DOĞUM ÖNCESİ TANI VE GİRİŞİMSEL YÖNTEMLER Prof Dr Seyfettin Uludağ Cerrahpaşa a Tıp T p Fakültesi Kadın n Hastalıklar kları ve Doğum Anabilim Dalı
Genetik Biliminde Önemli Aşamalar 1866 Mendel Yasaları 1889 Nükleik asit 1900-1905Gen, 1905Gen, Genotip Fenotip kavramı 1953 DNA nın keşfi ( Watso- Crick ) 1956 46 kromozom (Tijo( Tijo- Levan) 1986 İnsan genom çalışması
Kromozom, Gen Zigot, sonrası 46 kromozomlu tek hücreh Mükkemmel organizma insanı oluşturuyor Kromozmlar da DNA sarmalı bulunur DNA Adenin, Timin, Guanin Sitozin 4 hafle yazılm lmış sarmal şifre!!! DNA 4 harfle yazılm lmış 50 bin proteini tarif eden GEN sarmalı!!
DNA, Gen, Genotip, Fenotip 4 Harfle yazılm lmış, şifre ( Genler ) DNA sarmalı Kromozomlarda saklanır, GENOTİP 4 Harfli bir alfabe ile insan vücüdunu oluşturan 50.000 proteinin sentezi oluşturulur, hücre h ve hücre grupları şekillendirilir... 4 harfli alfabe, 20 harfli ( Aminoasit ) bir klavyeyi yöneterek y insanı oluşturur... FENOTİP
İnsan Genom Çalışması İnsan Genom Çalışması 1986-Nisan 2003 Genlerimizin %99,9 benzer, fark %0,1 3 milyon gen farklılığı ığı belirlenmiş Gen sayısı 30.000 ( 75.000?) Genler ve fonksiyonlarının n %50 si belirsiz Fare genlerinin %99 u u insan ile ortak Solucan ile %43, sirke sineği i %61
İnsan Genomu İnsanlar arasında genetik özelliklere göre g ayrımc mcılık k yapmak yasaktır. Genetik testler ve bu alandaki araştırmalar rmalar ancak uygun bir genetik danış ışmanlığın n eşlie liğinde, inde, sağlık ile ilgili nedenlerle yapılabilir. İnsan genomuna müdahale m ancak koruyucu, tanı koyucu ya da tedavi ile ilgili nedenlerle kabul edilebilir. Genetik cinsiyete bağlı hastalıklar dışıd ışında cinsiyet tayini için i in genetik test yapılamaz. Avrupa Konseyi İnsan Hakları Ve Biyotıp Sözleşmesi (Strasbourg 1996)
KALITIMSAL ( GENETİK) HASTALIKLAR Kromozom Anomalilerine bağlı hastalıklar Gen hastalıklar kları Multifaktöryel hastalıklar
Gen hastalıkları Otozomal ( Dominant- Ressesif ) X e bağlı ( Dominant- Ressesif ) Mtokondriel Farklı genler ile ilgili Çok gen hastalıklar kları Gen + çevresel etkenler
Genel Kurallar Genetik Tanı Niçin Gerekli Çok sayıda hastalığı ığın kökenindekeninde az veya çok oranda genetik faktörler bulunur. Yeni doğanlar anların n yaklaşı şık k % 0.7 sinde dengesiz, fenotipi etkileyen bir kromozom anomalisi vardır. r. Genetik faktörler,yineleyen yen düşükler d ve infertilit ite nedenleri arasında önemli oranda yer tutar. Doğumsal anomalilerin ve mental geriliklerin etyolojisinde genetik faktörlerin oranı % 50-70 arasında değişmektedir. Anomali sayısı arttıkça anöploidi riski artar, bazı anomalilerde risk artışı daha fazladır.
Genetik bozukluk türü Bir ailede birden fazla bireyde tekrarlayarak görülür (Familyal Ailesel ) Ancak çoğu u kez daha önce ailede hiçbir bireyde görülmeyen bir bozukluk ilk kez bir yeni doğanda veya çocukta ortaya çıkabilir (Non familyal-ailesel olmayan)
Genetik bozukluk nasıl oluşur? Gen mutasyonları sonucu Fenotipi normal olmasına karşı şın n her kişi i en az 7-87 mutant gen taşı şımaktadır. Aynı mutant geni taşı şıyan anne ve babanın n her ikisinde birden bu mutasyonun çocukta buluşmas ması sonucu Otozomal Ressesif sesif hastalıklar Fenotipi ve genotipi normal kişilerin ilerin gametlerinde ya da döllenme anında nda oluşan yeni bir mutasyon sonucu (de novo ) X e bağlı geçiş gösteren hastalıklar Otozomal dominant hastalıklar
Genetik bozukluk nasıl oluşur? Kromozom anomalileri sonucu Fenotipi normal ancak dengeli bir kromozom taşı şıyıcısı bireylerden oluşan dengesiz gametler Dengeli troslok.. dengesiz genotip Fenotipi ve genotipi normal kişilerin ilerin gametlerinde ya da döllenme d anında nda oluşan dengesiz kromozom anomalileri ( de novo ) Trizomiler, Mozaisimz,Poliploidiler
Kromozom Anomalileri Sayısal anomaliler I-Monozomi, kromozom çiftinde bir tek kromozomun eksik oluşu II-Trizomi Trizomi, kromozom çiftinde 1 fazla kromozom olması III-Poliploidi Poliploidi, normalde 2n ( 2x 23 çift ) olan sayının n 3n yada daha fazla olması V-Mozaisizm, kromozom sayısının farklı dokularda,farklı olmasıdır Yapısal anomaliler Delesyon, İnversiyon,, Ring Translokasyon ( Dengeli-Dengesiz Dengesiz )
Fötal Karyotip; Trizomi 21
TRİPLOİDİ
Genetik danışma kimlere verilmelidir Kalıtsal hastalığı düşündürecek pozitif bulgu varlığı ığında -Ardışık k olarak 3 ve daha fazla düşük d k yapmış olanlara, -Akraba evliliklerinde;ülkemiz lkemiz inin bazı bölgelerinde % 20-25 25 -Daha önce anomalili çocuk doğurmu urmuş olanlara, -Ailede kalıtsal hastalıkl klı kişinin inin varlığı ığında, -Etnik kökene k kene göre g resesif hastalık k olasılığı ığının n artması, -Anne yaşı şının n 35, baba yaşı şının n 55 in üzerinde olması Gebelik esnasında nda saptanmış olan bulgular -Majör r veya minör r anomalilerin saptanması, -Ense kalınl nlığında artış ış, -Tarama testlerinin pozitif olması Bilinen yada kuşkulan kulanılan teratojenik etkene maruz kalma -Bilinçsiz ilaç kullanmak, -Gebe iken film çektirmek gibi,,
Genetik Tanı Amaçlı Yöntemler İmplantasyon Öncesi Yöntemler Polar Cisim Biopsi Blastomer Biopsi Blastokist Biopsi Annede Saptanabilen Fötal Hücrelerin Analizi Kanda Serviksde İnvaziv Yöntemler Çölosentez Koriyon villus biopsi Amniosentez Fötal kan örneklemesi
Tanı Amaçlı Girişimlerin imlerin Öncelik Sıralaması Koriyon Villus Biopsisi 12-14 14 Gh İkinci Trimestir Amniosentez 15-20Gh Fötal Kan Örneklemesi 22 Gh Sonrası
Prenatal Tanı Endikasyonları İleri Anne Yaşı > 35 Pozitif Tarama Testleri 11-14 14 NT kalınl nlığı İkinci trimestir tarama testi Gen Hastalığı Riski, Parental Taşı şıyıcılık Parental Kromozom Diziliş Kusurları, Translokasyon Hasta Çocuk Varlığı ( Trizomi...) USG de Anomali Saptanması Annenin Endişe e ve Kaygı Duyması
Girişim ve Gebelik Haftasına Göre Amniosentez <20 Fetal karyotip Metabolik hastalıklar Gen hastalıklar kları NTD tanısı?enfeksiyon >20 Enfeksiyon Rh izoimmünizasyon 3.tr Akciğer olgunluğu Tedavi için i in amniosentez Endikasyonlar CVS <14 Fetal karyotip Metabolik hastalıklar Gen hastalıklar kları Fötal Kan Örneklemesi >20 Fetal karyotip Enfeksiyon Kan gazları tayini Fötal trombositopeni
Amniosentez Uygulama Deneyimli hekimler Hasta bilgilendirilmeli!!! Detaylı Ultrasonografi Sterilizasyona uyulmalı Plasantadan kaçınılmal lmalı İğne USG ile izlenmeli İğne 20-22 22 G olmalı Mesane boş olmalı Lokal anestezi?? Miktar GH / 1 ml Kanlı sıvı! Maternal kontaminasyonu F-M M transfüzyon! Rh olgularda Anti-D Hasta uyarılmal lmalı Deneyimli labratuar
Amniosentez Tarihi Süreci 1880 İlk defa Polihidramnios drenajı içinin 1952 Bevis, Rh İzoim olgularında prognoz 1956 Fuchs Fetal sex tayini Barr Bady 1966 Steele-Breg A sıvıda s fetal karyotip 1970 Nadler Amniotik sıvıda enzim,galaktosemi 1970 Nadler, Elias Genetik tanı için in yöntemy 1972 Gluck fetal sürfaktan L/S, PG 1986 Evans fetal karyotip,, AFP tayini 1987 ACOG Antenatal tanı için in tavsiye
Amniosentez Komplikasyonları İşlem Esnasında Membran ayrış ışması Girişte başar arısızlık Multipl giriş Abortus riski 2 kat artar Plasentadan geçiş Genel Olarak %1 Fötal Kayıp Riski Amniotik sıvı içine ine kanama Plasenta yerleşimi!! İğne kalınl nlığı, Multipl giriş ile ilgilidir Abortus riski %14.3 artar Föto-Maternal Transfüzyon Tabor A ve ark: Lancet 1:1287 1992 zyon %1.8-7 İşlem sonrası MSAFP yükselen olgularda %14 abortus
CVS ( Koryon Villus Biopsi) Tarihçe Amniosentez 1880 de yapıld ldı 1970 li yıllarda genetik amaçlı yapılmaya başland landı CVS için i in 1981 yılına y kadar ön n denemeler Rodeck, servikal yoldan aspirasyon 1990 lı yıllardan sonra abdominal CVS
KORYON VİLLUSLARI
KORYON VİLLUS BİOPSİSİ
CVS Komplikasyonları İşlem esnasında nda Membran yırtılması Usg ve deneyim Föto maternal transfüzyon Vaginal Kanama Plasental mozaisizm %0,8-3 Fötal kayıp, IUGG Fötal kayıp p & Abortus Gh azaldıkça risk artar %1,3-5 Fötal ekstremite defektleri Gh azaldıkça a risk <10 200-1000/1 Normalde 10 000/1,8 Firth et al 1994
Kordosentez Fötal Kan Örneklemesi Tarihsel Süreci 1964 Freda- Adamson İnt Ut Transfüzyon 1974 Mahoney Hbg pati Tanısı 1979 Rodeck-Campbell Campbell,, fetal diagnos içinin 1983 Daffos ve ark FBS, Genetik ve Enf 1986 Nicolaides ve ark, fetal sağlık k için i in kan gazları tetkiki
FBS Endikasyonları Fetal Karyotip <20 GH Anomali saptanan olgularda Fetal karyotip gerektiren diğer durumlar Fetal hematolojik durumun saptanması Rh-İzoim zoim de tanı ve tedavi Fetal trombositopenide tanı ve tedavi Diğer kan hastalıklar klarının tanısında nda
KORDOSENTEZ, FETAL KAN ÖRNEKLEMESİ
Fötal Kan Örneklemesi (FBS) Komplikasyonları Fötal kayıp& Abortus Düşük risk k gr %1-2.7 Endikasyon riski belirler Anomali varlığı ığında % 7 Gelişme geriliğinde inde %10-14 Hidrops fetalisde % 25 Fötal enfeksiyonda %1.3 Kronik fetal hipoksi %31 Deneyim çok önemli Kardiosentez de %5,4 Geçici kanama % 42-55 Geçici bradikardi %3,2-12 U kordon hematomu Dekolman plasenter Enfeksiyon <% 1 Föto maternal transfüzyon!
SONUÇ 7.GH dan sonra AS yapılabilir <10 Fetal kayıp p riski artmış ıştır Doğal abortus beklentisi bu riske eklenir Hücre kültrüründe başar arısızlık k artar Talipes, Neonatal komplikasyonlar artar Amniosentez içinin 12 Gh dan sonra yapılmas lmasında Uzlaşma Mid Trimestir AS de Fötal kayıp p riski %1
SONUÇ 9.Gh dan sonra CVS yapılabilir 11.Gh dan önce Ekstremite anomalileri! Trans-servikal servikal yöntemi y uygulamak daha zor,tercih Trans-abdominal abdominal 12.GH dan sonra yapılmas lmasında Uzlaşma Pl mozaisizm! ikinci i bir girişim im sebebidir! Fötal kan örneklemesi 20-22 22 Gh sonrası gebelerde, tercih edilebilir