Ölçme Bilgisi Dr. Hasan ÖZ SDÜ Ziraat Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü www.hasanoz.com.tr 1
Ölçme Bilgisi; yeryüzünün küçük ya da büyük parçalarının şekil ve büyüklüklerinin ölçülmesi ve elde edilen ölçme sonuçlarının bir ölçekte küçültülerek plan ya da haritalarının çizilmesi için yatay uzaklıkların, yüksekliklerin, yönlerin, açıların, noktaların, alan ve hacimlerin belirlenmesi konuları ile uğraşan bir bilim dalıdır 2
Topoğrafya ya da jeodezi olarak da adlandırılan bu bilim dalının uğraşı alanı kısaca, yeryüzünün biçim ve boyutları gibi özelliklerini tanımlamayı sağlayan verilerin araştırılması ve incelenmesi olarak da ifade edilir. Ölçme bilgisi uygulamalı matematiğin bir koludur. 3
Ölçme bilgisi uygulamaları; ölçmelerin yapıldığı arazi çalışmaları ile hesaplama ve çizim işlerinin yapıldığı büro çalışmalarından oluşur. Ölçmeler genel olarak, arazi sınırlarının oluşturulması ve belirlenmesi ile mühendislik çalışmalarının uygulanmasında gerekli bilgilerin sağlanması, genel kullanım için arazi şekillerinin çıkarılması amaçları ile yapılırlar. 4
Düzlem ölçmesi Jeodezik ölçme 5
Yeryüzünün küreselliği göz önüne alınmaksızın nispeten küçük arazi parçaları üzerinde yapılan ölçmelere denir. Bu ölçme şeklinde yatay mesafeler, noktalardan yatay izdüşümü düzlemine inilen dikmelerin izdüşümü düzlemini kesim noktaları arasındaki mesafe olarak ölçülür. 6
Yatay izdüşümü düzlemi Küresel izdüşümü düzlemi 7
8
9
Bu ölçmede yeryüzünün gerçek şekli göz önüne alınır, küreselliği ihmal edilmez. Yerküre tam bir küre olmadığı gibi tam bir elipsoit de değildir. Kutuplardan basık özel bir elipsoit şeklindedir. Bu nedenle jeoit adı verilmiştir. 10
Yüksek doğruluk oranı aranan büyük arazi parçaları üzerinde yapılan ölçme şeklidir. Dünya ve ülke haritalarının çıkarılmasında ve ölçülmesinde kullanılan bir ölçme şeklidir. Küresel izdüşümü düzlemi kullanılır. 11
Arazi ölçmesi Topoğrafik ölçme Yol ölçmesi Hidrografik ölçme Maden ölçmesi Kadastral ölçme Şehir ölçmesi Fotoğrametrik ölçme 12
Arazinin parsellere ayrılması, Eski veya silinmiş arazi sınırlarının yeniden tesisi, Alanların hesaplanması, Arazi haritalarının çıkarılması. 13
Yeryüzünün girinti ve çıkıntılarını gösteren haritaların elde edilmesi için gerekli bilgilerin toplanması, Doğal ve suni engellerin bulunduğu yerleri gösteren haritaların elde edilmesi için gerekli bilgilerin toplanması. 14
Karayolu, demiryolu, kanal veya boru hatlarının proje güzergahı boyunca yeryüzü engellerinin yerlerini tespit etmek, Proje hattını geçirmek; kazı ve dolgu hacmini hesaplamakla ilgili çalışmaları kapsar. 15
Ulaştırma, su temini veya su altı inşaatı amaçlarıyla su kütlesinin ölçülmesidir. Suyun seviye değişimleri ve akarsu debilerini ölçme işlemlerini kapsar. 16
Maden yataklarının ve yeraltı çalışmalarının yerini tespit etmek, Jeolojik formasyonları tayin etmek ve taşınacak hacmin hesaplanması. 17
Arazi mülkiyet sınırlarının tespiti amacıyla yapılan ölçmedir. 18
Şehir sınırları içinde bulunan alanların haritalarını çıkarılması, Yeni sokak ve caddelerin geçirilmesi, Caddelerin inşası, kanalizasyon ve diğer yapıların, binaların yerlerinin tespiti ile ilgili ölçmelerdir. 19
Uçaklardan özel kameralarla çekilen fotoğraflar yardımıyla yeryüzü şekillerinin ölçülmesidir. Ulaşılması ve ölçülmesi zor alanlar için kullanılabilir. 20
ÖLÇME BİLGİSİNDE ÇALIŞMA YÖNTEMİ a) Etüd: Ölçme yapılmadan önce arazi gezilir, yapılacak ölçmeler için krokiler çizilir ve ölçmede kullanılacak aletler belirlenir. Bu işlem etüd ya da keşif olarak adlandırılır. b) Ölçmelerin yapılması: Arazide bir röper noktası (yüksekliği bilinen sabit nokta) seçilerek ölçmeler yapılır. e) Büro çalışmaları: Yapılan ölçüm sonunda elde edilen değerler kullanılarak plan ve haritalar hazırlanır. d) Projenin araziye uygulanması (aplikasyon): Hazırlanan proje, ölçme bilgisi kurallarıyla ve uygun aletler yardımıyla arazi üzerinde uygulanır. e) Projelerin saklanması: Tamamlanmış çalışmalar kotlanır, arşivlenerek saklanır.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER Harita: Yeryüzünün ya da büyük arazi parçalarının, içindeki her unsurla birlikte kuşbakışı olarak istenilen ölçekte küçültülüp kağıt üzerinde gösterilmesi ile oluşturulan çizimlerdir. Haritalar topoğrafik haritalar ve coğrafik haritalar olmak üzere iki tiptir. 1/500 ile 1/200000 ölçeğine kadar olan çizimler topoğrafik haritalar, 1/200000 den küçük ölçekli çizimler coğrafik haritalardır. Plan: Küçük alanların ya da yapıların bir ölçekte kuşbakışı olarak küçültülmesi ve kağıt üzerinde gösterilmesiyle oluşturulan çizimlerdir. Planlar 1/50, 1/100, 1/200 ve 1/500 gibi büyük ölçekli çizimlerdir. Durum (vaziyet) planı: Yapılacak yapı ya da yapılar grubunun araziye nasıl yerleştirileceğini, yapıların birbirleriyle ve yollarla bağlantısının nasıl sağlanacağını ve yapılardan geriye kalan arsanın nasıl değerlendirileceğini gösteren plan ya da haritalardır.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER Plankote (kotlu plan): Küçük arazilerde ya da arsalarda projelendirme çalışmalarının yapılabilmesi için planlar üzerindeki bilgiler yeterli değildir. Yüksekliklerin de bilinmesi gerekir. Bu yüksekliklerden yararlanılarak eşyükselti (tesviye eğrileri) çizilir. Bu nedenle arazi planları kotlandırılır. Kotlandırılmış plana katkı plan ya da plankote adı verilir. Kroki: Bir arsa ya da arazi ile üzerindeki yapıları yaklaşık ölçekle gösteren ve durumlarını belirten taslaktır.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER Pafta: Haritanın ya da imar planının belirli bir bölümleme düzenine uygun olarak çizilen ve birbiriyle kenarlaşabilen parçalarından her biridir. Bu şekilde her büyüklükteki arazi parçalarının haritaları ölçekleri büyültülerek parçalara ayrılır. Parçalara ayrılan haritaların her bir parçasına pafta adı verilir. İmar planı: Bir şehrin doğal ve sosyal yapısı ile yerleşim ilişkileri ve gelecekte arsaların kullanılma biçimlerini gösteren plandır. İmar planı ikiye ayrılır.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER İmar sınırı: Belediye sınırlarına kadar uzanan ve bir kentin gelişme alanını sınırlayan çizgidir. İskan sınırı: Kent içerisinde yapı yapılmasına izin verilen bölgelerde yerleşim yerlerini sınırlayan çizgidir. Gelişme Alanı: Genellikle 10-15 yıl içinde kentin gelişmesi için ayrılan ve imar planı raporunda açıklanmış bulunan, imar sınırları içindeki alandır.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER Mücavir alan: Kentin gelişmesi yönünde, kentte ilişkili olarak ve planlı biçimde gelişmesi gerekli görülen, belediyenin önerisi üzerine ilgili bakanlığın onayı ile imar mevzuatı (bayındırlık ile ilgili yürürlükte olan yasa, tüzük. yönetmelik vb.) uygulama alanı içine alınan alandır. Kadastro: Taşınmaz malların sınırlarını arazi ve harita üzerinde belirleyerek hukuksal durumlarını saptamak için yapılan işlemlerin tümüdür. Ada: Etrafı karayolu, demir yolu, kanal, dere v.b. doğal ya da yapay engellerle çevrili parseller topluluğudur.
ÖLÇME BİLGİSİNDE KULLANILAN TERİMLER Parsel: Belirli bir amaç için ayrılıp sınırlandırılmış arazi parçalarının her birine parsel, adaların imar yasalarına uygun ve düzgün biçimde parsellere ayrılması işlemine ise parselleme denir. Kot: Her hangi bir noktanın herhangi bir kıyas düzleminden olan düşey uzaklığıdır. Yükseklik (rakım): Herhangi bir noktanın deniz düzeyinden olan düşey uzaklığıdır.
ÖLÇÜ BİRİMLERİ ÖLÇEK
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 1. UZUNLUK ÖLÇÜ BİRİMLERİ Temel uzunluk ölçüsü metredir. Metrenin katları 1m =1 metre 10m =1 dekametre (dam) 100m =1 hektometre (hm) 1000m =1 kilometre (km) Metrenin as katları 1/1m =1 metre 1/10m =1 desimetre (dm) 1/100m =1 santimetre (cm) 1/1000m =1 milimetre (mm) 1/10 6 m =1 mikron (μ) 1 kara mili = 1609 m 1 deniz mili =1852 m 1inch= 0,0254 m 1 foot= 0,3048 m
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 2. ALAN ÖLÇÜ BİRİMLERİ Temel alan ölçüsü metrekaredir (m 2 ). Metrekarenin katları 10 0 m 2 =1 metrekare 10 2 m 2 =100 m 2 = 1 ar 10 3 m 2 =1000 m 2 = 1 dekar(da) 10 4 m 2 =10000 m 2 = 1 hektar(ha) Metrekarenin as katları 1/10 0 m 2 =1 metrekare 1/10 2 m 2 =1 desimetrekare (dm 2 ) 1/10 4 m 2 =1 santimetrekare (cm 2 ) 1/10 6 m 2 =1 milimetrekare (mm 2 ) 10 6 m 2 =1000000 m 2 = 1 km 2
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 1m=100 cm 1 m 2 1 m 2 100x100= 10000 cm 2 1m=100 cm
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 3. HACİM ÖLÇÜ BİRİMLERİ Ölçme bilgisinde sadece m 3 kullanılır. mm 3, cm 3, dm 3 ve km 3 gibi as ve üs katları vardır. 1 dm 3 = 1 litre olarak adlandırılır.
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 4. AÇI ÖLÇÜ BİRİMLERİ Derece ve grad olmak üzere 2 sistem vardır. 360 o 1 o 60 =1dakika (1 ) Örnek=146 o 16 21 1 60 =1saniye (1 ) 400 g 1 g 100 =1santigrad (1c ) 1 c 100 =1santisantigrad (1cc ) Örnek=176 g 17 c 41 cc
ÖLÇÜ BİRİMLERİ 5. YAY ÖLÇÜ BİRİMİ Yay ölçü birimi radyandır (ρ) 360 o =400 g =2Π ρ ρ Örnek: 120 o =? ρ R / 360 o = r / 2Πr R= 180 o / Π R / 400 g = r / 2Πr R= 200 g / Π
Ö L Ç E K
ÖLÇEK Arazide elde edilen değerlerin plan üzerinde gösterilme oranına ölçek denir. Ölçek Plandaki Arazideki uzunluk uzunluk 1 X x değeri küçük olanlar Büyük ölçek 1/0.2-1/5.000 x değeri büyük olanlar Küçük ölçek 1/5.000-1/2.000.000 1/2000 1 cm=2000 cm 1 cm=20 m demektir.
ÖLÇEK F F 1 X 2 F = Plandaki alan F = Arazideki alan X = Ölçek Örnek1. 420 m lik bir uzunluk 1/5000 lik bir haritada kaç mm ile gösterilir? 1 cm = 5000 cm 1 cm = 50 m 420 m 8,4 cm = 84 mm ile gösterilir veya 1 mm = 5000 mm 1 mm = 5 m 420m 84 mm
ÖLÇEK Örnek 2. 1/5000 lik bir haritada 4.4 cm 2 lik bir alan, arazide kaç da gelir? F F 1 X 2 F = Plandaki alan F = Arazideki alan X = Ölçek 4.4 F 1 2 5000 F=4.4x5000 2 = 110.000.000 cm 2 F=11.000 m 2 = 11 da.
Örnek 2. 1/5000 lik bir haritada 4.4 cm 2 lik bir alan, arazide kaç da gelir? Aynı sorunun diğer bir yolla çözümü 1 cm => 5000 cm 1 cm => 50 m 1 cm 2 => 2500 m 2 4.4 cm 2 => X X = 4.4x2500=11000 m 2 X= 11 da ÖLÇEK