Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde stanbul Sanayi Odas Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi. Makine malat Sanayi Sektörü

Transkript

1 Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde stanbul Sanayi Odas Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü

2 ISBN Bask, 1000 Adet May s 2010 stanbul stanbul Sanayi Odas Yay nlar No: 2010/7 Araflt rma fiubesi Meflrutiyet Cad. No: Tepebafl stanbul Tel: (212) (pbx) Faks: (212) arastirma@iso.org.tr Grafik-Mizampaj Okay Lafç o lu Bask Dünya Yay nc l k Globus Dünya Bas mevi Yüzüncü Y l Mahallesi Ba c lar- stanbul Tel: (0212) Faks: (0212) Tüm haklar stanbul Sanayi Odas na aittir. Bu yay ndaki bilgiler ancak kaynak gösterilmek suretiyle kullan labilir.

3 Raporun Haz rlanmas nda Katk da Bulunan Meslek Komitesi Temsilcileri 49. Grup Is tma, So utma ve Havaland rma Sanayii Meslek Komitesi Cemal YILMAZ Grup Meslek Komitesi Baflkan PANEL S STEM SO UTMA SAN. VE T C. A.fi. Süleyman Eren NÖNÜ Grup Meslek Komitesi Baflkan Yard mc s GÖKÇE BRÜLOR VE ISI SAN. T C. A.fi. Ali EREN Grup Meclis Üyesi ISI SANAY A.fi. Ayhan YAVRUCU Grup Meclis Üyesi ALARKO CARR ER SAN. VE T C. A.fi. Christoph Michael GROSSER Grup Meslek Komitesi Üyesi TÜRK DEM R DÖKÜM FABR KALARI A.fi. 50. Grup Genel Amaçl Makine ve Aksam Sanayii Fikret DALKIRAN Grup Meslek Komitesi Baflkan H PAfi H DROL K VE PNÖMAT K SAN. VE T C. A.fi. M. Serol ACARKAN Grup Meslek Komitesi Baflkan Yard mc s NETMAK METAL MAK NE SANAY VE T CARET L M TED fit. Adnan DALGAKIRAN Grup Meclis Üyesi DALGAKIRAN BASINÇLI HAVA MAK NALARI T CARET VE SANAY. A.fi. Ender YILMAZ Grup Meclis Üyesi YILMAZ REDÜKTÖR SAN. VE T C. A.fi. Recep KILIÇO LU Grup Meslek Komitesi Üyesi KILIÇO LU MAK NA VE TEKST L SANAY T CARET LTD. fit. smail YILDIRIM Grup Yedek Üyesi 51. Grup Özel Amaçl Makine Sanayii Merih ESK N Grup Meslek Komitesi Baflkan DARKA PLAST K MAK NALARI SAN. VE T C. LTD. fit. Mustafa ALPAGUT Grup Meslek Komitesi Baflkan Yard mc s ELKON ELEVATOR KONVEYÖR VE MAK NA SAN. VE T C. A.fi. Hasan BÜYÜKDEDE Grup Meclis Üyesi H DROMODE H DROL K MAK NA SAN. VE T C. A.fi. N. Niyazi ÖZTÜRK Grup Meclis Üyesi ISITEK MAK NE VE IfiIL filem SANAY LTD. fit.

4 Mehmet A R KL Grup Meslek Komitesi Üyesi A TEKS ÖRME VE TEKST L SAN. VE T C. LTD. fit Bedri D L K - TÜRK DEM R DÖKÜM FABR KALARI A.fi. Proje Koordinatörü: stanbul Sanayi Odas Genel Sekreterli i Proje Grubu: Ruhi GÜRDAL (Doç. Dr.) - Proje Dan flman Erol BAHÇEGÜL - Dan flman, RGA Yönetim Dan flmanl k Dr. fieyma PEK KÖSTEKL - stanbul Sanayi Odas Araflt rma fiubesi Dan flman Y lmaz UYGUN - stanbul Sanayi Odas Araflt rma fiubesi Uzman

5 Ç NDEK LER çindekiler...v Grafikler ve Tablolar Listesi...ix Sunufl...xiv Yönetici Özeti...xvii Executive Summary...xxiii Ç N D E K L E R 1. Sektörün Tan m ve Kapsam Sektörün Geliflimi ve Sektör Temel Göstergeleri Makine malat Sanayi Üretimi Makine malat Sanayi Kapasite Kullan m Oranlar Makine malat Sanayi Katma De eri malat Sanayi Katma De erinde Makine malat Sanayinin Yeri Üretimde Katma De erin Pay Makine malat Sanayi Ç kt lar Kullan m Yerleri Ara Mal Kullan m nda Makine malat Sanayi ve malat Sanayi liflkileri Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumunda Makine malat Sanayi Makine malat Sanayi flyeri Say s stihdam Makine Sanayi Ücretli Çal flan Bafl na Üretim ve Katma De er Makine malat Sanayi D fl Ticareti Makine malat Sanayi hracat Makine malat Sanayi thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Alt Sektörler ve D fl Ticaretteki Geliflmeler Tak m Tezgahlar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Pompalar ve Kompresörler hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler hracat...43 Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü v

6 Ç NDEK LER thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Türbinler ve Turbojetler hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu G da Sanayi Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Vanalar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Yük Kald rma Tafl ma ve stifleme Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran...97 vi stanbul Sanayi Odas

7 Ç NDEK LER Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Reaktörler ve Kazanlar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Is t c lar ve F r nlar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Rulmanlar hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Kaynak Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Deri flleme ve malat Makineleri hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Motorlar Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü vii

8 Ç NDEK LER hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Dünya Ticareti ve Türkiye nin Durumu Di er Makineler hracat thalat hracat n thalat Karfl lama Oran Sektörde Teknoloji ve ARGE'deki Geliflmeler Dünya Makine malat Sanayinde Geliflmeler Dünya Makine malat Sanayi D fl Ticareti Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler Pompar ve Kompresörler Türbinler ve Turbojetler Tak m Tezgahlar nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler Vanalar Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri Tar m ve Ormanc l k Makineleri Endüstriyel Klima ve So utma Makineleri G da Sanayi Makineleri Endüstriyel Is t c lar ve F r nlar Rulmanlar Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri Kauçuk, Plastik flleme ve mali Makineleri Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri Reaktörler ve Kazanlar Kaynak Makineleri Deri flleme ve malat Makineleri Motorlar Di er Makineler Makine malat Sanayinin Rekabet Gücü Makine malat Sanayi Stratejileri Ek -1 Seçilmifl Ülkelerin Alt Gruplara Göre D fl Ticareti Ek -2 Makine malat Sanayi Alt Gruplar GT P Listesi Ek -3 GT P Numaralar na Göre S ralama viii stanbul Sanayi Odas

9 GRAF KLER VE TABLOLAR L STES Grafikler Grafik 1. Grafik 2. Grafik 3. Grafik 4. Grafik 5. Grafik 6. Grafik 7. Grafik 8. Grafik 9. Grafik 10. Grafik 11. Grafik 12. Sanayi üretim endeksi y ll k ortalama...3 malat sanayi ve Makina malat Sanayi üretimi...4 Makine malat Sanayi üretiminin alt sektörlere da l m...5 malat sanayi ve Makina malat Sanayi y ll k ortalama kapasite kullan m oranlar...6 malat sanayi ve Makina malat Sanayi faktör fiyatlar yla katma de eri...6 Makine malat Sanayi üretiminin ve katma de erinin imalat sanayi üretimi içindeki pay...7 Makine malat Sanayi faktör maliyetleriyle katma de erinin alt sektörlere da l m...8 Sektörlerin imalat sanayi katma de erindeki pay...9 Sektörlerin imalat sanayi faktör maliyetleriyle katma de eri içindeki pay...10 Sektörlere göre üretimde faktör maliyetiyle katma de erin pay...11 Makine malat Sanayi ç kt lar n n kullan m yerleri...12 Makine malat Sanayi ç kt lar n n kullan m yerlerine göre da l m...13 Grafik 13. Makine malat Sanayiinin imalat sanayinden ara mal kullan m...14 Grafik 14. malat sanayiinin makine sanayiinden ara mal kullan m...15 Grafik 15. Gayri safi sabit sermaye oluflumu...16 Grafik 16. malat sanayi ve Makine malat Sanayi giriflim say s...17 Grafik 17. Makine malat Sanayi giriflim say s...17 Grafik 18. Makine malat Sanayi giriflim say s n n alt sektörlere da l m...18 Grafik 19. Makine malat Sanayi çal flan ve ücretle çal flanlar n malat Sanayi çal flan say s içindeki pay...19 Grafik 20. Makine malat Sanayi çal flan ve ücretle çal flanlar n imalat sanayi çal flanlar ve ücretle çal flanlar içindeki pay.19 Grafik 21. malat Sanayi çal flanlar endeksi...20 Grafik 22. Makine malat Sanayi çal flanlar n...20 alt sektörlere da l m Grafik 23. Ücretli çal flan bafl na üretim...21 Grafik 24. Ücretli çal flan bafl na katma de er...21 Grafik 25. Makine malat Sanayi ücretli çal flan bafl na üretim...22 Grafik 26. Makine malat Sanayi ücretli çal flan bafl na faktör maliyetleriyle katma de er...22 Grafik 27. Makine malat Sanayi d fl ticaret...23 Grafik 28. Makine malat Sanayi ihracat...24 Grafik 29. Makine malat Sanayi, ithalat...27 Grafik 30. Tak m Tezgahlar, d fl ticaret...29 Grafik 31. Tak m Tezgahlar, ihracat...30 Grafik 32. Tak m Tezgahlar, ihracatta ilk befl ülke...31 Grafik 33. Tak m Tezgahlar, ithalat...34 Grafik 34. Tak m Tezgahlar, ithalatta befl ülke...34 Grafik 35. Tak m Tezgahlar, ihracat n ithalat karfl lama oran...35 Grafik 36. Dünya ithalat içinde Türkiye den yap lan ihracat n pay...36 Grafik 37. Pompalar ve Kompresörler, d fl ticaret...37 Grafik 38. Pompalar ve Kompresörler, ihracat...38 Grafik 39. Pompalar ve Kompresörler, ihracatta ilk befl ülke..38 Grafik 40. Pompalar ve Kompresörler, ithalat...40 Grafik 41. Pompalar ve Kompresörler, ithalatta ilk befl ülke...40 Grafik 42. Pompalar ve Kompresörler, ihracat n ithalat karfl lama oran...41 Grafik 43. Dünya ithalat içinde Türkiye den yap lan ihracat n pay...42 Grafik 44. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, d fl ticaret...43 Grafik 45. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ihracat...44 Grafik 46. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ihracatta ilk befl ülke...44 Grafik 47. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ithalat...46 Grafik 48. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ithalatta ilk befl ülke...46 Grafik 49. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ihracat n ithalat karfl lama oran...47 Grafik 50. Dünya ithalat içinde Türkiye den yap lan ihracat n pay...48 Grafik 51. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, d fl ticaret...49 Grafik 52. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ihracat...50 Grafik 53. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ihracatta ilk befl ülke...50 Grafik 54. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ithalat...51 Grafik 55. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ithalatta ilk befl ülke...51 Grafik 56. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran...52 Grafik 57. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...53 Grafik 58. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, d fl ticaret...54 Grafik 59. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat...55 Grafik 60. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracatta ilk befl ülke...55 Grafik 61. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalat...58 Grafik 62. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalatta ilk befl ülke...58 Grafik 63. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran...59 Grafik 64. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...60 Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü ix

10 Grafikler ve Tablolar Listesi Grafik 65. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, d fl ticaret...62 Grafik 66. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ihracat...63 Grafik 67. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ihracatta ilk befl ülke...63 Grafik 68. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ithalat...65 Grafik 69. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ithalatta ilk befl ülke...65 Grafik 70. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ihracat n ithalat karfl lama oran...66 Grafik 71. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...67 Grafik 72. Türbinler ve Turbojetler, d fl ticaret...69 Grafik 73. Türbinler ve Turbojetler, ihracat...70 Grafik 74. Türbinler ve Turbojetler, ihracatta ilk befl ülke...70 Grafik 75. Türbinler ve Turbojetler, ithalat...72 Grafik 76. Türbinler ve Turbojetler, ithalatta ilk befl ülke...72 Grafik 77. Türbinler ve Turbojetler, ihracat n ithalat karfl lama oran...73 Grafik 78. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...74 Grafik 79. G da Sanayi Makineleri, d fl ticaret...76 Grafik 80. G da Sanayi Makineleri, ihracat...77 Grafik 81. G da Sanayi Makineleri, ihracatta ilk befl ülke...77 Grafik 82. G da Sanayi Makineleri, ithalat...79 Grafik 83. G da Sanayi Makineleri, ithalatta ilk befl ülke...80 Grafik 84. G da Sanayi Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran...80 Grafik 85. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...81 Grafik 86. Vanalar, d fl ticaret...83 Grafik 87. Vanalar, ihracatta ilk befl ülke...84 Grafik 88. Vanalar, ithalatta ilk befl ülke...85 Grafik 89. Vanalar, ihracat n ithalat karfl lama oran...85 Grafik 90. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...86 Grafik 91. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, d fl ticaret...87 Grafik 92. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ihracat...88 Grafik 93. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ihracatta ilk befl ülke...88 Grafik 94. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ithalat...90 Grafik 95. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ithalatta ilk befl ülke...90 Grafik 96. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran...91 Grafik 97. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...92 Grafik 98. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, d fl ticaret..94 Grafik 99. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ihracat...95 Grafik 100. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ihracatta ilk befl ülke...95 Grafik 101. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ithalat...97 Grafik 102. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ithalatta ilk befl ülke...97 Grafik 103. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ihracat n ithalat karfl lama oran...98 Grafik 104. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay...99 Grafik 105. Reaktörler ve Kazanlar, d fl ticaret Grafik 106. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat Grafik 107. Reaktörler ve Kazanlar, ihracatta ilk befl ülke Grafik 108. Reaktörler ve Kazanlar, ithalat Grafik 109. Reaktörler ve Kazanlar, ithalatta ilk befl ülke Grafik 110. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 111. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 112. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, d fl ticaret Grafik 113. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ihracat Grafik 114. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ihracatta ilk befl ülke Grafik 115. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ithalat Grafik 116. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ithalatta ilk befl ülke Grafik 117. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 118. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 119. Is t c lar ve F r nlar, d fl ticaret Grafik 120. Is t c lar ve F r nlar, ihracat Grafik 121. Is t c lar ve F r nlar, ihracatta ilk befl ülke Grafik 122. Is t c lar ve F r nlar, ithalat Grafik 123. Is t c lar ve F r nlar, ithalatta ilk befl ülke Grafik 124. Is t c lar ve F r nlar, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 125. Dünya ithalat içinde Türkiye den yap lan ihracat n pay Grafik 126. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, d fl ticaret Grafik 127. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, ihracatta ilk befl ülke Grafik 128. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, ithalatta ilk befl ülke Grafik 129. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 130. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 131. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, d fl ticaret Grafik 132. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ihracat Grafik 133. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ihracatta ilk befl ülke Grafik 134. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalat Grafik 135. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalatta ilk befl ülke x stanbul Sanayi Odas

11 Grafikler ve Tablolar Listesi Grafik 136. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 137. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 138. Rulmanlar, d fl ticaret Grafik 139. Rulmanlar, ihracatta ilk befl ülke Grafik 140. Rulmanlar, ithalatta ilk befl ülke Grafik 141. Rulmanlar, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 142. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 143. Kaynak Makineleri, d fl ticaret Grafik 144. Kaynak Makineleri, ihracatta ilk befl ülke Grafik 145. Kaynak Makineleri, ithalatta ilk befl ülke Grafik 146. Kaynak Makineleri, i hracat n ithalat karfl lama oran Grafik 147. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 148. Deri flleme ve malat Makineleri, d fl ticaret Grafik 149. Deri flleme ve malat Makineleri, ihracatta ilk befl ülke Grafik 150. Deri flleme ve malat Makineleri, ithalatta ilk befl ülke Grafik 151. Deri flleme ve malat Makineleri, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 152. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 153. Motorlar, d fl ticaret Grafik 154. Motorlar, ihracat Grafik 155. Motorlar, ihracatta ilk befl ülke Grafik 156. Motorlar, ithalat Grafik 157. Motorlar, ithalatta ilk befl ülke Grafik 158. Motorlar, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 159. Dünya ithalat içinde Türkiye'den yap lan ihracat n pay Grafik 160. Di er Makineler, d fl ticaret Grafik 161. Di er Makineler, ihracat n ithalat karfl lama oran Grafik 162. Makine malat Sanayi ARGE harcamaları da ılımı, Grafik 163. Makine malat Sanayi ARGE harcamaları da ılımı, Grafik 164. Toplam malat Sanayi ARGE harcamalarının iktisadi faaliyet kollarına göre da ılımı Grafik 165. Makine malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eflde er olarak da ılımı, Grafik 166. Makine malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eflde er olarak da ılımı, Grafik 167. Toplam malat Sanayi ARGE insan gücünün tam zaman eflde er olarak iktisadi faaliyet kollarına göre da ılımı Grafik 168. Sanayide ARGE harcamalarının GSY H'ya oranı Grafik 169. Makine malat Sanayi ARGE harcamalarının GSY H ya oranı Grafik 170. Nüfus baflına Makine malat Sanayi ARGE harcamaları Grafik 171. Sanayide ARGE personelinin iflgücü içindeki payı Grafik 172. Sanayide innovasyon satıfl gelirlerinin toplam satıfl hasılasındaki payı Grafik 173. Seçilmifl bazı ülkeler ve Türk Makine Sanayi ihracat uzmanlaflma endeksi Grafik 174. Seçilmifl bazı ülkeler ve Türk Makine malat Sanayi ihracat uzmanlaflma endeksi Grafik 175. Ka ıt maline ve Matbacılı a Mahsus Makineler, Dünya ithalatı Grafik 176. Ka ıt maline ve Matbacılı a Mahsus Makineler, Dünya ihracatı Grafik 177. Pompalar ve Kompresörler, Dünya ithalatı Grafik 178. Pompalar ve Kompresörler, Dünya ihracatı Grafik 179. Türbinler ve Turbojetler, Dünya ithalatı Grafik 180. Türbinler ve Turbojetler, Dünya ihracatı Grafik 181. Takım Tezgahları, Dünya ithalatı Grafik 182. Takım Tezgahları, Dünya ihracatı Grafik 183. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, Dünya ithalatı Grafik 184. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, Dünya ihracatı Grafik 185. Vanalar, Dünya ithalatı Grafik 186. Vanalar, Dünya ihracatı Grafik 187. Yük Kaldırma, Taflıma ve stifleme Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 188. Yük Kaldırma, Taflıma ve stifleme Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 189. Tarım ve Ormancılık Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 190. Tarım ve Ormancılık Makineleri, Dünya ihracat..168 Grafik 191. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 192. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 193. Gıda Sanayi Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 194. Gıda Sanayi Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 195. Endüstriyel Isıtıcılar ve Fırınlar, Dünya ithalatı Grafik 196. Endüstriyel Isıtıcılar ve Fırınlar, Dünya ihracatı Grafik 197. Rulmanlar, Dünya ithalatı Grafik 198. Rulmanlar, Dünya ihracatı Grafik 199. Hadde ve Döküm Makineleri, Kalıplar, Dünya ithalatı Grafik 200. Hadde ve Döküm Makineleri, Kalıplar, Dünya ihracatı Grafik 201. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 202. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 203. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 204. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, Dünya ihracat Grafik 205. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, Dünya ithalat Grafik 206. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 207. Reaktörler ve Kazanlar, Dünya ithalatı Grafik 208. Reaktörler ve Kazanlar, Dünya ihracatı Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü xi

12 Grafikler ve Tablolar Listesi Grafik 209. Kaynak Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 210. Kaynak Makineleri, Dünya ihracatı Grafik 211. Deri flleme ve malat Makineleri, Dünya ithalatı Grafik 212. Deri flleme ve malat Makineleri, Dünya ihracat Grafik 213. Motorlar, Dünya ithalatı Grafik 214. Motorlar, Dünya ihracat Grafik 215. Di er Makineler, Dünya ithalatı Grafik 216. Di er Makineler, Dünya ihracat Tablolar Tablo 1. Gruplara göre makine sanayi ihracat...24 Tablo 2. Fas llar n ihracattaki paya göre s ralamas...25 Tablo 3. Dünya Makine malat Sanayi ticaretinde Türkiye'nin pay...26 Tablo 4. Gruplara göre makine ithalat...26 Tablo 5. Fas llar n ithalattaki paya göre s ralamas...27 Tablo 6. hracat n ithalat karfl lama oran...28 Tablo 7. Tak m Tezgahlar, ihracat...30 Tablo 8. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Tak m Tezgahlar...33 Tablo 9. Tak m Tezgahlar, ithalat...33 Tablo 10. Dünya Tak m Tezgahlar ithalat ve Türkiye nin ihracat...36 Tablo 11. Pompalar ve Kompresörler, ihracat...37 Tablo 12. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Pompalar ve Kompresörler...39 Tablo 13. Pompalar ve Kompresörler, ithalat...39 Tablo 14. Dünya Pompalar ve Kompresörler ithalat ve Türkiye nin ihracat...41 Tablo 15. Dünya Pompalar ve Kompresörler ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye nin durumu...42 Tablo 16. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ihracat..43 Tablo 17. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler...45 Tablo 18. nflaat ve Madencilikte Kullan lan Makineler, ithalat..45 Tablo 19. Dünya nflaat Makineleri ithalat ve Türkiye nin ihracat...47 Tablo 20. Dünya nflaat Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye nin durumu...48 Tablo 21. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ihracat..49 Tablo 22. Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri, ithalat..50 Tablo 23. Dünya Endüstriyel Klimalar ve So utma Makineleri ithalat ve Türkiye'nin durumu...52 Tablo 24. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ihracat...54 Tablo 25. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri...56 Tablo 26. Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri, ithalat...57 Tablo 27. Dünya Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat...59 Tablo 28. Dünya Tekstil ve Konfeksiyon Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...61 Tablo 29. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ihracat...62 Tablo 30. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler...64 Tablo 31. Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler, ithalat...64 Tablo 32. Dünya Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler ithalat ve Türkiye'nin ihracat...66 Tablo 33. Dünya Ka t maline ve Matbaac l a Mahsus Makineler ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...68 Tablo 34. Türbinler ve Turbojetler, ihracat...69 Tablo 35. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Türbinler ve Turbojetler...71 Tablo 36. Türbinler ve Turbojetler, ithalat...71 Tablo 37. Dünya Türbinler ve Turbojetler ithalat ve Türkiye'nin ihracat...73 Tablo 38. Dünya Türbinler ve Turbojetler ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...75 Tablo 39. G da Sanayi Makineleri, ihracat...76 Tablo 40. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, G da Sanayi Makineleri...78 Tablo 41. G da Sanayi Makineleri, ithalat...79 Tablo 42. Dünya G da Sanayi Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat...81 Tablo 43. Dünya G da Sanayi Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye nin Durumu...82 Tablo 44. Vanalar, ihracat...83 Tablo 45. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke...84 Tablo 46. Vanalar, ithalat...84 Tablo 47. Dünya Vanalar ithalat ve Türkiye'nin ihracat...86 Tablo 48. Dünya Vanalar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...86 Tablo 49. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ihracat...87 Tablo 50. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri...89 Tablo 51. Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri, ithalat...89 Tablo 52. Dünya Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat...91 Tablo 53. Dünya Yük Kald rma, Tafl ma ve stifleme Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...93 Tablo 54. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ihracat...94 Tablo 55. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar...96 Tablo 56. Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar, ithalat...96 Tablo 57. Dünya Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar ithalat ve Türkiye'nin ihracat...98 Tablo 58. Dünya Hadde ve Döküm Makineleri, Kal plar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu...99 Tablo 59. Reaktörler ve Kazanlar, ihracat Tablo 60. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Reaktörler ve Kazanlar Tablo 61. Reaktörler ve Kazanlar, ithalat Tablo 62. Dünya Reaktörler ve Kazanlar ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 63. Dünya Reaktörler ve Kazanlar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 64. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, ihracat xii stanbul Sanayi Odas

13 Grafikler ve Tablolar Listesi Tablo 65. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler Tablo 66. Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler, thalat..109 Tablo 67. Dünya Tar m ve Ormanc l k Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 68. Dünya Tar m ve Ormanc l kta Kullan lan Makineler ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 69. Is t c lar ve F r nlar, ihracat Tablo 70. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Is t c lar ve F r nlar..115 Tablo 71. Is t c lar ve F r nlar, ithalat Tablo 72. Dünya Is t c lar ve F r nlar ithalat ve Türkiye nin ihracat Tablo 73. Dünya Is t c lar ve F r nlar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 74. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, ihracat Tablo 75. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri Tablo 76. Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri, ithalat Tablo 77. Dünya Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri thalat ve Türkiye'nin hracat Tablo 78. Dünya Kauçuk, Plastik, Lastik flleme ve mali Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 79. Endüstriyel Y kama, Kurutma Makineleri, ihracat Tablo 80. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri Tablo 81. Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri, ithalat Tablo 82. Dünya Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 83. Dünya Endüstriyel Y kama, Kurutma ve Ütüleme Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 84. Rulmanlar, ihracat Tablo 85. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Rulmanlar Tablo 86. Rulmanlar, ithalat Tablo 87. Dünya Rulmanlar ithalat ve Türkiye'nin ihracat..132 Tablo 88. Dünya Rulmanlar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 89. Kaynak Makineleri, ihracat Tablo 90. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Kaynak Makineleri Tablo 91. Kaynak Makineleri, ithalat Tablo 92. Dünya Kaynak Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 93. Dünya Kaynak Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 94. Deri flleme ve malat Makineleri ihracat Tablo 95. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Deri flleme ve malat Makineleri Tablo 96. Deri flleme ve malat Makineleri, ithalat Tablo 97. Dünya Deri flleme ve malat Makineleri ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 98. Dünya Deri flleme ve malat Makineleri ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 99. Motorlar, ihracat Tablo 100. Türkiye ihracat nda ilk befl ülke, Motorlar Tablo 101. Motorlar, ithalat Tablo 102. Dünya Motorlar ithalat ve Türkiye'nin ihracat Tablo 103. Dünya Motorlar ithalat nda ilk befl ülke ve Türkiye'nin durumu Tablo 104. Di er Makineler, ihracat Tablo 105. Di er Makineler, ithalat Tablo 107. hracat uzmanlaflma endeksi Tablo 108. Seçilmifl ülkelerin Dünya ithalatındaki ihracatlarının payı Tablo 109. Seçilmifl ülkelerin Dünya ithalatındaki payı Tablo 110. Makine malat Sanayi Sektörü SWOT analizi Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü xiii

14 SUNUfi Küresel rekabet ortam n n getirdi i f rsat ve tehditlere karfl haz rl kl olmak ve sanayinin rekabet gücünün art rmak hedefini temel alan stanbul Sanayi Odas, 2001 y l ndan bu yana, Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi ni yürütmektedir. Projemiz kapsam nda, befl imalat sanayi sektör raporu ve bir revizyon raporu yay nlanm flt r. Sektör raporlar serimizin alt nc s n oluflturan Makine malat Sanayi Sektörü Raporu, Proje Dan flman m z Say n Doç. Dr. Ruhi Gürdal taraf ndan Odam z bünyesinde makine sektörünü temsil eden 49. Grup Is tma, So utma ve Havaland rma Sanayii, 50. Grup Genel Amaçl Makine ve Aksam Sanayi ve 51. Grup Özel Amaçl Makine Sanayii Meslek Komitelerimizin katk ve çal flmalar yla gerçeklefltirilmifltir. Makine malat Sanayi, ülkelerin küresel güç olma hedefleri üzerinde belirleyici, önemli ve öncelikli bir sektördür. Sektör, üretti i yat r m ve ara mallar ve sundu u hizmetler bak m ndan bütün önemli sanayi kollar ile stratejik iflbirli i içindedir. Makine malat Sanayi güçlü olan ekonomiler, imalat sanayinde de di er ülkelere göre ay r c üstünlü e sahip olmaktad rlar. Türkiye Makine malat Sanayi, sorunlar na ra men, yak n dönemde, çarp c geliflmeler kaydetmifltir. Öncelikle, sektörün üretimi son y llarda toplam sanayi ve imalat sanayi üretimine göre daha h zl artmaktad r. Sektörün toplam imalat sanayi katma de eri içindeki pay, üretim içindeki pay ndan yaklafl k %20 daha yüksektir. Makine malat Sanayi, Toplam Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumunda, %48,6 ile ilk s rada gelen inflaat sektöründen sonra, %18,4 ile ikinci s ray almaktad r. Makine malat Sanayi, yaratt istihdam aç s ndan da imalat sanayi içinde ilk s ralardad r. Sektör, nitelikli iflgücü pay yüksek olan sektörlerden birisidir. Makine malat Sanayinin kat etti i geliflme, d fl ticaret verilerinden de izlenebilmektedir. Sektörün 2003 y l nda 2,2 milyar ABD Dolar olan ihracat 2008 y l nda 7,6 milyar ABD Dolar na ulaflarak 3,6 kat art fl göstermifltir y l nda ise krizin etkisiyle sektörün ihracat yaklafl k 6 milyar ABD Dolar düzeyine gerilemifltir y l nda Dünya Makine malat Sanayi ithalat nda %0,37 olan Türkiye ihracat n n pay 2008 y l nda %0,61 e yükselmifltir. Sektörün önemli baflar lar na ra men, kuflkusuz, sorunlar, eksiklikleri de vard r. Bunlar; sermaye yetersizli i, ölçek ekonomisinden uzak iflletme büyüklükleri, girdilerde yerli mamul kalitesi, tedarikçi say s ve niteli i, d fla ba ml l k, sermaye yetersizli i nedeniyle yeni teknolojilere eriflim, teknoloji yat r m ve ARGE faktörlerinde eksiklikler, ihracat yetkinli ine karfl n, rakiplere göre d fl pazar tan t m, markalaflma, da t m a, ülke imaj aç s ndan zay f konum ve finansman vb olarak s ralanabilir. Sektöre yönelik yasal altyap, düzenleyici ve destekleyici mekanizmalardaki eksiklikler de, sektörün önündeki engeller olarak durmaktad r. Çal flmam z, 7 bölümden oluflmaktad r. Birinci bölümde, sektörün tan m ve kapsam aç klanm fl, ard ndan gelen üç bölümde ise sektörün genel ve alt sektörler itibariyle durum ve yap s, uluslararas karfl laflt rmal olarak analiz edilmifltir. Alt sektörler itibariyle d fl ticaret geliflmeleri, toplam 21 bafll k alt nda ayr nt l olarak irdelenmifltir. Bir anlamda, her bir alt sektörün foto raf çekilmifltir. Dördüncü bölümde, sahip oldu u ve gelifltirdi i teknolojiler ile girdi sa lad tüm sektörlerin ürünlerinin fonksiyonlar n belirleyen ve imalat n sa layan makine sektöründe teknoloji konusu üzerinde durulmufltur. Sektör aç s ndan kritik önem tafl yan ARGE alan ndaki durum ve geliflmeler bu bafll k alt nda özetlenmifltir. Dünya makine imalat sanayindeki xiv stanbul Sanayi Odas

15 geliflmeler beflinci bölümün oda ndad r. Alt nc bölüm rekabet gücü analizine aittir. Bu analiz arac l yla sektörün güçlü ve güçlendirilmesi gereken yanlar belirlenmifl, sektörün önündeki f rsat ve tehditler ortaya konulmufltur. Yedinci ve son bölümde, oluflturulan sektör vizyonu temelinde stratejik amaçlar s ralanm fl ve bu amaçlara ulaflabilmesi için yap lmas gerekenler politikalar olarak önerilmifltir. Raporumuzda sektörün vizyonu orta ve yüksek teknolojiye dayal ürünlerle uluslararas yüksek rekabet gücüne sahip bir Makine malat Sanayi olmak fleklinde benimsenmifltir. Bu vizyon temelinde dört stratejik amaç gelifltirilmifltir; lk olarak, özgün, kaliteli, katma de eri yüksek, uluslararas pazarlarda bilinen ve aranan makine ve teçhizat üretimini gerçeklefltirmektir. kincisi, ülkede istihdam yarat lmas na katk da bulunmak, üçüncüsü h zla geliflen teknolojilere sahip olmak ya da gelifltirerek uluslararas düzeyde ARGE yapar duruma gelmektir. Dördüncü stratejik amaç ise güçlü, güvenilir ve ekonomik ölçe i yakalam fl makine ve teçhizat imalatç s olmakt r. Makine malat Sanayinin belirledi i amaçlara ulaflabilmesi için birçok alanda düzenlemeler ve iyilefltirmeler yap lmas gerekmektedir. Sektör ihtiyaçlar na cevap veren insan kayna n n yetifltirilmesi, rekabetçi finansman olanaklar n n gelifltirilmesi, sektöre özgün destekleme politikalar n n devreye sokulmas, ürün odakl stratejiden müflteri odakl stratejiye geçiflin sa lanmas, hedef ülkelerde Türk mal imaj n n gelifltirilmesi, üründe yüksek kalite, müflteriye özgünlük ve yenilikçili e daha fazla önem verilmesi, kurumlararas iflbirli inin gelifltirilmesi, sektörde faaliyet gösteren iflletmelerin verimliliklerinin art r lmas ve adil ve rekabetçi bir ifl ve giriflim ortam n n yarat lmas öncelik arz eden alanlar olarak karfl m za ç kmaktad r. Makine malat Sanayi Sektörü Raporumuzu, Türkiye makine imalat sanayinin, uluslararas alanda önemli oyunculardan biri olmas hedefine katk sa lamas dile iyle bilgilerinize sunuyor, Proje Dan flman m z Say n Doç. Dr. Ruhi Gürdal a, çal flmam za emek veren 49, 50 ve 51. Grup Meslek Komitesi Üyelerimize, sektör mensuplar na, katk da bulunan tüm kifli ve kurulufllara teflekkür ediyoruz. Sayg lar m zla, C. Tan l KÜÇÜK stanbul Sanayi Odas Yönetim Kurulu Baflkan Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü xv

16 xvi stanbul Sanayi Odas

17 YÖNET C ÖZET Makine malat Sanayi; ülkelerin geliflme sürecinde stratejik öneme sahip, sundu u yat r m, ara mal ve hizmetlerle di er sektörlerin üretim becerilerini belirleyerek ekonomik geliflmede çarpan etkisi yaratan bir sektör niteli indedir. Makine malat Sanayisi güçlü olan ekonomiler imalat sanayinde di er ülkelere göre önemli rekabet üstünlü ü sa lamaktad r. Pazar n talep etti i daha iyi fiyat ve kalitede herhangi bir ürünün üretilebilmesi, makine imalat sanayinin üretim teknolojilerinde yarataca de iflime ba l d r. Bir baflka anlat mla, makine imalat sanayi sürekli yenilik aramak ve sundu u ara ve yat r m mallar na iliflkin teknolojileri gelifltirmek zorundad r. Makine malat Sanayi, bu yap s yla bir ölçüde tüm sektörlerdeki verimlili i de belirleyen bir özelli e sahiptir. Makine malat Sanayi son y llarda birçok sektörde oldu u gibi bir göç hareketi yaflamaktad r. Uzakdo u ülkeleri, Çin, Hindistan, Brezilya gibi ülkelerin sektördeki at l m AB, ABD gibi geliflmifl ülkelerde artan iflgücü maliyeti ve çevre faktörü, sektörün üretim merkezlerinin yer de ifltirmesine neden olmaktad r. Geliflmifl ülkeler düflük, orta teknoloji alan nda giderek rekabet güçlerini kaybetmekte ve ileri teknolojilere odaklanmaktad r. Tüm di er sektörlerde oldu u gibi Çin, y n üretime uygun ürünlerde pazardan önemli paylar almaktad r. Birçok ülke geliflmifl ülkelerin kaybetti i düflük, orta teknoloji alan nda pazardan pay kapmaya çal flmaktad r. Bu ülkeler aras na Türkiye de kat lm flt r. Türkiye Makine malat Sanayi üretimi son y llarda toplam sanayi ve imalat sanayi üretimine göre daha h zl artmaktad r. Üretim endeks de erleri, Makine malat Sanayinin imalat sanayi içindeki a rl n artt rd n göstermektedir. Bu bulgu sektörün ekonomik geliflmede giderek itici güç oldu unu aç kça ortaya koymaktad r. Makine malat Sanayinin imalat sanayi üretimi içindeki pay artarken, y llara göre kapasite kullan m oranlar ise imalat sanayi ortalama kapasite kullan m oranlar n n alt nda kalm flt r. Bu veri, makine imalat sanayinin at l kapasite sorununu ve bir ölçüde sermaye verimlili inin yetersizli ini ortaya koymaktad r. Bu potansiyelin kullan labilmesi için sektörün gerek iç, gerekse d fl pazarlarda at l m yapma gere i aç kt r. Sektörün toplam imalat sanayi katma de eri içindeki pay, üretim içindeki pay ndan yaklafl k %20 daha yüksektir. Makine malat Sanayinin faktör maliyetleriyle imalat sanayi içindeki pay %4 ler seviyesinde iken, GSY H deki pay yaklafl k olarak %1 ler düzeyindedir. Makine malat Sanayinin Toplam Gayri Safi Sabit Sermaye Oluflumundaki pay ise, sektörün ekonominin vazgeçilmez itici gücü oldu unu ortaya koymaktad r. Gayri Safi Sabit Sermaye oluflumunda nflaat sektörü %48,6 ile ilk s rada gelirken Makine malat Sanayi %18,4 ile tüm sektörler aras nda ikinci s ray almaktad r. Makine malat Sanayi yaratt istihdam aç s ndan da imalat sanayi içinde ilk s ralarda Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü xvii

18 Yönetici Özeti yer ald gibi nitelikli iflgücünün pay yüksek olan sektörlerden birisidir. Makine imalat sanayinde ücretle çal flanlar n pay toplam imalat sanayi içinde 2003 y l nda %4,5 dir y l nda bu oran %5,10 olmufltur. TÜ K üretimde çal flanlar endeksi kullan larak yap lan hesaplamalar bu oran n 2007 y l nda %5.20 ve 2008 y l nda ise %5.56 düzeyinde gerçekleflti ini göstermektedir. Makine imalat sanayi ücretli çal flan bafl na üretim ve katma de er göstergeleri imalat sanayi ortalamas ndan düflüktür. Bu bulgu düflük kapasite kullan m oran yan nda Makine malat Sanayi nin mevcut yap s n n emek yo un sektörler aras nda oldu unu göstermektedir. Makine malat Sanayinin a rl kl olarak yer ald 84 nolu fas l, 27 nolu Mineral yak tlar, mineral ya lar vb grubundan sonra en fazla d fl ticaret aç veren gruptur. Makine malat Sanayi d fl ticaret aç 2008 y l nda 11,8 ve 2009 y l nda ise 8,3 milyar ABD Dolar olarak gerçekleflmifltir y l nda 2,2 milyar ABD Dolar olan ihracat 2008 y l nda 7,6 milyar ABD Dolar na ulaflarak 3,6 kat art fl göstermifltir y l nda ise krizin etkisiyle sektörün ihracat yaklafl k 5,9 milyar ABD Dolar düzeyine gerilemifltir. Türbinler ve turbojetler (%51) ve tak m tezgahlar (%40), ihracatlar nda en yüksek düflüfl yaflanan iki alt sektör olmufltur. Makine malat Sanayi ihracat nda motorlar ve tak m tezgahlar gruplar en fazla ihracat yap lan gruplard r. Bu gruplar s ras yla endüstriyel klimalar ve so utma makineleri, pompalar ve kompresörler ve türbinler ve turbojetler gruplar izlemektedir y l nda ise ihracat nda yüksek düflüfl yaflayan tak m tezgahlar dördüncü s raya gerilemifltir. hracat daha düflük oranda gerileyen endüstriyel klimalar ve so utma makineleri ikinci s raya yükselirken pompalar ve kompresörler üçüncü s radaki yerini korumufltur. GT P fas l numaralar na göre 2008 y l nda sektör ihracat toplam ihracat aç s ndan örme giyim eflyas ve aksesuarlar grubunun (Fas l 61) ard nda beflinci s rada yer almaktad r. Bu bulgu sektörün Türkiye nin ihracat içinde oynad rolü göstermesi aç s ndan önemlidir y l nda Dünya Makine malat Sanayi ithalat nda %0,37 olan Türkiye ihracat n n pay 2008 y l nda %0,61 e yükselmifltir y l nda Dünya ithalat içinde Türkiye ihracat n n pay n n en yüksek oldu u sektörler s ras yla; reaktör ve kazanlar, endüstriyel klimalar ve so utma makineleri, deri iflleme ve imalat makineleri, hadde ve döküm makineleri kal plar ve motorlar d r y l nda 8,9 milyar ABD Dolar olan ithalat 2006 y l nda 15,8 ve 2008 y l nda 19,4 milyar ABD Dolar na ulaflarak 2,2 kat art fl göstermifltir. hracatta oldu u gibi 2009 y l nda ithalatta da düflüfl yaflanm fl ve sektörün ithalat yaklafl k 14,2 milyar ABD Dolar olarak gerçekleflmifltir. thalatta motorlar, pompalar ve kompresörler, tak m tezgahlar gruplar en fazla ithalat yap lan gruplard r y l nda Türkiye nin toplam ithalat içindeki pay aç s ndan sektör; mineral yak tlar vb (fas l 27) ve demir çelik (fas l 72) sektörlerinden sonra üçüncü s rada gelmektedir y l nda %24,1 olan ihracat n ithalat karfl lama oran ise 2008 y l nda % 39,3 e ve 2009 y l nda %40,4 e yükselmifltir. SEKTÖRDE TEKNOLOJ VE ARGE DEK GEL fimeler Makine malat Sanayi; makine, elektronik, xviii stanbul Sanayi Odas

19 Yönetici Özeti yaz l m ve servis sektörleriyle birlikte mal ve hizmet üretim sistemlerinin etkinli ini sa layan bir sektördür. Sahip oldu u ve gelifltirdi i teknolojiler ile girdi sa lad tüm sektörlerin ürünlerinin fonksiyonlar n belirler ve imalat n sa lar. Bu nedenle sektörün kendi ve girdi sa lad sektörlerin rekabet gücünü art rabilmesi için ARGE çabalar na odaklanmas gereklidir. malat sanayi toplam ARGE harcamalar içinde makine imalat sanayinin pay 2007 y l nda %11,9 düzeyindedir. Sektör bu oranla imalat sanayi içinde 2007 y l nda üçüncü s rada yer alm flt r. Sektörün toplam imalat sanayi ARGE harcamalar içindeki pay n n, üretimdeki ya da katma de erdeki pay ndan çok daha yüksek oluflu dikkat çekicidir. Ancak, Türkiye nin ARGE harcamalar n n GSY H ya oran AB ülkeleri, Japonya ve ABD gibi geliflmifl ülkelere göre çok düflük düzeylerde kalmaktad r. Toplam ARGE harcamalar nda oldu u gibi, makine imalat sanayi ARGE harcamalar n n GSY H ya oran aç s ndan da Türkiye oldukça geridedir y l nda makine imalat sanayi ARGE harcamalar n n pay Türkiye için %0,02 olurken ayn oran Kore de %0,1 Japonya da %0,21 ve Almanya da %0,2 olmufltur. DÜNYA MAK NE MALAT SANAY NDE GEL fimeler Türkiye, makine imalat sanayinde rakipleri konumunda olan ya da olabilecek ülkelere göre ihracat uzmanlaflma endeksi aç s ndan oldukça zay f durumdad r. Ancak ihracat uzmanlaflma endeksi sürekli bir geliflme göstermektedir. Örne in 2001 y l nda Türkiye nin endeks de eri Taiwan dan önemli ölçüde düflükken 2006 y l nda 0,73 endeks de eri ile Taiwan geçmifltir. Bu olumlu geliflmenin sürdürülmesi durumunda, Türk makine imalat sanayi uluslararas alanda önemli oyunculardan birisi olabilecektir. Bu dönemde ihracat uzmanlaflma endeks de erini en h zl art ran ülkelerin bafl nda Hindistan gelmektedir y l nda Hindistan, Çin i endeks de eri aç s ndan geçerek 1,23 ile çal flmam zda karfl laflt rma için seçilen ülkeler aras nda talya dan sonra ikinci s raya yerleflmifltir. Dikkat çeken bir bulgu son y llarda BRIC olarak adland r lan ve öne ç kan Brezilya, Rusya, Hindistan ve Çin in makine imalat sanayi ihracat uzmanlaflma endekslerinin yüksek olmas d r ihracat uzmanlaflma endeksi de erleri aç s ndan tar msal traktörler 2,72 endeks de eri ile alt sektörler aras nda ilk s rada yer almaktad r. Türkiye Makine malat Sanayi endeks de eri aç s ndan ikinci s rada gelen alt sektör 2,31 ile g da, içecek ve tütün iflleme makine sanayi dir. Bu sektör endeks de eri aç s ndan Türkiye ile karfl laflt r lan ülkeler aras nda Hollanda dan sonra ikinci s radad r. Alt sektörlerden deri, tekstil ve giyim sanayi makineleri endeks de eri aç s ndan üçüncü, metalürji makineleri ise dördüncü s rada yer almaktad r. MAK NE MALAT SANAY REKABET GÜCÜ Sektörün rakip ülkelere göre temel girdilerde önemli eksiklikleri bulunmaktad r. Enerji, hammadde ve yar mamul gibi temel girdi maliyetleri rekabet gücünü olumsuz yönde etkilemektedir. Rakiplerin destek ve korumac politikalar bu olumsuzlu un temel nedenleri aras nda yer almaktad r. Girdilerde yerli mamul kalitesi, tedarikçi say s ve niteli i, d fla ba ml l k gibi faktörler de sektörün uluslararas pazarlardaki rekabetini güçlefltirmektedir. Çal flma ve ifl kültürünün gelifltirilmesi, verimlilik ve kurumsallaflma Avrupa Birli i ne Tam Üyelik Sürecinde SO Meslek Komiteleri Sektör Stratejileri Gelifltirilmesi Projesi Makine malat Sanayi Sektörü xix

20 Yönetici Özeti konular nda eksikliklerin giderilmesi gere i bulunmaktad r. Sermaye yetersizli i ve ölçek ekonomisinden uzak iflletme büyüklükleri rekabet gücünü azaltan faktörler aras nda yer almaktad r. Sermaye yetersizli i nedeniyle yeni teknolojilere eriflim, teknoloji yat r m, ARGE yat r m, yeni teknoloji üretim kabiliyeti gibi faktörlerde önemli eksikler bulunmaktad r. Sektörün rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyen ana faktörler aras nda ilk s ralarda yasal altyap ve düzenleyici mekanizmalardaki eksiklikler önemli rol oynamaktad r. Kay t d fl ekonominin yaratm fl oldu u haks z rekabet, istihdam üzerindeki vergi ve sosyal güvence paylar, mesleki standartlardaki eksiklikler, ara mal ithalat ndaki vergi, resim ve harçlar, fikri mülkiyet haklar nda uygulama eksiklikleri, bürokrasi ve giriflimci ortam n n yetersizli i bu faktörlerden baz lar d r. Sektörün pazarlama alan nda da rekabet gücünü art rmas kaç n lmazd r. Sektör ihracat konusunda yetkinli e sahip olmas na karfl n, rakiplerine göre d fl pazar tan t m, e-ticaret, markalaflma, servis, da t m a ve ülke imaj aç s ndan daha zay f konumdad r. Finansman, sektörün rekabet gücünü olumsuz yönde etkileyen en önemli ana faktörlerden bir di eridir. Finans kaynaklar na eriflim, orta ve uzun vadeli ihracat kredileri (sat c kredisi) eksikli i, iflletmelerin sermaye yetersizli i ve son y llarda düflüfl e ilimine girse de kredi maliyetlerinin yüksekli i sektörün at l m n olumsuz yönde etkilemektedir. flletme say s ve kurulu kapasite sektörün güçlü yönlerinden birisidir. Sektör; üretimin çeflitlili i, termine uyum, sat fl sonras servis ve destek hizmetleri ve uluslararas standartlara uyum aç s ndan ürün ve hizmet standartlar nda önemli üstünlüklere sahiptir. Buna karfl n sektörün güvenirlilik ve belgelendirme konular nda yol almas gerekmektedir. flbirli i yapma kabiliyeti, sektörde deneyim ve bilgi birikimiyle yeni teknolojileri kavrama ve uygulama gücü rekabet gücünü art ran di er faktörler olarak görülmektedir. Sektör baflta AB olmak üzere geliflmifl ülkelere göre iflgücü maliyeti aç s ndan daha avantajl konumda olmas na karfl n, ayn ürün gruplar nda Çin ve benzeri ülkelere göre bu üstünlükten söz etmek olas de ildir. Nitelikli iflgücü bulunabilirli i ve iflgücünün niteli i ise, Türk Makine malat Sanayinin rekabet gücünü art ran di er bir faktördür. Ülkenin demografik yap s göz önüne al nd nda, e itimin sektördeki iflgücü ihtiyaçlar na uygun biçimde iyilefltirilmesi sonucunda özellikle AB ve di er geliflmifl ülkelere karfl bu faktörlerin sektör için rekabet gücünü art rmada ay r c üstünlük yaratmas olas d r. MAK NE MALAT SANAY STRATEJ LER Ekonomik geliflme sürecinde tüm sektörlere sa lad girdilerle stratejik öneme sahip olan Makine malat Sanayinin, orta ve yüksek teknolojiye dayal ürünlerle uluslararas alanda yüksek rekabet gücüne sahip bir yap ya kavuflturulmas temel amaç olmal d r. Özgün, kaliteli, katma de eri yüksek, uluslararas pazarlarda bilinen ve aranan makine ve teçhizat üretimini gerçeklefltirmek, ülkede istihdam yarat lmas na katk da bulunmak, h zla geliflen teknolojilere sahip olmak ya da gelifltirerek uluslararas düzeyde ARGE yapar duruma gelmek, güçlü güvenilir ekonomik ölçe i yakalam fl makine ve teçhizat imalatç s olmak temel amaç çerçevesindeki hedefleri oluflturmaktad r. xx stanbul Sanayi Odas