AVRUPA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ

AVRUPA BİRLİĞİ GENEL SEKRETERLİĞİ AVRUPA TARIMSAL YÖNLENDİRME VE GARANTİ FONU VE BALIKÇILIĞIN YÖNLENDİRİLMESİ MALİ ARACININ HEDEF, KAPSAM VE YÖNTEMLERİNİN İRLANDA ÖRNEĞİ ÇERÇEVESİNDE İNCELENMESİ Uzmanlık Tezi AHMET ATAY TARIM VE BALIKÇILIK DAİRESİ MAYIS 2004 ANKARA

ÖZET Bu çalışmanın amacı, Avrupa Birliğinin ekonomik ve sosyal alanlardaki işleyişinde çok önemli yere sahip yapısal fonlardan Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu ile Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracını ayrıntıları ile ortaya koymaktır. Söz konusu fonlar, ortaya çıkış nedenleri, kullanım alanları, gerektirdikleri idari yapılanma ve finansal büyüklükleri açısından Topluluk içinde büyük önem taşımaktadır. Fonların, üye ülkelere net olarak ne katkıda bulunduklarının daha açık olarak belirtilmesi bakımından İrlanda iyi bir örnektir. Avrupa Birliği fonları sayesinde ekonomik ve sosyal alanda çok büyük atılım göstermesi sebebi ile İrlanda nın, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu ile Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracından elde ettiklerinin ve bu fonların idaresi için oluşturduğu idari yapılanmanın ayrıntıları ile ortaya konması, bu fonları üyelik sonrası kullanabilecek Türkiye için yararlı olacaktır. Anahtar Kelimeler: Avrupa Birliği, Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu, Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı i

ABSTRACT The aim of this study is putting forward the European Agricultural Guidance and Guarantee Fund and Financial Instrument For Fisheries Guidance of the structural funds which have a significant role in the functioning of European union in economic and social areas. The funds in question have great importance in the Community concerning their arising reasons, fields of use, administrative structure required and financial amounts. Ireland constitutes a good example for the purpose of further clarifying the extent of the net contributions of the funds to the Member States. A detailed analysis of the benefits gained by Ireland from European Agricultural Guidance and Guarantee Fund and Financial Instrument For Fisheries Guidance as well as the administrative structure formed by it for the management of these funds will be fruitful for Turkey, which will be able to make use of the above-mentioned funds following the accession, due to the significant development in economic and social areas Ireland has achieved through the European Union funds. Key Words: European Union, European Agricultural Guidance And Guarantee Fund, Financial Instrument For Fisheries Guidance ii

İÇİNDEKİLER SAYFA GİRİŞ 1 BÖLÜM:I- AVRUPA TARIMSAL YÖNLENDİRME VE GARANTİ FONU VE İRLANDA 5 1. Avrupa Tarımsal Yönlendirme Ve Garanti Fonu 5 1.1 FEOGA nın Tanımı 5 1.2 FEOGA nın Topluluk Bütçesi İçindeki Önemi 6 1.3 FEOGA Garanti Bölümü 9 1.4 FEOGA Yönlendirme Bölümü 10 1.5 FEOGA den Yararlanmak için Gerekli İdari Yapılanma 10 1.6 FEOGA nın İşleyişi 12 1.7 FEOGA nın Finanse Ettiği Uygulama ve Tedbirler 13 1.8 FEOGA nın Yararlanıcıları 15 2. İrlanda nın FEOGA Tecrübesi 15 2.1 İrlanda nın FEOGA dan Yararlanmaya Yönelik İdari Yapılanması 16 2.2 İrlanda ya Sağlanan AB Yapısal Fon Desteği 16 2.3 İrlanda ya FEOGA Yönlendirme Bölümünden Sağlanan Kaynak 18 2.4 İrlanda ya FEOGA Garanti Bölümünden Sağlanan Kaynak 20 2.5 FEOGA nın İrlanda Bütçesine Katkısı 27 BÖLÜM:II- BALIKÇILIĞIN YÖNLENDİRİLMESİ MALİ ARACI VE İRLANDA 31 1. Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı 31 1.1 FIFG nin Tanımı 31 1.2 FIFG nin Amacı 32 1.3 FIFG nin Kullanım Alanları 32 1.4 FIFG nin OBP nin Uygulanmasındaki Rolü 33 2. İrlanda nın FIFG Tecrübesi 35 iii

2.1 İrlanda daki FIFG Mali Kontrol Yapılanması 36 2.2 1994-1999 Balıkçılık Operasyonel Programı 36 2.3 2000-2006 Operasyonel Programları Kapsamında FIFG 39 SONUÇ 40 KAYNAKÇA 41 EKLER 45 EK 1: Kategori Bazında İrlanda nın FEOGA Garanti Bölümü Ödemeleri 1986-2002 46 EK 2: Sektör Bazında İrlanda FEOGA Garanti Bölümü Ödemeleri 1973-2002 73 EK 3: Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 76 EK 4: İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümü Gelirleri 1973-2002 108 iv

TABLOLAR LİSTESİ SAYFA Tablo 1. AB Finansal Perspektifi 6 Tablo 2. İrlanda nın Yapısal Fonlardan Sağladığı Gelirler 16 Tablo 3. İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümü Gelirleri 1973-2002 18 Tablo 4. Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 20 Tablo 5. Net Bütçe Etkisi (m ) 1973-2002 27 Tablo 6. İrlanda 1994-1999 Balıkçılık Operasyonel Programı 47 v

KISALTMALAR AB: Avrupa Birliği DAFRD: İrlanda Tarım, Gıda ve Kırsal Kalkınma Birimi DCMNR: İrlanda İletişim, Deniz ve Doğal Kaynaklar Birimi FEOGA: Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu FIFG: Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı GSMH: Gayri Safi Milli Hasıla GSYİH: Gayri Safi Yurt İçi Hasıla IACS: Entegre İdare ve Kontrol Sistemi MCA: Tutar OBP: Ortak Balıkçılık Politikası OTP: Ortak Tarım Politikası vi

GİRİŞ Avrupa Birliği (AB) siyasi, ekonomik ve sosyal alanlarda gösterdiği faaliyetlerin bazılarını, geliştirdiği ortak politikalar çerçevesinde yürütmektedir. AB de ortak politikalar, ortaya koydukları ilke, mevzuat ve kurallar ile, üye ülkeler arasında uygulamadan doğacak farklılıkları ortadan kaldırmakta, böylece ortak politika ile düzenlenmiş alanlardaki kurallar, tüm üye ülkelerde uyumlu hale gelmektedir. Müktesebat konu başlıkları arasında yer alan ve tam üyelikle birlikte Türkiye nin de benimseyeceği bu politikalar, müzakere sürecinde Türkiye-AB ilişkilerinin en ağırlıklı gündemini oluşturacaktır. Bunun temel sebebi, müktesebat uyumunun, AB nin işleyişine yönelik bütün bir sistematiğe uyum sağlanmasını gerektirmesi nedeni ile, ülkemizdeki tüm koşulların yeniden şekillendirilmesini zorunlu hale getirmesidir. Bu ortak politikalar arasında Ortak Tarım Politikası (OTP) ve Ortak Balıkçılık Politikası (OBP) yer almaktadır. Roma Antlaşması 1 ile oluşturulan OTP nin amaçları şu şekilde sıralanabilir: 2 Teknik ilerlemeyi teşvik ederek ve tarımsal üretimin rasyonel gelişimi ile üretim faktörlerinin -özellikle emeğin- optimum kullanımını sağlayarak tarımsal verimliliği artırmak; Özellikle tarımdan elde edilen kişisel gelirleri artırarak tarım kesimi için adil bir hayat standardı sağlamak; Piyasaları dengelemek (stabilize etmek); Arzın teminini sağlamak; Arzın tüketiciye makul fiyatta ulaşmasını garanti etmek; OTP üç ilke üzerinde inşa edilmiştir: 3 Ortak pazar, 1 Daha fazla bilgi için bakınız http://www.euturkey.org.tr/abportal/uploads/files/at.pdf 2 http://www.agriculture.gov.ie/index.jsp?file=cap/cap_doc.xml 3 http://www.agriculture.gov.ie/index.jsp?file=cap/cap_doc.xml

Topluluk tercihi, Ortak finansman. OTP finansmanı, AB bütçesinin bir parçası olan Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (FEOGA/European Agricultural Guidance and Guarantee Fund-EAGGF) tarafından karşılanmaktadır. FEOGA nın Yönlendirme Bölümü yapısal gelişime ilişkin tedbirlerin kısmi finansmanını sağlarken, Garanti Bölümü piyasa destekleri ve doğrudan ödemelerin tamamen finanse edilmesi ile tarımsal-çevre gelişimi gibi belirli kırsal kalkınma tedbirlerinin kısmi finansmanı için kullanılmaktadır. OTP kurulduğu zaman temel olarak, arz yetersizliği olduğu zaman gıda arzını dengeleyecek dünya piyasa fiyatları üzerindeki fiyatlara dayanmakta idi. Sonraki yıllarda, teknolojik atılımlarla birlikte bu yaklaşım, birçok üründe üretim fazlasının ortaya çıkmasına neden olmuştur. Bu üretim fazlalıklarının maliyeti, dış ticaret ortamı, gıda güvenliği ve hayvan refahı ile çevresel konulara giderek artan ilgi art arda gelen reformlara sebep olmuştur. 1980 lerde bu reformlar belirli sektörleri hedeflemiş, daha sonraki reformlar ise daha geniş kapsamlı olmuştur. 1992 yılındaki Mac Sharry reformu 4 ile piyasa desteğinden çiftçilere doğrudan ödemeye geçilmiş ve bazı çevresel tedbirler yürürlüğe konmuştur. Kasım 1997 de Tarım Bakanları Konseyi Avrupa tarım modelini, kırsal bölgeye önem veren, doğayı koruyan, kırsal hayatın canlılığına katkıda bulunan, tüketici taleplerine cevap veren, çevreyi koruyan, hayvan refahına özen gösteren ve böylelikle çok fonksiyonlu bir role sahip olan bir model olarak tanımlamıştır. Bu model Aralık 1997 de Avrupa Birliği Konseyi tarafından onaylanmıştır. Gündem 2000 5 olarak adlandırılan ve Avrupa Birliği Konseyince Mart 1999 da son şekli verilen ikinci reform, Avrupa tarım modeline dayanmaktadır. Gündem 2000 ile beraber piyasa desteklerinden doğrudan ödemelere önemli bir geçiş gerçekleşmiştir. Ayrıca, Gündem 2000 de gıda güvenliği ve çevre konularına daha yoğun önem verilmiş ve 2000-2006 dönemi için geçerli tarım bütçesi belirlenmiştir. 2002 de Avrupa Birliği Konseyi 15 AB üyesi 4 Daha fazla bilgi için bakınız http://www.deltur.cec.eu.int/abtarim.rtf 5 Daha fazla bilgi için bakınız http://www.deltur.cec.eu.int/abtarim.rtf 2

ve Mayıs 2004 te yeni üye olan 10 ülkeye 2007-2013 döneminde uygulanacak tarım harcamaları sınırlarını belirlemiştir. Gündem 2000 kırsal kalkınma açısından büyük önem taşımaktadır. Gündem 2000, kırsal kalkınma politikasını AB nin tüm kırsal alanlarında uygulanabilir hale getirmiş 6 ve daha önceki dokuz finansal aracı 1257/1999 sayılı AB Konsey Tüzüğü 7 ile tek bir yasal çerçeve içinde toplamıştır. Ayrıca, bu reform ile kırsal kalkınmaya ayrılan kaynaklar artırılmıştır. 2002 de Gündem 2000 nin Ara Dönem Gözden Geçirilmesi başlamıştır. Haziran 2003 te sona eren gözden geçirme, hayvan üretimi, süt üretimi ve ekilebilir ürünler için doğrudan ödemeleri, üretimden bağımsız hale getiren (decoupling) temel bir değişiklik getirmiştir. Gündem 2000 reformu, bütün kırsal alanların ekonomik ve sosyal durumunu iyileştirme amacı ile kırsal kalkınmayı OTP nin ikinci sütunu olarak belirlemiştir. 8 Böylelikle tüm yapısal tedbirler tek bir programlama çerçevesinde birleştirilmiştir. Kırsal kalkınma programları çiftlik işletmelerine yatırım, genç çiftçileri destek, eğitim, erken emeklilik, az tercih edilen ve çevresel hassasiyeti olan alanlarda telafi edici ödemeler, diğer tarımsal-çevre tedbirleri, ormanlaştırma, talep edilen standartları (çevre, halk, hayvan ve bitki sağlığı, hayvan refahı ve mesleki güvenlik) karşılama ve gıda kalitesini geliştirmek için tedbirleri içermektedir. Bu bağlamda OTP ve OBP çok büyük önem taşımaktadır. OTP, hem tarımın son derece hayati bir işlev olan beslenme ile doğrudan bağlantılı olması, hem de AB bütçesinin en büyük kısmının OTP ye ayrılması nedeni ile ayrı bir önem taşımaktadır. AB, en eski ve en karmaşık politikası olan OTP ile, Birlik içindeki olası gıda yetersizliklerinin önüne geçmeyi, verimli, sağlıklı ve çevre dostu bir üretim altyapısına kavuşmayı ve AB nin gıda alanındaki dışa bağımlılığını ortadan kaldırmayı hedeflemektedir. 6 Avrupa Komisyonu, (2003), Rural Development In The European Union, Almanya, sf.4. 7 http://europa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/1999/l_160/l_16019990626en00800102.pdf 8 OTP nin Gündem 2000 ile oluşturulan iki sütunu vardır. Birincisi piyasa politikası, ikincisi kırsal kalkınma politikasıdır. 3

OBP ise ekonomik, sosyal ve çevresel boyutları ile öne çıkmaktadır. Amaç, bir yandan, sınır tanımayan, hareketli ve giderek azalan, kıymetli bir doğal besin kaynağı olan deniz ürünleri türlerinin devamını sağlamak, bir yandan da balıkçılık sektörünü muhafaza ederek geliştirmektir. Bununla beraber, tüketicinin söz konusu ürünlere makul fiyatlarla ulaşması ve çevre üzerindeki olumsuz etkilerin en aza indirilmesi de hedeflenmektedir. AB nin bu ortak politikalarının uygulanmasında ortaya çıkan finansman ihtiyacını çözmek için Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (EAGGF) ve Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı (Financial Instrument for Fisheries Guidance-FIFG) geliştirilmiştir. Bu çalışmanın esas amacı, OTP ve OBP için hayati önem taşıyan FEOGA ve FIFG yi ayrıntıları ile irdeleyip AB kaynaklarından sağladığı katkılarla ekonomik ve sosyal alanlarda çok büyük gelişim göstermiş bir ülke olan İrlanda nın bu fonlardan nasıl ve ne kadar yararlandığını ortaya koymaktır. Bu konunun seçilmesindeki asıl neden, tarım ve balıkçılığın hem AB içindeki büyük önemi ve hem de ülkemiz için taşıdığı hayati roldür. Türkiye için en önemli geçim kaynaklarından olan tarım ve balıkçılık alanındaki bu fonlar, ülkemiz AB ye tam üye olduktan sonra çok büyük kazanımlar sağlayacaktır. Söz konusu fonlardan yararlanan örnek ülke olarak İrlanda nın tercih edilmesi ise, İrlanda nın AB üyeliği ile birlikte yararlanmaya başladığı yapısal fonlardan 9 olan FEOGA ve FIFG den önemli fayda sağladığı ve bu sayede önemli kalkınma hamleleri atmış olduğu gerçeğidir. Bu tezin hazırlanması sırasında karşılaşılan ana güçlük, konu çok spesifik sayılabileceği için İngilizce ve Türkçe çok fazla kaynağın bulunmayışı olmuştur. Yazılı kaynaklardaki bilgilerin çoğunun birbirinin aynı ya da çok benzeri olması da büyük sorun teşkil etmiştir. Tezin yazımında bu nedenlerle İnternet araştırmaları sonucunda ulaşılan kaynaklardan çok fazla yararlanılmıştır. Özellikle İrlanda ile ilgili yazılı kaynak yoksunluğu, ayrıca İnternet sitelerinde İrlanda ya ilişkin istenilen bilgilere ulaşılamaması nedeni ile bu bilgilerin çoğu İrlanda yetkili kurumlarındaki meslektaşlarımız ile temas kurularak elde edilmiştir. 9 AB de dört tane yapısal fon bulunmaktadır. FEOGA ve FIFG dışındaki fonlar, Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonu (ERDF) ve Avrupa Sosyal Fonudur (ESF). Bu fonlar hakkında daha ayrıntılı bilgi için bakınız http://www.europa.eu.int/comm/regional_policy/index_en.htm. 4

BÖLÜM:I- AVRUPA TARIMSAL YÖNLENDİRME VE GARANTİ FONU VE İRLANDA 1- Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu 1.1- FEOGA nın Tanımı Avrupa Birliğine üye ülkelerin OTP yi benimsemesi, bu politikanın finansmanının da ortak olarak sağlanması gerektiği fikrini beraberinde getirmiştir. Bu amaca yönelik olarak, sadece OTP uygulamalarının finansmanını karşılayacak özel bir fon oluşturulmasına Roma Antlaşması ile karar verilmiştir. 10 Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonu (FEOGA) Topluluk genel bütçesi prosedürüne göre bu doğrultuda oluşturulmuştur. 1962 de 25/1962 11 sayılı Tüzük ile kurulmuş olan fon, OTP nin finansal aracı olup, tarım piyasasının desteklenmesi ve kırsal sektörün kalkınmasına yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. FEOGA, Avrupa Birliğinde bulunan dört yapısal fondan birini teşkil etmekte ve toplam genel bütçenin yarısını tüketmektedir. 12 Fonun Garanti Bölümü, tarımsal piyasa düzenleri harcamalarını ve piyasa desteklemelerine eşlik eden kırsal kalkınma tedbirleri ile beraber Hedef 1 13 kapsamında yer alan bölgelerin dışında kalan kırsal tedbirler, bazı hayvan sağlığı harcamalarını ve OTP ile ilgili bilgi iletişim tedbirlerinin finansmanında kullanılmaktadır. Diğer bir deyişle, OTP nin fiyat ve piyasa mekanizmalarıyla bağlantılı tüm giderler bu bölümden karşılanmaktadır. Ayrıca telafi edici tutarlar (MCA s) 14 da 1993 yılında yürürlükten kaldırılana kadar bu 10 http://www.europa.eu.int/comm/agriculture/fin/index_en.htm 11 http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!celexnumdoc&lg=en&numdoc=31962r0025&model=guichett. Bu mevzuat daha sonra 728/70 sayılı Tüzük ile değiştirilmiştir. 728/70 sayılı Tüzük için http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!celexnumdoc&lg=en&numdoc=31970r0728&model=guichett 12 http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l60024.htm 13 Hedef 1: Kalkınmakta geri kalmış olan bölgelerdeki yapısal uyumu ve gelişmeyi teşvik etmek. olarak tanımlanmıştır. Hedef 1 bölgeleri sağlanan destekler açısından en cazip bölgelerdir. Hedef 1 kapsamında yer alan bölgeler, Avrupa Komisyonu tarafından, kişi başı GSYİH si AB ortalamasının %75 inden az olan bölgeler kriterine göre belirlenmektedir. 14 Tutar (Monetary Compensatory Amount-MCA), Ortak Tarım Politikasına konu olan mallara üye ülkeler arasındaki para dalgalanmalarını telafi etmek için uygulanan vergidir. 5

bölümün kapsamında yer almakta idi. Yönlendirme Bölümü ise Garanti Bölümünün kapsamı dışında kalan kırsal kalkınma tedbirlerinin finansmanında kullanılmaktadır. Fonun yönetimi, FEOGA Komitesi içinde ortak çalışma yürüten Komisyon ve üye ülkeler tarafından yapılmaktadır. Fon Komitesi, üye ülkeler ve Komisyon temsilcilerinden oluşmaktadır. 1.2- FEOGA nın Topluluk Bütçesi İçindeki Önemi, Tarımın AB bütçesi içindeki önemi çok büyüktür. 2000-2006 dönemi için AB bütçe harcamalarının %40-45 i tarım alanına yapılmaktadır: (Bakınız Tablo:1) Tablo:1- AB Finansal Perspektifi 2000-2006 (milyon Euro) 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 1.Tarım 40.920 42.800 43.900 43.770 42.760 41.930 41.660 OTP harcaması (kırsal kalkınma 36.620 38.480 39.570 39.430 38.410 37.570 37.290 hariç) Kırsal kalkınma ve eşlik eden 4.300 4.320 4.330 4.340 4.350 4.360 4.370 tedbirler 2.Yapısal İşlemler 32.045 31.455 30.865 30.285 29.595 29.595 29.170 Yapısal fonlar 29.430 28.840 28.250 27.670 27.080 27.080 26.660 KAYNAK: http://europa.eu.int/comm/budget/pdf/financialfrwk/perspfin/tbl20002006eur15_en.pdf 6

Tablo:1- AB Finansal Perspektifi 2000-2006 (devam) Uyum fonu 2.615 2.615 2.615 2.615 2.515 2.515 2.510 3.İç Politikalar 5.930 6.040 6.150 6.260 6.370 6.480 6.600 4.Dış Eylem 4.550 4.560 4.570 4.580 4.590 4.600 4.610 5.İdare 4.560 4.600 4.700 4.800 4.900 5.000 5.100 6.Rezervler 900 900 650 400 400 400 400 Para rezervi 500 500 250 Acil yardım rezervi 200 200 200 200 200 200 200 Borç garanti rezervi 200 200 200 200 200 200 200 7.Katılım Öncesi Yardım 3.120 3.120 3.120 3.120 3.120 3.120 3.120 Tarım 520 520 520 520 520 520 520 Katılım öncesi yapısal araç 1.040 1.040 1.040 1.040 1.040 1.040 1.040 PHARE 1.560 1.560 1.560 1.560 1.560 1.560 1.560 Taahhütlerin Tahsisatı (Toplam) 92.025 93.475 93.955 93.215 91.735 91.125 90.660 Ödemelerin Tahsisatı (Toplam) 89.600 91.110 94.220 94.880 91.910 90.160 89.620 Ödemelerin Tahsisatının GSMH deki payı-% olarak 1,13% 1,12% 1,13% 1,11% 1,05% 1.00% 0,97% Katılım İçin Uygun Olanlar (ödemelerin tahsisatı) 4.140 6.710 8.890 11.440 14.220 Tarım 1.600 2.030 2.450 2.930 3.400 7

Tablo:1- AB Finansal Perspektifi 2000-2006 (devam) Diğer giderler 2.540 4.680 6.440 8.510 10.820 Ödemelerin Tahsisatı (Genel Tavan) 89.600 91.110 98.360 101.590 100.800 101.600 103.840 Ödemelerin Tahsisatının GSMH deki payı-% olarak (Tavan) 1,13% 1,12% 1,18% 1,19% 1,15% 1,13% 1,13% Öngörülmeyen giderler sınırı 0,14% 0,15% 0,09% 0,08% 0,12% 0,14% 0,14% Öz kaynaklar tavanı (GSMH deki payı-% olarak) 1,27% 1,27% 1,27% 1,27% 1,27% 1,27% 1,27% Tablo:1 de görüldüğü üzere, tarım harcamaları AB bütçesi içinde çok büyük bir pay teşkil etmektedir. Topluluğun 2000-2006 dönemlerini kapsayan bütçesinde FEOGA için ayrılan payın %95 i Garanti Bölümü, geriye kalan %5 lik kısım da Yönlendirme Bölümü içindir. FEOGA toplam bütçesi, 2000-2006 dönemi için yıllık ortalama 43,39 milyar Euro olarak belirlenmiştir. 15 FEOGA, Topluluk genel bütçesinin bir parçası olmasından dolayı mali anlamda özerk bir fon değildir. Dolayısıyla Topluluğun genel bütçe prosedürü, bu fonun finansmanında da geçerlidir. Topluluğun kurulmasından 1970 yılına kadar Topluluk bütçesi, uluslararası örgütlerde olduğu gibi, üyelerin mali katkılarından meydana gelmekte idi. 1970 yılında oluşturulan öz kaynaklar sistemi ile Topluluk, mali özerkliğe kavuşturulmuştur. Topluluk bütçesinin tamamının öz kaynaklardan karşılanması ise 1978 yılından itibaren mümkün olabilmiştir. 15 http://europa.eu.int/scadplus/leg/en/lvb/l60024.htm 8

FEOGA, kurulduğundan bu yana Topluluk bütçesinden en fazla pay ayrılan fondur. Oluşturulduğu ilk yıllarda Topluluk bütçesinin %90 ını teşkil eden FEOGA nın payı yıllar içinde azalma eğilimi göstermiş ve 2003 bütçesinde FEOGA nın Garanti Bölümü için %44,9 luk bir düzeye inmiştir. 16 FEOGA nın Yönlendirme Bölümü ise AB Yapısal Fonları çerçevesinde değerlendirilmektedir. FEOGA nın bütçe payının önemli ölçüde azalmasında çeşitli etkenlerin rolü olmuştur. Topluluk, ilk kurulduğu dönemden bu yana geçen sürede sanayi, ticaret ve çevre gibi alanlarda ortak politikalar belirlemiştir. Bu nedenle Topluluk bütçesinde pay ayrılması gereken alanların sayısı ve çeşidi artmıştır. Bunun yanında OTP nin yeniden yapılandırılmasına yönelik reform çalışmaları da FEOGA nın bütçe payının azalmasında önemli rol oynamıştır. FEOGA ya AB bütçesinden ayrılan payın zamanla azalmasına rağmen bu oranın halen bütçenin yaklaşık yarısı seviyesinde olması, OTP nin Topluluk bütçesindeki en büyük ve önemli kalem olmaya devam ettiğini göstermektedir. Üstelik 2003 yılı bütçesinin gelirlerinin yalnızca %1,5 inin tarım kaynaklı olması da Topluluk bütçesinin belirlenmesi sürecinde FEOGA ve OTP ile ilgili yaşanan yoğun tartışmaların nedenini açıklamaktadır. 17 1.3- FEOGA Garanti Bölümü FEOGA Garanti Bölümüne 2003 yılı bütçesinden ayrılan miktar 44.780 milyon Euro düzeyindedir. 18 Bu rakam, AB ülkelerinin toplam gayri safi yurtiçi hasılalarının %0,5 i gibi bir oranı ifade etmektedir. FEOGA nın çok büyük bir bölümünü oluşturan Garanti Bölümü, Ortak Piyasa Düzenleri çerçevesinde fiyat ve piyasa mekanizmalarının uygulanması ile ilgili tüm zorunlu harcamaların finansmanında kullanılmaktadır. Garanti Bölümü 1992 yılına dek büyük çoğunluğu müdahale alımları, stoklama giderleri ve ihracat iadeleri gibi yollarla ürünlere fiyat desteği sağlanmasında kullanılıyordu. Ancak 1992 yılında gerçekleştirilen Mac Sharry reformları ile fiyat desteği sağlamaya yönelik önlemlerin payı azaltılarak bunun yerine üreticilere yapılan doğrudan ödemelerin Garanti Bölümü içindeki oranı artırılmıştır. 16 İktisadi Kalkınma Vakfı, (2003), Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, İstanbul, sf.10. 17 http://europa.eu.int/eur-lex/budget/data/d2003_v1/en/ap2000181_frm.htm 18 İktisadi Kalkınma Vakfı, (2003), Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, İstanbul, sf.11. 9

1.4- FEOGA Yönlendirme Bölümü FEOGA bütçesinin küçük bir kısmını oluşturan Yönlendirme Bölümü için 2003 yılında ayrılan miktar 3.122 milyon Euro dur. 19 Bu fon, kırsal kalkınma tedbirlerinin finansmanında ve tarım sektöründe yapısal politikalara ilişkin önlemlerde kullanılmaktadır. Bu önlemler, tarımsal mekanizmaların iyileştirilmesi için yatırım, altyapı ve eğitim gibi alanlardaki projeleri içermektedir. 1.5- FEOGA dan Yararlanmak için Gerekli İdari Yapılanma Üye ülkeler, fondan yararlanabilmek için para akışından sorumlu olacak kurum ve otoriteleri belirlemek zorundadırlar. FEOGA Garanti Bölümü için ülkelerinde onaylanmış ve birçok güvenceye sahip olan Ödeme Ajansları oluşturmaktadırlar. Ödeme Ajansları şu konularda güvence sağlamakla yükümlüdür: - Başvuruların kabul edilebilirliği ve ödeme öncesi ilgili Topluluk mevzuatına uygunluğun kontrol edilmesi, - Yapılan ödemelerin kayıtlarının tam ve doğru olarak tutulması, - Gereken dokümanların zamanında ve ilgili Topluluk mevzuatında belirtildiği şekilde teslim edilmesi. Ayrıca bütün bu güvencelerin yerine getirildiğine ve gerekli idari ve fiziki denetimlerin yapılmış olduğuna dair ek dokümanlar da temin edilmelidir. Ödeme ajansına ek olarak bu bölüm için öngörülen idari yapılar yetkili kurum (competent authority), bağımsız denetimi gerçekleştirecek organ (certifying body), proje başvurularını kabul edip bunları inceleyecek, değerlendirecek, onaylayacak ve izleyecek uygulayıcı kuruluştan (implementing body) oluşmaktadır. 20 19 İktisadi Kalkınma Vakfı, (2003), Avrupa Birliği nin Ortak Tarım Politikası, İstanbul, sf.11. 20 Daha fazla bilgi için bakınız http://europa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/1999/l_160/l_16019990626en01030112.pdf 10

Üye ülkeler Avrupa Komisyonuna aşağıdaki bilgileri iletmekle yükümlüdürler: - Giderleri karşılamak için akredite edilmiş kurum ve kuruluşlar hakkında detaylı bilgi, - Birden fazla kuruluşun akredite edildiği durumlarda, Komisyona iletilmek üzere bilgi toplanmasından sorumlu olan kuruluş hakkında detaylı bilgi, - Ödeme ajanslarının isimleri, statüleri ve akredite işlemleri, - OTP çerçevesinde AB kurallarının yürütülmesi ile ilgili ödemelerin yapıldığı idare, muhasebe ve içsel denetim koşullarının detayları. FEOGA Yönlendirme Bölümünün gerektirdiği idari yapılar ise yönetim otoritesi (managing authority), ödeme otoritesi (paying authority), izleme komitesi (monitoring committee), aracı kurumlar (intermediate bodies) ve kontrol biriminden (control service) oluşmaktadır. 21 Ancak üye ülke, yönetim otoritesi ile ödeme otoritesini tek bünyede toplayabilir. 22 Diğer yapısal fonlarda olduğu gibi, FEOGA nın idaresinin yürümesi için de Entegre İdare ve Kontrol Sisteminin 23 (IACS) kurulması gerekmektedir. Bu sistem bilgisayar destekli bir veritabanı olup OTP yardımlarına başvuran her çiftçiye ilişkin bilgi toplanmasına yaramaktadır. IACS ın amacı: - OTP reformları çerçevesinde getirilen hükümlerin etkin bir şekilde uygulanmasının teminat altına alınması, - Üretime verilecek desteklerde ortaya çıkabilecek sorunların çözümünü sağlayacak sistemin kurulması, - Kullanılmayan arazi için yapılacak ödemelerin usulsüz kullanımına karşı cezai önlemlerin bulunmasıdır. 21 Daha fazla bilgi için bakınız http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!celexnumdoc&lg=en&numdoc=31999r1260&model=guichett 22 Daha fazla bilgi için bakınız http://www.mfcr.cz/download/eu/predvstupni/sapard/guideline_for_switch_from_sapard.pdf 23 Daha fazla bilgi için bakınız http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!celexnumdoc&lg=en&numdoc=31992r3508&model=guichett http://europa.eu.int/smartapi/cgi/sga_doc?smartapi!celexapi!prod!celexnumdoc&lg=en&numdoc=32003r1782&model=guichett 11

1.6- FEOGA nın İşleyişi FEOGA, Avrupa Komisyonu tarafından yönetilmektedir. Üye ülkeler belirledikleri kurumlar aracılığı ile fondan yararlanacak projeleri Avrupa Komisyonu ile birlikte seçer ve FEOGA nın yönetimini üstlenir. Bölgesel, ulusal ve toplumsal düzeydeki temsilcilerden oluşan izleme komiteleri, projelerin denetimi ve sonraki aşamalardaki değerlendirmelerden sorumludur. Ödeme kuruluşları, ödemeleri AB mevzuatına uygun olarak yapmakla yükümlü olup sadece akredite olmuş ödeme kuruluşlarının gözetimi altındaki projeler AB finansmanından yararlanabilmektedir. Üye ülkeler her ay gider bildirimlerini Komisyona iletmekle yükümlüdürler. FEOGA kapsamında giderleri karşılayacak finansal kaynakların aktarımı, üye ülkelere Komisyon tarafından doğan harcamanın tedarikine ilişkin avanslar şekliyle yapılır. Uygulamada ise ülkelerin, projeler için kendi bütçelerinden yaptıkları ödemeler, daha sonra Fondan üye ülkeye ödenmektedir. Her mali yılın sonunda, üye ülkeler gider bildirimlerine ek olarak hesapların doğru ve tam olduğu ve denetlenebilirliği hakkında resmi kanıt iletmek durumundadırlar. 24 Komisyon, ödeme kuruluşlarının hesaplarını mayıs ayından önce kapatır. Verilen karar hesapların doğruluğu, eksiksizliği ve denetlenebilirliğine bağlıdır. Hatalı ödeme durumunda, ülkelerden ödeme miktarı kadar tazminat alınır. Her yıl, temmuz ayından önce Komisyon, fonun idaresi hakkında Avrupa Birliği Konseyine ve Avrupa Parlamentosuna rapor vermekle yükümlüdür. Eylem gerektiren bir durumda Komisyon temsilcisi, komiteye alınacak tedbirlerin taslağını sunar. Komite taslak hakkındaki görüşünü Başkanın belirlediği bir sürede beyan eder. Komite görüşü, çoğunluk kararına göre belirlenir. 24 http://www.europa.eu.int/comm/agriculture/fin/index_en.htm 12

Komitenin olumlu görüş bildirdiği durumlarda, Komisyon tedbirleri derhal kabul edip doğrudan yürürlüğe sokabilmektedir. Komite olumsuz görüş bildirdiği takdirde, Komisyon tedbirleri Konseye iletir. Böyle bir durumda Komisyon, kararların yürürlüğe girmesini, tedbirlerin Konseye iletildiği tarihten bir ayı geçmemek suretiyle erteler. Konsey, bir ay içinde nitelikle çoğunluk kararı ile farklı bir karar alabilme yetkisine sahiptir. Komite ayrıca aşağıdaki hususlarda da görüş bildirir: - Fonun bir sonraki yıl için Komisyon tahminlerine dahil edilecek projelerin tayini, - Fon hakkında Konseye sunulacak rapor taslakları. 1.7- FEOGA nın Finanse Ettiği Uygulama ve Tedbirler Garanti Bölümü tarımsal piyasa düzenleme harcamalarını bütünüyle finanse eder. Bu kapsamda finanse edilen alanlar şunlardır: 25 - Üçüncü ülkelere ihracat için geri ödemeler, - Tarımsal piyasaları dengelemek için yapılan müdahaleler, - Topluluk kırsal kalkınma inisiyatifi dışında Hedef 1 programları dışında kalan kırsal kalkınma tedbirleri, - Topluluğun spesifik hayvan sağlığı tedbirlerine, hayvan sağlığı denetim tedbirlerine, hayvan hastalıklarının ortadan kaldırılması ve izlenmesi ile bitki sağlığı tedbirlerine mali katkısı, - OTP ye ilişkin bilgi sağlama tedbirleri. Bu kapsamda, Garanti Bölümünden karşılanılabilen tedbirler şu şekilde sıralanabilir: 25 http://europa.eu.int/eur-lex/pri/en/oj/dat/1999/l_160/l_16019990626en01030112.pdf 13

- Erken emeklilik, - Az tercih edilen bölgeler, - Tarım-çevre, - Tarımsal alanların ağaçlandırılması, - Standartların karşılanması, - Gıda kalitesi, - Doğrudan ödeme katkıları, - Üretici örgütlerinin kurulması, - Teknik yardım. Yönlendirme Bölümü ise, Hedef 1 kapsamına giren kırsal kalkınma çabalarının teşvik edilmesine yaramaktadır. Bu kapsamda desteklenen tedbirler şu şekilde sıralanabilir: 26 - Tarımsal mallara yatırım, - Genç çiftçiler, - Eğitim, - Diğer ormancılık, - İşleme ve pazarlama, - Kırsal alanların uyumu ve gelişimi. Bu tedbirler Hedef 1 dışı alanlar için Garanti Bölümünden finanse edilmektedir. Ayrıca, LEADER+ 27 birlik girişimleri ve örnek uygulama projeleri, bilgi paylaşımı, eğitim gibi özel faaliyetler de Yönlendirme Bölümü tarafından ülke tarafından onaylanmış ve öncelikli bölge ve sektörlerde yapıldığı takdirde FEOGA Yönlendirme Bölümünden karşılanır. 26 http://europa.eu.int/eur-lex/en/consleg/pdf/1999/en_1999r1257_do_001.pdf 27 Daha fazla bilgi için bakınız http://europa.eu.int/grants/grants/leader/leader_en.htm 14

1.8- FEOGA nın Yararlanıcıları FEOGA tarafından sağlanan doğrudan yardımlar kişiye yöneliktir. Bunun dışında kalan durumlarda fondan yararlanan taraf yerel bir grup ve eğitim grubu gibi kurumlar da olabilir. 2. İrlanda nın FEOGA Tecrübesi İrlanda, AB fonlarından yarar sağlama konusunda çok başarılı bir örnek olarak bilinmektedir. İrlanda örneğinin yapısal fonlardan yararlanma konusunda en iyi örnek gösterilebileceği ve diğer ülkelerin küçük ve başlangıçta fakir bir ülkenin Topluluğun diğer üyeleri ile arasındaki refah farkını kapatmada çok çarpıcı bir örnek teşkil ettiği düşünülmektedir. 28 Ayrıca, İrlanda sadece AB tarafından sağlanan desteği değil, bundan daha önemli olarak kendi ulusal kaynaklarını da en verimli şekilde kullanmaktadır. Tarımın, İrlanda nın toplam istihdamı içindeki payı 1992 de %13,6 iken, bu oran her yıl biraz azalarak 2003 te %6.5 e gerilemiştir. 29 İrlanda da tarım sektöründe istihdam edilen çalışan sayısı 1992 da 157 bin iken, 2003 te 116 bine düşmüştür. Bu düşüşle beraber istihdamdaki kayma, İrlanda nın hizmet sektöründeki gelişimine paralel olarak bu sektördeki istihdamın artmasıdır. 30 Ayrıca, çiftlik sayısı 1991 de 170 bin seviyesindeyken, 2000 de 140 bine gerilemiştir. Bunun yanında ise çiftliklerin hacmi 1991 de ortalama 26 hektar iken, 2000 de 31 hektara çıkmıştır. İstihdamdaki bu kayma ve çiftlik yapısındaki bu değişiklik göstermektedir ki; tarım sektöründe istihdam edilen sayı FEOGA dan gelen desteğe rağmen zaman içinde azalma göstermiş, ancak, çiftlikler birleşerek büyüme yoluna gitmişlerdir. 31 28 European Commission, A European Success Story, 2001, sf. 3 29 http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/queen/display.do?screen=detail&language=en&product=theme3&root=theme3_copy_4 91347045042/yearlies_copy_146416886787/cc_copy_767972116772/ccb_copy_933353769791/ccb20240_copy_135388270870 30 http://europa.eu.int/comm/eurostat/newcronos/queen/display.do?screen=detail&language=en&product=theme3&root=theme3_copy_4 91347045042/yearlies_copy_146416886787/cc_copy_767972116772/ccb_copy_933353769791/ccb10512_copy_525680497586 31 http://www.cso.ie/principalstats/cenagri00.html 15

2.1- İrlanda nın FEOGA dan Yararlanmaya Yönelik İdari Yapılanması Tarım, Gıda ve Kırsal Kalkınma Birimi (DAFRD) FEOGA dan asıl sorumlu olan kuruluştur. 32 Birimin Tarımsal Yapılar Bölümü, FEOGA taleplerini koordine eder ve Finans Bölümüne iletir, ayrıca FEOGA tazmin taleplerini Avrupa Komisyonuna ulaştırır. Bitki Sağlığı Bölümü, Domuz Eti, Kümes Hayvanları ve Et Ticareti Bölümü ve Tarımsal Yapılar Bölümü, yararlanıcılar için ödeme işlemleri talimatını Muhasebe Bölümüne iletir. Son aşamada, Muhasebe Bölümü yararlanıcılara ödemeleri yapar. 2.2- İrlanda ya Sağlanan AB Yapısal Fon Desteği Tablo:2- İrlanda nın Yapısal Fonlardan Sağladığı Gelirler YIL Avrupa FEOGA Avrupa FEOGA Bölgesel Uyum Yönlen- Sosyal Garanti Kalkınma Fonu Dirme Fonu Fonu Diğer Toplam milyon Milyon milyon milyon milyon milyon milyon 1973 47,1 - - - - - 47,1 1974 81,0-4,6 - - - 85,6 1975 129,8 0,8 5,1 2,3-0,6 138,5 1976 129,5 3,3 5,8 10,8-2,3 151,7 1977 311,2 9,4 10,4 10,8-4,7 346,5 1978 464,2 12,3 24,5 14,1-5,7 520,9 1979 503,5 23,5 36,6 32,4-75,9 671,8 1980 483,9 40,4 59,3 58,9-69,3 711,8 1981 386,8 53,2 57,5 69,3-76,7 643,5 KAYNAK:http://www.agriculture.gov.ie/publicat/2004comp_update/individuals_list/N2.xls 32 İrlanda Hükümeti Finans Birimi, (2001), European Union Community Support Framework For Ireland 2000-2006, sf. 116. 16

Tablo:2- İrlanda nın Yapısal Fonlardan Sağladığı Gelirler (devam) 1982 437,2 75,7 92,9 83,9-74,8 764,5 1983 560,8 80,9 117,7 73,9-90,7 924,0 1984 818,5 62,6 107,0 82,8-29,6 1.100,5 1985 1.062,3 70,9 179,4 96,5-24,1 1.433,2 1986 1.122,5 59,2 161,8 97,9-14,6 1.455,9 1987 939,1 86,2 245,7 111,0-15,1 1.397,1 1988 1.064,7 81,8 161,0 164,6-2,9 1.474,9 1989 1.223,3 97,4 176,0 143,4-4,7 1.644,7 1990 1.633,8 119,2 163,2 285,8-8,6 2.210,6 1991 1.694,3 182,0 470,7 434,1 13,8 2.795,0 1992 1.414,0 187,2 352,1 564,5-14,1 2.531,9 1993 1.627,6 159,9 395,7 589,7 52,8 25,4 2.850,9 1994 1.490,3 166,2 351,8 223,0 86,7 20,1 2.338,1 1995 1.460,5 181,5 325,3 454,7 129,5 17,5 2.568,9 1996 1.732,6 191,2 321,1 377,2 174,1 22,0 2.818,2 1997 1.929,8 210,7 344,1 452,3 206,6 36,6 3.179,9 1998 1.618,7 235,7 397,6 596,8 143,4 23,9 3.015,9 1999 1.723,0 106,3 265,5 265,0 290,0 29,1 2.678,9 2000 1.681,4 34,7 220,6 513,2 152,2-2.602,1 2001 1.584,3 20,7 135,0 359,5 297,1 92,3 2.488,8 2002 1.709,3 11,4 112,3 444,3 206,0 29,9 2.513,2 Toplam 1973-2002 31.064,5 2.563,8 5.300,2 6.612,6 1.738,4 825,0 48.104,5 Görüldüğü üzere, İrlanda, AB yapısal fonlarından 1973-2002 döneminde yaklaşık 48 milyar Euro gelir elde etmiştir. Bu miktarın yaklaşık %70 i FEOGA dan sağlanmıştır ki; bu da FEOGA nın İrlanda ya ne kadar büyük katkı sağladığının en büyük göstergesidir. İrlanda nın FEOGA dan sonra en çok kaynak sağladığı fon 1973-2002 dönemi için 6,612 17

milyar Euro ile Avrupa Bölgesel Kalkınma Fonudur ki, bu tutar bile FEOGA dan sağlanan kaynağın ancak yaklaşık %20 si kadardır. 2.3- İrlanda ya FEOGA Yönlendirme Bölümünden Sağlanan Kaynak: İrlanda nın Avrupa Tarımsal Yönlendirme ve Garanti Fonundan 1973-2002 döneminde toplam 33,628 milyar Euro destek almıştır. Bu toplamın 2,564 milyar Euro luk kısmı FEOGA Yönlendirme Bölümünden elde edilmiştir. Yönlendirme Bölümüne ilişkin ayrıntılar, Tablo:3 te görülmektedir: Tablo:3- İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümü Gelirleri 1973-2002 33 Tedbir 1973-1988 1989 1990 1991 1992 m m m m m Eski Dönem 504,506 73,678 101,901 168,511 166,719 Üretici Grupları 155,453 24,558 17,351 13,461 11,168 Topluluk Girişimleri (Eski Dönem) 4,324 Yeni Dönem 1994 1999 2000-2006 Dönemi TOPLAM 659,958 98,236 119,251 181,973 182,211 KAYNAK: http://www.agriculture.gov.ie/publicat/2004comp_update/individuals_list/n2.xls 33 Bu tablonun daha ayrıntılı şekli EK 4 te yer almaktadır. 18

Tablo:3- İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümü Gelirleri 1973-2002 (devam) Tedbir 1993 1994 1995 1996 1997 1998 m m m m m m Eski Dönem 154,045 101,255 93,943 9,628 5,129 1,461 Üretici Grupları 1,255 11,209 171 2,364 Topluluk Girişimleri (Eski Dönem) 2,193 3,355 1,902 527 Yeni Dönem 1994 1999 59,708 171,300 179,262 203,607 233,704 2000-2006 Dönemi TOPLAM 157,315 175,526 181,413 191,254 210,637 235,693 Toplam Tedbir 1999 2000 2001 2002 2002 m m m m m Eski Dönem 1,380,776 Üretici Grupları - - 236,990 Topluluk Girişimleri (Eski Dönem) - - 12,301 Yeni Dönem 1994 1999 106,356 34,661 2,000 990,598 2000-2006 Dönemi 16,090 11,350 27,440 TOPLAM 106,356 34,661 18,090 11,350 2.563,923 İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümünden elde ettikleri incelenecek olursa, 1973-1988 yılları arasında sağlanan 659,958 milyon Euroluk kaynaktan sonra en çok kaynağı 210,637 milyon Euro ile 1998 yılında elde etmiştir. Ayrıca, Tablo:3 te görüldüğü üzere 1999 19

yılından sonra elde edilen kaynak oldukça azalmış ve 2002 yılında 11.350 Euroya kadar inmiştir. İrlanda nın FEOGA Yönlendirme Bölümünden sağladığı gelir sektörel olarak değerlendirildiğinde, 1973-1999 yılları arasındaki eski dönem tedbirler için, özellikle 1995 ten itibaren büyük ölçüde azalarak toplam 1,38 milyar Euro destek elde ettiği görülmektedir. Üretici gruplarına ise 1996 senesine kadar toplam 236,990 Euro katkı sağlanmıştır. 1994-1999 yılları arasını kapsayan yeni dönem tedbirlere ilişkin olarak, 842.018 Eurosu kırsal kalkınma ve ormancılık için olmak üzere toplam 990.598 Euro destek sağlanmıştır. 2.4- İrlanda ya FEOGA Garanti Bölümünden Sağlanan Kaynak 1973-2002 yılları arasında İrlanda nın FEOGA Garanti Bölümünden 31.654 milyar Euro almıştır. (Bakınız Tablo:4) Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 34 Plan 1973 1974 1975 1976 1977 Toplam Ekilebilir Ürünler 1.469.964 419.200 5.073.776 9.637.307 9.238.577 Toplam Şeker 662.984 1.195.997 5.071.036 3.482.144 5.644.420 Toplam Meyve ve Sebze 250.562 955.859 438.133 647.894 488.047 Toplam Süt Ürünleri 40.205.298 37.340.713 29.657.359 57.350.066 156.987.995 KAYNAK: http://www.agriculture.gov.ie/publicat/2004comp_update/individuals_list/n5.xls. 34 Bu tablonun daha ayrıntılı şekli Ek 3 te yer almaktadır. Ayrıca Sektör Bazında İrlanda FEOGA Ödemeleri 1973-2002 ve Kategori Bazında İrlanda FEOGA Ödemeleri ekte sunulmaktadır. 20

Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 (devam) Toplam Dana Eti 787.328 34.237.148 82.051.325 50.462.065 112.772.384 Toplam Koyun Eti - - - - - Toplam Domuz Eti 438.731 4.164.382-694.817 609.157 7.642.830 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 21.888 6.072 20.232 49.695 167.603 Toplam İşlenmiş Ürünler 3.179.582 2.662.271 3.181.726 6.902.141 17.252.126 Toplam Diğer Tedbirler Toplam Su Ürünleri - - - 170.833 201.951 Toplam Tüm Sektörler - - - - - TOPLAM 47.016.336 80.981.641 124.798.769 129.311.302 310.395.932 PLAN 1978 1979 1980 1981 1982 Toplam Ekilebilir Ürünler 11.728.596 11.685.049 2.253.163 2.777.001 4.836.129 Toplam Şeker 4.546.905 7.973.828 5.971.795 3.410.536 4.532.343 Toplam Meyve ve Sebze 223.926 219.731 177.225 171.766 616.815 Toplam Süt Ürünleri 231.866.572 295.349.249 249.603.051 169.820.449 167.748.288 Toplam Dana Eti 181.116.970 159.273.489 203.389.888 192.534.792 230.938.474 Toplam Koyun Eti - - - 3.499.950 7.658.330 Toplam Domuz Eti 10.446.705 8.546.066 1.143.082 398.392 1.476.010 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 188.239 120.657 69.075 682 7.288 Toplam İşlenmiş Ürünler 23.973.973 21.681.446 15.657.528 12.486.536 16.499.181 Toplam Diğer Tedbirler Toplam Su Ürünleri 716.903 424.498 880.185 2.270.782 3.771.414 Toplam Tüm Sektörler - - - (91.165) - 21

Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 (devam) TOPLAM 464.808.789 505.274.012 479.144.991 387.279.721 438.084.271 Plan 1983 1984 1985 1986 1987 Toplam Ekilebilir Ürünler 2.522.446 3.391.036 13.211.755 11.551.829 22.534.275 Toplam Şeker 11.250.799 15.026.748 12.831.083 6.267.211 19.003.394 Toplam Meyve ve Sebze 957.459 542.932 1.543.882 1.611.962 2.080.096 Toplam Süt Ürünleri 203.294.583 320.735.883 435.154.989 330.733.985 422.937.440 Toplam Dana Eti 304.705.996 416.357.911 511.946.544 669.588.558 598.912.530 Toplam Koyun Eti 10.396.080 32.657.412 52.195.856 56.619.924 70.981.053 Toplam Domuz Eti 4.942.463 2.673.559 1.049.409 1.651.383 5.041.986 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 7.791 10.315 20.679 29.457 564.156 Toplam İşlenmiş Ürünler 18.421.700 30.964.098 33.480.313 43.648.648 64.570.950 Toplam Diğer Tedbirler Toplam Su Ürünleri 3.064.336 2.247.927 1.521.841 1.369.475 1.554.153 Toplam Tüm Sektörler 6.331.154-6.128.924-740.919-657.580-54.279.167 1.062.215.4 1.122.414.8 1.153.900.8 TOPLAM 560.849.914 818.478.898 33 53 68 Plan 1988 1989 1990 1991 1992 Toplam Ekilebilir Ürünler 18.612.320-1.239.803 3.771.545 3.554.582 18.981.586 Toplam Şeker 21.301.455 9.905.981 8.227.863 8.210.597 9.814.813 Toplam Meyve ve Sebze 1.664.972 2.034.675 3.505.010 3.958.853 6.541.390 22

Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 (devam) Toplam Süt Ürünleri 506.579.376 390.930.189 631.120.828 620.051.179 246.253.760 Toplam Dana Eti 648.962.850 592.089.376 840.268.241 876.989.212 907.581.845 Toplam Koyun Eti 79.391.788 88.465.543 177.473.245 155.791.786 145.170.888 Toplam Domuz Eti 4.424.232 2.716.546 1.402.002 1.357.586 1.738.635 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 671.360 411.220 246.671 86.109 28.381 Toplam İşlenmiş Ürünler 67.670.817 42.251.751 37.715.401 39.353.976 43.625.973 Toplam Diğer Tedbirler Toplam Su Ürünleri 907.515 1.100.821 1.000.199 1.098.930 2.267.707 Toplam Tüm Sektörler -29.692.680-3.484.955 11.555.058 19.567.311 2.472.796 1.320.494.0 1.125.181.3 1.716.286.0 1.730.020.1 1.384.477.7 TOPLAM 04 44 64 23 72 Plan 1993 1994 1995 1996 1997 Toplam Ekilebilir Ürünler 97.712.797 81.364.593 104.295.518 111.639.568 125.427.084 Toplam Şeker 8.077.850 7.453.333 8.874.392 9.682.736 14.125.220 Toplam Meyve ve Sebze 9.486.079 162.807 530.733 200.621 231.636 Toplam Süt Ürünleri 299.268.618 354.063.270 165.570.523 345.718.813 225.006.976 1.008.295.0 1.190.965.1 Toplam Dana Eti 887.171.298 888.967.977 34 69 982.140.919 Toplam Koyun Eti 163.467.886 149.198.870 137.601.131 144.140.372 93.013.276 Toplam Domuz Eti 2.651.790 1.326.659 702.503 951.113 165.763 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 233.231 255.988 136.532 14.456 21.508 Toplam İşlenmiş Ürünler 34.680.690 34.561.985 47.504.406 39.850.700 46.152.573 23

Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 (devam) Toplam Diğer Tedbirler Toplam Su Ürünleri 2.782.998 2.409.531 2.667.437 2.906.988 1.371.518 Toplam Tüm Sektörler 13.121.283 47.839.430 102.795.766 42.596.170 242.018.722 1.518.654.5 1.567.604.4 1.578.973.9 1.888.666.7 1.729.675.1 TOPLAM 18 44 74 05 96 Plan 1998 1999 2000 2001 2002 Toplam Ekilebilir Ürünler 124.285.992 120.439.995 124.684.366 130.820.036 135.566.797 Toplam Şeker 10.423.980 8.188.018 5.475.917 3.684.524 3.363.096 Toplam Meyve ve Sebze 289.391 286.351 529.689 2.042.920 2.983.365 Toplam Süt Ürünleri 218.077.590 273.188.579 158.026.430 147.569.508 250.407.759 Toplam Dana Eti 921.693.903 805.387.124 927.901.156 822.240.490 1.016.295.1 29 Toplam Koyun Eti 119.518.772 125.129.263 104.598.097 80.682.473 111.466.369 Toplam Domuz Eti 72.477 2.585.385 5.964.960 248.800 617.520 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 333 1.336 25.588 141 10.320 Toplam İşlenmiş Ürünler 45.832.746 62.096.189 69.925.231 43.057.696 47.644.775 Toplam Diğer Tedbirler 93.275 31.872 32.018 29.036 Toplam Su Ürünleri 1.325.130 171.426 - - - 24

Tablo:4- Sektör ve Plan Bazında İrlanda FEOGA Garanti Ödemeleri 1973-2002 (devam) Toplam Tüm Sektörler 272.066.147 215.589.457 273.350.017 289.744.385 323.654.907 1.713.586.4 1.613.156.3 1.670.513.3 TOPLAM 60 97 23 TOPLAM Plan 1973-2002 Toplam Ekilebilir Ürünler 1.307.202.188 Toplam Şeker 243.680.997 Toplam Meyve ve Sebze 45.374.781 Toplam Süt Ürünleri 7.980.619.316 Toplam Dana Eti 17.066.025.125 Toplam Koyun Eti 2.109.118.365 Toplam Domuz Eti 76.455.308 Toplam Kümes Hayvanları ve Yumurta 3.427.001 Toplam İşlenmiş Ürünler 1.016.487.129 Toplam Diğer Tedbirler 186.201 Toplam Su Ürünleri 38.204.496 Toplam Tüm Sektörler 1.767.627.215 TOPLAM 31.654.408.120 1.520.122.9 91 1.892.039.0 72 FEOGA Garanti Bölümünden 1973-2002 yılları arasında İrlanda ya sağlanan kaynak incelendiğinde görülmektedir ki; sağlanan toplam 31.654 milyar Euro içinde en yüksek miktar 1.892 milyar Euro ile 2002 yılında gerçekleşmiştir. Yıllık ortalama 1 milyar 25

Euro fon sağlanan fondan, 1985 yılından itibaren her yıl ortalamanın üstünde kaynak elde edilmiştir. Elde edilen kaynak sektörler bazında değerlendirildiğinde, en yüksek fonun sığır ve dana eti için ayrıldığı görülmektedir. Sektörler bazında 1973-2002 dönemi için daha ayrıntılı bir değerlendirme şu şekilde yapılabilir: Ekilebilir Ürünler: FEOGA Garanti Bölümünden İrlanda, ekilebilir ürünler için toplam 1,307 milyar Euroluk gelir sağlamıştır. Sağlanan destek 1979 yılına kadar arttıktan sonra hızlı bir düşüş yaşamış, 1987 den sonra tekrar yükselişe geçerek 1993 ten itibaren çok büyük artışlarla 2002 de 135,566 milyon Euro ile maksimum düzeye ulaşmıştır. Şeker: 243,68 milyon Euroluk toplam destek 1987-1988 yıllarında zirveye çıkmış, özellikle 1999-2002 döneminde ise büyük düşüş göstermiştir. Meyve ve Sebze: FEOGA Garanti Bölümünden İrlanda ya sağlanan katkı içinde en düşük paylardan birine sahip olan meyve ve sebze için 1981 e kadar çok düşük seviyelerde seyreden katkı, daha sonra artışa geçerek 1993 yılında maksimum seviyeye ulaşmış (9,486 milyon Euro) ancak 1994 ten itibaren çok düşük miktarlara gerilemiştir. Ancak 2001-2002 döneminde önemli bir düzelme gözlenmektedir. Süt Ürünleri: Yaklaşık 8 milyar Euro ile sığır ve dana etinden sonra en yüksek katkının sağlandığı süt ürünlerine özellikle 1984-1991 döneminde büyük fon aktarılmış, ancak daha sonraki dönemde kısmi bir düşüş kaydedilmiştir. Dana Eti: Toplam 17,606 milyar Euro ile en yüksek desteği alan sığır ve dana etinde özellikle 1984 yılıyla başlayan artışla, 1996 da 1,19 milyar Euro ile en yüksek seviyeye ulaşılmıştır. Sonraki yıllarda da yıllık ortalama 800-900 milyon Euro gibi yüksek bir katkı sağlanmıştır. Koyun Eti: 1981 den itibaren sağlanan koyun eti desteği 1990 yılında maksimum düzeye ulaşmış ve daha sonra da 80-160 milyon Euro arasında bir seyir izlemiştir. 26

Domuz Eti: Domuz etinde sağlanan destek çok çalkantılı bir seyir izlemiş olup 1978 senesinde 10,446 milyon Euro ile zirveye ulaşmıştır. Kümes Hayvanları ve Yumurta: Ürün grubu olarak toplamda en az desteği alan kümes hayvanları ve yumurtada en yüksek katkı 671.360 Euro ile 1988 de gerçekleşirken, en düşük katkı ise 141 Euro ile 2001 yılında olmuştur. İşlenmiş Ürünler: Toplam 1,016 milyar Euroluk katkının sağlandığı işlenmiş ürünlerde en yüksek destek 69,925 milyon Euro ile 2000 yılında gerçekleşmiştir. Su Ürünleri: 1976-2000 yılları arasında sağlanan su ürünleri desteği 1982 senesinde 3,771 milyon Euro ile en yüksek seviyeye çıkmıştır. Diğer Tedbirler: Bitkisel teşvik ve arıcılık programını kapsayan diğer tedbirler için 2000 yılından itibaren uygulanan destek toplam olarak 186.201 Eurodur. 2.5- FEOGA nın İrlanda Bütçesine Katkısı: Tablo:5- Net Bütçe Etkisi (m ) 1973-2002 YIL Toplam AB Harcaması I Toplam AB FEOGA Garanti Harcaması II Toplam AB FEOGA Yönlendirme Harcaması III FEOGA'nın Toplamdaki Yüzdesi IV=(II+III)/I İrlanda Katkısı V M m M m m 1973 4.703,5 3.614,4 10,8 77,1% 5,7 1974 5.056,4 3.459,8 37,8 69,2% 7,0 1975 6.101,4 4.327,7 76,7 72,2% 12,4 KAYNAK: http://www.agriculture.gov.ie/publicat/2004comp_update/individuals_list/n6.xls 27

Tablo:5- Net Bütçe Etkisi (m ) 1973-2002 (devam) 1976 7.895,6 5.636,7 112,1 72,8% 17,0 1977 9.076,1 6.587,1 113,0 73,8% 28,1 1978 12.510,1 8.679,3 325,6 72,0% 58,5 1979 14.773,5 10.387,1 286,5 72,2% 77,0 1980 16.454,8 11.291,9 314,6 70,5% 112,9 1981 18.529,4 11.063,7 539,9 62,6% 133,8 1982 21.300,8 12.259,7 650,8 60,6% 173,6 1983 25.432,5 15.785,8 575,3 64,3% 234,5 1984 28.039,6 18.330,4 595,6 67,5% 257,1 1985 28.833,2 19.727,8 685,5 70,8% 270,8 1986 35.820,2 22.118,1 771,2 63,9% 305,1 1987 36.234,0 22.950,1 789,5 65,5% 324,0 1988 42.495,2 26.395,2 1.140,9 64,8% 314,6 1989 42.284,1 24.401,4 1.349,0 60,9% 362,6 1990 45.608,0 25.604,6 1.825,3 60,1% 359,2 1991 55.016,2 31.103,2 2.085,4 60,3% 442,1 1992 60.844,1 31.245,5 2.857,9 56,1% 448,7 1993 66.733,4 34.935,8 2.914,2 56,7% 575,8 1994 61.478,7 32.952,8 2.476,5 57,6% 641,9 1995 68.408,6 34.904,4 2.530,6 54,7% 689,2 1996 78.604,9 39.324,2 3.360,3 54,3% 687,1 1997 81.491,9 40.423,0 3.850,0 54,3% 652,0 1998 82.502,6 39.068,0 3.521,5 51,6% 989,4 1999 84.951,6 39.468,6 3.774,0 50,9% 1.051,0 2000 82.132,1 40.437,3 1.390,7 50,9% 1.075,0 2001 82.567,3 42.182,4 1.343,1 52,7% 1.220,0 2002 89.886,2 43.201,9 1.553,9 49,8% 1.011,7 28

Tablo:5- Net Bütçe Etkisi (m ) 1973-2002 (devam) FEOGA'ya Tahmin Edilen İrlanda Katkısı YIL VI FEOGA Garanti Bölümünden Alınanlar VII FEOGA Yönlendirme Bölümünden Alınanlar VIII Toplam FEOGA IX=VII+VIII Net Bütçe Etkisi X=IX-VI m m m m m 1973 4,4 47,0 0,0 47,0 42,6 1974 4,8 81,0 0,0 81,0 76,1 1975 9,0 124,8 0,8 125,6 116,6 1976 12,4 129,3 3,3 132,6 120,2 1977 20,7 310,4 9,4 319,8 299,1 1978 42,1 464,8 12,3 477,1 435,0 1979 55,6 505,3 23,5 528,8 473,1 1980 79,6 479,1 40,4 519,5 439,9 1981 83,8 387,3 53,2 440,5 356,7 1982 105,2 438,1 75,7 513,8 408,5 1983 150,9 560,9 80,9 641,7 490,9 1984 173,5 818,5 62,6 881,1 707,5 1985 191,7 1.062,2 70,9 1.133,1 941,3 1986 195,0 1.122,4 59,2 1.181,6 986,6 1987 212,3 1.153,9 86,2 1.240,1 1.027,8 1988 203,9 1.320,5 81,8 1.402,3 1.198,4 1989 220,8 1.125,2 98,2 1.223,4 1.002,6 1990 216,0 1.716,3 119,3 1.835,5 1.619,5 1991 266,7 1.730,0 182,0 1.912,0 1.645,3 1992 251,5 1.384,5 182,2 1.566,7 1.315,2 1993 326,6 1.518,7 157,3 1.676,0 1.349,4 1994 369,9 1.567,6 175,5 1.743,1 1.373,2 1995 377,1 1.579,0 181,4 1.760,4 1.383,2 1996 373,1 1.888,7 191,3 2.079,9 1.706,8 29

Tablo:5- Net Bütçe Etkisi (m ) 1973-2002 (devam) 1997 354,2 1.729,7 210,6 1.940,3 1.586,1 1998 510,7 1.713,6 235,7 1.949,3 1.438,5 1999 535,0 1.613,2 106,4 1.719,5 1.184,5 2000 547,5 1.670,5 34,7 1.705,2 1.157,7 2001 643,1 1.520,1 18,1 1.538,2 895,1 2002 503,7 1.892,0 11,4 1.903,4 1.399,6 Tablo 5 te açık olarak belirtildiği üzere, özellikle 80 lerin ortasından sonra İrlanda nın FEOGA dan sağladığı miktar giderek artmaya başlamış, 1990 da o zamana kadarki en yüksek yardım alınmış, daha sonraki yıllarda elde edilen miktar ise çalkantılı bir seyir izlemiştir. 30

BÖLÜM:II- BALIKÇILIĞIN YÖNLENDİRİLMESİ MALİ ARACI VE İRLANDA 1. Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı 1.1- FIFG nin Tanımı Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı (FIFG) 35, Topluluğun kendi sınırları içerisinde, dayanışmayı ve ekonomik ve sosyal yakınlaşmayı sağlamak ve sürdürmek amacı ile en çok ihtiyacı olan sanayi sektörlerine, bölgelere veya kişilere mali yardımda bulunmak üzere yarattığı yapısal fonlardan balıkçılık sektörü için kullanılanıdır. Başlangıçta, balıkçılığın yapısal harcamaları FEOGA dan finanse edilmiştir. Ancak, Yapısal Fonlarda 1993 yılındaki reformu takiben, balıkçılık sektörü için, FIFG olarak adlandırılan ayrı bir fon kurulmuştur. 36 FIFG, Hedef 1 Bölgelerinin hem içine hem de dışına yönelik hibe yardımlarını içermektedir. OBP nin 1992 yılında gözden geçirilmesi, tüm alt sektörlerde yeniden yapılanmanın gerekliliğini ortaya koymuştur. Topluluğun daha az gelişmiş bölgelerde kalkınmayı teşvik etmeyi amaçlayan bütünleştirilmiş ekonomik ve sosyal politikası ile paralel olarak, balıkçılık sanayiinin geleceğini garanti altına almak için de yeniden yapılanma gerekli görülmüştür. Balıkçılığın ekonomik ve sosyal anlamda can simidi olduğu kırılgan toplumları korumak için mali destek sağlanması zorunluluk olmuştur. Bu destek, balıkçılık ve yetiştiricilik sektörleri için kullanılabilir tüm bütçe kaynaklarını bir araya getirmeyi amaçlayan ve 1993 yılında oluşturulan Balıkçılığın Yönlendirilmesi Mali Aracı (Financial Instrument for Fisheries Guidance-FIFG) fonu ile sağlanabilmiştir. Bu hareket, kendi mali araçlarına sahip olan kapsamlı bir yapısal politika içindeki çok yıllı programların çok daha tutarlı bir şekilde uygulanmasına olanak sağlamıştır. FIFG, avlanma, pazarlama, işleme ve yetiştiricilik sektörlerinde yapısal tedbirlerin hayata geçirilmesi, sahil suları içerisinde korunmuş bir bölge yaratılması ve liman 35 FIFG e ilişkin AB mevzuatı olan 1263/1999 sayılı Konsey Tüzüğüne ulaşmak için http://europa.eu.int/eurlex/pri/en/oj/dat/1999/l_161/l_16119990626en00540056.pdf 36 İktisadi Kalkınma Vakfı, (2003), Avrupa Birliği nin Ortak Balıkçılık Politikası, İstanbul, sf.12. 31