ANDROJENLER Androjenler, erkeklerde testislerden Leydig interstisiyel hücreleri tarafından sentez edilen 19 C atomlu steroidlerdir. Bunlara androjenik hormonlar denilmesinin nedeni mutlaka biyolojik aktivite göstermelerinden ileri gelmemektedir. Daha ziyade 19 karbonlu steroid maddeler sınıfına girmelerinden dolayıdır. Androjenlerin başlıca etkili örneklerini, Testosteron (17 β-hidroksiandrost-4-en-3-one) ve Androsteron (Androst-4-ene-3,17-dione) oluşturur. Bunlar, Leydig hücrelerinde, 17-hidroksiprogesterondan meydana gelirler.
Testis Hormonları Etkileri; Erkek cinsiyet organlarının gelişmesini sağlar. Ekstragenital etki ise protein biyosentezini stimüle etmek suretiyle anabolizan görev yapmasıdır. İkincil erkek özelliklerinin ortaya çıkmasını sağlar. Testesteron un etki biçimi, daha ziyade hücre içerisinde protein sentezini artırıcı yönde olmaktadır. Testosteron bu etkisini hücrenin nükleusunda DNA dan RNA sentezini yani transkripsiyon olayını artırmak suretiyle yapmaktadır.
Epifiz Hormonlar (Pineal Bez) Epifiz bezinin birçok üreme olaylarının kontrolüne katkıda bulunan bir ya da daha çok hormon salgıladığı bu gün için kanıtlanmıştır. Bu bez hücreleri melatonin hormonu salgılar ve melatoninin tek sentez yeridir. Sentez serotonin üzerinden olur ve miktarı gündüz yüksek, gece düşüktür. Işık şiddeti ve süresi bezdeki serotonin miktarını değiştirir. Melatonin miktarı ise serotonin ritminin tersi yönündedir. Yani sentezi gündüz az, gece çoktur.
Epifiz Hormonlar (Pineal Bez) Etkisi: Melanositler içindeki melanin granüllerinin dağılımından çok birikimini stimüle ederler. Amfibianlardaki MSH etkisinin tersi bir etki gösterirler. Derinin açık renkli olmasını sağlar. Melatonin sentezindeki değişimler, hipotalamus-hipofiz-gonad sistemine gün uzunluğu hakkında bilgi verir. Hassas ve karmaşık bir biyolojik saat gibidir. Dış ortam ışığını sinirsel bir aktiviteye dönüştürür. Üreme olayında rolü vardır. Özellikle mevsime bağlı poliöstrük veya monoöstrik hayvanlarda. Epifiz, memeli organizmasında melatonin sentezleyen ve hipofizin luteinizan hormon salgısını engelleyen yegane yapıdır.
Diğer Hormonlar İNSULİN BENZERİ BÜYÜME FAKTÖRÜ (IGF-1) Yapısal olarak insuline benzer. Karaciğerde sentezlenir. Sentezi ve salınımı büyüme hormonu (GH) tarafından stimüle edilir. Yavrularda gelişme ve büyüme; yetişkinlerde anabolik etkilidir. Kedi ve köpeklerde GH sekresyonu ve aktivitesinin indirekt değerlendirilmesinde kullanılır. Dwarfizm ve Agromegali teşhisinde kullanılabilir.
Diğer Hormonlar ERİTROPOETİN (EPO) Böbrekler tarafından salgılanır. Glikoprotein yapıdadır. Eritropoezisi kontrol eder. Kemik iliğinde eritositler için bir sitokindir. Etkisi: Kemik iliğinde proeritroblastları sayıca artırır. RNA sentezini uyarır. Demirin perifer kanda hemoglobine katılmasını uyarır. Anjiyojenezisi uyarır.
Diğer Hormonlar PROSTAGLANDİNLER (PG) Araşidonik asitten sentezlenirler. En az 6 adet birincil prostaglandin varlıgı gösterilmiştir. Bunlara PGE1, PGE2, PGE3, PGF1α, PGF2α ve PGF3α, adları verilmiştir. Etkisi: Kuvvetli damar genişleticisidirler. Düz kasların özellikle uterusun düz kaslarının kontraksiyonunu temin ederler. Kalp kasının verimini artırırlar ve bronşların genişlemesini sağlarlar. Epinefrin, norepinefrin, glukagon ve ACTH ile yağ asitlerinin adipoz dokudan göçü konusunda antogonist etkiye sahiptir. Termoregülator etkileri vardır.
Diğer Hormonlar PREGNANT MARE SERUM GONADOTROPİN (PMSG) Equine koriyonik gonadotropin (ecg) olarakda bilinir. Gebe kısraklarda koryondan salgılanır. Kısraklarda gebeliğin 40-130. günleri arasında sentezlenir. Bu tarihlerde gebelik teşhisi için kullanılabilir.
Kaynaklar Ası. T. 1999. Tablolarla Biyokimya, Cilt 2 EclinPath. http://www.eclinpath.com/ Nationwide Specialist Laboratories. http://thehormonelab.com/ Pineda M, Dooley MP. McDonald's Veterinary Endocrinology & Reproduction 5th Ed. 2002. Wiley-BlackWell Prof. Dr. Erol ALAÇAM. Ders Notları (Teşekkürlerimle). Sözbilir Bayşu N, Bayşu N. 2008. Biyokimya. Güneş Tıp Kitapevleri, Ankara Voorbij AM et al. A contracted DNA repeat in LHX3 intron 5 is associated with aberrant splicing and pituitary dwarfism in German shepherd dogs. PLoS One. 2011;6(11):e27940.
Soru 1 Aşağıdaki hormonlardan hangisinin yapısında iyot bulunur? a. Estradiol b. İnsulin c. Tiroksin d. ACTH e. Sekretin Cevap: c
Soru 2 Aşağıdaki hormonlardan hangisi meme dokusunun gelişmesini sağlar ve süt salgısını stimüle eder? a. Testosteron b. Prolaktin c. Somatotropin d. IGF-1 e. İnsulin Cevap: b
Soru 3 Kalsiyum metabolizmasında görev alan hormon aşağıdakilerden hangisidir? a. Tiroksin b. Sekretin c. PTH d. Glukagon e. Kortizol Cevap: c
Sorularınız?
Bir sonraki konu; Metabolizmaya giriş
Biyokimya & Klinik Biyokimya ve Laboratuvar dünyası hakkında daha fazlası için www.biyokimya.vet @biyokimya.vet