OSTEOPOROZ ve EGZERSİZ PROF.DR. GÜL BALTACI H.Ü.Sağlık Bilimleri Fakültesi Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Bölümü
İÇERİK Osteoporoz nedir? Osteoporoz gelişimi için risk faktörleri nelerdir? Fiziksel aktivite osteoporozu nasıl etkiler? Osteoporoz riskinin azaltılmasında egzersizin rolü nedir? Örnek egzersiz programı Öneriler
Normal Osteoporotik Ağır Osteoporotik
Osteoporoz Nedir? Azalmış kemik kütlesi ve kemik dokusundaki mikroyapıda bozulma ve kırılganlık artışıyla sonlanan sistemik bir iskelet hastalığıdır. NIH Consensus Development Panel on Osteoporosis. JAMA, 2001
Osteoporoz-Epidemiyoloji Sık görülür dünyada 200 milyon kadın 1 50 yaşın üzerinde % 15 (en az bir bölgede) 60-70 yaş grubundaki kadınlarda 1/3 oranında 80 yaş üzerindeki kadınlar 2/3 oranında 50 yaş üstündeki kadınların %20-25 inde bir veya daha fazla vertebral kırık görülür 2 ABD: %25 Avustralya: %20 Batı Avrupa: %19 Danimarka: %21 İskandinavya: %26 1. International Osteoporosis Foundation 2. Melton LJ 3rd et al. Spine 1997
Osteoporoz insidansı dünyada hızlı olarak artmaktadır Organizasyonlar arasındaki iletişim ile iyi tedavi stratejileri oluşturulmaya çalışılmaktadır Chan, KM, Anderson M, Lau EM. Exercise interventions: defusing the world s osteoporosis time bomb. Bulletin of the World Health Organization 2003;81:827-830. Dreinhofer MD, Feron JM, Herrera A, et al. Orthopaedic surgeons and fragility fractures: a survey by the Bone and Joint Decade and the International Osteoporosis Foundation. The Journal of Bone and Joint Surgery. 2004;86:958-961.
İnsidans Kadın: Beyaz/Asya Hispanik Siyah Erken kemik kitle kaybı %52 %49 %35 Osteoporoz %20 %10 %5 Erkek: Beyaz/Asya Hispanik Siyah Erken kemik kitle kaybı %35 %23 % 19 Osteoporoz %7 %3 % 4 National Osteoporosis Foundation: Fast Facts. www.nof.org/osteoporosis/disease facts.htm
Osteoporoz özellikle 50 yaş üzerinde Asyalı kadın ve beyazlarda yaygındır Sağlıklı omurga Kifotik omurga 50 Menopozal Vazomotor semptomlar mevcut 55+ Postmenopozal Diğer kırıklardan çok vertebral kırık riski yüksek Osteoporoz Süreci 75+ Kifoz Kalça kırığı riskinde artış
OSTEOPOROZUN SONUÇLARI Yaşam kalitesi Kişinin fiziksel, psikolojik ve sosyal durumu ile sağlıkla ilgili yaşam kalitelerini olumsuz olarak etkilemektedir. Fonksiyon kaybı Kronik ağrı Sakatlık Morbidite ve Mortalite Kalça kırığından sonra kadınların %50 si eski sağlığına kavuşamıyor; Yıllık mortalitede %20 artış oluyor Ciddi ekonomik yük Amerikada bir kalça kırığının oluşturduğu ekonomik yük 40.000 $ dır
KEMİK KAYBI Yaşla ilgili kayıp yılda ortalama %0.5-1 dir. Yaşam boyu kemik kitlesinin Kadınlar %30-40 ını kaybederken Erkekler %20-30 unu kaybeder. Kadınlar erkeklere göre daha az kemik kütlesine sahiptir ve menopozu takiben beş yıl içinde hızlı bir şekilde kemik kaybederler (%0.5-3).
KEMİK DANSİTESİ 25-30 yaşta en yüksek 35 yaş sonrası her yıl %0,75-1 kemik kaybı Menopoz sonrası (5 yıl) bu kayıp her yıl %2-3 artar Fiziksel aktivite, yaşam şekli ve hormonal değişimlerden etkilenir
Yaş ve osteoporoz Farklı yaşlarda kadında kemik mineral yoğunluğunun dağılımı, ve osteoporoz prevalansı (mavi) Kanis et al. J Bone Miner Res 1994; 9:1137-41
Risk Faktörleri Kadın olmak İnce ve minyon yapı Normal ağırlığın çok altında olmak Menstrual periodların yokluğu 45 yaşından önce menopoza girme post-menopoz dönemi Steroid ve prednizon gibi ilaçları kullanma Erkeklerde düşük testosteron seviyesi İnaktif yaşam seviyesi Şırı alkol tüketme Kalsiyumdan düşük bir diyet almak Sigara Ailede osteoporoz hikayesi
Sekonder osteoporoz riski Ciddi kronik karaciğer ya da böbrek hastalığı Steroid (6 aydan fazla >7.5mg) alımı Malabsorpsiyon Romatoid artrit Sistemik inflamatuar hastalıklar Hipertiroidizm Primer hiperparatiroidizim Antiepileptik ilaç alımı
Osteoporoz, artmış kırık riski için iyi bir göstergedir 35 % vertebra kırıkları 30 25 20 15 10 5 0 2 x 1SD -5-4 -3-2 -1 0 Watts, ASBMR 2001 T skoru
50 yaşın üzerinde kadın olmak
POSTMENAPOZAL KADINLARDA ÖSTROJENDE AZALMA LİPOPROTEİN OKSİDASYONU (HDL VE LDL) LİPOPROTEİN METABOLİZMASINDA BOZULMA ATEROSKLEROZİS VE KARDİYOVASKÜLER HASTALIK RİSKİ
Postmenopozal Osteoporoz Kırık Bilek Vertebra Kalça
Kadında Yaşam Boyu Kırık Riski İnsidans/100 000 kişi-yıl 4000 3000 2000 1000 Kalça Vertebra El bileği 35 40 45 50 55 60 65 70 75 80 85 Cooper C and Melton LJ. Trends Endocrinol Metab 1992 3: 224-229
Kırık Niçin Önemli? Sırt ağrısı Deformite, kifoz, Boy kısalması Uyku bozuklukları Günlük aktivitede azalma, verimsizlik Solunum güçlüğü Anksiyete ve depresyon Kendine güven kaybı Yaşam kalitesinde azalma
Sayılar Osteoporotik kalça kırıklarının sayısı son 10 yılda 4 kez artmıştır 2040 a kadar yaşlı populasyonda 2 kat daha artmaya devam edecektir Chan, KM, Anderson M, Lau EM. Exercise interventions: defusing the world s osteoporosis time bomb. Bulletin of the World Health Organization 2003;81:827-830. Dreinhofer MD, Feron JM, Herrera A, et al. Orthopaedic surgeons and fragility fractures: a survey by the Bone and Joint Decade and the International Osteoporosis Foundation. The Journal of Bone and Joint Surgery. 2004;86:958-961. National Osteoporosis Foundation: Fast Facts. www.nof.org/osteoporosis/disease facts.htm.
Kırık
Kaza Kırık
Kırık Kaza Risk değerlendirmesi 10-yıl kırık riski
Kırık riskinin değerlendirmesi Kesin risk % 10 10-yıllık kırık riski %20 Risk faktörleri % 30 % 40 Yaş % 50 Kanis et al. Osteoporos Int 2005; 16:581-589
Kemik Mineral Yoğunluğu ve kırık oranı Siris et al. Arch Intern Med. 2004; 164:1108-1112
Tedavi Akut Kronik Başka kırık risklerinin azaltılması
Akut tedavi Cerrahi onarım ve/veya uygun ortopedik tedavi Ağrının azaltılması Fizyoterapi
YATAK İSTİRAHATİ Akut dönemde 2-7 gün istirahat Destek amaçlı yumuşak yastıklar kullanılabilir.
POZİSYONLAMALAR Ağrılı bölgeyi destekleyen Ağrıyı azaltan pozisyonlar kullanılır
Osteoporozda ne yapılmalı? 4 adım: Tanımlama Önleme Farmakolojik tedavi Takip ve rehabilitasyon
EN GÜZELİ KORUMAK
Riskin azaltılması Kalsiyum Gençler : 1,300 mg Yetişkinler : 1,000 1,200 mg Lifli yeşil gıdalar (kalsiyumun doğal kaynağı) Vitamin D (güneş ışığı) İyi diyet kaynakları: Karaciğer Balık yağı Vitamin D içerikli süt
Osteoporoz hakkında ne yapabiliriz? Düzenli dirençli ve ağırlık taşıma egzersizleri yapmak Kalsiyum ve vit D den zengin diyet Alkol tüketimini azalt Hergün en az 30 dk. eliniz ve yüzünüzün direk güneş ışığıyla temasını sağlamak Sigarayı bırak Kemik yoğunluk ölçüm testini unutma!
Osteoporozu nasıl önleyebilirim? Egzersiz Egzersizin tipi Fonksiyonel elektrik stimülasyonu Ayakta durma Yürüme İlaçlar Bifosfatlar, Paratiroidhormon
Osteoporozda egzersiz neden? Osteoporozda egzersiz neden? Aktif kalmak en güvenli yol AMAÇLARI: Kemik kaybını azaltarak, kemik kitlesini artırmak. Kas gücü ve kitlesini arttırmak. Denge ve koordinasyonu arttırmak. Fiziksel aktivite düzeyini artırmak ve esnekliği sağlamak. Kardiorepiratuar dayanıklılığı arttırmak. Eklem stabilitesini geliştirmek, postürün korunması ve deformitelerin engellenmesi. Ağrıyı azaltmak. Emosyonel stabiliteyi sağlayarak, kişinin kendine güvenini arttırmaktır.
Düzenli Egzersiz Osteoporoz Semptomlarını Azaltır mı? Fiziksel aktivite seviyesi Menopoz yaşı Osteoporoz semptomları Aktif kadınlarda osteoporoz semptomları daha hafiftir (endojen morfinler )
Osteoporoz süresince yapılan düzenli egzersizin hem ruhsal hem de fiziksel sağlık üzerinde olumlu etkileri vardır.
Egzersize başlamadan önce Doktora danışmalıdır. Kemik yoğunluğu ve fitnes değerlendirme testleri yapılmalıdır. Ne çeşit aktiviteler olduğu ve eğlenceli aktivitelerin seçilmesi hakkında bilgilendirme alınmalıdır.
Fiziksel aktivite ve Osteoporoz Kemikler kullanılmaya başlandığında: Daha güçlü ve Daha fazla yoğunluğa sahip olur Egzersiz eksikliğinde, yaşla birlikte kemiklerin zayıflığı eşlik eder Graviteye karşı kuvveti artıran, kuvvetlenmeyi sağlayan egzersizler kemik kitle ve kuvvetin korunmasına yardımcı olur
Osteoporozda Yapılan Egzersizin Yararları Kardiovasküler hastalık riskini azaltır Total ve intra-abdominal yağ artışını önler Dinlenme sistolik/diastolik kan basıncını düşürür Bazal metabolik hızı korur / artırır
Osteoporozda Yapılan Egzersizin Yararları Kas kuvveti / enduransını korur /artırır Kemik mineral dansitesini korur Eklem sertliğini azaltır Esnekliği artırır Ruhsal sağlığı korur
Menopoz sonrası egzersiz? Çok geç değil, Egzersiz kas kuvvetini artırır, dengeyi geliştirir ve düşmeden korur- dolayısıyla daha güçsüz olan kemiklerin direncini artırıp kuvvetlenmesini destekler.
Egzersizler Kemik kitlesini artırarak kırığı önler Kas gücünü,dayanılıklığı ve koordinasyonu artırarak düşmeyi engeller Eklem esnekliğini ve stabilitesini artırır Postürü koruyarak deformiteleri engeller Emosyonel stabiliteyi sağlayarak psikososyal güveni sağlar
Egzersiz Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunu geliştirme Grup tedavisi Sosyal fonksiyon
Egzersiz Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunun geliştirilmesi Düşmeler Kemik kitlesi Kırıklar Yaşam kalitesi
Tai Chi düşme riskini azaltır Quin et al. Arch Phys Med Rehabil. 2002; 83:1355-9 Wolff et al. J Am Geriatr Soc. 1996; 44:489-97
Egzersiz Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonunun geliştirilmesi düşmeler Kemik kitlesi Kırıklar Yaşam kalitesi
Düşük yoğunluklu- yüksek frekanslı mekanik uyarı (Vibratörler) ile postmenopozal kemik kaybının önlenmesi 70 postmenopozal kadın: 1yıllık prospektif, randomize, double-blind, ve placebo-kontrollü çalışma: <20dk ve düşük seviyeli vibrasyon (0.2g, 30 Hz) ayakta uygulanmış ve omurlar ve kalçada kemik kaybını engellemekte etkili olduğu bulunmuş Rubin et al: J Bone Miner Res. 2004; 19:343-351
Egzersiz Kasların kuvvetlendirilmesi Kas fonksiyonu gelişimi Düşmeler Kemik kitlesi Kırıklar Yaşam kalitesi
Doğru egzersiz şeklini seçme Değişen osteoporoz derecelerine göre ve kırık riskine göre bazı kuvvet eğitimi, aerobik ve esneklik egzersizleri uygun olmayabilir. Bunun için osteoporoz ile ilişkili problemler ve uygun egzersiz programından yararlanmak için FİZYOTERAPİSTe danışılmalıdır.
Egzersiz programı
Egzersiz tipleri Kemikleri destekleyen 2 egzersiz tipi Dirençli egzersizler Ağırlık kaldırma, sırt ekstansörleri Gün aşırı veya 3kez/hf Ağırlık taşıma egzersizleri Merdiven çıkma, jogging, aerobik seanslar 30dk/gün- 3kez/hf
Ağırlık taşıma-kuvvet egzersizleri 25-30 dk / 3 gün/hf Yeni başlayanlar: 0.5 kg kullanarak 8 tekrarlı 1 set. Orta düzey: 1 kg ağırlıkla 8 tekrarlı 1 set. İleri düzey: 2 kg ağırlıkla 8 tekrarlı 2 set.
Kuvvet eğitimi Serbest ağırlıklar Ağırlık makinaları Dirençli bantlar Su içi egzersizleri Bates A, Hansen N. The Principles and Properties of Water: Aquatic Exercise and Therapy. Philadelphia, PA: WB Saunders Co; 1996:21-28. Egzersizler sırtı germek, postürü geliştirmek ve kasları kuvvetlendirmek üzerine odaklanmalıdır
Ağırlık taşıma aerobik aktiviteleri Ayaklar üzerinde yapılan aerobik aktiviteleri içerir: Yürüme Dans etme Düşük yoğunlukta aerobik egzersizler Bahçe işleri Aynı zamanda kardiovasküler risk faktörlerini azaltarak kemik yoğunluğunun azalmasını engeller.
Esneklik egzersizleri Eklem mobilitesini artırmaya yarar Kas yaralanmalarını önler Eklemlerin rotasyon, bükülme, ve düzeltme işlerinin rahat yapılmasına yardım eder Göğüs ve omuz germe egzersizleri Kaslar ısındaıktan sonra yapılmalıdır. Hafif, yavaşça ve solunumu kullanarak yapılmalıdır Sırtı büken ve belde aşırı eğilmeye neden olan germelerden kaçınılmalıdır.
Esneklik Sağlığı ve bağımsızlığı artırmak için esnek olunmalıdır: Akıl Vücut Ev Yaşam şekli 30 sn tut / 1-3 tekrar / günde 3-5 kere
Ayakta postür düzeltme Baş Omuzlar Kalçalar duvara yaslanmış Topuklar duvardan 5-7.5 cm uzakta olacak şekilde dik dur Duvara karşı sırtı it Bel çukurluğunu düzelt
Yürüme postürü Yürüme bacakları ve kalbi kuvvetlendirir Uygun yürüme postürü için: Mümkün olduğu kadar sırt ve boyun düz olsun Abdominal kaslarınızı gergin tutun
Duvarda germe
Çene retraksiyonu
Göğüs germe
Omuz kuşağı sıkıştırma
Pelvik tilt
Sırt ve omuz germe
Sırt postür egzersizi
Otururken diz ekstansiyonu
Aşil germe
Üst sırt kaldırma
Omuz kuvvetlendirme
Oturma egzersizi
Osteoporozda Egzersiz Seçimi Bireysel Olmalıdır Kişinin genel sağlık durumuna Fiziksel uygunluk hedeflerine Fiziksel aktivite öyküsüne Kişisel tercihe uygun olarak düzenlenmelidir.
Kaçınılması gereken hareketler Sıçrama Koşma Bu aktiviteler sırt ve alt ekstremitelere kompresyon bindirdiği için zayıf kemiklerde kırığa neden olabilir.
Dikkat! Oturmadan yatar pozisyonuna geçme
Öksürme veya hapşırma: vertebral kırıklar
Hızlı, kontrolsüz ve ani hareketlerden kaçınılmalıdır Abdominal kaslara kuvvet eğitimi- Mekik Kürek çekme egzersizi Golf, Tennis, Bowling Bazı yoga pozisyonları.
Öneriler AMERICAN PHYSICAL THERAPY ASSOCIATION, 2002
Yaşam şekli davranışları Egzersiz & beslenme 30 dk/hf egzersiz (2.5 km yürüme ya da dans) Doğru gıdalar ve Kalsiyum ve vit D Su içmek Alkollü içeceklerden kaçınılmalı
Osteoporoz önlenmesinde Beslenme daha etkindir. Egzersiz daha etkindir
Yaşam şekli davranışları Güvenli davranışlar Aşağı doğru bisiklet sürme Yavaş hareket/ hızlı hrk kaçın Azalmış kuvvet ve endurans Ne yapabiliriz Dengeyi artır Gerekli ise yardımcı aletleri sor Aktif kal
Yaşam şekli davranışları Mental Aktivite Odaklaşma ve hafıza Demans Ne yapabiliriz: Satranç, kağıt ve tavla gibi aktiviteler Öneri için doktor ile konuş
Yaşam şekli davranışları Denge için görme aktiviteleri. Zemini hissetmek. Egzersiz ve kuvvet eğitimi Uygun ayakkabı Denge Başdönmesi yapan ilaçlar hakkında doktor ile konuşmalı
Evde düşmeye neden olan zararlılar Aydınlanmayı artır Merdiven çıkarken tutunarak çık Dikkat: Kordon Eşikler Evcil hayvanlar Halı-paspas Islak zemin Kaygan zemin
Evde düşmeye neden olan zararlılar Küvet veya tuvalet yanında barlar Kalkan klozet oturağı Duş ya da küvet sandalyesi Duşun esnek zemini Duş içinde kaymayı önleyen plastik zemin
Sokakta düşmeye neden olan zararlılar Kaygan zemin Kalabalık ortamlar Taş ve bozuk yollar Yürünemeyen ara sokaklar
Yardımcı aletler Koltuk değneği Baston Yürüteçler Barlar Özel adım sopaları Rahat oturma yerleri Kalça koruyucuları
Rehabilitasyon sonrası Eşlik eden spinal kord yaralanmasından sonra hastaneden taburcu edilir edilmez ikincil risklerin oluşumunu engellemek için egzersize devam Kırıklardan sonra egzersizin yararları hakkında eğitim verilmeli ve egzersiz reçetesi ile bir program verilmeli
Bazı cevaplar.yakında Egzersizin en iyi yeri ve en iyi tipini belirlemeye çalışacağız. İkincil riskleri azaltmak için düzenli egzersizlerin nasıl olması gerektiğini belirleyeceğiz