TÜRKİYE DE NEFROLOJİ, DİYALİZ VE TRANSPLANTASYON

TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ YAYINLARI PUBLISHED BY THE TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE DE NEFROLOJİ, DİYALİZ VE TRANSPLANTASYON REGISTRY OF THE NEPHROLOGY, DIALYSIS AND TRANSPLANTATION IN TURKEY REGISTRY 2013 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI VE TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ ORTAK RAPORU MINISTRY OF HEALTH AND TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY JOINT REPORT YAYINA HAZIRLAYANLAR / EDITORS Gültekin SÜLEYMANLAR Mehmet Rıza ALTIPARMAK Nurhan SEYAHİ Başkan / Chairman Genel Koordinatör / General Coordinator Üye / Member Sinan TRABULUS Üye / Member ISBN 978-605 - 62465-0 - 0 Ankara - 2014 24. Yıl 24 th Year

TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ YAYINLARI PUBLISHED BY THE TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI TÜRKİYE DE NEFROLOJİ, DİYALİZ VE TRANSPLANTASYON REGISTRY OF THE NEPHROLOGY, DIALYSIS AND TRANSPLANTATION IN TURKEY REGISTRY 2013 T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI VE TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ ORTAK RAPORU MINISTRY OF HEALTH AND TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY JOINT REPORT YAYINA HAZIRLAYANLAR / EDITORS Gültekin SÜLEYMANLAR Mehmet Rıza ALTIPARMAK Nurhan SEYAHİ Başkan / Chairman Genel Koordinatör / General Coordinator Üye / Member Sinan TRABULUS Üye / Member Ankara - 2014

TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ YAYINLARI PUBLISHED BY THE TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY Önemli Not / Important Note Bu kitabın bütün hakları Türk Nefroloji Derneği ne aittir. Makale ve bulgular kaynak gösterilmeden yeniden yayınlanamaz. All copyrights are reserved for Turkish Society of Nephrology. Articles and figures can not be published without reference. ISBN 978-605-62465-0-0 Dizgi ve Tasarım / Contents and Design: BAYT Bilimsel Arş. Basın Yayın Tanıtım Ltd. Şti. Ziya Gökalp Cad. 30/31, Kızılay Tel. 0312 431 3062 Baskı / Printing: Miki Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti. Matbaacılar Sitesi, 560 Sk. No. 27, Yanimahalle, Ankara Tel. 0312 395 2128 Baskı Tarihi / Printing date: Ekim / October 2014 ii National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

ÖNSÖZ / INTRODUCTION Türk Nefroloji Derneği (TND) Ulusal Kayıt ve İstatistik (Registry) faaliyetlerinin 24. yılını doldurmasının gururu ile hepinize sevgi ve saygılarımı sunarım. Bu süre içinde merkez temelli Ulusal Böbrek Kayıt Sistemi çalışmaları artan merkez ve hasta sayılarına rağmen, kesintisiz olarak bugüne değin sürdürülmüş ve her ulusal kongrede detaylı raporlar yayımlamıştır. Bu başarı öyküsünde TND Kayıt ve İstatistik Kurulunun büyük çabaları yanı sıra TND yönetimlerinin de konuya pozitif yaklaşımını ve verilerini derneğimizle paylaşan merkezlerin desteklerini çok önemsiyorum. Çabaları için değerli hocalarıma ve merkez sorumlularına şükranlarımı sunarım. 2007 yılından itibaren veriler elektronik ortamda toplanmaya başlanmış, 2008 yılından beri Avrupa daki renal replasman tedavi (RRT) merkezlerinde kullanılan temel ve genişletilmiş veri setleri, merkez temelli olarak ülkemizde de uygulamaya konulmuştur. Hasta temelli veri toplamaya yönelik elektronik alt yapı tamamlanmıştır. Ancak, günümüzde toplam sayısı 65.000 i aşan RRT hastalarından teknik, idari, etik ve ekonomik zorluklar nedeniyle elektronik ortamda bire bir hasta temelli veri toplama işlemi maalesef hayata geçirilememiştir. Son yıllarda Sağlık Bakanlığı nın idari ve tıbbi denetim amacıyla RRT hastalarına ait verileri hasta temelli olarak toplamaya başlaması, emek yoğun bir iş olan veri girişinin herhangi bir yasal zorunluluk olmaksızın tamamen gönüllülük esasına göre yürütüldüğü TND Registry çalışmalarına katılımı olumsuz etkilemiş ve anketlerin geri dönüş oranlarında hissedilir azalmaya neden olmuştur. Geçen yıl % 50 nin altına düşen anket geri dönüş oranı her türlü çaba ve girişime rağmen, bu yıl daha da azalmıştır. Bu olumsuz gelişme kayıt sisteminin geleceğini tehdit etmektedir. Sonuç olarak, pek çok merkezin verilerini çeşitli sebeplerle paylaşmaktan kaçındığı bir koşulda, çeyrek asırı bulan Kayıt Sistemi çalışmalarımızın yürütülmesi mümkün olmayacaktır. Bu konuda sadece dernek yönetim kurulunun ve Kayıt Sistemi Kurulunun çabaları yeterli olmayacaktır. Büyük emek gerektiren ve ekonomik yükü de beraberinde getiren bu çalışmalarla RRT gerektiren son dönem böbrek hastalığı (SDBH) hakkındaki ulusal gerçekler ve güncel görüntüler somut olarak ortaya koyulmaktadır. Ulusal Böbrek Kayıt Sistemi raporları, ülkemizde RRT gerektiren SDBH nın epidemiyolojik, demografik, klinik özellikleri ve tedavi yöntemlerinin durumu ile yıllar içinde bu parametrelerde yaşanan değişimlere ilişkin özgün bilgi kaynağı konumundadır. SDBH nın kontrolü ve tedavisine ilişkin ulusal stratejilerin belirlenmesinde başvurulan en önemli bilgi kaynaklarının başında gelmektedir. Registry raporunun güvenilir bir kaynak olma özelliğini korumak amacıyla bu yıl da Sağlık Bakanlığı ile işbirliği sürdürülmüş ve DYOP veri National Renal Registry System has been successfully run for the past 24 years in spite of the increasing number of patients and facilities. The detailed reports are released in National Congresses every year. I feel obligated to give credits to the positive attitudes of the TSN executive committees and the support of the dialysis and/or transplantation centers which share us all their data as Board of Renal Registry and Statistics. I would like to thank to the representatives of dialysis and/or transplantation centers. This long-term cooperation has constituted the basis of this success. Web-based data collection has been carried out for seven years. The basic and extended data sets used in ERA-EDTA in Europe have been adopted in our registry since 2008. The electronic infrastructure of patient based data collection is completed. But, patient based data collection in electronic environment has not started due to technical, administrative, ethical and economic difficulties about collecting data from patients whose number has reached 65.000 today. Recently, a dramatic decrease in survey responses has been experienced. Especially, some negative attitudes we encountered in the course of data collection, insensitivity and indifference of some centers have affected our team spirit quite negatively. Many centers have been reluctant to share data for various reasons. This situation threatens the national registry system. So, the maintenance of Registry activities will become increasingly difficult in the near future. This issue can not be solved by the efforts of the Board of Renal Registry and Statistics. National Renal Registry System, which requires great work with considerable economic expenditure, help us define the national facts and figures about chronic kidney disease requiring the Renal Replacement Therapies (RRT). The annual registry reports on the National Renal Registry System constitute a unique source of information about the demographic, epidemiological, clinical and treatment characteristics of end stage kidney disease. This system comes first when consulting to an information source to determine the national strategies and approaches to control and treat kidney diseases. I would also like to state one characteristic of this year s National Renal Registry System that is different from the previous years. We collaborated with the Ministry of Health and cumulative data support has been taken from Dialysis Registry of Ministry of Health in order to keep the accuracy and the reliability of the Registry report. Apart from this, the data from the relevant industries were used. As known, our registry data related to RRT is also included in USRDS and ERA-EDTA Registry reports over past 10 years. This enables us to compare our data with the data from the USA and European countries. Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu iii

kaynağından kümülatif veri desteği alınmıştır. Bunun dışında veri doğrulanması ve tutarlılığı açısından ilgili endüstrinin verilerinden de yararlanılmıştır. Bilindiği gibi, RRT ne ilişkin verilerimiz 10 yıl aşkın süredir USRDS ve ERA-EDTA Registry raporlarında da yer almaktadır. Böylece, ülkemizdeki RRT sonuçlarının ABD ve Avrupa ülkeleri ile karşılaştırılması mümkün olmaktadır. Kayıt ve İstatistik (Registry) Kurulunun 24 yılı aşkın süredir yürüttüğü faaliyetlerin TND nin hem ulusal, hem de uluslararası ölçekte marka değeri olan bir dernek haline gelmesine ciddi katkısı olmuştur. Yazıma son verirken TND Ulusal Kayıt Sisteminin bugünkü kurumsal kimliğe ulaşmasındaki değerli vizyon ve çabaları nedeniyle Prof. Dr. Ekrem Erek ve Prof. Dr. Kamil Serdengeçti ye TND yönetimi adına şükranlarımı sunarım. Uzun süredir Ulusal Böbrek Kayıt Sisteminin mutfağında birlikte çalıştığımız değerli arkadaşlarım Prof. Dr. Mehmet Rıza Altıparmak a, Prof. Dr. Nurhan Seyahi ye ve diğer kurul üyelerine, Ulusal Kayıt Sistemi çalışmalarına sağladığı destek ve katkılar için TND Genel Sekreteri Prof. Dr. Kenan Ateş e, Yönetim Kurulunun değerli üyelerine, kendi veri tabanlarından yararlanma fırsatı tanıyan Sağlık Bakanlığı yetkililerine, Kayıt Sisteminin elektronik alt yapısını oluşturan ve merkezlerden verileri toplayan Pleksus şirketi elemanlarına ve verilerini bizlerle paylaşma nezaketini gösteren merkez sorumlularına sonsuz şükran ve teşekkürlerimi sunarım. Saygılarımla, The activities carried out by National Renal Registry Board for more than 24 years has seriously contributed TSN to become an association with brand equity in both national and international scale. Finally, I express my gratitude to Prof. Ekrem Erek, and Prof. Kamil Serdengeçti for establishing a corporate identity in National Renal Registry System. I present my thanks to Prof. Mehmet Rıza Altıparmak, Prof. Nurhan Seyahi and other Board members with whom we have been working for a long time; to TSN secretary general, Prof. Kenan Ateş for his great support to National Renal Registry System; to the Ministry of Health officials who shared their databases; the Pleksus Company staff who collected data from the relevant centers and analyzed the data; and the representatives of dialysis and/or transplantation centers who delicately shared their data with us. Best Regards, Prof. Dr. Gultekin SULEYMANLAR President of Turkish Society of Nephrology Prof. Dr. Gültekin SÜLEYMANLAR Türk Nefroloji Derneği Başkanı iv National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

TÜRK NEFROLOJİ DERNEĞİ REGISTRY KURULU TURKISH SOCIETY OF NEPHROLOGY REGISTRY COMMITTEE Başkan: Chairman Registry Kurulu Üyeleri: Members of the Registry Committee: Prof. Dr. Gültekin SÜLEYMANLAR Akdeniz Üniversitesi Tıp Fakültesi Prof. Dr. Mehmet Rıza ALTIPARMAK İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Prof. Dr. Nurhan SEYAHİ İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Prof. Dr. Aykut SİFİL Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Doç. Dr. Sinan TRABULUS İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Yrd. Doç. Dr. İsmail KOÇYİĞİT Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi T.C. SAĞLIK BAKANLIĞI / MINISTRY OF HEALTH Uzm. Dr. Arif KAPUAĞASI, Dr. Murat ÖZTÜRK, Dr. Pınar GÜNEŞER YAVAŞ, Özlem SAVCI, Zehra UZUNDURUKAN, Savaş ÇAMÖZ Pediatrik Nefroloji Koordinatörü / Coordinator for Pediatric Nephrology: Prof. Dr. Ali DÜZOVA, Çocuk Nefroloji Derneği Yönetim Kurulu Üyesi / Board Member of Pediatric Nephrology Society Veri Toplama ve Yönetimi / Data Collection and Management: Aylin GÖKDUMAN, Burcu TOSUN, PLEKSUS Bilişim Teknolojileri Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu v

KISALTMALAR / ABBREVIATIONS APD BTx ESA HD HT mnb PD RRT SAPD SDBY TND Aletli periton diyalizi Böbrek transplantasyonu Eritropoezi stimüle edici ajan Hemodiyaliz Hipertansiyon Milyon nüfus başına Periton diyalizi Renal replasman tedavisi Sürekli ayaktan periton diyalizi Son dönem böbrek yetmezliği Türk Nefroloji Derneği APD CAPD CV ESA ESRD HD HT KTx PD pmp RRT TSN Automatic peritoneal dialysis Continuous ambulatory peritoneal dialysis Cardiovascular Erythropoiesis stimulating agent End stage renal disease Hemodialysis Hypertension Kidney transplantation Peritoneal dialysis Per million population Renal replacement therapy Turkish Society of Nephrology vi National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

İÇİNDEKİLER / CONTENTS Sayfa /Page Türkiye de Renal Replasman Tedavisi: Genel Bilgiler / Renal Replacement Therapy in Turkey: General Considerations...... 1 Hemodiyaliz / Hemodialysis... 3 Periton Diyalizi / Peritoneal Dialysis. 20 Böbrek Transplantasyonu / Kidney Transplantation.. 31 Pediatrik Hemodiyaliz / Pediatric Hemodialysis.. 40 Pediatrik Periton Diyalizi / Pediatric Peritoneal Dialysis... 48 Pediatrik Böbrek Transplantasyonu / Pediatric Kidney Transplantation.... 56 24 Yıllık Registry den Rakamlar / Figures from Registry of 24 Years. 62 Diyaliz ve Transplantasyonda Türkiye den ve Dünya dan Genel Bilgiler / General Information about Dialysis and Transplantation from Turkey and World... 69 Kayıt Sistemine Katılan Merkezler / Centers Participating to the Registry... 76 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu vii

TÜRKİYE'DE RENAL REPLASMAN TEDAVİSİ (RRT): GENEL BİLGİLER RENAL REPLACEMENT THERAPY (RRT) IN TURKEY: GENERAL CONSIDERATIONS Genel İnsidans General Incidence TABLO 1. 2013 yılı içinde ilk kez RRT ne başlanan hastaların (çocuk hastalar dahil) uygulanan RRT tipine göre dağılımı. TABLE 1. Distribution of incident RRT patients (including pediatric patients) according to RRT type in 2013. Hemodiyaliz / Hemodialysis 8757 82.60 Periton diyalizi / Peritoneal dialysis 1150 10.85 Transplantasyon / Transplantation * 694 6.55 Toplam / Total 10601 100.00 * Preemptif Tx / Preemptive Tx Genel insidans / General incidence = 138 mnb / ppm Genel Prevalans General Prevalence TABLO 2. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD/PD programında veya fonksiyone greftle izlenmekte olan tüm hastaların (çocuk hastalar dahil) RRT tipine göre dağılımı. TABLE 2. Distribution of chronic HD/PD patients or patients followed with functioning graft (including pediatric patients) according to RRT type as of the end of 2013. Hemodiyaliz / Hemodialysis 52675 78.96 Periton diyalizi / Peritoneal dialysis 4537 6.80 Transplantasyon / Transplantation 9499 14.24 Toplam / Total 66711 100.00 Genel prevalans / General prevalence = 870 mnb / ppm 9 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 1

TABLO 3. 2013 yılı sonu itibarıyla RRT (HD/PD/BTx) uygulanan merkez sayıları. TABLE 3. Number of RRT centers (HD/PD/KTx) as of the end of 2013. Hemodiyaliz / Hemodialysis 847 Periton diyalizi / Peritoneal dialysis 146 Transplantasyon / Transplantation 61 Toplam / Total 1054 n TABLO 4. 2013 yılı sonu itibarıyla HD cihaz sayıları. TABLE 4. Number of HD machines as of the end of 2013. Sağlık Bakanlığı / Ministry of Health 4746 29.70 Üniversite / University 1133 7.09 Özel / Private 10100 63.21 Toplam / Total 15979 100.00 Değerlendirme / Discussion 2013 yılında Türkiye de renal replasman tedavisi (RRT) gerektiren son dönem kronik böbrek yetmezliği (SDBY) nokta prevalansı milyon nüfus başına 870 olarak saptanmıştır (bu sayıya çocuk hastalar dahildir). 2013 yılında Türkiye de RRT gerektiren SDBY insidansı 138 olarak hesaplanmıştır (bu sayıya çocuk hastalar dahildir). Yeni transplant yapılan hastalardan yalnızca preemptif olanlar hesaba dahil edilmiştir. Son iki yıl içinde insidansta bir azalma olduğu dikkati çekmektedir. İki yıldır insidans ve prevalans rakamları hesaplanırken Sağlık Bakanlığı tarafından toplanılan veriler kullanılmaktadır. Daha önceki yıllarda Türk Nefroloji Derneği nin topladığı veriler kullanılmaktaydı. Veri toplama yöntemleri arasındaki değişiklik insidans rakamlarında son iki yılda dikkat çeken değişimin önemli bir nedeni olabilir. For the year 2013, the point prevalence of end stage renal disease (ESRD) needing renal replacement therapy (RRT) is found as 870 in Turkey (including pediatric patients). For the year 2013, the incidence of ESRD needing RRT is found as 138 in Turkey (including pediatric patients). From new transplanted cases only the preemptive ones are included. There is a remarkable reduction in incidence in the last two years. During this period incidence and prevalence calculations were done using data collected by the Ministry of Health. However in previous years, data collected by Turkish Society of Nephrology was used. The changes in data collection methods in the last two years can be a major cause of this noticeable change in incidence numbers. 2 10 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

HEMODİYALİZ HEMODIALYSIS Hemodiyaliz İnsidansı Incidence of Hemodialysis TABLO 1. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak HD'e başlanıp kronik HD programına alınan hastaların HD tipine göre dağılımı. TABLE 1. Distribution of incident chronic HD patients according to HD type in 2013. Merkezde standart HD / Standard HD in center 8608 98.29 Evde HD / Home HD 4 0.05 Hemodiyafiltrasyon / Hemodiafiltration 140 1.60 Hemofiltrasyon / Hemofiltration 4 0.05 Tipi belli değil / Unknown type 1 0.01 Toplam / Total 8757 100.00 TABLO 2. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak HD'e başlanıp kronik HD programına alınan hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 2. Age and gender distribution of incident chronic HD patients in 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 66 0.75 57 0.65 123 1.40 20-44 739 8.44 413 4.72 1152 13.16 45-64 2208 25.21 1389 15.86 3597 41.07 65-74 1192 13.61 1038 11.85 2230 25.47 75 852 9.73 803 9.17 1655 18.90 Toplam / Total 5057 57.75 3700 42.25 8757 100.00 TABLO 3. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak HD'e başlanıp kronik HD programına alınan diyabetik nefropatili hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı (252 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 3. Age and gender distribution of incident chronic HD patients with diabetic nephropathy in 2013 (According to the data obtained from 252 centers). Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 1 0.04 0 0.00 1 0.04 20-44 152 6.52 106 4.55 258 11.06 45-64 556 23.84 401 17.20 957 41.04 65-74 415 17.80 367 15.74 782 33.53 75 179 7.68 155 6.65 334 14.32 Toplam / Total 1303 55.87 1029 44.13 2332 100.00 11 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 3

TABLO 4. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak HD'e başlanıp kronik HD programına alınan hastaların altta yatan etyolojik nedenlere göre dağılımı. TABLE 4. Distribution of incident chronic HD patients according to etiology in 2013. Diabetes mellitus / Diabetes mellitus 36.45 Tip 1 DM / Type 1 DM 4.74 Tip 2 DM / Type 2 DM 31.71 Hipertansiyon / Hypertension * 28.59 Glomerülonefrit / Glomerulonephritis 6.53 Polikistik böbrek hastalıkları / Polycystic kidney diseases 2.64 Amiloidoz / Amyloidosis 1.55 Tübülointerstisyel nefrit / Tubulointerstitial nephritis 1.16 Renal vasküler hastalık / Renal vascular disease 1.07 Diğer / Other 8.46 Etyoloji bilinmeyen / Unknown etiology 13.55 Toplam / Total 100.00 * Hipertansiyonun primer değil, kronik böbrek yetmezliğine bağlı oluşan sekonder hipertansiyon olduğuna dair kuvvetli şüpheler vardır. * There are strong suspects that hypertension mentioned here is not primary but secondary which has occured due to chronic renal failure. % Hemodiyaliz Hastalarında Diyaliz Öncesi Dönem Predialytic Period of Hemodialysis Patients TABLO 5. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarının diyaliz öncesi dönemde düzenli takip, nefrolog takibi ve eğitim alma durumlarına göre dağılımı. TABLE 5. Distribution of incident chronic HD patients according to training, regular follow- up and follow- up by nephrologist during predialytic period in 2013. Düzenli takip yapılanlar / Regular follow- up 3687 70.20 Düzenli takip yapılmayanlar / No regular follow- up 1565 29.80 Nefrolog takibinde olanlar / Follow- up by nephrologist 3655 72.05 Nefrolog takibinde olmayanlar / No follow- up by nephrologist 1418 27.95 Eğitim alanlar / Training 2952 63.98 Eğitim almayanlar / No training 1662 36.02 12 4 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

TABLO 6. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarının hemodiyalize başlangıç durumlarına göre dağılımı. TABLE 6. Distribution of incident chronic HD patients according to their initial approach of RRT in 2013. Acil / Urgent 3059 35.57 Programlı / Scheduled 5541 64.43 Toplam / Total 8600 100.00 TABLO 7. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarından hemodiyalize acil olarak başlanan hastaların başlangıç endikasyonlarına göre dağılımı. TABLE 7. Distribution of incident chronic HD patients who have urgently started hemodialysis, according to indications in 2013. Hipervolemi, akciğer ödemi / Hypervolemia, pulmonary edema 1795 48.32 Hiperkalemi / Hyperkalemia 410 11.03 Tedaviye dirençli hipertansiyon / Resistant hypertension 340 9.15 İnatçı bulantı- kusma, iştahsızlık / Nausea- vomiting, anorexia 331 8.91 Kontrolsüz asidoz / Uncontrolled acidosis 215 5.79 Üremik ensefalopati / Uremic encephalopathy 147 3.96 Üremiye bağlı kanama diyatezi / Hemorrhagic diathesis 75 2.02 Perikardit / Pericarditis 46 1.24 Diğer / Other 356 9.58 Toplam / Total 3715 100.00 TABLO 8. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarının başlangıç sırasında eşlik eden / komorbid durumlara göre dağılımı. TABLE 8. Distribution of incident chronic HD patients according to concomitant / comorbid conditions in 2013. Diabetes mellitus / Diabetes mellitus 2282 33.86 İskemik kalp hastalığı / Ischemic heart disease 1790 26.56 Konjestif kalp yetersizliği / Congestive heart failure 856 12.70 Periferik damar hastalığı / Peripheral vascular disease 403 5.98 Kronik akciğer hastalığı / Chronic pulmonary disease 290 4.30 Malignite / Malignancy 284 4.21 Serebrovasküler hastalık / Cerebrovascular disease 240 3.56 Kronik karaciğer hastalığı / Chronic liver disease 86 1.28 Diğer / Other 508 7.54 Toplam / Total 6739 100.00 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 5 13

TABLO 9. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarının diyalize başlangıç sırasındaki laboratuvar bulgularına göre dağılımı. TABLE 9. Distribution of incident chronic HD patients according to the initial laboratory data in 2013. % % % % <4.0 mg/dl 4.0-5.9 mg/dl 6.0-9.9 mg/dl 10.0 mg/dl Toplam Total Serum kreatinin / Serum creatinine 17.83 37.86 37.79 6.52 7437 <3.5 gr/dl 3.5-3.9 gr/dl 4.0-4.4 gr/dl 4.5 gr/dl Serum albümin / Serum albumin 44.35 36.22 16.17 3.26 7397 <3.5 mmol/l 3.5-5.4 mmol/l 5.5-7.4 mmol/l 7.5 mmol/l Serum potasyum / Serum potassium 7.74 79.47 12.27 0.52 7297 <8.5 mg/dl 8.5-9.9 mg/dl 10.0-11.9 mg/dl 12.0 mg/dl Serum kalsiyum / Serum calcium 54.26 42.70 2.71 0.33 7351 <3.5 mg/dl 3.5-5.4 mg/dl 5.5-7.4 mg/dl 7.5 mg/dl Serum fosfor / Serum phosphorus 19.27 54.24 21.53 4.96 7483 <8.0 gr/dl 8.0-9.9 gr/dl 10.0-11.9 gr/dl 12.0 gr/dl Hemoglobin / Hemoglobin 13.81 50.09 30.33 4.77 7482 Hemodiyaliz Prevalansı Prevalence of Hemodialysis TABLO 10. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD programında izlemde olan hastaların HD tipine göre dağılımı. TABLE 10. Distribution of prevalent HD patients according to HD type as of the end of 2013. Merkezde standart HD / Standard HD in center 51146 97.10 Evde HD / Home HD 181 0.34 Hemodiyafiltrasyon / Hemodiafiltration 1275 2.42 Hemofiltrasyon / Hemofiltration 5 0.01 Tipi belli değil / Unknown type 68 0.13 Toplam / Total 52675 100.00 14 6 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

TABLO 11. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD programında izlemde olan hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 11. Age and gender distribution of prevalent chronic HD patients as of the end of 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 240 0.46 220 0.42 460 0.88 20-44 5006 9.50 3314 6.29 8320 15.79 45-64 13251 25.16 9174 17.42 22425 42.57 65-74 6716 12.75 6077 11.54 12793 24.29 75 4316 8.19 4361 8.28 8677 16.47 Toplam / Total 29529 56.06 23146 43.94 52675 100.00 TABLO 12. 2013 yılı sonu itibarıyla evde HD programında izlemde olan hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 12. Age and gender distribution of prevalent home HD patients as of the end of 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 0 0.00 3 1.66 3 1.66 20-44 58 32.04 29 16.02 87 48.06 45-64 58 32.04 23 12.71 81 44.75 65-74 4 2.21 3 1.66 7 3.87 75 2 1.11 1 0.55 3 1.66 Toplam / Total 122 67.40 59 32.60 181 100.00 TABLO 13. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD programında izlemde olan hastaların etyolojik nedenlere göre dağılımı. TABLE 13. Distribution of prevalent chronic HD patients according to etiology as of the end of 2013. % Diabetes mellitus / Diabetes mellitus 33.83 Tip 1 DM / Type 1 DM 4.51 Tip 2 DM / Type 2 DM 29.32 Hipertansiyon / Hypertension * 28.47 Glomerülonefrit / Glomerulonephritis 7.37 Polikistik böbrek hastalıkları / Polycystic kidney diseases 4.41 Amiloidoz / Amyloidosis 1.91 Tübülointerstisyel nefrit / Tubulointerstitial nephritis 1.58 Renal vasküler hastalık / Renal vascular disease 0.92 Diğer / Other 7.39 Etyoloji bilinmeyen / Unknown etiology 14.12 Toplam / Total 100.00 * Hipertansiyonun primer değil, kronik böbrek yetmezliğine bağlı oluşan sekonder hipertansiyon olduğuna dair kuvvetli şüpheler vardır. * There are strong suspects that hypertension mentioned here is not primary but secondary which has occured due to chronic renal failure. 15 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 7

TABLO 14. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD programında izlemde olan hastaların diyaliz süresine göre dağılımı. TABLE 14. Distribution of prevalent chronic HD patients according to duration of dialysis as of the end of 2013. 0-5 yıl / years 34951 66.35 6-10 yıl / years 11474 21.78 11-15 yıl / years 4228 8.03 16-20 yıl / years 1416 2.69 >20 yıl / years 606 1.15 Toplam / Total 52675 100.00 Hemodiyalizde Ölümler Mortality in Hemodialysis TABLO 15. Kronik HD programında izlenmekte olan hastalardan 2013 yılında ölenlerin yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 15. Age and gender distribution of chronic HD patients died in 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 13 0.16 13 0.16 26 0.32 20-44 204 2.47 140 1.69 344 4.16 45-64 1425 17.25 935 11.32 2360 28.57 65-74 1387 16.79 1189 14.39 2576 31.19 75 1514 18.33 1440 17.43 2954 35.76 Toplam / Total 4543 55.00 3717 45.00 8260 100.00 TABLO 16. 2013 yılında ölen HD hastalarının ölüm nedenlerine göre dağılımı. TABLE 16. Distribution of patients died in 2013, according to the cause of death. % Kardiyovasküler / Cardiovascular 53.45 Serebrovasküler / Cerebrovascular 11.84 Malignite / Malignancy 10.43 İnfeksiyon / Infection 7.66 Karaciğer yetmezliği / Hepatic failure 2.01 Gastrointestinal kanama / Gastrointestinal bleeding 1.66 Akciğer embolisi / Pulmonary embolism 1.01 Diyaliz girmeyi reddetme / Refusal of dialysis treatment 0.60 Diğer / Other 11.34 Toplam / Total 100.00 8 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013 16

TABLO 17. 2013 yılında kardiyovasküler nedenlerle ölen HD hastalarında ölüm nedenleri. TABLE 17. Causes of death in HD patients died due to cardiovascular events in 2013. İskemik kalp hastalığı / Ischemic heart disease 26.52 Kalp yetersizliği / Heart failure 23.66 Ani ölüm / Sudden death 15.61 Diğer / Other 34.21 Toplam / Total 100.00 % Hemodiyaliz Hastalarında Diyaliz Uygulamaları Dialysis Applications in Hemodialysis Patients TABLO 18. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının hemodiyalize giriş sıklığına göre dağılımı. TABLE 18. Distribution of chronic HD patients according to HD frequency as of the end of 2013. Haftada 1 kez / Once weekly 332 0.63 Haftada 2 kez / Twice weekly 4048 7.68 Haftada 3 kez / 3 times weekly 47912 90.96 Haftada >3 kez / >3 times weekly 383 0.73 Toplam / Total 52675 100.00 TABLO 19. 2013 yılı içinde kronik HD hastalarının tüketilen diyalizer membran tipine göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 19. Distribution of chronic HD patients according to the dialyser type in 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Kuprofan / Cuprophane 0 0.00 Semisentetik / Semisynthetic 89.734 6.97 Sentetik / Synthetic 757.910 58.90 High- flux / High- flux 439.141 34.13 Toplam / Total 1.286.785 100.00 TABLO 20. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının diyalizer yüzey alanına göre dağılımı. TABLE 20. Distribution of chronic HD patients according to dialyser surface area as of the end of 2013. <1.0 m 2 120 0.23 1.0-1.2 m 2 1221 2.32 1.3-1.5 m 2 18644 35.39 1.6-1.8 m 2 24353 46.23 >1.8 m 2 8337 15.83 Toplam / Total 52675 100.00 17 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 9

TABLO 21. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının kan akım hızına göre dağılımı. TABLE 21. Distribution of chronic HD patients according to blood flow rate as of the end of 2013. <200 ml/dk / ml/min 2060 3.91 200-300 ml/dk / ml/min 9582 18.19 300-400 ml/dk / ml/min 37653 71.48 >400 ml/dk / ml/min 3380 6.42 Toplam / Total 52675 100.00 TABLO 22. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının uygulanan antikoagülasyon yöntemlerine göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 22. Distribution of chronic HD patients according to anticoagulation methods as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Standart heparinizasyon / Standard heparinization 16035 81.67 Düşük mol ağırlıklı heparinizasyon / Low mol weight heparinization 3372 17.17 Bölgesel heparinizasyon / Regional heparinization 34 0.17 Diğer / Other 193 0.98 Toplam / Total 19634 100.00 Hemodiyaliz Hastalarında Damar Erişim Yolu Vascular Access in Hemodialysis Patients TABLO 23. 2013 yılı içinde yeni kronik HD hastalarının HD başlangıcındaki damar erişim yoluna göre dağılımı. TABLE 23. Distribution of incident chronic HD patients according to route of vascular access in 2013. AV fistül / AV fistula 3998 45.65 AV greft / AV graft 33 0.38 Kalıcı (tünelli) kateter / Permanent (tunnelled) catheter 1933 22.07 Geçici (tünelsiz) kateter / Temporary (untunnelled) catheter 2793 31.90 Toplam / Total 8757 100.00 18 10 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

TABLO 24. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının halen kullanılmakta olan damar erişim yoluna göre dağılımı. TABLE 24. Distribution of prevalent chronic HD patients according to vascular access still being used as of the end of 2013. AV fistül / AV fistula 43675 82.91 AV greft / AV graft 954 1.81 Kalıcı (tünelli) kateter / Permanent (tunnelled) catheter 6157 11.69 Geçici (tünelsiz) kateter / Temporary (untunnelled) catheter 1889 3.59 Toplam / Total 52675 100.00 TABLO 25. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarından kateterle hemodiyalize girenlerin kateterle hemodiyalize girme nedenine göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 25. Distribution of chronic HD patients according to the cause of entering HD with catheter as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Diyalize kateterle başlayıp devam edenler / Started with catheter and continue 1424 41.07 AV fistül veya greftinde sorun nedeniyle katetere geçilenler / Switched to catheter due to problem in AV fistula or graft 2043 58.93 Toplam / Total 3467 100.00 TABLO 26. 2013 yılı içinde geçici (tünelsiz) kateter yerleştirilen kronik HD hastalarının kateter yerleştirme yerine göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 26. Distribution of chronic HD patients with catheter according to the place of the catheter in 2013 (According to the data obtained from 242 centers). İnternal juguler ven / Internal jugular vein 2484 66.42 Femoral ven / Femoral vein 628 16.79 Eksternal juguler ven / External jugular vein 403 10.77 Subklavian ven / Subclavian vein 224 5.99 İnferior vena kava / Inferior vena cava 1 0.03 Toplam / Total 3740 100.00 19 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 11

TABLO 27. 2013 yılı içinde izlenen kronik HD hastalarının santral venöz kateterizasyondan sonra gelişen komplikasyonlara göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 27. Distribution of chronic HD patients according to the complications developed after central venous catheterization in 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Erken komplikasyonlar / Early complications Arter ponksiyonu / Artery punction 84 75.00 Hemotoraks / Hemothorax 5 4.46 Pnömotoraks / Pneumothorax 4 3.57 Perikart tamponadı / Pericardial tamponade 2 1.79 Ven veya atrium perforasyonu / Vein or atrium perforation 1 0.89 Ciddi aritmi / Serious arrythmia 16 14.29 Toplam komplikasyon sayısı / Total number of complications 112 100.00 Geç komplikasyonlar / Late complications Çıkış yeri infeksiyonu / Exit site infection 435 34.77 Tromboz / Thrombosis 385 30.78 Tünel infeksiyonu / Tunnel infection 231 18.47 Vasküler darlık / Vascular stenosis 102 8.15 Sistemik infeksiyon / Systemic infection 96 7.67 Arteriyovenöz fistül / Arteriovenous fistula 2 0.16 Toplam komplikasyon sayısı / Total number of complications 1211 100.00 Hemodiyaliz Hastalarında Diyaliz Yeterliliği Dialysis Adequacy in Hemodialysis Patients TABLO 28. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının Kt/V değerlerine göre dağılımı. TABLE 28. Distribution of chronic HD patients according to Kt/V values as of the end of 2013. 1.20 5770 10.96 1.21-1.40 11116 21.10 >1.40 35789 67.94 Toplam / Total 52675 100.00 20 12 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

Hemodiyaliz Hastalarında Serum Albümin Düzeyi Serum Albumin Level in Hemodialysis Patients TABLO 29. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının serum albümin düzeyine (son 3 ayın ortalaması) göre dağılımı. TABLE 29. Distribution of chronic HD patients according to serum albumin level (mean value of last 3 months) as of the end of 2013. <3.5 gr/dl 6877 13.05 3.5-4.0 gr/dl 24730 46.95 >4.0 gr/dl 21068 40.00 Toplam / Total 52675 100.00 Hemodiyaliz Hastalarında Hipertansiyon Hypertension in Hemodialysis Patients TABLO 30. 2013 sonu itibarıyla kronik HD hastalarının diyaliz seansı öncesi hipertansiyon durumuna göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 30. Distribution of chronic HD patients according to hypertension status before the dialysis session as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). İlaç yok, KB <140/90 mmhg / Untreated, BP <140/90 mmhg 10292 55.59 İlaç var, KB <140/90 mmhg / Treated, BP <140/90 mmhg 4780 25.82 İlaç yok, KB 140/90 mmhg / Untreated, BP 140/90 mmhg 1347 7.28 İlaç var, KB 140/90 mmhg / Treated, BP 140/90 mmhg 2094 11.31 Toplam / Total 18513 100.00 TABLO 31. 2013 sonu itibarıyla kronik HD hastalarının antihipertansif ilaç kullanımına göre dağılımı. TABLE 31. Distribution of chronic HD patients according to use of antihypertensive drug as of the end of 2013. Kullanmıyor / Not using 32971 62.59 1 ilaç / 1 drug 12780 24.26 2 ilaç / 2 drugs 5156 9.79 >2 ilaç / >2 drugs 1768 3.36 Toplam / Total 52675 100.00 21 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 13

TABLO 32. 2013 sonu itibarıyla kronik HD hastalarının kullanılan antihipertansif ilaç türlerine göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 32. Distribution of chronic HD patients according to type of antihypertensive drug as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Beta bloker / Beta blocker 3109 24.77 Kalsiyum kanal blokeri / Calcium channel blocker 2741 21.83 Diüretik / Diuretic 2590 20.63 ACE inhibitörü / ACE inhibitor 1696 13.51 Anjiotensin reseptör blokeri / Angiotensin receptor blocker 1572 12.52 Alfa bloker / Alpha blocker 745 5.93 Diğer / Other 101 0.81 Toplam / Total 12554 100.00 Hemodiyaliz Hastalarında Anemi Anemia in Hemodialysis Patients TABLO 33. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının hemoglobin düzeyine (son 3 ayın ortalaması) göre dağılımı. TABLE 33. Distribution of chronic HD patients according to hemoglobin level (mean value of last 3 months) as of the end of 2013. <8.0 gr/dl 1323 2.51 8.0-8.9 gr/dl 2443 4.64 9.0-9.9 gr/dl 5632 10.69 10.0-11.5 gr/dl 18340 34.82 11.6-13.0 gr/dl 17983 34.14 13.0 gr/dl 6954 13.20 Toplam / Total 52675 100.00 TABLO 34. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının ESA tedavisine göre dağılımı. TABLE 34. Distribution of chronic HD patients according to ESA therapy as of the end of 2013. Halen ESA kullanıyor / Using currently 37191 70.60 Daha önce ESA kullanmış, ancak halen kullanmıyor / Have received before, but not using currently 12661 24.04 Hiç ESA kullanmamış / Never used ESA 2823 5.36 Toplam / Total 52675 100.00 14 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013 22

TABLO 35. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarında demir tedavisi kullanımı (242 merkez). TABLE 35. The use of iron therapy in chronic HD patients as of the end of 2013 (242 centers). Oral / Oral 60 0.35 Parenteral / Parenteral 10192 58.77 Kullanmayan / Not using 7090 40.88 Toplam / Total 17342 100.00 TABLO 36. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının parenteral demir preparatı kullanımına göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 36. Distribution of chronic HD patients according to the use of parenteral iron preparations as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). Demir sükroz / Iron sucrose 9743 94.05 Demir dekstran / Iron dextran 616 5.95 Toplam / Total 10359 100.00 Hemodiyaliz Hastalarında Mineral- Kemik Metabolizması Mineral- Bone Metabolism in Hemodialysis Patients TABLO 37. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının serum fosfor düzeyine (son 3 ayın ortalaması) göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 37. Distribution of chronic HD patients according to serum phosphorus level (mean value of last 3 months) as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). <3.5 mg/dl 1425 8.14 3.5-4.49 mg/dl 5062 28.90 4.5-5.49 mg/dl 5835 33.31 5.5-6.49 mg/dl 3294 18.81 6.5-7.49 mg/dl 1382 7.89 7.5 mg/dl 516 2.95 Toplam / Total 17514 100.00 23 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 15

TABLO 38. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarının serum PTH düzeyine (son 6 ayın ortalaması) göre dağılımı (242 merkezden elde edilen verilere göre). TABLE 38. Distribution of chronic HD patients according to serum PTH level (mean value of last 6 months) as of the end of 2013 (According to the data obtained from 242 centers). <150 pg/ml 2963 15.58 150-300 pg/ml 6411 33.72 301-600 pg/ml 5966 31.38 601-1000 pg/ml 2577 13.56 >1000 pg/ml 1095 5.76 Toplam / Total 19012 100.00 TABLO 39. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarında son 3 ayda en uzun süreli kullanılan fosfor bağlayıcı ilaç. TABLE 39. The most long lasting phosphorus binding agents in the last 3 months among chronic HD patients as of the end of 2013. Kullanmayan / Not using 9489 18.01 Kullanan / Using 43186 81.99 Kalsiyum asetat / Calcium acetate 29675 64.71 Kalsiyum karbonat / Calcium carbonate 4364 9.52 Sevelamer / Sevelamer 10017 21.84 Alüminyum hidroksit / Aluminum hydroxide 1031 2.25 Diğer / Other 770 1.68 TABLO 40. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarında sekonder hiperparatiroidi tedavisinde kullanılan ilaçlar. TABLE 40. Drugs using secondary hyperparathyroidism in chronic HD patients as of the end of 2013. Kullanmayan / Not using 29665 56.32 Kullanan / Using 22991 43.64 Oral D vitamini / Oral vitamin D 1752 6.92 İntravenöz D vitamini / Intravenous vitamin D 14213 56.13 D vitamini analoğu / Vitamin D analogs 5809 22.94 Kalsimimetik / Calcimimetics 3548 14.01 24 16 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

Hemodiyaliz Hastalarında Viral Seroloji Viral Serology in Hemodialysis Patients TABLO 41. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarında hepatit serolojisi. TABLE 41. Hepatitis serology in chronic HD patients as of the end of 2013. HBsAg (+) 2113 4.01 Anti- HCV (+) 3654 6.94 HBsAg (+), Anti- HCV (+) 368 0.70 HBsAg (- ), Anti- HCV (- ) 46540 88.35 Toplam / Total 52675 100.00 TABLO 42. 2013 yılı sonu itibarıyla kronik HD hastalarında HIV serolojisi. TABLE 42. HIV serology in chronic HD patients as of the end of 2013. HIV (+) 95 0.18 HIV (- ) 52580 99.82 Toplam / Total 52675 100.00 Değerlendirme / Discussion Hemodiyaliz, ülkemizde en sık uygulanan RRT yöntemidir. Hemodiyalize yeni başlayan hasta sayısında geçen yıla göre artış vardır. Prevalan hasta sayısındaki artış dikkat çekicidir; ancak bunun yıllık bir oynaklık mı olduğu, yoksa 1990-2008 arası görülen artış trendinin devamı olup olmadığı henüz net değildir. Son dönem böbrek yetmezliği etyolojisinde diabetes mellitus ilk sırada yer almaktadır. Yüksek oranda bulunan hipertansiyonun primer mi, yoksa tespit edilmemiş başka bir nedene bağlı olarak gelişen renal yetersizliğe sekonder mi olduğu tartışmalıdır. Hemodialysis is the most commonly used RRT method in Turkey. Number of incident patients on hemodialysis is increased. Increase in the number of prevalent patients is remarkable, however whether this is a yearly fluctuation or a continuation of the increasing trend which was present between 1990 and 2008 is not yet certain. Diabetes mellitus is the most common seen etiology of end stage renal disease. The relationship of hypertension, which is noted to be highly prevalent, with ESRD is to be discussed with regards to the cause- and- effect sequence of hypertension and renal failure. Hastaları 90 ından fazlasına haftada üç seans diyaliz tedavisi uygulanmaktadır. Veriler geçen yıla yakındır. The number of hemodialysis session per week is three times for more than 90% of the patients. This data is similar to previous year. 25 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 17

2013 yılında düzenli HD tedavisine başlayan hastalarda damara ulaşım yolu olarak hastaları 31.9 unda tünelsiz, % 22.1 inde tünelli kateterizasyon, % 45.7 sinde ise AV fistül kullanılmıştır. Hastaların büyük kısmında hemodiyaliz başlangıcından itibaren AV fistül kullanılması olumlu bir durumdur. 2013 yılı sonu itibariyle izlemde olan düzenli HD hastalarında en sık kullanılan damara ulaşım yolu AV fistüldür (% 82.9). Takipte olan hastalarda kateter (tünelli ve tünelsiz) kullanım oranı % 15.2 dir. Takipdeki hastalarda yüksek oranda AV fistül kullanımı, ülkemizdeki hemodiyaliz tedavisi açısından olumlu ve istenilen bir bulgudur. Ancak geçen yıllara göre kateter kullanım oranında artış varlığı dikkat çekmektedir. Bu durum, damar erişim yolu problemli olan diyabetik hastaların artışına bağlı olabilir. Geçici HD kateteri yerleştirmek için subklavian ve 6 oranında kullanılmaktadır. Geçen yıla göre belirgin düşüş dikkat çekmiştir. Uzun dönemde yol açacağı damar erişim yolu problemleri nedeniyle, kronik hemodiyaliz hastalarında subklavian kateterizasyon tercih edilmemelidir. 2013 yıl sonu itibariyle izlemde olan hastaların % 81.7 sinde standart heparinizasyon, % 17.2 sinde düşük molekül ağırlıklı heparinizasyon, % 0.2 sinde bölgesel heparinizasyon uygulanmıştır. Ülkemizde antikoagülasyon tedavisinde düşük molekül ağırlıklı heparin kullanımı oranı hem Avrupa, hem de Amerika dan yüksektir. Standart heparinizasyonun düşük molekül ağırlıklı heparinizasyona göre ekonomik açıdan daha avantajlı olduğu unutulmamalıdır. Hastaları 89 unda Kt/V üre değeri 1.2 nin üstündedir. Genel olarak diyazin yeterli dozda yapıldığı söylenebilir. Beslenmenin göstergelerinden biri olan serum albümin düzeyi hastalarını 87 sinde 3.5 gr/dl nin üzerindedir. Route of vascular access in HD patients newly started routine HD treatment in the year 2013 are untunnelled catheterization by 31.9%, tunnelled catheterization by 22.1% and AV fistula by 45.7%. AV fistula use in most of the patients from the beginning of hemodialysis is a desired development. Main IV route in routine HD patients as of the end of 2013 is AV fistula by 82.9%. Catheter use rate (tunnelled or untunnelled) in patients under follow- up is found as 15.2%. High rate of AV fistula use in patients under follow- up is a positive and desired figure by means of hemodialysis treatment in our country. The increase in catheter use may be caused by the increase in the number of patients with vascular access problem such as diabetic patients. Subclavian ven is used with a rate of 6%, in HD patients. There is a remarkable decrease in the use of this route. Subclavian catheterization can cause to various vascular access problems in long term, therefore subclavian catheterization shouldn t be preferred in chronic HD patients. Standard heparinization is performed in 81.7% of the patients who are under follow- up as of the end of 2013, while the rate of low molecular weight heparin anticoagulation is 17.2% and the rate of regional heparinization is 0.2%. The rate of using low molecular weight heparin for anticoagulation is higher than the rates in Europe and USA. Compared to low molecular heparinization, standart heparinization is reasonably economical. Kt/V urea was over 1.2 in 89% of the patients. Dialysis dose was adequate in the majority of the HD patients. Serum albumin level, which is an indicator of nutrition, is over 3.5 g/dl in 87% of HD patients. The rate of hypertension among HD patients is found as 44.4%. Blood pressure is not under control in nearly half of these patients. 26 18 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

HD hastalarında hipertansiyon oranı % 44.4 bulunmuştur. Bu hastaların yaklaşık yarısında kan basıncı kontrol altında değildir. Hemodiyaliz hasta popülasyonumuzda ESA kullanım oranı % 70.6 dır ve geçen yıla göre (% 60.6) artış dikkati çekmektedir. Düzenli HD tedavisi gören hastalarda fosfat bağlayıcı seçiminde kalsiyum asetat ilk sırada (% 64.7) yer almıştır. Sevalamer kullanımındaki artış devam etmektedir. Yeni hemodiyaliz hastalarını 35.6 sında hemodiyalize acil şartlarda başlanmaktadır. Bu oran hemen hemen geçen yıla benzerdir. Böbrek hastalıklarının erken teşhisi, nefroloğa erken yönlendirme, hasta eğitimi gibi faktörlerle bu oran düşürülebilir. Yeni hemodiyaliz hastalarını 45 inde hemodiyalize başlama sırasında kreatinin 6 mg/dl veya üstündedir. Bu MDRD formülüne göre 50 yaşındaki beyaz ırktan bir erkek için yaklaşık 11 ml/dk/1.73m 2 lik bir GFH değerine karşılık gelmektedir. Hemodiyaliz hastalarındaki en sık rastlanan ölüm nedeni kardiyovasküler hastalıklardır (% 53.5). Bu durum, renal ve kardiyovasküler patolojiler arasındaki ilişkinin bir sonucu olarak kabul edilebilir. Bunu serebrovasküler hastalıklar, maligniteler ve infeksiyonlar izlemektedir. There is an increase in the rate of ESA usage (70.6%) in our hemodialysis population when compared to last year (60.6%). With a rate of 64.7%, calcium acetate is the most common phosphate binding agent in routine HD patients. The increase in sevalamer use is still present. In 35.6% of patients hemodialysis has been started urgently. This number is similar to previous year. Early diagnosis of the renal diseases, referring patients to a nephrologist in an early phase and patient training may lead to decrease in this rate. Creatinine level is 6 mg/dl in approximately 45% of the incident HD patients. According to MDRD formula this number corresponds to approximately 11 ml/min/1.73 m 2 GFR for a 50 years old white male. With a rate of 53.5%, cardiovascular diseases are the most common death causes in HD patients. This finding might be considered as a result of close relationship between renal and cardiovascular pathologies. Cerebrovascular diseases, malignancies and infections are the following causes. Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 19 27

PERİTON DİYALİZİ PERITONEAL DIALYSIS Periton Diyalizi İnsidansı Incidence of Peritoneal Dialysis TABLO 1. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak PD'ne başlanıp kronik PD (SAPD/APD) programına alınan hasta sayısı. TABLE 1. Number of incident chronic PD (CAPD/APD) patients in 2013. n Toplam PD hastası / Total PD patients * 1150 * Eczacıbaşı Baxter ve Fresenius MC verilerine göre. * According to data from Eczacıbaşı- Baxter and Fresenius MC. TABLO 2. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak PD'ne (SAPD/APD) başlanıp kronik PD programına alınan hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 2. Age and gender distribution of incident chronic PD (CAPD/APD) patients in 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 23 4.90 25 5.33 48 10.23 20-44 76 16.21 48 10.23 124 26.44 45-64 123 26.23 81 17.27 204 43.50 65-74 41 8.74 22 4.69 63 13.43 75 20 4.26 10 2.13 30 6.40 Toplam / Total 283 60.34 186 39.66 469 100.00 TABLO 3. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak PD'ne başlanıp kronik PD programına alınan ve 90 günden uzun süre izlenen hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 3. Age and gender distribution of incident chronic PD patients followed for longer than 90 days in 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 14 4.03 16 4.61 30 8.64 20-44 47 13.54 57 16.43 104 29.97 45-64 82 23.63 63 18.16 145 41.79 65-74 27 7.78 22 6.34 49 14.12 75 13 3.75 6 1.73 19 5.48 Toplam / Total 183 52.74 164 47.26 347 100.00 20 28 National Nephrology, Dialysis and Transplantation Registry Report of Turkey 2013

TABLO 4. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak PD'ne başlanıp kronik PD programına alınan diyabetik nefropatili hastaların yaş ve cinsiyet dağılımı. TABLE 4. Age and gender distribution of incident chronic PD patients with diabetic nephropathy in 2013. Erkek / Male Kadın / Female Toplam / Total Yaş / Age 0-19 0 0.00 0 0.00 0 0.00 20-44 7 6.03 7 6.03 14 12.07 45-64 45 38.79 19 16.38 64 55.17 65-74 17 14.66 17 14.66 34 29.31 75 2 1.72 2 1.72 4 3.45 Toplam / Total 71 61.21 45 38.79 116 100.00 TABLO 5. 2013 yılı içinde ilk RRT olarak PD'ne başlanıp kronik PD programına alınan hastaların altta yatan etyolojik nedenlere göre dağılımı. TABLE 5. Distribution of incident chronic PD patients according to etiology in 2013. Hipertansiyon / Hypertension * 35.44 Diabetes mellitus / Diabetes mellitus 31.04 Tip 1 DM / Type 1 DM 5.77 Tip 2 DM / Type 2 DM 25.27 Glomerülonefrit/ Glomerulonephritis 10.44 Polikistik böbrek hastalıkları /Polycystic kidney diseases 3.30 Amiloidoz/ Amyloidosis 2.20 Tübülointerstisyel nefrit / Tubulointerstitial nephritis 0.82 Renal vasküler hastalık / Renal vascular disease 0.27 Diğer / Other 6.87 Etyoloji bilinmeyen / Unknown etiology 9.62 Toplam / Total 100.00 * Hipertansiyonun primer değil, kronik böbrek yetmezliğine bağlı oluşan sekonder hipertansiyon olduğuna dair kuvvetli şüpheler vardır. * There are strong suspects that hypertension mentioned here is not primary but secondary which has occured due to chronic renal failure. % 29 Türkiye 2013 Yılı Ulusal Nefroloji, Diyaliz ve Transplantasyon Kayıt Sistemi Raporu 21