ÜÇ FAZLI ASENKRON MOTORLARA BUTON VE KONTAKTÖRLE YOL VERME Şekil - 1 Şekilde üç fazlı asenkron motora buton ve kontaktörle yol veren devre görülmektedir. Devrede start butonuna basıldığında K 1 kontaktörünün bobini normalde kapalı olan stop butonu ve start butonu üzerinden enerjilenir ve kontakları konum değiştirir. Bu arada start butonuna paralel bağlı olan K 1 kontaktörünün normalde açık kontağı kapanır ve start butonunu kilitler (mühürler). Bu durumda start butonundan elimizi çeksek dahi K1 kontaktörü kendi kontağından enerji almaya devam eder. Aynı anda K1 kontaktörünün güç kontakları da motora yol vermiş olur. Motoru durdurmak ise ancak stop butonuna basmakla mümkün olur. Stop butonuna basıldığı anda K 1 kontaktörünün enerjisi kesilecek ve kilitleme yapan kontağını bırakacaktır. Stop butonundan elimizi çektiğimizde kontaktör enerji alamadığından tekrar start butonuna basana dek enerjisiz kalacaktır. K1 kontaktörünün enerjisinin kesilmesiyle güç kontakları da açılır ve motorun enerjisini keserek motoru durdurur. Start butonuna paralel, stop butonuna da seri bağlanan butonlarla devre bir çok yerden kumanda edilebilir. Sayfa 1
KESİK ÇALIŞTIRMA Şekil - 2 Şekilde üç fazlı asenkron motoru kesik çalıştırma devresi görülmektedir. Devrenin çalışma prensibi çok basittir. Butona basıldığı sürece motor çalışır, butondan elimizi çektiğimizde ise motor durur. Start butonuna basıldığında, K1 kontaktörü enerjilenir ve açık olan kontaklarını kapatır. Motora bağlı olan güç kontakları motora enerji verir ve motor çalışır. Start butonundan elimizi çektiğimizde ise kontaktörün enerjisi kesilir. Dolayısıyla kontaktörün kapalı olan kontakları açılır ve buna bağlı olan motorun enerjisi kesilir ve durur. Sayfa 2
RÖLELİ KESİK ÇALIŞTIRMA Şekil - 3 Bu tip devrelerde iki türlü çalıştırma söz konusudur. Birincisi şekil 1 deki devre gibi start butonunu kilitleyerek sürekli çalışma, ikincisi ise şekil 2 deki devre gibi start butonuna basıldığı sürece çalışmadır. Birinci durumda start butonuna basıldığında K 1 kontaktörü kesik çalıştırma (jog) butonunun normalde kapalı kontağı üzerinden enerjilenir ve kontağıyla start butonunu mühürler. İkinci çalışma şeklinde ise, kesik çalıştırma butonuna basıldığında butonun kontakları konum değiştirir. Kesik çalıştırma butonunun normalde kapalı (NC) kontağı açılarak, start butonunu ve kontaktör kontağını devre dışı bırakır. Normalde açık (NO) kontağı ise direkt olarak K 1 kontaktörünü enerjilendirir. Tüm bu anlatımlarda K1 kontaktörü enerjili durumdayken güç kontaklarını çekeceğinden motoru çalıştırır. Sayfa 3
PAKO ŞALTER İLE ÜÇ FAZLI MOTORLARIN DEVİR YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRME Şekil - 4 Bilindiği gibi üç fazlı asenkron motorların devir yönünü değiştirmek için iki fazının yerini değiştirmek yeterlidir. Bu işlem için özel olarak paket (Pako) şalterler üretilmiştir. Pako şalterin İLERİ - 0 GERİ konumları bulunur. Şalter ileri konumuna alındığında, kontaklar direkt olarak motora yol verir. Motoru ters yönde çevirmek için, şalter önce 0 konumuna alınarak durdurulur. Şalter geri konumuna alındığında kontaklar iki fazın yerini değiştirecek şekilde kapanır ve motor ters yönde dönmeye başlar. Paket şalterlerin üzerinde, şalteri hangi ucunun motorun hangi klemensine bağlanacağı yazılıdır. Sayfa 4
BUTON KİLİTLEMELİ DEVİR YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRME Şekil 5 Bir kumanda devresi ile motora ileri geri yol verirken, hem ileri hem geri butonuna birlikte basılması güç devrelerinde fazların çakışmasına, buda sigortaların atmasına yol açar. Bu sakıncayı ortadan kaldırmak için kilitleme devreleri kurulur. Bunlardan birincisi jog butonları yardımıyla kilitlemedir. Şekilden de takip edildiğinde ileri butonuna basıldığında T fazı geri butonunun ve KG kontaktörünün kapalı kontakları üzerinden Kİ kontaktörünü enerjilendirir. Kİ kontaktörünün açık kontağı ileri butonunu mühürler ve Kİ güç kontaklarını kapatarak motora yol verir. Bu durumda iken geri butonuna basıldığında, geri butonunun kapalı kontağı açılarak Kİ kontaktörünün enerjisi kesilir ve açık kontağı kapanarak Ki kontaktörünün kapalı kontağı üzerinden KG kontaktörünü enerjilendirir. KG kontaktörünün açık kontağı geri butonunu mühürler ve KG güç kontakları motorun iki fazının yerini değiştirerek motora yol verir ve ters yönde çalışmasını sağlar. Sayfa - 5
ELEKTRİKSEL KİLİTLEMELİ DEVİR YÖNÜNÜ DEĞİŞTİRME Şekil - 6 Elektriksel kilitlemeli devir yönü değiştirme devresinde jog butonları yerine kontaktörün kapalı kontakları emniyet amaçlı kullanılır. İleri butonuna basıldığında Kİ kontaktörü enerjilenir ve açık kontağıyla ileri butonunu mühürler. Kİ kontaktörünün güç kontakları motora yol verir. Bu durumdayken geri butonuna basılsa dahi KG ye seri bağlı olan Kİ kapalı konağı KG yi enerjilemez. Motoru ters yönde döndürmek için önce stop butonuyla motor durdurulur ve geri butonuna basılarak KG kontaktörü enerjilendirilir. KG kontaktörünün güç kontakları motor fazlarının ikisinin yerini değiştirerek motora yol verir. Bu durumda da Kİ kontaktörüne seri bağlı olan KG kapalı kontağı ileri butonuna basılsa dahi Kİ kontaktörünün enerjilenmesine izin vermez. Uygulamada en sık kullanılan ileri geri yol verme devresidir. Örneğin ileri geri butonları yerine limit anahtarı kullanılırsa bir yol üzerinde ileri geri hareket eden bir makinenin kontrolü bu devreyle otomatik olarak sağlanabilir. Sayfa 6
START BUTONUNA BASILDIKTAN SONRA ZAMAN AYARINA BAĞLI OLARAK ÇALIŞAN DEVRE Şekil 7 Motorun zamana bağımlı çalışması istenilen yerlerde zaman röleleri kullanılır. Zaman röleleri bobinleri enerjilendikten sonra, ayarlanan süre sonunda kontaklarının konumlarını değiştirir. Şekil 7 deki devrede start butonuna basıldığında, K1 rölesi ve TR1 zaman rölesi enerjilenir. Bu anda K1 in açık kontağı start butonunu mühürler. Enerjilenen TR1 zaman rölesi ayarlanan süre sonunda kontaklarını değiştirir ve K2 kontaktörünü enerjilendirir. K2 nin güç kontakları motora yol verir ve motor stop butonuna basıncaya kadar çalışmaya devam eder. Stop butonuna batıktan sonra devre ilk konumuna döner. Sayfa 7
START BUTONUNA BASILDIKTAN SONRA ZAMAN AYARINA BAĞLI OLARAK DURAN DEVRE Şekil 8 Şekil 8 deki devrede ise şekil 7 nin tersine start butonuna basıldığında motor hemen çalışır, ayarlanan süre sonunda durur. Bunun için zaman rölesinin normalde kapalı kontağı kullanılır. Start butonuna basıldığında K1 kontaktörü TR1 in kapalı kontağı üzerinden enerjilenir. K1 açık kontağıyla start butonunu mühürler ve güç kontaklarıyla motora yol vererek motoru çalıştırır. Bu anda K1 kontağı üzerinden Enerjilenen zaman rölesinin de süresi işlemeye başlar. Ayarlanan süre sonuna gelindiğinde TR1 in kontakları konum değiştireceğinden, K1 e seri bağlı olan kapalı kontağını açar ve kontaktörün enerjisini keserek motorun durmasını sağlar. Devrenin herhangi bir zamanda durdurulması için, devreye stop butonu konulur. Sayfa 8
OTOMATİK YILDIZ ÜÇGEN (Y/ ) YOL VERME DEVRESİ Şekil 9 Asenkron motorlar kalkış anında normalinden 3-4 kat fazla akım çektiklerinden, 5 KW tan büyük güçlü motorlar, önce yıldız bağlı olarak çalıştırılır, devrini aldıktan sonra üçgen olarak çalıştırılırlar. Bu olayı otomatik olarak sağlayan devre şekil 9 da görülmektedir. Şekildeki devrede start butonuna basıldığında, K1 ve KMY (yıldız bağlantı kontaktörü) ile TR1 zaman rölesi çalışmaya başlar. Yaklaşık 2-4 sn sonra, TR1 normalde kapalı gecikmeli açılan kontağını açar, gecikmeli kapanan kontağını ise kapatır. Bu da devreden takip edileceği gibi KMY nin devreden çıkıp, KMU nun devreye girmesini sağlar. Güç devresini takip ettiğimizde KMY nin güç kontaklarının motor klemensinde yıldız bağlantı, KMU nun güç kontaklarının da üçgen bağlantı oluşturduğu görülür. Devre üçgen çalışmaya geçtikten sonra KMU kendi açık kontağıyla TR1 in gecikmeli kapanan kontağını mühürler ve motor stop butonuna basılana kadar üçgen çalışmaya devam eder. Sayfa 9
ÖRNEK PROBLEM ÇÖZÜMÜ: ÖRNEK: Bir adet start butonu ve bir adet stop butonuyla (üç motora birden tek yerden kumanda eden), üç adet motora otomatik yıldız - üçgen yol veren devreyi tasarlayınız. Kumanda ve güç devresini çiziniz. Şekil 10 : Kumanda devresi Şekil 11 : Güç devresi Bu problemin çözümü için üç adet otomatik yıldız-üçgen yol verme devresi kullanılmıştır. Start butonuna basıldığı anda tüm devreler çalışacak şekilde bağlantı yapılmıştır. Sayfa 10
ELEKTRİK MAKİNELERİ VE KUMANDA DERSİ ÖDEVİ ENO 203 Konular: Üç fazlı asenkron motorlara buton ve kontaktörle yol verme Sayfa 1 Kesik çalıştırma Sayfa 2 Röleli kesik çalıştırma Sayfa 3 Pako şalter ile üç fazlı motorların devir yönünü değiştirme Sayfa 4 Buton kilitlemeli devir yönünü değiştirme Sayfa 5 Elektriksel kilitlemeli devir yönünü değiştirme Sayfa 6 Start butonuna basıldıktan sonra zaman ayarına bağlı olarak çalışan devre Sayfa 7 Start butonuna basıldıktan sonra zaman ayarına bağlı olarak duran devre Sayfa 8 Otomatik yıldız üçgen yol verme devresi Sayfa 9 Örnek problem çözümü : Üç motora aynı noktadan yıldız üçgen yol verme devresi Sayfa 10 S. Eren Corga 45394089934 Endüstriyel Otomasyon