I Prof. Dr. Billur YALTI Marmara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Vergi Hukuku Anabilim Dal VERGİ YÜKÜMLÜSÜNÜN HAKLARI
II Yay n No : 1675 Hukuk Dizisi : 751 1. Bas Eylül 2006 - STANBUL ISBN 975-295 - 568-1 Copyright Bu kitab n bu bas s n n Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi Bask -Cilt Kapak Tasar m : Beta Bas m A.fi. :Kahraman Ofset Ba c lar/ stanbul (0-212) 629 00 01 : Gülgonca Çarp k Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
Çocuklu umuz için Sema Öztüzün B çaker e, Gençli imiz için Özden Sözalan a ve Olgunlu umuz için Sibel nceo lu na... Beni zenginlefltirdiler, yi ki varlar... III
V ÖNSÖZ Bu kitap bir sürecin sonucu: Geçmifli 1999 y l na kadar dayan yor. O tarihlerde Acaba nsan Haklar Avrupa Mahkemesi vergi yükümlüsünün haklar n nas l okuyor sorusu ile bafllayan süreç, çeflitli konularda yazd m makalelerle devam etmiflti. Bu makalelerin yaz m nda sevgili kürsü arkadafl m, dostum Prof. Dr. Nihal Saban n katk s tart fl lmaz. Ama onun bir talebi her zaman oldu: Yaz lan bu makalelerin bir kitaba dönüfltürülmesi. Yüreklendirme Nihal den geldi, bana makaleleri güncellemek, daha önce yazmad m alanlarda boflluklar doldurmak kald. Deste i için teflekkürler... Kitab olufltururken, dostlar m, Fakültemizin Anayasa Hukuku ö retim üyesi Doç. Dr. Sibel nceo lu ve Kamu Hukuku ö retim üyesi Prof. Dr. Osman Do ru hep destek oldu. Onlar n derin insan haklar hukuku bilgisinden yararlanabildi im ve dostluklar n yaflayabildi im için kendimi her zaman ayr cal kl kabul ediyorum. Bütün sorular m sab rla cevaplad lar, Sibel baz bölümleri okuma zahmetine de katland. Katk lar için teflekkürler... Kitap yaz l rken, sevgili meslektafl m, kürsü arkadafl m Ar. Gör. Selçuk Özgenç bütün enerjisi ile acaba bir talebim olur mu diye hep yan mda durdu. Sonra kitab n düzeltmelerini üstlendi, yay m ve kapak tasar m ile ilgilendi. Bana ay rd zaman için, e er bu bir tür zaman çalmak de ilse, minnettar m. Bu yolu benimle paylaflt, ama en önemlisi sorular yla rehberlik ederek cevaplar mda akademik hikâyemi berraklaflt rd 1 için teflekkürler... Bu kitap sürecinde ve bütün meslek hayat m boyunca ne zaman Fakülte kütüphanesine insem gösterdikleri ilgi, güler yüz ve emek için kütüphanemizin sevgili kurucusu uzman Bilge Gökçe Tezel e, uzmanlar Nurdane nan ve Serpil Y ld r m a teflekkürler... Bu çal flman n yay nlanmas na gösterdi i ilgi ve destek için Beta Yay nevi Yönetim Kurulu Baflkan Seyhan Satar a, dizgisini gerçeklefltirip düzeltmelerini yapan Veysel Coflkun a ve di er tüm yay nevi çal flanlar na teflekkürler.... Haydarpafla, 7 A ustos 2006 Her türlü elefltiri ve katk için, billuryalti@ttnet.net.tr 1 URSULA K. LE GUIN, Marifetler, Metis Yay nlar, stanbul, 2006, s.7-16.
VII Ç NDEK LER Önsöz çindekiler K saltmalar...v...vii...xiii Girifl Küresel Süreçlerde Yükümlü Haklar I- Kavram: Vergi Yükümlüsünün Haklar...1 II- çerik: Küresel Süreçlerde nsan Haklar n n Vergi Hukukuna zdüflümleri...3 1. Afla dan Küreselleflmede Ortak Payda: Yükümlü Haklar...3 2. Piyasa Yönelimli Kurallar n Öteki si: nsan Haklar...6 3. nsan Haklar n n Kayna : HAS, Mekan : HAM...7 III- Plan...8 Bölüm 1 Çat flma Normu: Anayasa, 90/5 I- Normlar Hiyerarflisine Dair Anlam : Aç k Çat flma Normu...14 1. Düne Dair Bir Not: Görüfller...14 a. Teorisyenler...14 b. Yarg çlar...17 aa. Anayasa Mahkemesi...17 bb. Dan fltay...19 cc. Yarg tay...19 2. Yar na Dair Bir Not: Kültür Dönüflümü...20 II- Teorik Anlam : nsan Haklar Sözleflmelerinin Esas Al nmas...21 1. Kapsam: Temel Hak ve Özgürlüklere liflkin Milletleraras Andlaflmalar...21 2. Konu: Kanunun Ayn Konuda Anlaflmadan Farkl Hükümler çermesi...22
VIII a. Kanun...22 b. Farkl Hükümler çerme...23 3. Yetki: Uyuflmazl k Ç kmas Hali...24 4. Hukuki Sonuç: Milletleraras Andlaflma Hükümlerinin Esas Al nmas...25 a. Genel Kavramlar...25 aa. Ba lay c l k...25 bb. Do rudan Uygulama...26 cc. Do rudan Etki...26 b. Esas Al nma...27 III- Pratik Anlam : nsan Haklar Sözleflmelerinin Esas Al nmas...28 1. Anayasa Mahkemesi: Anayasall k Bloku ve HAS...28 2. Dan fltay/b M/Vergi Mahkemesi: Hukuka Uygunluk Bloku ve HAS...31 a. Dan fltay: Düzenleyici fllemlerin Hukuka Uygunluk Denetimi...33 b. Vergi Mahkemeleri: Vergilendirme fllemlerinin Hukuka Uygunluk Denetimi...36 3. Maliye Bakanl : Düzeltme Kurumu ve HAS...37 Bölüm 2 Mülkiyetin Korunmas n Talep Hakk I- Mülkiyetin Korunmas : Komisyon dan HAM a çtihad n Geliflimi...43 II- Mülkiyetin Korunmas : Kavram, Kural ve stisna...45 1. Kural: Mallar Bar flç l Kullanma Hakk, stisna: Mallardan Yoksun B rakma ve Mallar Denetim Alt na Alma...45 2. Kavram: Korunan Mülkiyet: Mal Kavram n n Aç l m...47 III- Genel stisna: Vergilerin Ödenmesini Sa lama Yetkisinin Meflruiyet Temeli...50 1. Orant l l k: Adil Denge Testi...50 a. Test Standard : Amaç-Araç Orant s : Bireysel ve A r Yük Getirmeme...50 b. Test Uygulamalar...51 aa. Haciz Yetkisi: Gasus Dosier Davas...51 bb. Vergi adesi: Building Society Davas...53 cc. Vergi Muafiyeti: Stere Davas...56 dd. KDV stisnas : S.A. Dangeville Davas...56
IX ee. Veraset Vergisi: Jokela Davas...59 ff. Vergi adesinde Faiz: Eko-Elda Avee Davas...62 c. Test Sonuçlar : T kanma Noktas : Genifl Takdir Yetkisi Doktrini...62 2. Yasall k: Belirlilik Testi...64 a. Test Standard : Ulafl labilirlik ve Öngörülebilirlik...64 b. Test Uygulamalar...66 aa. Aleni Olma: Spacek, s.r.o Davas...66 bb. Geriye Yürüme: Building Society ve MA Davalar...68 IV- Özel stisna: Mallardan Yoksun B rakma Yetkisinin Meflruiyet Temeli...71 1. Test Standard : Kamu Yarar na ve Hukukun Arad Koflullara Uygunluk...71 2. Test Uygulamas : Hentrich Davas :...72 Bölüm 3 Adil Yarg lanma Hakk 3.1. Temel Kavramlar I- Yarg lamada Bir Adalet Standard : Adaletin Adil Da t m...80 II- Vergi Davalar nda Uygulanabilirli i: Vergi Asl -Vergi Cezas...82 1. Vergi Asl Davalar : Medeni Uyuflmazl k Olmay fl...83 a. Özerk Bir Kavram: Medeni Hak ve Yükümlülük...83 b. Kamu Hukukuna Dair Bir Kavram: Vergisel Yükümlülük...86 aa. Daralt c Yorum...86 aaa. Ferrazzini Davas Öncesi...86 bbb. Ferrazzini Davas Sonras...87 bb. Tarihsel Yorum...89 cc. Geniflletici Yorum...91 aaa. Vergilendirme Yetkisinin S n r : Çekirdek Hak: Mülkiyet Hakk...91 bbb. Vergi Ödevinin Temeli: Çekirdek Kavram: Demokrasi...94 2. Vergi Cezas Davalar : Suç snad Oluflu...96 a. Özerk Bir Kavram: Suç snad...96 b. Ceza Hukukuna Dair Bir Kavram: Vergi Suçu-Cezas : Bendenoun Davas...98 3. Vergi Asl -Vergi Cezas Birleflik Davalar: Georgiou Davas...101 4. Vergi Asl - Vergi Cezas Ayr m n n Hakkaniyetsiz Oluflu...103
X III- Koruma Alan na Girifl: Vergi Hukukunda snad...103 1. Özerk Bir Kavram: snad...103 2. Vergi Hukukunda snad...106 a. Vergi Cezas n n Kesilmesi: Bendenoun Davas...106 b. Vergi ncelemesinin Bafllamas...107 aa. Hozee Davas...107 bb. J.B. Davas...109 cc. King Davas...111 c. Arama Yap lmas : Funke Davas...112 3. Vergi Hukukunda snad: Adli Kollu a Yak n Bir Faaliyet: Mali Soruflturma...112 3.2. çerik: Haklar Bloku I- Mahkemeye Ulaflma Hakk...114 1. Kavram: Örgütlenmede Adalet...114 2. Uygulama...115 a. Mahkemeye Etkin Baflvuru Olana : dari Baflvuru: Janosevic Davas...115 b. Tam Yetkili Yarg Yeri: Veeber Davas...119 c. Yarg Harçlar : Teltronic Davas...120 II- Makul Sürede Yarg lanmay Talep Hakk...120 1. Kavram: Afl r Usul Gecikmesine Karfl Koruma...120 2. Makul Süre Testi...122 a. Test Standard : Karmafl kl k ve Taraflar n Tutumlar...122 b. Test Uygulamas : Hozee Davas...123 III- Silahlar n Eflitli i/çeliflmeli Yarg lama Talep Hakk...124 1. Üst Kavram Türev Kavram...124 a. Üst: Silahlar n Eflitli i: Yarg lamada Taraf Eflitli i...124 b. Türev: Çeliflmeli Yarg lama: Delil ve Bilgiye Ulaflma...125 2. Uygulama...125 a. Dava Dosyas na Ulaflma Olana n n Bulunmas : Bendenoun Davas...125 b. Karfl Görüfl Bildirme Olana n n Bulunmas : J.J. Davas...127 c. Hükmün Taraflar n Tart flabildi i Belgelere Dayand r lmas : Miailhe (No.2) Davas...128 IV- Yarg lama Usulüne liflkin Di er Haklar...130 1. Aleni Yarg lanma Hakk...130 2. Delillere liflkin Haklar...132
XI a. Delil Sunma...132 b. Tan k Dinletme: Jokela Davas...132 3. San k Haklar...133 a. Adli Yard m Alma: Benham, Perks ve Beet Davalar...134 b. Tercüman Hizmeti Alma: Cuscani Davas...134 V- Suçlu Oldu u Kan tlan ncaya Kadar Masum Say lma Hakk...135 1. Kavram: Masumiyet Karinesi: Önyarg s z Yarg lama Yükümlülü ü...135 2. Uygulama...135 a. Suç ve Cezada Kiflisellik: A.P., M.P. and T.P. Davas...135 b. Yasal Karinelerde Makullük: Janosevic Davas...136 c. crai Yetkilerde Makullük: Janosevic Davas...138 VI- Susma Hakk...139 1. Kavram: Bir Adil Yarg lanma Standard : Söze ve Belgeye Dayal Susma...139 2. Uygulama...141 a. Zorlama: Para ve Hapis Cezas Verilmesi...142 aa. Funke Davas...142 bb. J.B. Davas...143 b. Zorla Al nan fadelerin Kullan lamamas : Saunders Davas...144 c. Al nan Bilginin Suç Delili Niteli i Tafl mas : Allen Davas...146 3. Sonuç: Vergi daresinin Delil Toplama Yetkisinin Alt S n r...148 VII- Yarg Kararlar n n Uygulanmas n Talep Hakk...149 Bölüm 4 Suç ve Cezalara liflkin Haklar I- Kanuni Ceza Hakk : Nullum Crimen, Nulla Poena Sine Lege...155 1. Suçta ve Cezada Yasall k: Belirlilik Testi...155 2. Suçta ve Cezada Geçmifle Yürümezlik: Öngörülebilirlik Testi: Veeber (no 2) Davas...157 II- Yarg lamada veya Cezada Teklik Hakk : Çifte Yarg veya Ceza Yasa : Non Bis n dem...159 Bölüm 5 Özel Yaflam Hakk ve Seyahat Özgürlü ü I- Özel Yaflama Sayg Hakk...166 1. Kural: Özel Yaflama Sayg, stisna: Ekonomik Refah n Sa lanmas -Suçun Önlenmesi: Mali Araflt rmalar...166
XII 2. Mali Araflt rmalar n Meflruiyet Temeli: Hukukilik-Demokratik Toplumda Gereklilik...167 a. Test Standard...167 b. Test Uygulamalar...168 aa. Telefon Dinleme: Huvig Davas...168 bb. Konutta Arama: Funke Davas...169 cc. Avukat Bürosunda Arama: Petri Salinen Davas...170 dd. Bilgi Toplama...171 aaa. Bilgi Toplama: X v. Belgium Davas...171 bbb. Bilgiyi Kamuya Aç klama: Wypych Davas...172 II- Seyahat Özgürlü ü...175 1. Kural: Dolafl m Özgürlü ü, stisna: Kamu Düzeninin Sa lanmas : Yurt D fl na Ç k fl Yasa...175 2. Yurt D fl na Ç k fl Yasa n n Meflruiyet Temeli: Hukukilik-Demokratik Toplumda Gereklilik...177 a. Test Standard...177 b. Test Uygulamas : Riener Davas : Orant l l k...177 Bölüm 6 Ayr mc l a U ramama Hakk I- Ayr m Yapma Yasa : Hak ve Özgürlüklerin Bütünleyici Parças...184 II- Ayr m Yapmama Standard : Benzer Durumlara Farkl Muamelede Meflruiyet: Hakl Neden Testi...185 1. Test Standard : Meflru Amaç ve Orant l k...185 2. Test Uygulamalar...186 a. Erke e Karfl Ayr mc l k: Schmidt Davas...186 b. Mukim Olmayanlara Karfl Ayr mc l k: Darby Davas...187 c. Evli Olmayan Babaya Karfl Ayr mc l k: PM Davas...188 Ekler Ek 1: nsan Haklar Avrupa Mahkemesi Yarg lama Usulüne liflkin Temel Bilgiler...191 Ek 2: nsan Haklar Avrupa Mahkemesi ne Baflvurmak steyen Kiflilere Rehberlik için Notlar...194 Ek 3: Sözleflme nin 34. Maddesine Göre Baflvuru Formunu Dolduracak Kiflilere Aç klay c Notlar...199 Ek 4: Baflvuru Formu...205 Kaynakça...213
XIII KISALTMALAR A D : Amme daresi Dergisi AMKD : Anayasa Mahkemesi Kararlar Dergisi AÜHFD : Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi AÜSBFD : Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi AY : Anayasa AYM : Anayasa Mahkemesi BKK : Bakanlar Kurulu Karar Bkz. : Bak n z BM : Birleflmifl Milletler C. : Cilt çev. : Çeviren D. : Daire D.D. : Dan fltay Dergisi Der. : Derleyen D BK : Dan fltay çtihad Birlefltirme Karar D DDGK : Dan fltay dari Dava Daireleri Genel Kurulu dp, dpn. : dipnotu DVDDGK : Dan fltay Vergi Dava Daireleri Genel Kurulu E. : Esas ed. : editör, editor ETS : European Treaty Series GVK : Gelir Vergisi Kanunu HAK : nsan Haklar Avrupa Komisyonu HAM : nsan Haklar Avrupa Mahkemesi HAS : nsan Haklar Avrupa Sözleflmesi HAUM : nsan Haklar Araflt rma Ve uygulama Merkezi H D : dare Hukuku limleri Dergisi K. : Karar
XIV Karfl. : Karfl laflt r n z KDV : Katma De er Vergisi LYY : Lebib Yalk n Yay mlar m. : madde md. : madde No. : numara, number P. : Protokol para. : paragraf RG. : Resmi Gazete s. : sayfa S. : Say T. : Tarih TBB : Türkiye Barolar Birli i TBBD : Türkiye Barolar Birli i Dergisi TBMM : Türkiye Büyük Millet Meclisi v. : versus vd. : ve devam vol. : volume VUK : Vergi Usul Kanunu Yay. : Yay nlar