Bankacılıkta Kredi Tahsisi
Yrd. Doç. Dr. Mehmet YAZICI BANKACILIKTA KREDİ TAHSİSİ Tüm Yönleri İle Uygulamada Kredi Tahsisi Müşteri Ziyaretinden İzlemeye Kredi Süreci Ziyaret, İstihbarat, Mali Analiz, Tahsis ve İzleme Süreçleri Ankara, 2010
Bankacılıkta Kredi Tahsisi Yrd. Doç. Dr. Mehmet YAZICI Ekonomi Kitapları Dizisi: 35 173 Sayfa, 13,5x19,5 cm. ISBN 978-975-02-1373-1 Birinci Baskı: Ekim - 2010 Sayfa Tasarımı: İlhan Eroğlu Kapak Tasarımı: İsmail Çam 1. Kredi 2. Tahsis 3. Kredi Tahsisi 4. Bankacılık 5. Kredi Değerlemesi 6. Kredi Analizi 7. Kredi Kararı 8. Kredi Süreci Seçkin Yayıncılık San. ve Tic. A.Ş. Bu kitabın her türlü yayın hakkı Seçkin Yayımcılık San. ve Tic. A.Ş. ye aittir. Yayınevinin yazılı izni olmadan, tanıtım amaçlı toplam bir sayfayı geçmeyecek alıntılar hariç olmak üzere, hiçbir şekilde kitabın tümü veya bir kısmı herhangi bir ortamda yayımlanamaz ve çoğaltılamaz. Yayın ve Dağıtım: Merkez Sağlık Sok. No: 21 Sıhhiye / Ankara Tel : (312) 435 30 30 Faks: (312) 435 24 72 satis@seckin.com.tr Şube Şube Strazburg Cad. No: 23/B Sıhhiye / Ankara Tel: (312) 230 52 62 ankarasube@seckin.com.tr Web Adresi www.seckin.com.tr / yayin@seckin.com.tr Ankara Adliye Sarayı K-Blok Zemin Kat Sıhhiye / ANKARA Tel: (312) 309 52 48 adliyesube@seckin.com.tr Şube Abide-i Hürriyet Cad. No: 179/E Şişli / İSTANBUL Tel : (212) 234 34 77 Faks: (212) 231 24 69 sislisube@seckin.com.tr Baskı: Seçkin Yayıncılık, Tel: (0 312) 435 30 30
Önsöz Sektörde görev yaptığım dönemde özellikle genç bankacılara eğitim verirken kredi uygulamalarına ilişkin olarak banka dışında kaynak bulmakta güçlük çekmem nedeni ile bu konudaki açığın kapatılması gerektiğini düşündüm. Bu dönemde eğitim materyali olarak kullandığımız dokümanlar genellikle bankaların kendi eğitim bölümleri veya görevdeki uygulama personeli tarafından hazırlanmış ancak birbirinden kopuk veya güncel olmayan çalışmalardı. Kredinin daha ziyade teknik boyutuna ilişkin mali analiz, banka muhasebesi veya kredi ürünleri temelindeki çalışmalar yanında bir uygulamacı tarafından yazılmış ve bütün süreci anlatan bir kaynak eserin, yalnızca genç bankacılar için değil, uygulamada bankacılık ve kredi bilgisine ihtiyaç duyan bireyler, işletme sahip ve profesyonelleri ile bankacılık alanında eğitim alan öğrencilere de faydalı olacağını düşünüyorum. Bu çalışmayı, 1996-2010 yılları arasında Bankacılık sektöründe Şube, Kredi Tahsis ve Kredi Politikaları Müdürü olarak görev yaptığım dönemde edindiğim tecrübe ve uygulamalara bağlı olarak kredi tahsis sürecinin genel akışını anlatan özet bir doküman olarak tasarladım. Uygulamada bankalar arasında farklılıklar olmakla birlikte ortalama bir tahsis sürecini bankalarda yaşandığı şekilde ele aldım. Bu nedenle kitabı ileride oluşacak uygulama farklılıkları ile ihtiyaç doğrultusunda güncelleyip geliştirmeye devam edeceğim. Çalışmamın hazırlanması esnasında bana destek ve ilham veren Tekstilbank ve Eurobank Tekfen de birlikte çalışma onurunu yaşadığım mesai arkadaşlarıma, katkıları nedeniyle Bahri Sonüstün, Onur Durmaz ve Özgür İldeniz e en büyük destekçilerim eşim ve oğluma, ablam Doç. Dr. Müjgan Bozkaya ya ve yayınevime teşekkürü bir borç bilirim. Yrd. Doç. Dr. Mehmet YAZICI İstanbul, Eylül 2010
İçindekiler Önsöz... 5 Tablolar ve Şekiller Listesi... 15 Kısaltmalar... 17 Bölüm 1 KREDİ VE TAHSİS KAVRAMLARI 1.1. TEMEL KREDİ VE TAHSİS KAVRAMLARI... 19 1.2. BANKACILIKTA KREDİ KAVRAMI... 23 1.3. KREDİ TAHSİSİ İLE İLGİLİ GENEL HUSUSLAR... 24 1.3.1. Kredi Tahsis Kavramı... 24 1.3.2. Fonksiyonları... 24 1.3.3. Verilerin Değerlendirilmesi... 24 1.3.4. Kredi Kararının Alınması ve Tebliği... 25 1.3.5. Kredi Portföyünün Yönetilmesi ve İzlenilmesi... 25 1.3.6. Banka İçi İletişimin Yönetilmesi... 25 1.3.7. Eğitim... 26 1.3.8. Danışmanlık... 26 1.4. TAHSİS ORGANİZASYONU... 26 Bölüm 2 KREDİ TAHSİS ÖNCESİ SÜREÇ 2.1. PERSONELİN MESLEKİ EĞİTİMİ... 29 2.2. ÖN İSTİHBARAT... 30 2.2.1. Bilgi Kaynakları... 31
8 Bankacılıkta Kredi Tahsisi 2.2.1.1. Mikro (Müşteriye İlişkin) Ölçekli Bilgi Kaynakları... 31 2.2.1.2. Makro (Ekonomik Çevreye İlişkin) Ölçekli Bilgi Kaynakları... 33 2.2.2. Müşteri Ziyareti... 34 2.2.2.1. Ziyarete Hazırlık Süreci... 35 2.2.2.2. Ziyaret Süreci... 36 2.2.2.3. Ziyaret Sonrası Süreç... 38 2.2.3. Doküman Setinin Hazırlanması... 38 2.2.3.1. Başvuru Dokümanlarının Alınması... 39 2.2.3.1.1. Bireysel Kredi Başvurularında Alınacak Doküman Seti.. 39 2.2.3.1.2. İşletme/KOBİ Bankacılığında Alınacak Doküman Seti... 40 2.2.3.1.3. Ticari/Kurumsal Bankacılıkta Alınacak Doküman Seti... 41 2.2.4. Genel Müdürlük İstihbarat... 42 2.2.5. Ekspertiz ve Teminat Değerlemesi... 45 2.2.6. Mali Analiz Süreci... 47 2.2.6.1. Mali Analiz İçin Verilerin Toplanılması... 48 2.2.6.2. Mali Tabloların Analiz İçin Hazırlanması... 49 2.2.6.3. Müşteri Bilgi Formunun Hazırlanması... 50 2.2.6.4. Mali Verilerin Analizi... 51 2.2.6.5. Mali Analiz Raporunun Hazırlanması... 51 Bölüm 3 KREDİ TAHSİS SÜRECİ 3.1. GENEL AÇIKLAMA... 53 3.2. KREDİ TAHSİSİNDE TEMEL DEĞERLENDİRME KURALLARI... 55 3.2.1. Karakter... 56 3.2.2. Kapasite... 56 3.2.3. Kapital... 57 3.2.4. Koşullar... 57 3.2.5. Karşılıklar... 57 3.2.6. Kullanım Amacı... 58
İçindekiler 9 3.2.7. Karlılık... 58 3.3. KREDİ TAHSİSİNDE DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR... 59 3.4. KREDİ KRİTERLERİ... 61 3.5. KREDİ TAHSİSTE OTOMATİK RET KRİTERLERİ... 64 3.6. KREDİ RAPORUNUN HAZIRLANMASI... 65 3.7. KREDİ KARARI VE TAHSİS YETKİLERİ... 69 3.7.1. Otorize Kredi Yetkileri... 69 3.7.1.1. Yönetim Kurulu... 69 3.7.1.2. Kredi Komitesi... 70 3.7.1.3. İlgili Genel Müdür Yardımcıları... 72 3.7.1.4. Bölge Müdürleri... 73 3.7.1.5. Tahsis Bölüm Başkan/Müdür/Yöneticileri... 73 3.7.1.6. İlgili Tahsis Personeli... 73 3.7.2. Şube Müdürü Yetkileri... 74 3.8. OPERASYONEL SÜREÇ VE KREDİ KULLANDIRIMI... 75 3.8.1. Teminatların Alınması... 76 3.8.1.1. Kefalet... 76 3.8.1.2. Taşıt Rehni... 77 3.8.1.3. İpotek... 77 3.8.1.4. Rehin Blokaj... 78 3.8.1.5. Gerçek Müşteri Çek/Senedi... 78 3.8.1.6. Banka Teminat Mektubu... 79 3.8.1.7. Alacak Temliki... 79 3.8.1.8. Ticari İşletme/Makine Ekipman Rehni... 79 3.8.1.9. Emtia Rehni... 80 3.8.1.10. İhracat Vesaikleri... 80 3.8.1.11. Kredi Garanti Fonu (KGF) Garantisi... 81 3.8.1.12. POS Blokesi... 82 3.8.2. Sözleşmelerin Alınması... 82 3.8.3. Kontroller ve Kullandırım... 82
10 Bankacılıkta Kredi Tahsisi 3.9. KREDİ TAHSİSİNE İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR... 83 3.9.1. Münakale İşlemleri... 83 3.9.2. Farklılık Uygulaması... 84 3.9.3. İstisna Uygulaması... 87 Bölüm 4 KREDİ TAHSİSİN DAYANAKLARI 4.1. KREDİ TAHSİS İŞLEMLERİNİN DAYANDIĞI YASAL VE YAZILI DÜZENLEMELER... 89 4.1.1. Bankacılık Kanunu... 89 4.1.2. Kredi ve Risk Grubu ile İlgili Maddeler... 89 4.1.3. Kredi Sınırlarına İlişkin Maddeler... 92 4.1.4. Kanuni Yükümlülüklere İlişkin Maddeler... 94 4.1.5. Suçlara İlişkin Maddeler... 95 4.2. BANKALARIN KREDİ İŞLEMLERİNE İLİŞKİN YÖNETMELİK... 97 4.3. KARŞILIKLAR YÖNETMELİĞİ... 97 4.3.1. Standart Nitelikli Krediler ve Diğer Alacaklar... 98 4.3.2. Yakın İzlemedeki Krediler ve Diğer Alacaklar... 98 4.3.3. Tahsil İmkanı Sınırlı Krediler ve Diğer Alacaklar... 98 4.3.4. Tahsili Şüpheli Olan Krediler ve Diğer Alacaklar... 98 4.3.5. Zarar Niteliğindeki Krediler ve Diğer Alacaklar... 99 4.4. DİĞER İLİŞKİLİ KANUN VE DÜZENLEMELER... 99 4.4.1. Türk Ticaret Kanunu (TTK)... 99 4.4.2. Borçlar Kanunu (BK)... 99 4.4.3. Medeni Kanun... 100 4.4.4. İcra ve İflas Kanunu (İİK)... 100 4.4.5. Vergi Usul Kanunu (VUK), Kurumlar Vergisi Kanunu (KVK), Damga Vergisi Kanunu (DVK)... 100
İçindekiler 11 4.4.6. Sermaye Piyasası Kanunu (SPK)... 100 4.4.7. Tüketicinin Koruması Hakkında Kanun (TKHK)... 101 4.4.8. Çek Kanunu... 101 4.4.9. Banka Kartları ve Kredi Kartları Kanunu... 101 4.4.10. Diğer BDDK Yönetmelikleri... 102 4.4.11. Konut Finansmanı Sistemine İlişkin Düzenlemeler... 103 4.4.12. Mali Suçların Önlenmesine İlişkin Düzenlemeler... 104 4.5. KREDİ POLİTİKASI... 105 4.5.1. Kredilendirme ilkeleri... 106 4.5.1.1. Emniyet... 107 4.5.1.2. Seyyaliyet (Hareketlilik)... 107 4.5.1.3. Verimlilik... 107 4.5.1.4. Kredilerin Dağılımı... 108 4.5.1.5. Teminatların Uygunluğu... 108 4.5.2. Segmentasyonun Önemi... 108 4.6. KREDİ KÜLTÜRÜ... 109 4.7. ETİK İLKELER... 109 Bölüm 5 KARAR DESTEK SİSTEMLERİ 5.1. GENEL AÇIKLAMA... 113 5.2. ESKİ KREDİ DEĞERLEME SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ... 114 5.3. YENİ KREDİ DEĞERLEME SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ... 114 5.4. MALİ BAŞARISIZLIĞIN TESPİTİNDE YAŞANAN SORUNLAR... 115 5.5. SKORLAMA VE DERECELENDİRME KAVRAMLARI... 116 5.5.1. Skorlama... 116 5.5.2. Derecelendirme (Rating)... 118
12 Bankacılıkta Kredi Tahsisi 5.6. KARAR DESTEK SİSTEM MODELLERİ... 124 5.6.1. Matematiksel ve İstatistiksel Modeller... 124 5.6.1.1. Tek Değişkenli Modeller... 124 5.6.1.2. Çok Değişkenli Modeller... 125 5.6.1.2.1. Kümeleme Analizi... 125 5.6.1.2.2. Çoklu Diskriminant Analizi... 125 5.6.1.2.3. Çoklu Regresyon Analizi... 127 5.6.1.2.4. Lojistik Regresyon Analizi... 128 5.6.2. Gelişmiş Modeller... 129 5.6.2.1. Uzman Sistemler... 129 5.6.2.2. Bulanık Mantık... 131 5.6.2.3. Genetik Algoritma... 131 5.6.2.4. Yapay Sinir Ağları... 132 5.6.2.5. Karar Ağaçları... 134 Bölüm 6 KREDİ İZLEME SÜRECİ 6.1. GENEL AÇIKLAMA... 135 6.2. SORUNLU KREDİLERİN BANKACILIK KESİMİ VE SOSYO- EKONOMİK AÇIDAN MALİYETİ... 136 6.3. SORUNLU KREDİ OLUŞUMUNU ETKİLEYEN FAKTÖRLER... 137 6.3.1. Dışsal Faktörler... 138 6.3.1.1. Rekabet Yapısı... 138 6.3.1.2. Teknolojik Etki... 138 6.3.1.3. Politik Etki... 138 6.3.1.4. Toplumsal Etki... 138 6.3.1.5. Çevresel Etki... 139 6.3.1.6. Makro Ekonomik Faktörler... 139 6.3.2. İçsel Faktörler... 139 6.3.2.1. Yönetsel Sorunlar... 139 6.3.2.2. Finansal Sorunlar... 139
İçindekiler 13 6.3.2.3. Satış ve Pazarlama Sorunları... 140 6.3.2.4. Üretim Sorunları... 140 6.3.2.5. Bilgisizlik... 140 6.3.2.6. Kötü Niyet... 140 6.3.2.7. Yöneticiyi Etkileyen Faktörler... 140 6.3.3. Bankadan Kaynaklanan Faktörler... 141 6.3.3.1. Banka üst yönetimi... 141 6.3.3.2. Şubeler... 141 6.3.3.3. Genel Müdürlük Birimleri... 142 6.4. KREDİ İZLEME YÖNTEMLERİ... 143 6.5. KREDİLERİN ŞUBELERCE İZLENMESİ... 144 6.6. KREDİ İZLEME BİRİMİ İZLEMESİ... 145 6.6.1. Sürekli İzleme... 145 6.6.2. Dönemsel İzleme... 146 6.7. SORUNLU KREDİLERDE ERKEN UYARI SİNYALLERİ... 148 EKLER... 151 Kaynaklar... 165 Kavramlar Dizini... 169 Yazarın Özgeçmişi... 173