EKVATORAL KOORDİNAT SİSTEMİ_devam http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapter5.htm http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapter4.htm
Gök küresinde bulunan önemli yıldızların ekvatoral koordinatları (, ) tayin edilmiş ve katalog adı verilen kitaplarda toplanmıştır. Bu kataloglar genellikle belli bir tarihe göre koordinatları verirler. Örneğin, 1900, 1950 veya 2000 yılı gibi. Bu tarihe epok denir. Güneş sistemine ait cisimlerin koordinatları ise her yıl için hazırlanan ve almanak adı verilen kitaplarda günlük olarak verilmektedir.
Rektasansyon ve deklinasyonun zamana bağlı değişimi ilk olarak presesyon sebebi ile meydana gelir. Presesyon etkisi ilkbahar noktasının zaman içinde yavaşça batıya doğru kaymasına sebep olur. Böylece bir yıldızın rektasansyonu ve deklinasyonu her yüzyılda bir ~1.4 civarında değişir veya her 20 yılda bir yıldızın rektasansyonunda ~1 m artış olur. Ekliptik ve Ay ın yörünge düzlemine göre Dünya nın ekseninin eğimini azaltmak için Dünya nın ekvatoral bölgesinde Güneş ve Ay ın gravitasyonel çekimlerinden dolayıdır. Hızla dönen bir topacın yavaşça yalpalaması gibi 26 000 yıllık bir peryotla dönme ekseninin yavaşça yalpalaması ile Güneş ve Ay ın gravitasyonel çekimlerine Dünya cevap verir.
Başka bir deyişle presesyon, Ay ve Güneş in çekim etkilerinin, tam bir küre olmaması sebebi ile Dünya nın merkezinde yoğunlaşmaması sonucu, Dünya nın dönme ekseninin kendi etrafında her 26 000 yılda bir tur atması olayıdır. Yani Dünya, yalpalamaktadır. http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapt16.htm http://en.wikipedia.org/wiki/axial_precession_(astronomy)
http://slideplayer.com/slide/3777265/
Bu hareket ilk olarak Hipparchus tarafından M.Ö. 100 yılında kaydedilmiştir. Eski Babil gözlemleriyle kendi gözlemleri arasındaki farkları not ederek bu sonuca ulaşmıştır. M.Ö. 3000 yılında ilkbahar ekinoksu Aries takım yıldızında idi ve kuzey kutup noktasına en yakın parlak yıldız Draco takım yıldızındaki Thuban idi. M.Ö. 1000 yılında ilkbahar ekinoksu Pisces takım yıldızına kaydı ve kuzey kutup noktasına en yakın parlak yıldız Küçük Ayı takım yıldızının kepçesindeki Kochab yıldızı idi. Şimdi Polaris yıldızı kuzey kutup noktasına yakındır ve ilkbahar ekinoksu, Pisces ile Aquarius arasındaki sınıra yakındır (M.S. 2600 yılında Aquarius ta olacaktır). M.S. 10 000 yılında Cygnus un kuyruğundaki parlak yıldız Deneb, kutup yıldızı olacaktır. Lyra takım yıldızındaki Vega M.S. 14 000 yılında Deneb yıldızı ile yer değiştirecektir.
Dünya ve Ay ın yörüngelerinin çember şeklinde olmaması sonucu noktasının etkilenmesine nütasyon denir. Dünya nın dönme ekseni kendi etrafında her 26 000 yılda bir tur atarken gök kutbunun 18.6 yıllık periyotla küçük bir salınım yapmasıdır. http://astronomy.starrynight.com/media-gallery/detail/166/1386
Ayrıca, gök cisimlerinin kendine özgü hareketleri vardır. Bir yıldızın bir yılda yaptığı açısal yer değiştirmesine öz hareket denir. Bu hareketler gök cisimlerinin konumlarını zamana bağlı olarak değiştirmelerine sebep olur. Bu değişimler, yıllar boyu yapılan gözlemlerle fark edilebilen küçük miktarlarda meydana gelirler. 10.3 http://csep10.phys.utk.edu/astr162/lect/motion/proper.html
Bir yıldızın Dünya nın hareketinden dolayı gerçek yerinden farklı bir yerde görülmesine aberasyon denir.
Bir gök cisminin görünen yeri ile gerçek yeri arasında da atmosferimizden kaynaklanan sebeplerle farklar vardır (refraksiyon). http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapt11.htm Tüm bu etkiler, kataloglar yardımı ile, çok hassas bir şekilde hesaplanarak gök cisimlerinin gerçek konumları çok duyarlı bir şekilde elde edilir. Bir gök cismini gözlemek istediğimiz zaman, teleskobumuzun kullandığı koordinatları hesaplamamız gerekir. Bazı teleskoplar yükseklik ve azimutu kullanırken bazıları deklinasyon ve saat açısını kullanırlar. Teleskobun ayar skalasından bir cismin belli bir zaman için hesaplanmış koordinatlarını ayarlarsak teleskop cisme yönlendirilmiş olur.
SİRKOMPOLAR YILDIZLAR Deklinasyon paralelleri ufkun üstünde bulunan ve buna göre doğup batmayan yıldızlara Sirkompolar yıldızlar denir. Sirkompolar yıldız kutup etrafında daire çizen anlamındadır. Sirkompolar yıldız gözlemcinin yerine bağlıdır. = 45 http://www.uwgb.edu/dutchs/astronnotes/findingway.htm
Şekilde deklinasyon paralelleri tümü ile ufkun üzerinde olan ve buna göre de hiç batmayan X ve Y sirkompolar yıldızları gösterilmiştir. Bir yıldızın batmaması için gerekli olan koşul, PN>PM olmalı, yani kutup uzaklığı (PM = 90 - ) enlemden (PN = ) küçük olmalı veya başka bir ifade ile deklinasyon enlem tamamından (90 - ) büyük olmalıdır. Ya da + > 90 olmalı
Bir yıldızda batma olayının mümkün olabilmesi için < 90 olmalıdır. Buna doğma-batma koşulu da denilebilir. Aynı enlemlerde < 0 olan yıldızlar için görülme süresi 12 saatten küçük olacaktır. Güney enlemlerde durum bunun tersi olur. Bu koşulu gerçeklemeyen yıldızlar da yukarıda bahsedildiği gibi batmayan ya da doğmayan yıldızlardır. Tam gök ekvatorunda ( = 0 ) bulunan yıldızların her enlemde görülme süresi 12 saattir. Yer ekvatorunda ( = 0 ) bulunan gözlemciler için bütün yıldızların Yer ekvatorunda görülme süresi 12 saattir. Kuzey enlemlerde bulunan ülkelerde > 0 olan yıldızlar için görülme süresi 12 saatten büyüktür.
Dünya nın kutuplarında ( = 90 ) gök küresinin yarısı batmayan yarısı da doğmayan yıldızlar olarak kendini gösterirler. Güneysel sirkompolar yıldızlar aynı biçimde göz önüne alınabilir. Y yıldızı gözlemcinin meridyeni üzerinde L de olduğu zaman üst geçişte denir. Yıldız M ye vardığı zaman da alt geçişte denir. Üst geçişte iken yıldızın zenit uzaklığı ZL = PL PZ = (90 - ) (90 - ) = dır. Alt geçişte iken yıldızın zenit uzaklığı ZM = ZP+PM = (90 - ) + (90 - ) = 180 ( + ) dir. = ise yıldızın üst geçişi zenit noktasında meydana gelir. > iseyıldızın üst geçişi P ile Z arasında olur.
Y yıldızının üst geçiş ve alt geçişteki yüksekliklerini şöyle hesaplayabiliriz: Üst geçişteki yükseklik a üst = LS = LR + RS = + (90 - ) = 90 + Alt geçişteki yükseklik a alt = MN = MT NT = (90 - ) = + 90
GÜNEY YARIM KÜRESİ İÇİN ŞEKİL
Bu şekilde, gözlemcinin zeniti bundan önceki şekillerdeki gibi yerleştirilir. Bu halde gök ufku şekildeki gibi olur. Güney yarım küresinde Q güney kutbu ufkun üzerindedir. O halde eğer (QS) gözlemcinin güneysel enlemini gösteriyorsa QZ = 90 - dir. Şimdi asal düşey daire ZQS olup ufku S güney noktasında keser. Buna göre N noktası şekilde yerine konabilir. Gök ekvatoru ile ufuk birbirlerini W batı ve E doğu noktalarında keserler.
Deklinasyonu güneysel olan bir X yıldızını göz önüne alalım. Dünya nın dönmesinden dolayı bu yıldız gök ekvatoruna paralel ve gök ekvatoru ile Q güney kutbu arasında bulunan LXM küçük dairesini çizecektir. Yıldız L de en büyük yüksekliğine erişecektir. O halde bu noktada gözlemcinin meridyeni olan QZRNP yarım dairesi üzerinde bulunur. Dünya nın dönmesinin bir sonucu olarak, yıldız gözlemcinin meridyeninden batıya doğru hareket edecektir. Eğer, yıldızın deklinasyonu ise, XD =, QX = 90 - kutup uzaklığıdır. QS =, QZ = 90 -, XC = a, ZX = z zenit uzaklığıdır.
Güney yarım kürede göğün kuzey kutbu altta, güney kutbu da güney doğrultusunda ve üstte bulunur. Demek ki güney ülkelerinde güney kutbu onların güney doğrultusunu gösterir. http://www.physics.csbsju.edu/astro/cs/cs.16.html
EKLİPTİK KOORDİNAT SİSTEMİ Ekliptik koordinat sistemi diğer koordinat sistemlerine göre daha az sıklıkta kullanılır. Fakat güneş panellerini Güneş e yönlendirmeleri gereken Yer yörüngeli uydulardan planlanan gözlemler için çok elverişlidir. Bu sistemde, bir gök cisminin yeri asal büyük daire olarak alınan ekliptikle referans noktası olarak seçilen ilkbahar noktasına göre tayin edilebilir.
Bir gök cisminin ekliptiğe olan açısal uzaklığına bu cismin ekliptik enlemi denir ve ile gösterilir. Bir gök cisminin ekliptik enlemi ekliptikten itibaren ölçülür. -90 +90 değerleri arasında değişir. Bir gök cismi ekliptik üzerinde ise ekliptik enlemi sıfır, ekliptiğin kuzeyinde ise pozitif, güneyinde ise negatiftir. Bir yıldızın ekliptik enlemi, Güneş in kaynağa yaklaşabileceği en yakın noktayı işaret eder.
Yıldız ve ekliptiğin kutup noktaları KK' nün belirlediği düzlemle gök küresinin arakesiti olan büyük dairenin ekliptiği kestiği noktanın ilkbahar noktasına olan açısal uzaklığına bu cismin ekliptik boylamı denir ve ile gösterilir. Bir gök cisminin ekliptik boylamı ekliptik üzerinde dan itibaren Güneş in yıllık hareketi yönünde yani doğuya doğru ölçülür. 0 360 arasındadır. Bir yıldızın ekliptik boylamı Güneş in en yakın noktadaki tarihini (ay ve gün) işaret eder.
Bir gök cisminin ve ile tanımlanan koordinatlarına o cismin ekliptik koordinatları denir. Güneş yıllık görünen hareketini ekliptik düzleminde yaptığından Güneş in ekliptik enlemi = 0 dır. Güneş 21 Mart, 21 Haziran, 22 Eylül ve 21 Aralık ta, sırası ile,, U, ve V noktalarında bulunur. Bu tarihlerde Güneş in ekliptik boylamı, sırası ile, 0, 90, 180 ve 270 dir. Ekliptik koordinatlar gözlem yerine bağlı değildir. Zamana bağlılıkları ise Güneş sistemi dışındaki cisimler için değişmez, Güneş sistemi içindeki cisimler için değişir.
http://star-www.st-and.ac.uk/~fv/webnotes/chapter9.htm