Selçuk Üniversitesi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Öğretiminde 30. Yõl Sempozyumu,16-18 Ekim 2002, Konya SUNULMUŞ BİLDİRİ HARİTA MÜHENDİSLİĞİNDE YENİ ARAYIŞLAR Tahsin YOMRALIOĞLU Karadeniz Teknik Üniversitesi, Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü, TRABZON, tahsin@ktu.edu.tr www.jeodezi.ktu.edu.tr/tahsin toprak medeniyetinden uydu medeniyetine... Özet: Günümüzün önemli sorunlarõndan biri de ekonomik gelişmelere bağlõ olarak mesleki iş alanlarõnõn dar kapsamlarda kalmasõdõr. Ancak bunun yanõnda disiplinler arasõ uğraşlarõn her geçen gün arttõğõ ve teknolojik gelişmelerin tüm meslek disiplinlerini önemli ölçüde etkilediği de gözlenmektedir. Harita Mühendisliği bu tür gelişmelerden en çok etkilenen meslek gruplarõnõn başõnda gelmektedir. Bilhassa konuma dayalõ bilgilerin toplanmasõ ve paylaşõlmasõ aşamasõnda Harita Mühendisliğine önemli görevler düşmektedir. Teknolojik gelişmelere bağlõ olarak, meslekteki değişimlerin de izlenmesi kaçõnõlmazdõr. Bilhassa, GPS, Coğrafi Bilgi Sistemleri, Uzaktan Algõlama gibi bilişim teknolojisine bağlõ yeniliklerin Harita Mühendisliğinin gelişimine olan etkileri, uluslar arasõ akreditasyon kriterlerine bağlõ olarak eğitim-öğretimdeki değişimler ve meslek için yeni potansiyel iş sahalarõnõn yaratõlmasõ açõsõndan bir değerlendirme yapõlacaktõr. 1. GİRİŞ Her kurum gibi mülkiyet kurumu da insanlõk tarihi içinde oluşmuş ve gelişmiştir. Başlangõçta toprak, insanlara taksim edilmeden elde edilen ürünün paylaşõlmasõ biçiminde kullanõlmõştõr. İnsan topluluklarõ topraklarõna olan bağõmlõlõklarõ için savaşmõşlar ve uluslarõn sõnõrlarõnõ çizmişlerdir. Bu tarihsel süreçte dünyamõz toprak uygarlõğõna sahne olurken, günümüzde yeni bir süreç başlamõş ve mekandan arõnmõş bilgi uygarlõğõna geçilmiştir. Bu yeni uygarlõk çağdaş teknolojinin bir ürünüdür [Uzun, 1999]. Toprak medeniyetinden uydu medeniyetine geçişin yaşandõğõ bilgi çağõmõzda, geçmişte olduğu gibi günümüzde de bilgi üretenler olarak en etkin görev harita mühendislerine düşmektedir. Harita Mühendisliği ülkemizde değişik isimlerle ifade edilmekle birlikte, akademik anlamda Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği (JFM) olarak kabul görmüştür. JFM en sade şekli ile; yeryüzünün tamamõnõn veya bir kõsmõnõn seçilen ölçek ile bir altlõk üzerinde gösterimi olan haritanõn üretimi için gereken ölçü, hesap ve çizimlerin yapõlmasõ görevini üstlenmiş bir meslektir. Bu amaçla, yeryüzünün biçimi, yapay ve doğal şekli, bunlarõn konumlarõ, birbirleri ile olan ilişkiler matematiksel model ve ölçme yöntemleri ile belirlenir ve grafiksel olarak gösterilir. Diğer bir deyişle harita, modern toplumlar için mekanlarõn kullanõlmasõ ve planlanmasõ için başvurulan zorunlu bir araçtõr. Geçmişten günümüze insan-toprak ilişkisi sürekli olduğundan, insanlarõn tespit ve ölçme gereksinimi de sürekli olmuştur. Bu ihtiyaçlar bir anlamda haritacõlõk mesleğinin ortaya çõkmasõna neden olmuştur. Haritacõlõk çalõşmalarõ, günümüzde, bilgisayar ve uydu teknolojisinin kullanõlmasõyla yüksek doğrulukta ve çok daha hõzlõ yapõlabilmektedir. Yapay uydulardan alõnan görüntülerin analiz edilmesi, uydu aracõlõğõ ile yapõlan gözlemlerin kullanõmõ ile konum 29
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar belirlenmesi ve buna ait her türlü bilginin bilgisayar ortamõnda depolanmasõ, işlenmesi ve çizimlerin yapõlmasõ haritacõlõk çalõşmalarõna çağdaş bir boyut kazandõrmaktadõr. Başlangõçta önemli bir uzmanlõk alanõ gerektirmeyen meslek gruplarõnõn sayõlarõ oldukça sõnõrlõ iken, bugün her meslek branşõ kendi içerisinde uzmanlaşarak yeni uğraş alanlarõnõ ortaya çõkarmõştõr. Örneğin geçmişte bir inşaat mühendisi kendi temel branşõ yanõnda günümüzdeki mimar, planlama, harita, jeoloji vb uygulamalõ meslekleri de icra edebilirken, bugün yan dal sayõlabilecek bu türden alanlar da kendi içlerinde önemli bir uzmanlaşma yoluna gitmiştir. Tüm bu değişimlerin temelinde yatan neden, toplumsal yeni ihtiyaçlarõn doğmasõ yanõnda, teknolojideki hõzlõ gelişmelerdir. Haritacõlõk mesleği diğerlerine nazaran bu gelişmelerden sürekli ve en çok etkilenen bir meslek grubudur. Dolayõsõyla haritacõlõk mesleğinin gelişimi bir anlamda teknolojik değişime ayak uydurabilme ile mümkün olup, gelecekte haritacõlõk için yeni arayõşlarõn neler olacağõ şimdiden ortaya konabilmelidir. 2. HARİTACILIK VE DİĞER BİLİM DALLARI Şerbetçi [1998] nin Harita Bilimi Tarihinde Biyografiler adlõ eserinde belirttiği üzere, Haritacõlõk dünyanõn en eski bilimlerinden biri olarak kabul edilir. Özellikle M.Ö.3000 li yõllarda eski Mõsõr da Nil nehrinin taşmasõ ile mevcut sõnõrlarõn örtülerek kaybolmasõ sonucunda bu sõnõrlarõn yeniden oluşturabilmesi için iyi bir ölçü ve geometri bilgisi gerekmiş ve bu anlamda haritacõlõk mesleği doğmuştur. Şekil 1. Mõsõrlõ ölçmecileri iş başõnda [Larsson, 1991] Haritacõlõk Matematik, Fizik, Geometri, Astronomi gibi konularla çok yakõndan ilişkili olup, bazõ ülkelerde Haritacõ için Geometrici veya Trigonometrici ifadesi de kullanõlmõştõr. Antik çağda Aristo nun Metafizik kitabõnda Yer ölçümü için Geometri önerilmişti. Ayrõca FIG bünyesinde de Haritacõ için Geometrici kelimesi kullanõlmaktadõr. Ancak zamanla Geometri kavramõ değişerek bugünkü anlamõnõ bulmuştur. Mühendis kelimesi de Arapça hendeseci yani geometri bilen anlamõndadõr [Şerbetçi, 1998]. Geçmişten günümüze, bir bilim alanõnda yaşanan gelişmeler diğer bilim alanlarõnõ da önemli ölçüde etkilemiş ve etkilemeye de devam etmektedir. Örneğin dürbünün icadõ ile astronomide bir çõğõr açõlmõşken bu gelişmeden başka bilim dallarõ yanõnda haritacõlõk ta yararlanmõş, açõ ölçme de hedef noktalarõ daha iyi görülebilir olduğundan açõlar daha sağlõklõ ölçülebilir duruma gelmiştir. Benzer şekilde uydu tekniğindeki gelişmelerle GPS yöntemi ile koordinat elde etme de haritacõlõğõn çoğu işlerini tamamen değiştirmiştir. Bu şekilde yapõlan sağlõklõ haritalar ve ölçüler, daha doğru projelerin yapõlmasõna yardõmcõ olmuştur. Bu örnekleri çoğaltma mümkündür. Sonuçta tüm bilim 30
Yomralõoğlu dallarõ insanlarõn daha rahat ve mutlu yaşamasõnõ amaçlamada birbirlerini destekleyerek ve birbirlerini etkileyerek bir yarõş içine girmişlerdir. Koşullar insanõ mucit yapmakta ve her yeni icat başka icatlarõn oluşmasõna neden olmaktadõr. Bu anlamda haritacõlõğa katkõlarõ olan söz konusu bilim dallarõ ile haritacõlõğõn ilişkilerine yakõndan bakõlacak olur ise [Şerbetçi, 1998]: Haritacõlõk Matematiğin uygulama alanõdõr. Zaman içinde gelişen hesaplama araçlarõndan sõrasõ ile Abaküs, çarpma tablolarõ, logaritma cetvelleri, sürgülü hesap cetvelleri, abaklar, kollu ve elektrikli hesap makineleri, çeşitli bilgisayarlar haritacõlarõn diğer mesleklerden daha çok kullandõklarõ vazgeçilmez aletlerdir. Yine haritacõlõğõn temel taşlarõndan geometri ve trigonometri her haritacõnõn diğer mesleklere göre daha yoğun bilgi sahibi olduğu konulardõr. Fizik alanõ haritacõlarõn çok kullandõğõ ve yararlandõğõ bir alandõr. Ölçülerin fiziki ortamda yapõlmasõ yüzünden bazõ ölçülerde hava sõcaklõğõ ve atmosfer koşullarõnõn dikkate alõnmasõ gerekir. Haritacõnõn kullandõğõ nivo, takeometre veya teodolit gibi optik aletlerin dürbünleri ve içerikleri çeşitli mercek, prizma ve optik düzenekler tamamen fiziğin optik alanõna giren konulardõr. Bunlardan başka ses dalgalarõ ile yapõlan ve özellikle deniz ölçmelerinde kullanõlan aletler haritacõlõğa başka boyutlar getirmiştir. Işõk yolunun geçtiği fiziksel ortamda bir uzay eğrisi çizdiği dikkate alõnmazsa hatalõ sonuçlar elde edilir. Sarkaçlarla yapõlan mutlak ve bağõl yerçekimi ölçüleri ile haritacõlõkta pek çok konularda yararlanõlmaktadõr. Astronomi konusunda verilen bilgilerle haritacõ Yeryuvarõ üzerinde enlem, boylam, zaman ölçü ve hesaplamalarõ dõşõnda haritanõn kuzeye göre yönlendirilebilmesi için kurduğu nirengi ağõnõn bazõ kenarlarõnõn kuzeyden olan Azimutunu ölçme ve hesaplayabilmesi gerekir. Azimut ölçüsü için kutup yõldõzõnõn dõşõnda diğer bazõ gök cisimlerinden de yararlanmaktadõr. Diğer taraftan Yeryuvarõnõn şekli ve büyüklüğünü saptamak amacõ ile ilk zamanlarda meridyen uzunluğu ve bu uzunluğun uçlarõnda enlemlerin de ölçülmesi gerekmekteydi. Daha sonra paralel daire boyunca ve meridyenle açõ yapan uzunluklar ölçülerek elipsoit boyutlarõ hesaplanmaktadõr. Bu ölçüler için çok hassas ölçüler yapan astronomik teodolitler kullanõlmaktadõr. Daha sonralarõ Doppler tekniği ve GPS (Global Positionig System) ile haritacõlõğõn bu türden işlemleri kolaylaştõrõlmõştõr. Jeofizik alanõnda gravimetre ile yerçekimi ve bunlardan yararlanarak bulunan anomalilerle yer altõ kütle dağõlõmõ, haritacõlõkta üçüncü boyut olan yüksekliklerin hesabõ için gereklidir. Çünkü yükseklikler için seçilen sõfõr yüzeyi karalarõn altõndan geçmektedir. Bundan başka hassas açõ ölçülerimizi etkileyen çekül sapmasõnõn hesabõnda da gravimetrik yöntemle yerçekimi ivmesinin ölçülmesi gerekmektedir. Zaten Jeodezinin, ünlü Alman bilgini Helmert in (1843-1917) 1880 de ki Jeodezi yeryüzünün ölçümü ve projeksiyon bilimidir tanõmlamasõna daha sonra Bruns (1818-1919) yerin gravite alanõnõn da ölçülmesi gereğini eklemiş ve daha sonraki bilim adamlarõ örneğin Heitz (1929-), 1991 de Jeodezi, Yeryuvarõna ilişkin gözlemlerin elde edilmesi ve bunlarõn fiziksel modele dönüştürülmesidir şeklinde tanõmlayarak Jeofiziğin mesleğimizdeki önemini vurgulamõştõr. Haritacõ çok kullandõğõ bu bilim dallarõnõn yanõnda az da olsa bazõ diğer bilim dallarõ ile arakesitleri ve ortak alanlarõ vardõr. Büyük ölçekli haritalarda mülkiyet kavramõ sõnõrlarla oluşur. Buralarda ortaya çõkan problemleri çözebilmek, taşõnmazlarõn yönetimi, kamulaştõrma, imar planõ uygulamalarõnõ gerçekleştirmek ve bu tür işlemlerle 31
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar ortaya çõkan mülkiyet haklarõnõn tapu ve kadastrodaki ilişkileri için sağlam bir hukuk bilgisi gerekir. Bu bilim dallarõna ilaveten iyi bir haritacõnõn çizeceği haritanõn sağlõklõ olabilmesi için arazi oluşumu (Jeomorfoloji), projeksiyon bilgisi, çizim tekniği, baskõ tekniği gibi kartoğrafya bilgilerinin yanõ sõra fotogrametrik harita yapõmõnda, uzaktan algõlamada navigasyon ve hava fotoğraflarõnõ yorumlayabilme, gibi konulardan da haberdar olmasõ gerekmektedir. 3. TÜRK HARİTACILIĞINDA EĞİTİM KURUMLARI Harita Genel Müdürlüğünün (1983 den itibaren Harita Genel Komutanlõğõ) 1925 yõlõnda 657 sayõlõ yasa ile kuruluşuna paralel olarak Ankara da Harita Mekteb-i Alisi (Harita Yüksek Okulu) açõlmõş, ancak 1929-1938 yõllarõ arasõnda kapatõlmõştõr. 1942/43 öğretim yõlõndan itibaren mezun olanlarõn Mühendislik Eğitimine denk bir eğitim gördükleri Milli Eğitim Bakanlõğõnca kabul edilen Harita Genel Komutanlõğõ bünyesindeki bu okul 1969 yõlõnda ismini Harita Yüksek Teknik Okulu olarak değiştirmiş ve bu isim altõnda öğretimini günümüze dek sürdürmüştür. Süresi iki yõl olan bu okula Harp Okulu mezunlarõ alõnmakta ve askeri hizmetlere dönük olarak eğiterek Mühendis teğmenler mezun etmektedir. Milli Eğitim Bakanlõğõnõn 7 Mayõs 1949 tarih ve 10659 sayõlõ emirleri ile İstanbul Teknik Okulunda Harita Kadastro Şubesi açõldõ. İlk yõl alõnan öğrenciler 1. ve 2. Sõnõfa yerleştirilerek Tapu Kadastro Genel Müdürlüğünün burs desteği ile 1953 yõlõnda ilk mezunlarõnõ verdiler. 1998 sonuna kadar lisans düzeyinde 3424 ve 261 Y.Müh. Öğrenci mezun olmuştur. 1911 yõlõnda illerin Bayõndõrlõk idarelerinin Tekniker ihtiyacõnõ karşõlamak üzere Kondoktör Mektebi Alisi olarak açõlan bu okul başlangõçta 2 yõllõktõ. 1922 de okulun adõ Nafia Fen Mektebi oldu. 1937 de Teknik Okulu adõnõ aldõ. 1943 de 4 yõla çõkarõlarak yüksek dereceli okul oldu. 1959 da Master eğitimine başlandõ, 1969 da İDMMA 1982 de Yõldõz Üniversitesi ve 1992 de Yõldõz Teknik Üniversite oldu. Şubat 2002 itibariyle 4812 mezun vermiştir. Ayrõca Yüksek Lisanstan 298, Doktora programõndan 41 kişi mezun olmuştur. Ülkemizde halen 9000 Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisi olduğu düşünülür ise, bunun yarõya yakõnõ Yõldõz mezunudur. 1968/69 öğretim yõlõnda Trabzon da Karadeniz Teknik Üniversitesi bünyesinde İnşaat Fakültesi içinde önce adõ Almanya daki öğretim kurumlarõna benzer şekilde Jeodezi Enstitüsü olan ve yanlõş anlaşõlmasõ ve diğer bölümlere uymasõ açõsõndan Jeodezi bölümü olarak değiştirilen bölüm açõldõ. 5 yõl süreli ve Y.Müh. mezunu veren bu bölüm 2 yõl sonra 4 yõla indirilerek lisans düzeyinde öğretim yapmaya başladõ. Daha sonralarõ bir düzenleme ile İnşaat Fakültesinden ayrõlarak Jeoloji ve Jeofizik bölümleriyle birlikte Yerbilimleri Fakültesini oluşturdu. Son olarak ta YÖK yasasõ ile Mühendislik-Mimarlõk Bölümü oldu. Bu bölümden Şubat 2002 itibari ile, 1524 (296K-1228E) Mühendis ve 81(14K-67E) Yüksek Mühendis 25 (4K-21E) Doktoralõ mezun olmuştur. 1969/70 Öğretim yõlõnda İTÜ de İnşaat Fakültesi içinde Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü açõldõ. Daha önceleri 1929da bu Üniversite bünyesinde açõlan Jeodezi Bölümü rağbet görmeyerek kapanmõştõr. Bu bölümden 1998 sonuna kadar 32
Yomralõoğlu lisans düzeyinde 1000 ve Y.Mühendis olarak 100 civarõnda mezun olmuştur. 1991/92 öğretim yõlõndan itibaren bu bölümde İngilizce destekli öğretim yapõlmaktadõr. 1972/73 Öğretim yõlõnda Konya Devlet Mühendislik ve Mimarlõk Akademisi (sonradan Selçuk Üniversitesi) içinde Harita Kadastro Mühendisliği Şubesi açõldõ. Bu bölümde de Yõldõz Teknik Üniversitesinde olduğu gibi 1. Öğretime paralel olarak 2. Öğretim programõ sürdürülmektedir. 1982 yõlõnda çõkarõlan bir kararname ile bütün bölümlerin ismi Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü oldu. Bu bölümde de 1998 sonuna kadar 40 Y.Mühendis, 1250 Mühendis mezun olmuştur [Şerbetçi, 1999]. 1993/1994 öğretim yõlõnda Zonguldak Karaelmas Üniversitesi nde Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü açõlmõş ve 1997 yõlõnda ilk mezunlarõnõ (yaklaşõk 20) vermeye başlamõştõr. 1995/96 öğretim yõlõnda Afyon Kocatepe Üniversite sinde Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği Bölümü açõlmõş olup 1999 dan itibaren mezun vermeye başlamõştõr. Samsun 19 Mayõs Üniversitesinde ilk mezunlarõnõ 2001 yõlõnda vermiştir. Bu bölümlerin dõşõnda Aksaray, Harran, Niğde, Erciyes, Sivas Cumhuriyet, Hacettepe Üniversite leri ve KTÜ Gümüşhane Fakültesi ne de lisans düzeyinde Jeodezi ve Fotogrametri Mühendisliği bölümü açõlmasõna karar alõnmõş, ancak henüz öğrenci kaydõ yapõlmamõştõr. Ülkemizde JFM Lisans eğitimi dõşõnda yalnõzca lisansüstü eğitim veren bazõ üniversitelerde vardõr. Bunlar; 1988 yõlõndan beri Boğaziçi Üniversitesi ne bağlõ Kandilli gözlemevi bünyesindeki Jeodezi Enstitüsü, Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü ve ODTÜ bünyesinde faaliyet gösteren Jeodezi ve Coğrafi Bilgi Sistemleri Enstitüsüdür. 4. HARİTA MÜHENDİSLİĞİNİN ÇALIŞMA ALANLARI Temelde harita üretimi için sahip olduğu bilgi birikimini uygulamaya aktaran JFM leri yasa ile tanõmlanmõş bazõ sorumluklarõ yerine getirmekle yükümlüdür. Bunlarõn başõnda halihazõr harita üretimi ve mülkiyet yönetimi gelmektedir. Özellikle belediyelerin kentsel projeleri hayata geçirmesine esas olan bu tür haritalarõn yapõmõ yanõnda, ülkede kamu ve özel sektörce gereksinim duyulan her türlü haritanõn üretimi yine JFM ne karşõlanõr. Bununla birlikte; Tapu Kadastro işlemlerinin yerine getirilmesi, Kent planlamasõ için gerekli imar planlarõnõn uygulanmasõ, Parselasyon planlarõnõn hazõrlanmasõ, Kamulaştõrma planlarõnõn hazõrlanmasõ, Arazi toplulaştõrma çalõşmalarõ, Yapay uydu konumlarõnõn belirlenmesi, Yeryüzüne ilişkin konum bilgilerinin bilgisayar ortamõnda derlenmesi, Uydu fotoğraflarõnõn analiz edilmesi, Vergilendirme amaçlõ olarak taşõnmazlarõn değerlendirilmesi, Yerkabuğu hareketlerinin ve baraj deformasyonlarõnõn izlenmesi, Ulusal savunma hizmetlerinin yerine getirilmesi, Yol-su-kanalizasyon vb. belediye teknik hizmetlerinin projelendirilmesi, 33
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar Karayolu, demiryolu, tünel, enerji nakil hatlarõ ve su kanallarõ geçiş güzergahlarõnõn belirlenmesi, gibi çalõşmalar JFM liğini doğrudan veya dolaylõ olarak ilgilendirdiğinden Harita Mühendisleri bu gibi çalõşma ortamlarõnda yönetim ve denetim görevlerini yerine getirmektedir. Sonuçta değişik amaçlõ bir çok haritacõlõk faaliyeti çok farklõ kurumlar tarafõndan yerine getirilmektedir. Ülkemizde harita çalõşmalarõnõ gerçekleştiren başlõca kurumlar olarak; Belediyeler Tapu-Kadastro Genel Müdürlüğü Harita Genel Komutanlõğõ Devlet Su İşleri İller Bankasõ Karayollarõ Bayõndõrlõk ve İskan Bakanlõğõ Turizm Bakanlõğõ Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü Tarõm Reformu Genel Müdürlüğü Orman Genel Müdürlüğü Türkiye Kömür İşletmeleri Devlet Demir Yollarõ Türkiye Elektrik Kurumu Üniversiteler Özel sektör Diğer Kamu kuruluşlarõ... olarak sõralanabilir. Hizmetler sektöründe yer alan haritacõlõk; ülke savunmasõndan kadastro ve vergilendirmeye, imar planõ ve altyapõ projelendirmelerine, enerji ve sulama hizmetlerine, çevre düzenlemelerine, ormanlarõn korunmasõna, arazi düzenleme ve toprağa bağlõ tüm kaynaklarõn değerlendirmesi ile kalkõnma planlarõnõn yapõmõna kadar pek çok hizmetlerin ana altlõğõnõ oluşturmaktadõr. 5. HARİTA KURULTAYLARINA GENEL BAKIŞ Yakõn tarihte ülkemizde gerçekleşen haritacõlõk uygulamalarõnda yaşanan gelişmeler hakkõnda genel bir bilgi sahibi olabilmek için, Türkiye de gerçekleşen Harita Kurultaylarõnõn içeriklerini irdelemek yeterli olacaktõr. HKMO tarafõndan 1987 yõlõndan itibaren 8 kurultay düzenlenmiştir. 9. Harita Kurultayõ, 2003 yõlõnda düzenlenecektir. Bu kurultaylarda haritacõlõk alanõndaki bilimsel, teknolojik gelişmeler ve değişimler iki yõllõk aralõklarla tartõşõlarak değerlendirilmekte ve kamuoyu ile paylaşõlmaktadõr. Kurultaylarda meslek sorunlarõ ve bunlarõn ülke sorunlarõyla etkileşimleri ele alõnmakta, çözüm yollarõ hedeflenmekte, meslek alanõna yansõmalarõ da çeşitli oturumlarda irdelenmektedir. Başlangõcõndan günümüze kadar yapõlan Harita Kurultaylarõnda gündeme oturan konu başlõklarõ özetle aşağõdaki şekildedir. 1. Harita Kurultayõ (23 Şubat 27 Şubat 1987) 34
Yomralõoğlu Harita, kadastro, imar uygulamalarõ ve kõrsal alan düzenleme çalõşmalarõna yönelik hizmetler daha etkin bir biçimde yürütülmelidir. Özel sektör olanaklarõndan yararlanõlmalõdõr. Çok amaçlõ kadastro üretimine geçilmelidir. Harita bilgileri, Arazi Bilgi Sistemi oluşturma açõsõndan değerlendirilmelidir. Ulusal bir yer kontrol noktalarõ ağõ kurumlar arasõ eşgüdümle oluşturulmalõdõr. Büyük ölçekli harita ve kadastro faaliyetlerinden bir kurum sorumlu olmalõdõr. Fotogrametrik yöntemin kullanabilirliği için düzenlemeler getirilmelidir. 2. Harita Kurultayõ (06 Şubat 10 Şubat 1989) Gizlilik kavramõnõn neden olduğu olumsuzluklarõn aşõlmalõ ve sektör içindeki bilgi akõşõ sağlanmalõdõr. Sektör hizmetlerinde yabancõ firmalarõn ve mühendislerin görevlendirilmesine kesinlikle gereksinim yoktur. Doğru bilgiye olan gereksinimden teknolojik gelişimin sektörümüzdeki yansõmasõ olan Bilgi Sistemleri ne olan ihtiyaç göz ardõ edilmemelidir. Sektördeki yeniden düzenleme çalõşmalarõnõn bir parçasõ olarak çağdaş bilgilerle donatõlmõş bir mühendisler topluluğu oluşturulmalõdõr. Sektörümüzdeki en önemli sorunlardan biri olan standartlar konusu için somut çözüm önerileri getirilmelidir. Harita Mühendisliği, arazi toplulaştõrmasõnda proje yürütücülüğünü üstlenmelidir. 3. Harita Kurultayõ (28 Ocak 01 Şubat 1991) Kentsel altyapõ tesisi haritalarõnõn oluşturulmasõ gereklidir. Kadastro bilgi ve belgelerinin çeşitli faaliyetlerde kullanabilecek şekilde üretimi sağlanmalõdõr. Sayõsal üretim için gerekli ihtiyaçlar bir bütün içinde değerlendirilmelidir. Ülke Üçüncü Derece Yüzey Ağõ projesi en kõsa zamanda gerçekleştirilmelidir. Kadastro teknik hizmetleri, özel sektör olanak ve kaynaklarõyla üretimine daha yoğun devam etmelidir. Harita bilgilerinin üretilmesi ve arşivlenmesi ile ilgili karmaşayõ gidermek için Harita kadastro hizmetlerinin tümünden sorumlu yeni bir devlet kuruluşu örgütlenmelidir. 4. Harita Kurultayõ (01 Şubat 4 Şubat 1993) Değerleme haritalarõ ve teknik altyapõ tesisleri ile ilgili yönlendirici haritalarõn hazõrlanmasõna zaman geçirmeden başlanmalõdõr. Kadastro bilgi ve belgeleri çalõşmalarda kullanõlabilecek içerik ve standartlara ulaşmalõdõr. Sağlõklõ bir kentleşme için asgari koşul olan kent bilgi sistemi oluşturulmalõ ve standartlar geliştirilmelidir. Ülke 3. derece yüzey ağõ projesi her türlü büyük ölçekli harita ve planlar için dayanak olacak şekilde, en kõsa zamanda gerçekleştirilmelidir. Harita kadastro bilgi sistemi diğer sektörlerde oluşturulacak bilgi sistemlerinin mekan boyutlu altlõğõnõ oluşturacak biçimde hazõrlanmalõdõr. 35
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar Harita ve harita bilgilerinin temin ve kullanma yönetmeliği günümüz koşullarõna uygun hale getirilmelidir. 5. Harita Kurultayõ (31 Ocak 3 Şubat 1995) İmar Affõ ve getirilmek istenen düzenlemeler üzerinde durulmuştur. Çarpõk kentleşmenin oluşmasõ, kamu arazileri ve özel mülkiyetlerdeki aykõrõ yapõlaşma irdelenerek kentleşmenin imar aflarõ ile değil, arsa üretmek temeliyle haritakadastro hizmetleri olduğu gözden uzak tutulmamalõdõr. Uydu ölçme yöntemlerinin gelişmesi ve mesleğimizde kullanõmõ için test ve deneme çalõşmalarõnõn yoğunlaşmasõ doğrultusunda, mesleki standartlarda, genel kurallarda büyük bir değişikliğe gidilmelidir. Bilgi Sistemlerinin kurulmasõ için bütün harita ve kadastro sistemi değişime zorlanmalõdõr. 6. Harita Kurultayõ (03 Mart - 07 Mart 1997) Sektörde insan kaynaklarõndan başlayarak kurumsal yapõlara kadar yeniden yapõlanma gerekmektedir. Her ölçekte harita işlerinin, kadastro çalõşmalarõnõn, bilgi sistemlerinin, kentsel-kõrsal düzenlemelerin ve özel uygulamalarõn kurumsal tanõmlarõ yeniden yapõlmalõdõr. Kõrsal ve kentsel düzenlemeler konusunda sorunlar çözülememiştir. Habitat II, ülkemiz insan yerleşimleri açõsõndan sonuçlarõ özenle değerlendirilecek bir etkinliktir. Coğrafi/Kent Bilgi Sistemleri konusunda görevler açõsõndan dağõnõklõk giderilmelidir. Fotogrametri ve Uzaktan Algõlama alanlarõndaki gelişmelerden yerel ve bölgesel yönetimler faydalanmalõdõr. Önceki kurultaylarda yaşanan tartõşmalarõn aksine GPS ile ilgili uygulama ve yönetsel anlamda yönetmelik oluşturulmalõ, uygulanabilirliği sağlanmalõ ve kontrol mekanizmalarõ yaygõnlaştõrõlmalõdõr. İçinde bulunduğumuz yeni koşullarda bundan çağõn gerektirdiği harita mühendisliği formasyonunu yeniden tanõmlamak zorundayõz. 7. Harita Kurultayõ (01 Mart 05 Mart 1999) FIG in öngördüğü 2014 projesi olarak ifade edilen, kadastro çalõşmalarõnõn tek bir çatõ altõnda toplanmasõ projesine şimdiden başlanmalõdõr. Mevcut kadastro iyileştirilmeli ve güncelleştirilmelidir. Çok amaçlõ kadastro için kavramlar birleştirilmeli ve kadastro hizmetleri tek elden yürütülmelidir. Kentleşme, Türkiye nin toplumsal yapõsõnda çarpõk kentleşme ve gecekondulaşma gibi olumsuz sonuçlara neden olmaktadõr. Kent Bilgi Sisteminin modern kent yaşamõndaki önemi vurgulanmalõdõr. Uzaktan Algõlama yöntemi ile yapõlan çalõşmalar, İstanbul ve çevresinde orman ve yapõlaşmamõş alanlar azalõrken, yerleşim alanõ ve yollarõn arttõğõnõ göstermiştir. Bu çalõşmalar artõrõlmalõ ve uzaktan algõlama kullanõmõ yaygõnlaştõrõlmalõdõr. Sayõsal Fotogrametri, temelde Analitik Fotogrametri ye benzemekle birlikte otomasyona bir adõm daha yaklaşma anlamõnõ taşõmaktadõr. CBS, kavramlaşma aşamasõnõ geçmiş ve somut uygulamalar başlamõştõr. Bu uygulamalar daha sonraki çalõşmalarõn genişlemesi için mutlaka başarõlõ olmalõdõr. 36
Yomralõoğlu 8. Harita Kurultayõ (19 Mart- 23 Mart 2001) Bilgi Sistemleri konusunda standartlar hala oluşmamõş ve her kurum kendi bilgi sistemi kurallarõna sahip olmuştur. Bu yüzden ulusal bazda standartlarõn oluşturulmasõ gereklidir. Kent bilgi sistemi yapõlanmasõnda belediyeler, kamu kuruluşlarõ ve özel sektör olmak üzere prototipler oluşturulmalõdõr. Teknik ve teknolojik gelişmelerin paralelinde örgütlenme, mevzuat, yatõrõm ve planlama gibi yönlerden yeniden yapõlanma sağlanmalõdõr. Kamu arazilerinin günün teknolojiye uygun bir şekilde envanterinin çõkarõlmasõ, planlanmasõ ve yönetilmesinde Harita ve Kadastro sektörü önemli rol almalõdõr. Yeni BÖHYY bir an önce yürürlüğe girmelidir. Uluslararasõ yaklaşõmlar õşõğõnda ulusal mesleki politikalar geliştirilmeli ve kamu, özel sektör ve üniversiteler birlikte üretmeyi öğrenmelidir. VIII. Beş Yõllõk kalkõnma Planõnda belirtilen ve mesleğimizle alakalõ olan konular hususunda kamu ve özel sektörümüzün henüz hazõr değildir. Gelişigüzel eğitim kurumlarõ açõlmamalõ, üniversiteler uyum çerçevesinde takõm mantõğõ ile çalõşmalõ ve eğitim-öğretim sonrasõ meslek eğitimine önem verilmelidir. 9. Harita Kurultayõ (31 Mart- 4 Nisan 2003) Harita ve Kadastro Mühendisliğinde değişim, geleceği, politikalarõ, mesleki standartlar, mesleki sorumluluk, eğitim, kalite yönetimi, proje yönetimi, yerkabuğu hareketleri, uzay teknolojileri, Ölçme yöntemleri, coğrafi bilgi sistemleri, taşõnmaz değerlendirilmesi ve Harita Bilgilerinin üretilmesi yönetmeliği kurultayõn temel konu başlõklarõdõr. 6. HARİTA MÜHENDİSLİĞİNDE YENİ ÖDEVLER Yaşadõğõmõz çağa adõnõ veren bilgi teknolojisi ile hedeflenen bilgi toplumlarõnõn oluşturularak, insanlarõn çağdaş yaşam koşullarõ ile daha rahat ve huzurlu ortamlara kavuşturulmasõdõr. Böyle bir hedef için tüm meslek disiplinlerine önemli görevler düşmekle birlikle, bilgi çağõnõn temel unsuru olan veriyi sağlayacak ve onu anlaşõlõr formatlarla insanlõk hizmetine sunacak meslek grubunun başõnda harita mühendisleri gelmektedir. Bilgi geçmişte yalõn halde konumdan bağõmsõz olarak algõlanõrken, bugün artõk bilginin bir bütünlük arz etmesi için mutlaka konuma da ihtiyaç olduğu anlaşõlmõştõr. Tarihsel gelişim süreci içerisinde haritacõlõk, bilgi teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak bilgisayar ve uydu alanlarõndaki hõzlõ değişimlerin devamlõ olarak etkisinde kalarak, klasik haritacõlõktan dijital haritacõlõğa doğru önemli bir sõçrama yapmõştõr. Özellikle Coğrafi Bilgi Sistemleri (CBS), konum bilgilerinin toplanmasõ, yönetimi, analizi ve sonuçlarõnõn yine dijital olarak sunulmasõnõ sağlayarak, grafik ve grafikolmayan bilgilerin denetimi için önemli bir destek sağlamõştõr [Yomralõoğlu, 2000]. Veri depolama kapasitelerinin artmõş olmasõ, veri işlem hõzõnõn mükemmele erişmesi, karmaşõk verilerin analizi ile mevcut bilgilerden yeni bilgilerin üretilerek insanlarõn doğru karar vermelerine yardõmcõ olunmasõ ve sonuçlarõn her türlü altlõğa uygun olarak görsel zenginliklerle üretilmesi, CBS nin haritacõlõğa vermiş olduğu önemli bir destektir. Böylece bilgi toplumunun ihtiyacõ olan veriler çok yönlü, hõzlõ ve sağlõklõ olarak kullanõma sunulmuştur. 37
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar CBS nin yanõnda yoğun veri toplama işlevlerini de üstlenen GPS ve Uzaktan Algõlama teknolojileri de bir anlamda CBS için itici bir ivme niteliğindedir. Bugün, koordinat bilgisi sağlamak sorun olmaktan çõkmõş, uydulardan sağlanan veriler ile çok geniş alanlara ait bir çok veri yeterli duyarlõlõkta elde edilmiştir. ±1 metreden daha düşük bir hassasiyete sahip olan uydu görüntüleri, özellikle büyük ölçekli haritalarõn üretilmesi ve güncellenmesine yeni bir anlayõş getirecektir. Bu nedenle uzaktan algõlama teknolojisindeki baş döndürücü gelişmeler sadece harita üretimi için değil, aynõ zaman da doğal kaynaklarõnõn tespiti, tarõm, çevre, orman, sağlõk, turizm, ticaret, jeoloji, planlama gibi coğrafik bilgiye ihtiyaç duyan bir çok meslek grubu için devrim niteliğinde olup, bilgi toplumlarõnõn oluşmasõna en önemli katkõyõ sağlayacaktõr. Tüm bu mesleklerin ortak paydasõ olan konum bilgisi haritacõnõn uğraş alanõ olduğuna göre, tüm haritacõlarõn bu gelişmelere öncülük edebilmesi için şimdiden göreve hazõr olmalarõ gerekir. Dolayõsõyla Harita Mühendisleri bilgi toplumu olma yolunda konumsal anlamda bir çok değişik fonksiyonu üstlenebilecek bir meslek durumuna gelmiştir. Özellikle aşağõda verilen temel işlevlere sahip çõkõlmasõ ve bunlarõn yerine getirmesi mesleğin çok aktif hale gelmesine yardõmcõ olacaktõr: Dijital Harita Üretimi Dijital (Sayõsal) Harita, değişik yöntem ve cihazlarla doğrudan sayõsal olarak veya mevcut çizgisel haritalardan sayõsallaştõrõcõlar kullanõlarak elde edilen, çeşitli standart veya formatlarda vektör veya raster yapõdaki sayõsal değerler ile bunlarõn işlenmesi, zenginleştirilmesi veya genelleştirilmesi ile elde edilen, çeşitli katmanlara ayrõlabilen sayõsal bilgiler olarak tanõmlanmaktadõr [Harita ve Harita Bilgilerini Temin ve Kullanma Yönetmeliği, 1994]. Bu tür haritalarõn üretilmesi diğer tüm gelişmelerin temel altlõğõ olacağõndan veri kalitesi dikkate alõnarak sağlõklõ veri/bilgiler haritacõlar tarafõndan bir an önce üretilmeye başlanmasõ gerekmektedir. İnternet ile gelişen bilgi paylaşõmõ ve sanal yönetim anlayõşlarõ da dikkate alõndõğõnda, dijital veri önemli bir gereksinimdir. Unutulmamalõ ki üretilecek dijital haritalar, sadece bilgisayar ortamõna aktarõlmakla kalmayõp, mutlaka topolojik veri yapõlarõ ile akõllõ hale dönüştürülmüş olmalõdõrlar. Günümüzde her ne kadar veriler elden elde geziyor olsa da, gelecekte veriye harcanan emeğin değeri çok daha net olarak anlaşõlacaktõr. Numarataj ve Adresleme Özellikle kentlerde oluşturulmaya çalõşõlan kent bilgi sistemlerinin sağlõklõ bir şekilde kurulmasõ, kullanõlmasõ ve yaşatõlmasõ için en temel araçlarõn başõnda cadde/sokaklarõn isimlendirilmesi ve binalarõn numaralandõrõlmasõ gelmektedir. Numarataj olarak adlandõrõlan bu işlemlerin yetersiz olmasõ halinde bir çok adres karmaşõklõğõ yasal iletişimi etkilediği gibi vergi kayõplarõna da neden olmaktadõr. Bu tür haritalarõn sokak bazõnda her binanõn konumu ile ilişkilendirilip cadde/sokak haritalarõ hazõrlanmalõ ve adres bilgi sistemleri geliştirilecek standartlara göre veri tabanlarõna kayõt edilmelidir. Adres bilgileri sadece kamu hizmetleri için değil aynõ zamanda özel teşebbüs tarafõndan atõlõm gerektirecek çağdaş projeler için de bir gereksinimdir. Adres bilgilerini içeren kent sokak haritalarõnõn da yine haritacõlar tarafõndan üretilmesi, bu haritalarõn doğru ve anlaşõlõr olarak kamu hizmetine sunulmasõ da önemlidir. 3D Kadastro Bilgi teknolojisindeki gelişmelere paralel olarak, mülkiyet bilgilerinin çağdaş anlamda kullanõlmasõ için üç boyutlu kadastro kavramõ çok daha etkin olarak gündeme gelmiştir. Mülkiyet yapõsõnõn üç boyutlu olarak irdelenmesi için öncelikle bu 38
Yomralõoğlu anlamda verilere ihtiyaç vardõr. Özellikle kentlerde kadastral, kat mülkiyeti yapõsõ grafik ve sözel bilgilerin sorgulanmasõ anlamõnda hazõr hale getirilmeli ve bu bilgiler tapu bilgileri ile birlikte kullanõcõya sunulmalõdõr. Mevcut mülkiyet yapõsõnõn görsel anlamda çok daha doğru algõlanmasõ yanõnda, parsel bazõnda projelendirme işlemleri de daha dinamik olacaktõr. Taşõnmaz Değer Haritalarõnõn Üretilmesi Öteden beri ülkemizde süre gelen eksikliklerden biri de vergilendirme açõsõndan taşõnmaz değer haritalarõnõn üretilememiş olmasõdõr. Ülke ekonomisine önemli bir katkõ sağlayan toprağa bağlõ -başta emlakvergilerinin sağlõklõ bir şekilde tespiti ve toplanmasõ her şeyden önce iyi bir altlõğõn varlõğõna bağlõdõr. Özellikle taşõnmazlarõn değerlendirilmesi ve bunlarõn haritalanmasõ ardõndan tapu ve adres bilgileriyle ilişkilendirilmesi haritacõlar için gecikmiş ancak gelecekte önemli bir uğraş alanõ olacaktõr. Emlakçõlõk - Taşõnmaz ekspertizliği profesyonel anlamda ülkemizde eksikliği hissedilen mesleklerden biridir. Oysa içerik olarak emlakçõlõk taşõnmaz yönetimiyle doğrudan ilişkilidir. Taşõnmazõn konumu, yasal mevzuatõ, imar-kadastro-çevre ilişkilerinin bütün olarak değerlendirilmesi, profesyonellik gerektirir ki bu bilgi birimi haritacõlarda mevcuttur. Ancak haritacõlar tarafõndan yeterince sahip çõkõlmayan bu alan, günümüzde maalesef istenen konumunda değildir. Bunun bir sonucu olarak ülke taşõnmazlarõ üzerinde önemli ölçüde spekülasyonlar yapõlmakta ve haksõz rantlar oluşmaktadõr. Bu da toplumun taşõnmaz yönetimine bakõş açõsõ üzerinde olumsuz bir etki yaratmakta, sonuçta çoğu zaman fatura haritacõlara çõkarõlmaktadõr. GPS Harita Mühendisleri GPS ölçülerini gerçekleştirecek olan profesyonel kişilerdir. Unutulmamalõdõr ki, bir çok değişik GPS ölçüsü ile CBS desteklenebilmektedir. Hava fotogrametrisi ve dijital ortofoto haritalarõnõn üretilmesi için gerek duyulan sabit nokta sõklaştõrma işlemlerinde GPS önemli bir role sahiptir. Yine kadastral katmanlarõn güncellenmesi, arazide parsel kõrõklarõnõn dinamik ölçümü, rogar, yangõn vanasõ, şebeke düğümleri gibi altyapõ tesislerinin detaylarõnõn tespitinde yine GPS aktif bir şekilde kullanõlõr. GPS in araç takip sistemlerinde kullanõlmasõ da artõk günümüzde yoğun bir uygulama alanõdõr. ÇED Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) çalõşmalarõnda haritaya dayalõ konumsal veri ihtiyacõ önemli bir yer tutmaktadõr. Yapõlacak çalõşmalarõn daha gerçekçi olmasõ kullanõlan verinin kalitesine bağlõdõr. Coğrafik verilerin kullanõlarak çok değişik amaçlõ konum analizleri gerçekleştirilip, nitelikli ve nicelikli güvenilir bilgiler elde edilir. Bu bakõmdan, özellikle ÇED açõsõndan CBS nin analitik potansiyeli büyük önem taşõr. ÇED çalõşmalarõnda genelde karayollarõ, boru hatlarõ, konut gelişim projeleri, kõyõ ve taşkõn koruma çalõşmalarõ, barajlar, turizm yatõrõm projeleri, limanlar ve enerji hatlarõ konularõnda yoğunluklu olarak konum verisine ihtiyaç vardõr. Tarõm Tarõmda bitki deseni tahmini, rekolte tahmini, çayõr ve mera alanlarõnõn belirlenmesi, nadasa bõrakõlan alanlarõn belirlenmesi, bitki gelişiminin izlenmesi, toprak tasnifi, sulama ve drenaj etütleri, su toplama havzasõ etüt ve planlamasõ, su kaynaklarõnõ koruma planlamasõ, tarõm ve hayvancõlõğa ilişkin kaynak tahminleri, kõrsal yerleşim yerlerinin belirlenmesi gibi birçok tarõmsal amaçlõ çalõşma için konum bilgisi önemlidir. 39
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar Özellikle CBS, tarõmsal alanlarõn uydu görüntüleriyle tespit edilerek, tarõmsal iyileştirme, bitki örtüsünün varsa hastalõklõ bölgelerini tespit etme ve zirai vergilendirme konusunda da belirleyici rol oynamaktadõr. Özellikle ekim yapõlacak alanlarda izinsiz yapõlan uygulamalarõn uydu görüntüleriyle kolayca belirlenerek ziraat denetimi artõrõlõr. Yine bu görüntüler vasõtasõyla, tarõm tipine bağlõ olarak, çiftçilerin ödeyecekleri vergiler doğrudan hesaplanarak mükelleften otomatik olarak verginin tahsili yoluna gidilir. Bu tür veriler çiftçilerin kredilendirilmesinde de belirleyici etken olur. Ticaret/Pazarlama Sektörü Konum bilgisinin yaygõn olarak kullanõldõğõ alanlardan biri de pazarlama sektörüdür. Ticari kuruluşlarõn yatõrõm öncesi gerek duyacağõ fizibilite çalõşmalarõ için doğru ve güncel bilgilere ihtiyacõ olduğu gibi, pazarlama sektöründeki gelişmeler de coğrafik etkenlere bağlõdõr. Bu anlamda yerleşim alanlarõ, nüfus yapõsõ, yatõrõm alanlarõ, ulaşõm, mülkiyet yapõlarõ önemli bilgilerdir. Bu tür bilgilerin haritalarla bağlantõlõ olarak karar vericilere sunulmasõ planlama ve yatõrõm süreçlerine önemli katkõlar sağlar. Ticari uygulama alanlarõndan biri de, sigorta bedellerinin belirlenmesine yönelik risk faktörlerinin tespitidir. Sigorta bedellerinin reel olarak belirlenmesi amacõyla, bu bedelleri belirleyen temel faktörler olan; nerede, ne, kim, bina yaşõ, kat adedi gibi unsurlar haritalarõn üzerine aktarõlarak detaylõ bilgiler sağlanmõş olmalõdõr. Altyapõ Tesisi Yönetimi Su, kanalizasyon, elektrik ve gaz dağõtõmõ gibi işlemlerde her türlü altyapõ ağlarõnõn planlamasõ, yapõmõ, bakõmõ, finansõ ve bunlara yeni fonksiyonlarõn ilave edilmesi söz konusudur. Elektrik, gaz vb dağõtõm şebekeleri, yapõ itibariyle hem grafik hem de her fiziki eleman için çok miktarda tablosal bilgi içeren ve bunun yanõ sõra dinamik olarak sürekli büyüyen, gelişen bir yapõya sahip olan bir sistemdir. CBS sistemleriyle; operatörler şebekeleri kullanarak harita üzerinden arõzalarõn oluşturduğu konumlarõ tespit etmekte ve ulaşõm ağõnõ da dikkate alarak arõza ve denetim ekiplerini bölgeye sevk etmektedirler. Bunun yanõnda altyapõ ağlarõnõn bilgisayardan izlenmesi, harcamalarõn tespiti, bakõm-onarõm, herhangi bir doğal afet sonrasõ meydana gelebilecek zararõn belirlenmesi gibi alanlarda da yine konum verisinden faydalanõlõr. Afet Yönetimi Afet yönetimi denilince akla öncelikle depremler gelmektedir. Deprem önlenemez bir doğa olgusudur, ancak felaket önlenebilir bir olaydõr. Bilhassa deprem öncesinde, sõrasõnda ve sonrasõnda dinamik haritalar insanlara ve yöneticilere önemli katkõlar sağlayabilir. Dünyada meydana gelen depremler ve bunlara karşõ planlamadan afet yönetimine kadar birçok faaliyeti gerektiren çabalar bilhassa CBS ile en aza indirgenmeye çalõşõlmaktadõr. Deprem öncesi oluşturulan deprem simülasyon modelleriyle depremin öncesi ve etkisi hakkõnda önemli bilgiler elde edilmektedir. Depreme hazõrlõklõ olmak için coğrafya üzerindeki tüm doğal ve yapay yerleşim bilgileri ile yer altõ jeolojik katmanlarõ arasõnda sağlam ilişkiler kurulmalõdõr. Bu tür bilgiler ve ilişkiler ancak güncel ve dinamik haritalar ile sağlanabilir. Turizm ve Kültür Turizm amaçlõ üretilen haritalarõn, artõk dijital anlamda çok daha fazla bilgiyle donatõlmõş olmasõ gereği ortaya çõkmõştõr. Turistler gezilecek ve görülecek yerlerin konumlarõ yanõnda buralara ait detaylõ bilgilere de ihtiyaç duymaktadõr. Bu gereksinimler CBS kullanõmõnõ kaçõnõlmaz kõlar. Ayrõca kültür varlõklarõnõn 40
Yomralõoğlu korunmasõna yönelik çalõşmalarõn sağlõklõ olabilmesi için, bu tür mekanlarõn tespiti ve envanterlerinin oluşturulmasõ gerekmektedir. Bu düşünceyle; eldeki bilgilerin standartlaştõrõlmasõ, eksiklerin tamamlanmasõ, tüm verilerin sayõsal ortamda toplanmasõ, uluslararasõ enformasyon sistemlerine uyumun sağlanmasõ ve arşivin uluslararasõ düzeyde kullanõlabilir kõlõnmasõ önem taşõmaktadõr. CBS Müşavirliği CBS nin tasarlanmasõ ve uygulanmasõ açõsõndan, bir harita mühendisi önemli bir yardõmcõ eleman görevini üstlenebilecek pozisyondadõr. CBS müşavirlik hizmetleri kapsamõnda, analiz gereksinimleri, sistem planlama, sistem özellikleri, sistem uygulamasõ, koordinasyon ve veri kalite kontrolü, proje dönüşümleri, kullanõcõ eğitimi ve sistem desteği düşünülebilir. Bunlara ilave olarak, harita mühendisleri, CBS için gerek duyulan kadastral veri katmanlarõ, topoğrafik haritalar ve meta veriler için uygun standartlarõn oluşmasõna da önemli bir katkõ sağlayacaktõr. Veri tabanõ kurulmasõ ve yaşatõlmasõ Konum bilgilerini içeren veri tabanlarõnõn oluşturulmasõ açõsõndan harita mühendisleri nitelik sahibidirler. Bazõ yasal nedenlerden dolayõ özellikle mülkiyet verilerinin resmi denetim altõnda sayõsallaştõrõlmasõ gerekse de, özel firmalar topoğrafik harita üretimi yapabilmektedir. Bu şekilde bir çok konumsal veri üretilmesi yanõnda, topoğrafik haritayõ temel altlõk alacak diğer haritalarda bir veri gerektirmektedir. Bu veriler daha çok kadastral haritalar, şebeke planlarõ, imar planlarõ gibi analog haritalarõn sayõsallaştõrõlmasõndan elde edilir. Harita mühendisleri söz konusu haritalara ait veri katmanlarõnõ oluşturma yeteneğine sahip iken, konumsal veriler de bir veri tabanõnda toplanmaktadõr. Veri tabanlarõnõn oluşturulmasõ yanõnda, bu verilerin güncellenmesi için yine arazi çalõşmalarõna gereksinim vardõr. Bu tür işlemlerin düzenli bir şekilde süreklilik arz edecek biçimde yine haritacõlar tarafõndan sağlanmasõ gerekir. Dolayõsõyla veri tabanlarõnõn yaşatõlmasõ da haritacõlara bağlõ bir işlevdir. Bilhassa kentlerde, haritacõlar, bilgilerin güncellenmesi açõsõndan sorumluluk üstlenerek, belki mahalle veya benzeri idari bölgeler kapsamõndaki tüm konumsal verilerin tespiti ve güncellenmesi için lisanslõ ve tek sorumlu olma zorunluluğu vardõr. CBS yazõlõmõ geliştirme ve sistemlerin entegrasyonu Vasõflõ haritacõlar farklõ sistemlerin entegrasyonunu sağlayabilir. Uygun yazõlõmlarõn seçimi, sistemlere yüklenmesi ve veri tabanõ konfigürasyonlarõnõn gerçekleşmesi gerekir. Ancak yazõlõmlarõn ihtiyaçlara göre özelleştirilmesi gerekebilir, bu durumda haritacõlar özel ihtiyaçlara yönelik programlar ve ara-yüzler geliştirebilir. Bilhassa kamu kesiminde var olan sistemlerde CBS nin tüm yeteneklerinden yararlanmaya yönelik destek programlarõ ve eğitimleri sağlanabilir. Nitekim bugün dünyada, CBS de çekirdek yazõlõmlara yeni menuler ekleyerek, ara-yüzler geliştiren harita firmalarõnca oluşturulmuş önemli bir CBS pazarõ mevcuttur. Gelişmiş yabancõ yazõlõmlarõn Türkçe içeriğe kavuşturulmasõ yanõnda Türkçe tabanlõ yazõlõmlarõn geliştirilmesine de ihtiyaç vardõr. 7. SONUÇ 2000 li yõllara girerken bilginin gücü çok daha belirgin bir hal almõştõr. Yeryüzünde üretilen bilgiler yanõnda, uydularla elde edilen bilgi miktarõ da her geçen gün çoğalmaktadõr. İstatistiklere göre her yõl toplanan bilgiler bir önceki yõla oranla en az iki kat artmaktadõr. Bunun doğal bir sonucu olarak ta bilgi hacminin büyüklüğü ve 41
Harita Mühendisliğinde Yeni Arayõşlar yoğunluğu, bilgilerin karmaşõk bir yapõ almasõna neden olmuş ve çevremizde yoğun bir bilgi birikimi ve trafiği yaşanmaktadõr. Bilgi temelde, yazõlõ (rapor) ve çizili (harita) formda olup, istatistiklere göre bu bilgilerin %80'e varan kõsmõ konuma bağlõ veri niteliğindedir. Bilgiyi etkin kullanan toplumlarõn çok daha hõzlõ ve dinamik bir gelişme göstermeleri yanõnda, yine bu toplum bireylerinin çağdaş hizmetlerden maksimum düzeyde yararlandõklarõ görülmektedir. İnsanlarõn bilgi toplumu olma yönündeki gayretleri, ekonomik, sosyal ve kültürel alanlarda daha iyi olma arzusundandõr. Bilhassa yerel idarelerin hizmet için devamlõ arayõş içerisinde olmalarõ, teknolojik ve bilimsel gelişmeleri yakõndan takip etmeleri bu arzularõnõ gerçekleştirmek içindir. Bugün, bilgi teknolojisindeki hõzlõ gelişmeler bilim ve sanatõn yanõnda artõk yönetsel işlevlerde de etkili olmaktadõr. Yaşadõğõmõz bilgi çağõnda, bilgi teknolojisi çok değişik alanlarõnda insanlõğa hizmet vermektedir. Özellikle konuma bağlõ bilgilerin yönetilmesinde CBS birçok konumsal uygulamada önemli rol oynamaktadõr. Uydu teknolojisi ile CBS nin entegrasyonu artõk yeryüzündeki doğal ve yapay kaynaklarõn çok daha verimli yönetilmesine neden olmuştur. Bu bağlamda, harita mühendisleri CBS nin kurulmasõ, geliştirilmesi ve korunmasõ için önemli bir role sahiptir. Alõnan mesleki eğitim ve tecrübe bu türden işlerin ancak haritacõlar tarafõndan profesyonelce yapõlacağõnõ gösterir. Özellikle haritacõlar verinin anlamlõ hale gelmesini sağlamak, verinin değerlendirilmesi ve hassasiyeti hakkõnda da bilgi sahibidir. Veri ekonomik olarak iyi kullanõlmak zorundadõr. Dolayõsõyla haritacõ, ekonomik bir veri altlõğõnõ üretmiş olur. Plancõlar, çevreciler, istatistikçiler, diğer mühendisler kendi uzmanlõklarõ bakõmõndan araziye ait bilgileri çok iyi değerlendiriyor olsalar bile, haritacõlarõn araziye ilişkin verileri toplamasõ, işlemesi ve değişik formlarda sunmasõ çok daha profesyonelcedir. 8. KAYNAKLAR Larsson, G., (1991), Land Registration and Cadastral Systems, Longman, London. UK. Şerbetçi, M. (1998), Harita Bilimi Tarihinde Biyografiler, HKMO, İstanbul. Şerbetçi, M. (1999), Cumhuriyetin 75.yõlõnda Türkiye de Haritacõlõk Eğitiminin Tarihi, HKMO, Ankara. Uzun, B., (1999), XXI.yüzyõlda Toprak Mülkiyet Kurumunun Yeniden Düzenlemesi Üzerine Bazõ Düşünceler, Kadastro ve Mülkiyet Sempozyumu, KTÜ, Trabzon. Yomralõoğlu, T. (2000), Coğrafi Bilgi Sistemleri: Temel Kavramlar ve Uygulamalar, Seçil Ofset, İstanbul. 42