İdiopatik Parkinson Hastalığında Yüzde Duygu Tanıma ve Ayırt Etme Bozukluğu

DO I:10.4274/tnd.44227 Özgün Araştırma / Original Article İdiopatik Parkinson Hastalığında Yüzde Duygu Tanıma ve Ayırt Etme Bozukluğu Facial Emotion Recognition and Discrimination Deficit in Idiopatic Parkinson Patients Ersin Kasım Ulusoy1, Emre Ayar2, Deniz Bayındırlı3 1Develi Hatice Muammer Kocatürk Devlet Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Kayseri, Türkiye 2İzzet Baysal Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Hastanesi, Psikoloji Kliniği, Bolu, Türkiye 3Develi Hatice Muammer Kocatürk Devlet Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Kayseri, Türkiye Özet Amaç: İdiopatik Parkinson hastalığının (İPH) tanı ve tedavisinde motor belirtiler önem taşır. Üzerinde daha az durulan motor olmayan semptomlardan olan yüzlerde duygu tanıma bozukluğu, sosyal ilişkileri ve dolayısıyla yaşam kalitesini engeller. Nörogörüntüleme çalışmaları İPH deki yüz ifadesi tanıma bozukluğundan amigdalanın sorumlu olduğuna işaret etmektedir. Çalışmamızda, sosyal ilişkilerin önemli bir parçası olan yüzlerde duygu tanıma ve ayırt etme yetisinin İPH deki bozulmasıyla hastalığın klinik özellikler arasındaki ilişkiyi araştırmayı amaçladık. Gereç ve Yöntem: Çalışmaya nöroloji polikinliğinde İPH tanısı ile takip edilen 41 İPH hastası ve 38 sağlıklı kontrol dahil edildi. Her iki gruba da Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması Testi (YDTT) ve Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) uygulandı. Hasta ve kontrol grubunun klinik ve demografik özellikleri kayıt edildi. Hastalığın evrelendirmesi Hoehn-Yahr (H ve Y) skalası ile, klinik bulguların derecelendirilmesi ise Birleşik Parkinson Hastalığı Değerlendirme Ölçeği (BPHDÖ) ile belirlendi. Gruplar yüzde dışavuran duyguyu tanıma ve ayırt etmedeki becerileri açısından birbirleriyle karşılaştırıldı. Bulgular: İPH hastalarında YDTT ortalaması 12,64±5,55, YDAT ortalaması 17,84±4,94 olarak bulundu. Bu testlerin ortalaması kontrol grubu ile kıyaslandığında, hasta grubunda istatistiksel olarak anlamlı şekilde daha bozuk olarak saptandı. Bu bozukluk H ve Y evresi ve BPHDÖ ile korele bulundu. Yüzde dışa vuran duygulardan ise en bozuk olanı 2,29±1,26 ile korku duygusu idi. Sonuç: Bu çalışmanın sonuçları İPH hastalarının yüzlerde dışa vuran duyguları tanımada ve ayırt etmedeki yaşadığı güçlüklerin normal popülasyona göre daha fazla olduğunu gösterdi. Bu fark hastalığın evresi ve klinik ciddiyet derecesi ile de korele bulundu. Bu verilere göre İPH hastalarında bozulmuş olan toplum içi ilişkilerin ve işlevselliğin düzenlenmesi, tedavi ve rehabilitasyon hedeflerinin oluşturulmasında da önemli bir adım olacaktır. (Türk Nöroloji Dergisi 2015; 21:16-21) Anahtar Kelimeler: Parkinson hastalığı, duygu, yüz, tanıma Çıkar Çatışması: Yazarlar bu makale ile ilgili olarak herhangi bir çıkar çatışması bildirmemiştir. Summary Objective: Motor symptoms are the primary focus in diagnosis and treatment of idiopathic Parkinson disease (IPD). But facial emotion recognition disorder, one of non-motor symptoms of the disease, reduces quality of life significantly by disrupting social interaction. Facial emotion recognition and discrimination ability is an important part of social interaction. Neuroimaging studies highlight amigdala as the locus of facial emotion recognition disorder in IPD. The aim of this study is to investigate the relationship between clinical features and impairments in facial emotion recognition and discrimination ability. Materials and Methods: This study involves 41 patients followed with IPD in neurology outpatient clinic and 38 healthy controls. Facial Emotion Identification Test (FEIT) and Facial Emotion Discrimination Test (FEDT) were carried out for both groups. Clinical and demographic features of patient and control groups Yaz flma Adresi/Address for Correspondence: Dr. Ersin Kasım Ulusoy, Develi Hatice Muammer Kocatürk Devlet Hastanesi, Nöroloji Kliniği, Kayseri, Türkiye Tel.: +90 506 668 93 92 E-posta: ersinkasim_ulusoy@hotmail.com Gelifl Tarihi/Received: 08.10.2014 Kabul Tarihi/Accepted: 26.01.2015 16

Ulusoy ve ark.; İdiopatik Parkinson Hastalığında Yüzde Duygu Tanıma ve Ayırt Etme Bozukluğu were recorded. Hoehn-Yahr (H and Y) scale was used for staging of disease and Unified Parkinson s Disease Rating Scale (UPDRS) was used for assessment of clinical severity. The results of both groups were compared with Kruskal Wallis and Pearson s Chi Square tests. Results: Average of FEIT and FEDT in patients with IPD are 12.64±5.55 and 17.84±4.94, respectively. When these values were compared with control group, they were worse than control group (p<0.01). This impairment was correlated with H and Y and UPDRS stages. The most impaired one among facial exogenous sensations was fear sensation with 2.29±1.26. Conclusion: This study shows that patients with IPD have more difficulty than normal population in recognition and discrimination of facial exogenous emotions. This difficulty was correlated with stage and clinical severity of disease. We hope that these findings will be an important step in regulation of impaired social intercourse and functionality in IPD and will help determining rehabilitation targets. (Turkish Journal of Neurology 2015; 21:16-21) Key Words: Parkinson disease, emotion, face, recognition Conflicts of Interest: The authors reported no conflict of interest related to this article. Giriş İdiopatik Parkinson hastalığı (İPH) ilerleyici bir hareket bozukluğudur (1). Esas olarak nigrostriyatal dopaminerjik nöronların kaybı ile karakterize bir hastalıktır. Bradikinezi, rijidite, istirahat tremoru ve postural instabilite kardinal motor bulgularıdır ve Alzheimer hastalığından sonra en yaygın nörodejeneratif hastalıktır (2,3). İPH de motor semptomlar iyi bilinmektedir ve tedaviler en çok bu alan üzerine yoğunlaşmaktadır. Ancak üzerinde daha az durulan motor olmayan semptomlar da başta kişilik ve duygudurum olmak üzere kognitif kabiliyetleri, sosyal fonksiyonlarını ve yaşam kalitelerini engellemektedir (4,5). Yüzlerin tanınması ve ayırt edilmesi insanlar için büyük önem taşıyan en karmaşık kortikal fonksiyonlardan biridir. İPH de temel yüz tanıma bozukluğunun bazal ganglion tutulumu sonucu olduğu geçmiş çalışmalarda gösterilmiştir ve dopaminerjik sistemle ilişkili olduğu bulunmuştur (6). Patofizyolojik ve nörogörüntüleme çalışmaları İPH deki yüz tanıma ve ayırt etme bozukluğundan amigdalanın sorumlu olacağına işaret etmektedir (7,8). Başkalarının duygu dışavurumlarını doğru olarak algılayabilme yetisi sözel olmayan iletişim sisteminin önemli bir bileşenidir. Ortama uyum sağlamak ve ortamı düzenlemek için gerekli bir yetidir. Kişilerarası ilişkilerde doğru ve başarılı bağlar kurmak, duygu dışavurumu gibi sözel olmayan ipuçlarının doğru yorumlanmasıyla ilintilidir (9). Yüzde dışa vuran duygular kişilerin içsel duygusal yaşantıları ve eğilimleri ile ilgili bilgi sağlayarak sosyal iletişim için anahtar rol oynar ve çevreye uyumu sağlamaya olanak tanır (10). Duygular çoğunlukla yüz ifadelerine yansıyan süreçlerdir (11). İPH de duygu tanıma ve ayırt etme yetisindeki kusurların varlığı birçok çalışmayla desteklenmiş, ancak bu kusurların altında yatan nedenler halen tam olarak belirlenememiştir (11). Bütün bu bilgiler ışığında; biz bu çalışmada, İPH bireylerde yüz ifadelerini algılama ve ayırım becerilerinin klinik özellikler ve sosyal işlevsellikle ilişkisinin değerlendirilmesini amaçladık. Gereç ve Yöntem Çalışmamıza hastanemiz nöroloji polikliniğine başvuran 26 erkek ve 15 kadın toplam 41 hasta ve bu hastalara benzer yaş ve cinsiyete sahip 38 kontrol olgusu dahil edildi. Kontrol grubu, nöroloji polikliniğine başvuran hastalar arasından mental, fiziksel ve ruhsal bozukluğa neden olabilecek herhangi bir sistemik veya nörolojik hastalığı olmayanlardan seçildi. Tüm hastaların yaşı, hastalık süresi, kullandığı ilaçlar, eşlik eden hastalıklar, başlangıç semptomu (istirahat tremoru, bradikezi vb.), eğitim düzeyi, tedaviye başlama süresi ve hastalığın başlangıç tarafı kaydedildi. Daha önceden tanısı konulmuş demansı, psikiyatrik bozukluğu, test sonuçlarını etkileyecek akut psikososyal stres etmenleri olanlar, işitme ve görme bozukluğu olanlar ve psikiyatrik bozukluğa neden olabilecek diğer tıbbi hastalıkları olanlar çalışmaya dahil edilmedi. Hastaların ve kontrol grubunun duygu algılama ve tanıma yeteneklerini incelemek amacıyla araştırmada geçerlik ve güvenirlik çalışması yapılmış Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması (YDTT) ve Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi (YDAT) testleri kullanıldı (12). Hastalığın evrelendirmesi Hoehn-Yahr skalası (H ve Y) ile yapıldı, klinik bulguların derecelendirilmesi ise Birleşik Parkinson Hastalığı Derecelendirme Ölçeği (BPHDÖ) ile değerlendirildi (13,14). Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması Testi (YDTT) Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması Testi (YDTT) 1993 yılında Kerr ve Neale tarafından geliştirilmiş bir testtir (15). Değişik duygu dışavurumları gösteren 19 siyah beyaz yüz fotoğrafı içeren bir slayt sunumu biçimindedir. Fotoğraflar altı ana duyguyu (neşe, hüzün, öfke, korku, şaşkınlık, utanç) içermektedir. Test, fotoğraflar sırayla on beşer saniye süreyle görünecek ve fotoğraflar arasında onar saniye zaman aralığı olacak biçimde ayarlanmıştır. Deneğin eline her sorunun karşısında seçenek olarak altı ana duygunun yazılı olduğu, 19 maddelik bir yanıt anahtarı verilir. Denekten karşısına sıra ile gelen fotoğrafları izlerken her fotoğraftaki duygunun elindeki anahtarda yazılı olan altı ana duygudan hangisine en çok uyduğunu işaretlemesi istenir. Doğru yanıtlar için 1, yanlış yanıtlar için ise 0 puan alınır. Testten alınabilecek en yüksek puan 19 dur. Geçerlik ve güvenirlik çalışması Erol ve ark. tarafından yapılmıştır (12). Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) 1993 yılında Kerr ve Neale tarafından geliştirilmiş bir testtir (15). Altı ana duyguyu (neşe, hüzün, öfke, korku, şaşkınlık, utanç) içeren 30 siyah-beyaz fotoğraf çiftinden oluşur. Fotoğraf çiftleri aynı ya da farklı duygulanımları gösterir. Bu test de slayt sunumu 17

TJN 21; 1: 2015 biçiminde düzenlenmiştir. Her fotoğraf çifti, on beşer saniye süre ile ve arada onar saniye zaman aralığı olacak biçimde izleyicinin karşısından geçer. Denekten her fotoğraf çifti için, iki yüzdeki dışa vuran duygunun aynı mı, yoksa farklı mı olduğunu ayırt etmesi istenir. Yanıt anahtarında her soru karşısında farklı ve aynı seçenekleri yazılıdır. Denek her fotoğraf çifti için elindeki forma aynı ya da farklı seçeneklerinden birini işaretler. Yanıt doğru ise 1, yanlış ise 0 puan alınır. Testten alınabilecek en yüksek puan 30 dur. Geçerlik ve güvenirlik çalışması Erol ve ark. tarafından yapılmıştır (12). İstatistiksel Analiz Verilerin analizi SPSS versiyon 16.0 paket programında yapıldı. Sürekli değişkenlerin dağılımının normale yakın olup olmadığı Shapiro-Wilk testi ile araştırıldı. Tanımlayıcı istatistiklerde kesikli sayısal değişkenler için ortalama ± standart sapma olarak kategorik değişkenler ise olgu sayısı ve (%) şeklinde gösterildi. Gruplar arasında ortalamalar yönünden fark ve farkın önemliliği t-testi ve tek yönlü varyans analizi (One-Way ANOVA) ile araştırılırken bulgulanan farklılıkların hangi alt gruplardan kaynaklandığını tespit etmek amacıyla Tukey testi ile post-hoc analizi izlendi. Kategorik değişkenler Pearson un ki-kare testi ile incelendi. Sayısal değişkenler arasında anlamlı ilişkinin olup olmadığı ise Pearson korelasyon katsayısı kullanılarak araştırıldı; p<0,05 için sonuçlar istatistiksel olarak anlamlı kabul edildi. Bulgular Çalışmamıza, 15 kadın (yaş ortalaması: 69,20±5,11) ve 26 erkek (yaş ortalaması: 70,34±9,46) olmak üzere toplam 41 olgu (yaş ortalaması 69,92±8,08) katıldı. Kontrol grubuna 28 erkek, 10 kadın olmak üzere toplam 38 sağlıklı gönüllü dahil edildi ve yaş ortalaması 68,21±7,19 idi. Hasta grubunda 9 olgu ortaokul mezunu, 27 olgu ilkokul mezunu ve 5 olgu okuma-yazma bilmiyorken, ortalama eğitim süresi 3,95 yıl idi (Tablo 1). Hastalığın ortalama başlangıç yaşı 63,41±8,53 ve ortalama tedavi süresi 6,51±4,11 yıl olarak bulundu. Başlangıç şikayeti %43,9 ile en sık istirahat tremoru (18 hasta) iken, şikayetlerin başlangıç tarafı %70 (30 hasta) ile en çok sol taraf olarak saptandı. Hastaların %92,7 si (38 hasta) en çok sağ elli idi. İPH hastalarında H ve Y hastalık evresi olarak %19,5 (8 hasta) evre 1, %46,3 (19 hasta) evre 2, %26,8 (11 hasta) evre 3 ve %7,3 (3 hasta) evre 4 olarak bulundu. Hastalık şiddetinin klinik olarak değerlendirilmesi amacıyla kullanılan BPHDÖ mental durum ortalama 2,95±2,42 puan, günlük yaşam aktiviteleri ortalama 13,73±7,88 puan, motor alt skorları ortalama 19,12±8,38 puan ve BPHDÖ toplam skoru ortalama 39,53±21,29 puan olarak hesaplandı. Hasta grubunda YDTT ortalaması 12,64±5,55 iken, YDAT testi ortalaması 17,84±4,94 idi. Kontrol grubunda ise bu oranlar sırası ile 16,57±2,04, 27,02±3,9 idi ve bu fark istatistiksel olarak anlamlı idi (p<0,001, p<0,001) (Tablo 2). İPH grubunda yüzde dışa vuran duyguları (mutluluk, öfke, korku, vb.) tanımak için vermiş oldukları doğru cevap sayı ortalaması kontrol grubu ile karşılaştırıldığında tüm duyguları tanımada istatistiksel olarak daha düşük olduğu saptandı. Bu duyguları tanımada ise en çok olarak korku duygusunu tanımada bozukluk olduğu bulundu (Grafik 1). Grafik 1. İdiopatik Parkinson hastalarında yüzde dışa vuran duyguları tanıma ortalamasının, kontrol grubu ile karşılaştırılması Tablo 1. Hasta ve kontrol grubuna ait demografik veriler Demografik veriler Kontrol Hasta (n=41) p (n=38) Yaş 68,21±7,19 69,92±8,08 0,72 Cinsiyet (E/K) 28/10 26/15 0,97 (%73,7/%26,3) (%63,4/%36,6) Eğitim düzeyi/yıl 4,10±2,71 3,95±1,63 0,11 Tablo 2. Hasta ve kontrol gruplarında Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması (YDTT) ve Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) karşılaştırması Testler Kontrol (n=38) Hasta (n=41) p YDTT 16,57±2,04 12,64±5,55 <0,001* YDAT 27,02±3,9 17,84±4,94 <0,001* YDTT: Yüzde dışavuran duyguların tanınması, YDAT: Yüzde dışavuran duyguların ayırt edilmesi testi Tablo 3. İdiopatik Parkinson hastalarında Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması (YDTT) ve Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi nin (YDAT) H ve Y evleri ile karşılaştırılması YDTT YDAT HY n Ort ± SS p* Ort ± SS p evresi 1 8 11,12±2,23 0,001** 22,62±3,42 0,003** 2 19 7,10±2,74 0,001** 16,00±3,23 0,003** 3 11 8,09±1,70 0,001** 18,63±6,37 0,003** 4 3 4,33±0,57 0,001** 14,00±1,00 0,003** YDTT: Yüzde dışavuran duyguların tanınması, YDAT: Yüzde dışavuran duyguların ayırt edilmesi testi, *: Post hoc Tukey anlamlılık değeri, **: İstatistiksel olarak anlamlılık 18

Ulusoy ve ark.; İdiopatik Parkinson Hastalığında Yüzde Duygu Tanıma ve Ayırt Etme Bozukluğu İPH grubunda YDTT ve YDAT puanlarının H ve Y evreleri ile yapılan analizlerinde, evresi ileri olan hastalarda yüzde duygu tanıma ve ayırt etme becerisinin daha bozuk olduğu ve bunun da istatistiksel olarak anlamlı olduğu bulundu (Tablo 3). İPH de hastalığın şiddetini ölçmek için kullanılan BPHDÖ ortalama skorları, YDAT ve YDTT ortalama puanları ile karşılaştırıldı. YDAT ortalama puanları azaldıkça tedavi komplikasyonları hariç diğer skorların istatistiksel olarak anlamlı artış gösterdiği saptandı. YDTT ortalama puanları ile ise tedavi komplikasyonları ve klinik dalgalanmalar hariç diğer skorlar arasında pozitif yönde anlamlı bir korelasyon tespit edildi (Tablo 4). İPH grubunda YDAT ve YDTT puanları ile yaş arasında yapılan istatiksel analizde negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur; yani hasta grubunda yaş arttıkça YDTT ve YDTT puan ortalaması düşmektedir (Tablo 5). Tartışma Bu çalışmada, idiopatik parkinsonlu bireylerin yüzde dışa vuran duyguları tanıma ve ayırt etme becerisi normal popülasyonla karşılaştırılmıştır. Araştırmadan elde edilen sonuçlara göre sağlıklı kontrol grubu ile karşılaştırıldığında, İPH grubunda yüzde dışa vuran duyguları tanıma ve ayırt etme doğru yanıt sayılarının daha düşük olduğu bulunmuştur. Bu düşüklük hastalığın evresi ve klinik şiddeti ile de korele bulunmuştur. Kişilerin işlevselliğini bozan, yakınlarını ve toplumu olumsuz etkileyen, kişisel ve ekonomik sorunlara yol açan önemli bir halk sağlığı sorunu olan İPH, üretkenlik ve yeti kaybı, yüksek maliyet ve beklenen yaşam süresinde kısalma nedeniyle günümüzde önemli nörolojik problemlerinden birisi haline gelmiştir (16). İPH de motor semptomlarının iyi tanımlanmış olmasına karşılık bu hastalığın non-motor semptomları yeterince tanınmamaktadır ve bu non-motor semptomlar hastalığın tüm evrelerinde en az motor semptomlar kadar, bazen de daha fazla oranda hastayı etkilemektedirler (17). Yüzdeki duygu ifadelerini algılamak ve tanımak, insanlar için temel sosyal-bilişsel becerilerin başında gelmektedir. Diğer kişilerin ruhsal ve duygusal durumlarının algılanabilmesi sosyal ilişkilerin kaçınılmaz bir gereksinimidir. Son yıllarda araştırmacılar dikkatlerini İPH de sosyal ilişkiler alanına çevirmiş ve bu bozulmanın ne dereceye kadar İPH de sosyal işlevsellikle ilişkili olabileceğini sorgulamışlardır (18,19). Zihinsel işlevlerin yapı taşı duygusal süreçler gündelik hayatımızın da ayrılmaz bir parçasıdır. Bu yolla algılama ve yorumlama süreçleri, bellek gibi çok kapsamlı ve karmaşık süreçlerin de bir parçası haline gelir. İPH de sağlıklı kontrollere göre duygu tanıma ve ayırt etme yanıt hızlarının daha yavaş olduğu gösterilmiştir (20). İPH nin ilk tanımlandığı yıllardan beri, duygu ifadesindeki kısıtlılık hastalığın önemli bir özelliği olarak kabul edilmiştir. Öte yandan birçok çalışma İPH de duygusal algı süreçlerini araştırmış ve çoğunluğu hastaların yüz tanıma ve duygu tanıma becerilerinde de güçlüklerin olduğunu bildirmiştir (21,22). Hipp ve ark. yapmış oldukları çalışmada yüzde dışa vuran duyguların tanınmasının sağlıklı kontrollere göre daha bozuk olduğunu saptamışlardır. Ayrıca bu duygulardan diğerlerine göre en bozuk olanının korku duygusunun olduğunu tespit etmişlerdir. Bu sonuçların böylece sosyal olarak içe çekilmeye katkıda bulunduğunu savunmuşlardır (11). Bizim çalışmamızda da bu çalışmayı destekler şekilde yüzde dışavuran Tablo 4. İdiyopatik Parkinson hastalarında Birleşik Parkinson Hastalığı Değerlendirme Ölçeği (BPHDÖ) alt grup ortalama puanlarının yüzde Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) ve Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması (YDTT) ortalama puanları ile ilişkisi BPHDÖ puanı YDAT puanı YDTT puanı Ort ± SS Ort ± SS p Korelasyon katsayıları Tablo 5. İdiopatik Parkinson hastalarında (İPH), Yüzde Dışavuran Duyguların Ayırt Edilmesi Testi (YDAT) ve Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması (YDTT) puanlarının yaş ile olan ilişkisi Testler Yaş p YDAT -0,217 0,04** YDTT -0,284 0,02** YDTT: Yüzde dışavuran duyguların tanınması, YDAT: Yüzde dışavuran duyguların ayırt edilmesi testi Ort ± SS p Korelasyon katsayıları BPHDÖ toplam skoru 39,53±21,29 17,84±4,94 0,013* -0,817 12,64±5,55 0,02* -0.715 BPHDÖ bölümleri: Mental durum 2,95±2,42 17,84±4,94 0,007* -0.875 12,64±5,55 0,03* -0,890 Günlük yaşam 13,73±7,88 17,84±4,94 0,009* -0,843 12,64±5,55 0,01* -0,911 Motor muayne 19,12±8,38 17,84±4,94 0,046* -0,676 12,64±5,55 0,038* -0,780 Tedavi komplikasyonu 1,43±1,93 17,84±4,94 0,188-0,125 12,64±5,55 0,434-0,129 Klinik dalgalanmalar 1,46±1,71 17,84±4,94 0,037* -0,781 12,64±5,55 0,112-0,231 Diğer komplikasyonlar 0,82±1,02 17,84±4,94 0,011* -0,837 12,64±5,55 0,44* -0,517 *: İstatistiksel olarak anlamlılık, YDTT: Yüzde dışavuran duyguların tanınması, YDAT: Yüzde dışavuran duyguların ayırt edilmesi testi, BPHDO: Birleşik parkinson hastalığı değerlendirme ölçeği 19

TJN 21; 1: 2015 duyguları tanıma ve ayırt etme oranlarını sağlıklı kontrollere göre bozuk bulduk ve yüzde dışavuran duygulardan en çok korku duygusunun bozuk olduğunu saptadık. Suzuki ve ark. yapmış oldukları çalışmada yaşlı İPH li olgularda, genç İPH ye göre yüzde dışa vuran duyguları tanıma ve ayırt etmenin daha bozuk olduğunu bulmuşlardır. Bunu ise kognitif etkilenme ve dopamin fonksiyonu ile ilişkilendirmişlerdir (23). Biz de çalışmamızda yaş ilerledikçe ve BPHDÖ-mental bölümü puanı arttıkça yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etmenin daha da bozulduğu bulduk. Ayrıca bu bozulmanın hastalık süresi ile ilişkili olduğu saptadık. Aiello ve ark. derin beyin stimülasyonu (DBS) uyguladıkları 12 İPH olgusunda cerrahi öncesi ve sonrasında yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etme bozukluğu saptamışlar ve bunun cerrahi ile değişmediğini bulmuşlardır. Derin beyin stimülasyonu yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etme bozukluğunu düzeltebilecek gibi dursa da oluşan mikro lezyonlardan dolayı değişmediğini göstermişlerdir. Ayrıca aynı çalışmada hastaları iki gruba ayırmışlar; birinci grubun cerrahiden 12 hafta önce dopamin tedavisi kesilmiş, ikinci grubun ise cerrahi öncesi dopamin tedavisi kesilmemiş ve sonrasında da devam edilmiştir. Gruplar arasında yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etme açısından fark saptamamış ve dopamin tedavisinin yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etmede çok etkili olmadığını bulmuşlardır (24). Buna karşın Mondillon ve ark. yapmış oldukları çalışmada farmakolojik dopamin tedavisinin yüzde dışa vuran duygu tanıma ve ayırt etmeyi iyileştirdiğini bulmuşlardır (25). Duygu tanıma yetisinde kusurların varlığı birçok çalışmayla desteklenmiş, ancak bu kusurların altında yatan nedenler halen tam olarak belirlenememiştir. Ancak yapılan nörogörüntüleme çalışmaları ile yüzde duygu tanımanın inferior frontal bölgenin, prefrontal korteks ve temporo-parietal kortekse çeşitli devrelerle projekte olması ile oluştuğu gösterilmiştir (24,26). Emosyonların düzenlenmesinde özellikle sağ hemisferdeki amigdala ve bazal ganglia kilit rol oynamaktadır (27). İPH patolojisi tarafından etkilenen aminerjik nörotransmiterler bu frontal-subkortikal devreler ve bazal ganglia üzerinden faaliyet gösterdiklerinden dolayı, duygu durum, kognisyon ve motor fonksiyonlar gibi değişik alanlardaki anormallikler şeklinde kendilerini belli edebilirler (28). Martinez ve ark. nın yapmış olduğu çalışmada kognisyonun, bradimiminin, eğitimin, yaşın ve apatinin yüzde dışavuran duygu tanıma ve ayırt etme süreçlerini etkilediğini göstermişlerdir. Apatisi olan ve olmayan İP hastaları sağlıklı gönüllülerle yüzde dışa vuran duygu tanıma açısından karşılaştırılmış, apatisi olanlarda olmayanlara ve sağlıklı gönüllülere kıyasla daha bozuk olduğunu saptamışlardır. Çalışmada yüzde dışa vuran duyguları hem tanıma hem de ayırt etme ortalaması kontrol grubuna göre düşük bulunmuş, ortalama yaş 65, 67 ve ortalama eğitim süresi 9 yıl olarak saptanmıştır (29). Bizim çalışmamızda yüzde dışa vuran duygu tanıma ortalamasının bu çalışmaya göre daha düşük bulduk. Bu farkı çalışmamızdaki hasta grubumuzun yaş ortalamasının daha yüksek ve eğitim süresinin daha düşük olmasına bağladık. Biz çalışmamızda, YDAT ve YDTT (12,30) Saenz ve ark. yapmış oldukları çalışmada Ekman ve Freisen in fotoğraflarını kullanmıştır ve yine altı ana duyguyu test etmiştir (öfke, tiksinti, korku, mutluluk, üzüntü ve şaşırma). Sonuç olarak kullandıkları farklı metodolojik yöntemle bizimkine benzer şekilde sonuçlar bulmuşlardır (8). Veriler toplanırken daha önceden demans tanısı alan hastalar çalışma dışı bırakılmış olsa da, deneklerin mental bozukluklarının olup olamadığı, varsa derecelerinin belirlenmesi için mini-mental durum ölçeği skoru gibi bir ölçeğin kullanılması faydalı olabilirdi. Bu da çalışmamızın sınırlamalarından birisidir. Hasta sayısının az olması ise diğer bir sınırlamadır. Bu nedenle daha büyük örneklemlerle ve diğer bilişsel işlevlerin etkisi kontrol edilerek yapılacak nöropsikolojik ve görüntüleme çalışmalarına gereksinim vardır. Sonuç Bireyi toplumdan uzaklaştıran bir hastalık olan İPH de sosyal iletişimin önemli bir parçası olan duygu tanıma ve ayırt etme son yıllarda artan bir ilgiyle gündeme gelmiş bir kavramdır. Biz de bu çalışmada literatürle uyumlu olarak Parkinson hastalarında yüzde dışa vuran duyguları tanıma ve ayırt etme yetersizliğini sağlıklı kontrollerle karşılaştırarak gösterdik. Hastalığın evresi ve klinik şiddeti ile duygu tanıma ve ayırt etmedeki yetersizlik arasında anlamlı ilişki olduğunu göstererek bu alandaki yetersizliğin Parkinson hastalarındaki duygu işleme süreçlerinin önemini vurguladık. Duygu tanıma süreçlerinin doğru anlaşılması ile İP hastalarında bozulmuş olan toplum içi ilişkilerin ve işlevselliğin düzenlenmesi, tedavi ve rehabilitasyon hedeflerinin oluşturulmasında da önemli bir adım olacaktır. Kaynaklar 1. Hilker R, Schweitzer K, Coburger S, Ghaemi M, Weisenbach S, Jacobs AH, Rudolf J, Herholz K, Heiss WD. Nonlinear progression of Parkinson disease as determined by serial positron emission tomographic imaging of striatal fluorodopa F 18 activity. Arch Neurol 2005;6:378-382. 2. McDonald WM, Richard IH, DeLong MR. Prevalence, etiology, and treatment of depression in Parkinson s disease. Biological Psychiatry 2003;54:363-375. 3. Jankovic J. Parkinson s disease: clinical features and diagnosis. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2008;79:368-376. 4. Chaudhuri KR, Healy DG, Schapira AH. Non-motor symptoms of Parkinson s disease: Diagnosis and management. Lancet Neurol 2006;5:235-245. 5. Narme P, Mouras H, Roussel M, Duru C. Emotional and Cognitive Social Processes Are Impaired in Parkinson s Disease and Are Related to Behavioral Disorders. Neuropsychology 2013:2;182-192. 6. Baggio HC, Segura B, Ibarretxe-Bilbao N, Valldeoriola F, Marti MJ, Compta Y, Tolosa E, Junqué C. Structural correlates of facial emotion recognition deficits in Parkinson s disease patients. Neuropsychologia 2012;50:2121-2128. 7. Sato W, Kubota Y, Okada T, Murai T, Yoshikawa S, Sengoku A. Seeing happy emotion in fearful and angry faces: qualitative analysis of facial expression recognition in a bilateral amygdala-damaged patient. Cortex 2002;38:727-742. 8. Saenz A, Doé de Maindreville A, Henry A, de Labbey S, Bakchine S, Ehrlé N. Ehrle. Recognition of facial and musical emotions in Parkinson s Disease. European Journal of Neurology 2013;20:571-577. 9. Carton JS, Kessler EA, Pape CL. Nonverbal decoding skills and relationship well-being in adults. J Nonverb Behav 1999;23:91-100. 10. Johnston PJ, McCabe K, Schall U. Differential susceptibility to performance degradation across categories of facial emotion: A model confirmation. Biol Psychol 2003;63:45-58. 11. Geraldine Hipp, Nico J. Diederich, Vannina Pieria, Michel Vaillant. Primary vision and facial emotion recognition in early Parkinson's disease. Journal of the Neurological Sciences 2014;338:178-182. 12. Erol A, Keleş Ünal E, Gülpek D, Mete L. Yüzde Dışavuran Duyguların Tanınması ve Ayırt Edilmesi Testlerinin Türk toplumunda güvenilirlik ve geçerlilik çalışması. Anadolu Psikiyatri Dergisi 2009;10:116-123. 13. Lang AET, Fahn S. Assessment of Parkinson s disease in quantification of neurological deficit (ed TL munsat) Butterworts, Stoneham 1989. 14. Hoehn MM, Yahr MD. Parkinsonism: Onset, progression and mortality. Neurology 1967;17:427-442. 20

Ulusoy ve ark.; İdiopatik Parkinson Hastalığında Yüzde Duygu Tanıma ve Ayırt Etme Bozukluğu 15. Kerr SL, Neale JM. Emotion perception in schizophrenia: Specific deficit or further evidence of generalized poor performance? Journal of Abnormal Psychology 1993;102:312-318. 16. Telatar TG, Özcebe H. Yaşlı nüfus ve yaşam kalitelerinin yükseltilmesi. Türk Geriatri Dergisi 2004;7:162-165. 17. Naidu Y, Chaudhuri KR. Early Parkinson s disease and non motor issues, J Neurol 2008;255:33-38. 18. Narme P, Mouras H, Roussel M, Duru C, Krystkowiak P, Godefroy O. Emotional and Cognitive Social Processes Are Impaired in Parkinson s Disease and Are Related to Behavioral Disorders. Neuropsychology 2013;27:182-192. 19. Bediou B, Brunelin J, d'amato T, Fecteau S, Saoud M, Hénaff MA, Krolak- Salmon P. A comparison of facial emotion processing in neurological and psychiatric conditions. Frontiers in Psychology 2012;98:1-10. 20. Dujardin K, Blairy S, Defebvre L, Duhem S, Noël Y, Hess U, Destée A. Deficits in decoding emotional facial expressions in Parkinson s disease. Neuropsychologia 2004;42:239-250. 21. Sprengelmeyer R, Rausch M, Eysel UT, Przuntek H. Neural structures associated with recognition of facial expressions of basic emotions. Proc R Soc Lond B 1998;265:1927-1931. 22. Kawamura M, Kobayakawa M. Emotional impairment in Parkinson sdisease. Parkinsonism Relat Disord 2009;15:47-52. 23. Suzuki A, Hiroko A. Cognitive aging explains agerelated differences in face-based recognition of basic emotions except for anger and disgust. Neuropsychology, Development, and Cognition. Section B, Aging, Neuropsychology and Cognition 2013;20:253-270. 24. Aiello M, Eleopra R, Lettieri C, Mondani M, D'Auria S, Belgrado E, Piani A, De Simone L, Rinaldo S, Rumiati RI. Emotion recognition in Parkinson s disease after subthalamic deep brain stimulation: Differential effects of microlesion and STN stimulation. Cortex 2014;51:35-45. 25. Mondillon L, Mermillod M, Musca SC, Rieu I, Vidal T, Chambres P, Auxiette C, Dalens H, Marie Coulangeon L, Jalenques I, Lemaire JJ, Ulla M, Derost P, Marques A, Durif F. The combined effect of subthalamic nuclei deep brain stimulation and L-dopa increases emotion recognition in Parkinson s disease. Neuropsychologia 2012;50:2869-2879. 26. Sprengelmeyer R, Rausch M, Eysel UT, Przuntek H. Neural structures associated with recognition of facial expressions of basic emotions. Proc R Soc Lond B 1998;265:1927-1931. 27. Harding A, Stimson E, Henderson J, Halliday G. Clinical correlates of selective pathology in the amygdala of patients with Parkinson s disease. Brain 2002;125:2431-2445. 28. Ibarretxe-Bilbao N, Junque C, Tolosa E, Marti MJ, Valldeoriola F, Bargallo N, Zarei M. Neuroanatomical correlates of impaired decision-making and facial emotion recognition in early Parkinson s disease. Eur J Neurosci 2009;30:1162-1171. 29. Merce Martınez-Corral, Javier Pagonabarraga et al. Facial Emotion Recognition Impairment in Patients with Parkinson s Disease and Isolated Apathy Parkinson s Disease Volume 2010, Article ID 930627, 5 pages. 30. Adolphs R, Schul R, Tranel D. Intact recognition of facial emotion in Parkinson's disease. Neuropsychology 1998;12:25-258. 21