Tarım Ekonomisi Dergisi

Transkript

1 Tarım Ekonomisi Dergisi Turkish Journal of Agricultural Economics ISSN Türk ye'de Organ k Tarım ve Geleceğ Duygu DALBEYLER1, Ferruh IŞIN1 1 Ege Ün vers tes Z raat Fakültes Tarım Ekonom s Bölümü Bornova, İzm r. Makale Künyes Özet Araştırma Makales Türk ye, toprak, su kaynakları, kl m, ürün çeş tl l ğ ve ş gücü bakımından organ k tarıma elver şl koşullara sah pt r. Tüm dünyada olduğu g b Türk ye'de de organ k tarım le tüket c ler n talepler doğrultusunda, üret c ler doğayla uyumlu ve gel rler n opt m ze edeb lecek b r üret m alanı yaratmışlardır. Bu çalışmanın amacı, organ k tarımla lg l dünyadak son gel şmeler n ve Türk ye'de organ k tarım konusunda yaşanan gel şmeler n, uygulanan pol t kaların ncelenmes, Türk ye'de organ k tarımın geleceğ n n değerlend r lmes d r. Çalışmada organ k üret m le lg l ver lerde trend anal z uygulanarak tahm nler yapılmıştır. Dünya organ k pazar büyüklüğü 2015 yılında 75 m lyar avro olmuştur. Türk ye'de 197 ürün çeş d nde, toplamda ha alanda (doğal toplama alanı dah l olmak üzere) üret m gerçekleşt r lm şt r. B r öncek yıla göre üret c sayısında %2.1 oranında, üret m alanında se %38.8 oranında b r azalış yaşanmış ancak üret m m ktarı %11.4 oranında artış gösterm şt r. Türk ye'n n dünya organ k ürün pazarından aldığı payı artırması ve dış t caret ne olumlu katkı sağlayab lmes ç n daha etk n desteklemelere ht yaç duyulmaktadır. Anahtar kel meler: organ k tarım, Türk ye, zaman ser s anal zler SorumluYazar Ferruh IŞIN ferruh. s n@ege.edu.tr Gel ş Tar h : Kabul Tar h : Tarım Ekonom s Derg s C lt:23 Sayı:2 Sayfa: DOI /tarekoder Organ c Agr culture n Turkey and ts Future Abstract Turkey has favorable cond t ons for organ c farm ng n terms of so l, water resources, cl mate, crop d vers ty and labor force. As n the whole world, n the d rect on of organ c farm ng and consumer demands, producers have created a product on area compat ble w th nature and able to opt m ze the r ncome n Turkey. Th s study a ms to exam ne the latest developments n organ c agr culture n the world and developments n organ c agr culture n Turkey, the pol c es appl ed and the assessment of Turkey's future w th regard to organ c agr culture. In th s study, est mat ons were made by apply ng trend analys s on data related to organ c product on.the s ze of the world organ c market has been 75 b ll on euros n In Turkey, a total of 515,268 hectares ( nclud ng natural collect on area) were produced n a total of 197 product categor es Compared to the prev ous year, the number of producers decreased by 2.1% and the product on area decreased by 38.8%, but the product on amount ncreased by %11.4 More effect ve support s needed to ncrease Turkey's share n the world organ c product market and to make a pos t ve contr but on to fore gn trade. Key words: organ c agr culture, Turkey, t me ser es analys s 1.GİRİŞ 20. yüzyılda yaşanan teknoloj k gel şmeler, artan dünya nüfusunun beslenme ht yacının karşılanması zorunluluğu tarımda b r m alandan daha fazla ürün almak ç n k myasal gübre, laç kullanımını g derek arttırmış, yeraltı ve yüzey sularının aşırı kullanılması le çevre, doğal kaynaklar, nsan ve hayvan sağlığı üzer nde olumsuzluklara yol açmıştır. Temel nsan kaynaklı olan yanlış uygulamalar çevre üzer nde büyük tahr batlara neden olmuştur. Bunun önleneb lmes ç n organ k tarım ülkeler n gündem nde yer n almıştır. Özell kle gel şm ş ülkelerde, tüket c ler tükett kler ürünler n n tel ğ konusunda gösterd kler özen ve hassas yete paralel olarak, daha fazla bedel ödemek pahasına daha doğal ve sağlıklı ürünler talep etmeye başlamışlardır (Merdan ve Kaya, 2013). Organ k ürün et ket günümüzde, temel anlamı çoğu tüket c tarafından anlaşılan en tanınmış gıda et ket d r (Seufert ve ark, 2016). Türk ye, toprak, su kaynakları, kl m, ürün çeş tl l ğ ve ş gücü bakımından organ k tarıma elver şl koşullara sah pt r. Tüm dünyada olduğu g b Türk ye'de de organ k tarım le tüket c ler n talepler doğrultusunda, üret c ler doğayla uyumlu ve gel rler n opt m ze edeb lecek b r üret m alanı yaratmışlardır. Bu çalışmanın amacı, organ k tarımla lg l dünyadak son gel şmeler n ve Türk ye'de organ k tarım konusunda yaşanan gel şmeler n, uygulanan pol t kaların ncelenmes, Türk ye'de organ k tarımın geleceğ n n değerlend r lmes d r. Çalışma k nc l ver lere dayanılarak hazırlanmış olup çalışmada Organ k Tarım Araştırma Enst tüsü (FIBL), Uluslararası Organ k Tarım Hareketler Federasyonu (IFOAM), Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (GTHB) vb. kuruluşlar tarafından hazırlanmış rapor ve yayınlardan, yerl ve yabancı b ld r, makale ve tezlerden yararlanılmıştır. Çeş tl kaynaklardan elde ed len ver ler n anal z nde bas t ortalamalar ve yüzde hesapları kullanılmış, üret m le lg l ver lerde trend anal z uygulanarak tahm nler yapılmıştır. Çalışmada Dünya ve Türk ye'de organ k tarım uygulaması başlangıcından, 2016 yılına kadar kayıt altına alınan ver lerden yararlanılmıştır.

2 Dalbeyler, Işın / Tarım Ekonom s Derg s 23 (2), DÜNYADA ORGANİK TARIMDA YAŞANAN GELİŞMELER Organ k Tarımın Tar hçes Dünyada organ k tarıma yönel k çalışmalar, 1924 yılında Dr. Rudolf Ste ner'ın 'B yoloj k Tarım Yöntem ' kursu le gündeme gelm şt r. Dr. Rudolf Ste ner 1928'de 'B yod nam k Tarım Enst tüsü'nü kurmuştur. 1930'lu yıllarda kontrollü organ k üret m başlamıştır. Organ k Ter m se lk kez 1940 yılında W. Northbourn tarafından 'Look To The Land' adlı eser nde ekoloj k tarım s stem n tanımlamak amacıyla kullanılmıştır. Ancak 1950'l yıllarda organ k tarım önem n kaybetmeye başlamış, tarımsal üret mde k myasal katkı maddeler n n kullanımı yaygınlaşmıştır yılında Fransa' da Organ k Ç ftç Derneğ Groupement d'agr culteurs b olog ques kurulmuş, 1950'ler n sonunda Avrupa Ekonom k Topluluğunun kurulması ve uygulanan destekleme pol t kaları, 1970'lerde pest s tler n ve k myasal gübren n keşfi le entans f tarım hızla gel şm şt r. 'Yeş l Devr m' olarak adlandırılan tarımsal üret m artışının dünyadak açlık sorununa çözüm sağlamayacağı tartışılmaya başlanmış, entans f tarımın doğal dengey ve nsan sağlığını bozduğunu konu alan araştırmalarla ortaya konulmuştur. Bu dönemde, organ k tarım önem kazanmaya başlamış, 1972'de Almanya'da IFOAM kurulmuştur. 1980'l yıllardan t baren se artan tüket c taleb doğrultusunda organ k tarım üret m t car b r boyut kazanmıştır yılında se IFOAM organ k tarımı yen den tanımlamıştır. Pol t ka ve Desteklemeler Organ k kurallar ve yönetmel klerle lg l 2016 yılında yapılan F BL anket ne göre, organ k standartlara sah p ülke sayısı 87'd r. 17 ülke mevzuat taslak hazırlığı aşamasındadır. Bazı ülkeler organ k mevzuatı kabul etmem şt r ve ulusal üret m standartlarına sah p değ ld rler. Bu standartlar, organ k ürünler n ulusal b r tanımını sağlar ve sert fikasyon faal yetler ç n b r referans noktasıdır. Organ k ürünler n başlıca thalat pazarları Avrupa B rl ğ (AB), Amer ka B rleş k Devletler (ABD), Kanada ve Japonya'dır. Bu pazarların tamamı, organ k ürünler n thal ç n katı rej me sah pt r ve kuralları zaman zaman thalatı kısmaya yönel k olarak b r pol t ka aracı olarak kullanılmaktadır. Bu konuda en düzenl tak b AB yapmaktadır. AB Organ k Tarım Mevzuatı: AB organ k tarım mevzuatı lk olarak 1991 yılında yürürlüğe g rm şt r. İzleyen yıllarda mevzuatta 44'ün üzer nde değ ş kl k yapılmıştır. İlk organ k tarım yönetmel ğ sadece b tk sel üret m üzer ne düzenlenm şt r yılında ürünler n üçüncü ülkelerden thalatına l şk n yönetmel k çıkarılmıştır. İlk kez organ k hayvancılık kuralları 1999 yılında tanımlamış, hayvan besleme, hastalık önleme, veter nerl k tedav, hayvan koruma, genel olarak hayvancılık ve hayvan gübres kullanımı kuralları bel rlenm şt r tar h nde Avrupa organ k tarım ve gıda sektörünün en öneml gel şmeler nden b r organ k ürünler ç n yen AB logosu başlatmak olmuştur. Bu yönetmel k önces nde AB organ k tarım logosu le organ k tarım yapan üret c ler n kend ürünler n et ketleme konusu steğe bağlı ken; bu yönetmel kle, ürünlerde logo kullanımı zorunlu hale get r lm şt r. 2014'te Avrupa'dak organ k üret m n geleceğ le lg l olan Eylem Planını kabul etm şt r (EC, 2014b). AB'de organ k tarım, AB kırsal kalkınma programı kapsamında desteklenmekted r. Üret c lere; çevren n korunması ç n öneml ürünler n yet şt r lmes, tarım ürünler n n kal tes n n artırılması, gel şm ş hayvan refahı standartlarının sağlanması, pazarlamanın y leşt r lmes ç n destek ver lmekted r yılından t baren, tüm üye devletler kl m ve çevre ç n yararlı olan sürdürüleb l r tarım uygulamaları yapan ç ftç lere finansman sağlamak ç n aşağıdak üç önlem uygulamasında doğrudan ödemeler n n % 30'unu kullanmak zorundadırlar. -Da m çayırların sürdürülmes : -B tk çeş tlend r lmes : B r ç ftç ek leb l r araz s 10 hektarı aştığında en az k ürün ve ek leb l r araz s 30 hektarı aştığında en az üç ürün yet şt rmel d r. -Ekoloj k odağı korumak: 15 hektardan daha büyük b r alanı (kalıcı otlak alanları har ç) sah p ç ftl kler n ek leb l r alanının en az %5' n trojen sab tleme b tk ler, tampon şer tler, ağaçlandırma alanları vb. ç n ayrılmalıdır (EC, 2014a). Amer ka B rleş k Devletler : ABD, organ k tarım yapan ç ftç ler ve şlemc ler desteklemek ve tüket c güvences sağlamak ç n 2002'de Ulusal Organ k Programı (NOP) uygulamaya koymuştur. USDA, 1990'ların sonunda ortaya çıkan farklı standartları uyumlu hale get rm şt r ve organ k üret m ve şleme kurallarını güncellemeye devam etmekted r. Bu yönetmel k Amer ka'da zorunludur, fakat Amer ka dışından thal ed len organ k ürünler de kapsamaktadır. Amer ka, organ k tarım yapan üret c lere sert fikasyon mal yetler nde destek olmak ç n 2002 Tarım Kanunu'nda Ulusal Organ k Sert fika Mal yet Paylaşımı Programı başlatmıştır yılında ABD Tarım Bakanlığı (USDA), ürün s gortası programında organ k ve geleneksel b tk ler arasındak tazm natlara l şk n olarak eş ts zl kler n çoğunu ortadan kaldırmıştır. Japonya: ( ) Japonya organ k üret m ve bunun kontrol ve sert fikasyonu ç n üret m kuralları, Japon Tarımsal Standartları (JAS) le bel rlem şt r. JAS, Japonya'da ve thal ed lerek ülkeye g ren her üründe zorunludur. Dünyada Organ k Ürünler Üret m ve Tüket m 2015 ver ler ne göre dünya genel nde 50.9 m lyon hektar alanda organ k tarım yapılmaktadır. Bu alan toplam tarım alanlarının %1.1' n oluşturmaktadır. 179 ülkede organ k tarım yapılmakta ve 2014'ten 2015 yılına gel nd ğ nde organ k tarım alanında %14.7 oranında b r artış görülmekted r. Organ k tarımın alanının en gen ş olduğu bölge toplam organ k tarım alanlarının %45' ne sah p olan Okyanusya'dadır. Okyanusya'yı %25 oranıyla Avrupa tak p etmekted r. Dünyada en çok organ k üret m alanına sah p ülke m lyon ha organ k alana sah p olan Avustralya'dır. Dünyada en çok organ k üret m yapılan tarım alanına 216

3 Türk ye'de Organ k Tarım ve Geleceğ sah p lk on ülke dünya genel ndek organ k üret m alanlarının %74.3'ünü oluşturmaktadır yılları arasında organ k tarım alanlarının her yıl g derek artış gösterd ğ görülmekted r (FIBL and IFOAM, 2017) yılları arasında dünya organ k tarım alanlarındak değ ş me l şk n yapılan trend anal z le dünya genel nde organ k tarım alanında yıllık ortalama oransal artış %6.5 olarak bulunmuş, 2025 yılında organ k tarım alanının 68.8 m lyon hektar olacağı tahm n ed lm şt r (Grafik 1). Grafik yılları arasında dünya organ k tarım alanı trend (M lyon ha) Dünya genel nde organ k tarım yapan üret c sayısı 1999 yılından 2015 yılına kadar %1000 oranında b r artış göstererek 2.4 m lyon olmuştur. Organ k tarım yapan üret c ler n %35' Asya'da bulunmaktadır. En çok organ k tarım yapan üret c se H nd stan'dadır yılı ver ler ne göre 50.9 m lyon ha olan organ k tarım alanının yaklaşık 2/3'ü çayır ve otlaklar (33.1 m lyon ha), 1/3'ü se ek l -d k l (14 m lyon ha) alanlardır yılında, en fazla ek len ek m alanına sah p tek yıllık b tk ler: tahıllar (3.8 m lyon ha), yem b tk ler (2.5 m lyon ha), yağlı tohumlar (1.2 m lyon ha), l f b tk ler ve kuru bakl yatlar (0.4 m lyon ha); en fazla ek m alanına sah p çok yıllık b tk ler: kahve (0.9 m lyon ha), zeyt n (0.6 m lyon ha), fındık (0.4 m lyon ha), trop kal ve yarı trop kal meyveler ve üzüm (0.3 m lyon ha) olmuştur (FIBL and IFOAM, 2017). Hayvansal Üret m: Dünyada organ k hayvancılıkta önde gelen ülkeler, ABD ve Kanada'dır (Hanoğlu, 2013). AB'de; keç ler n %5.7', sığırların %4.2's, koyunların %4.5', kanatlıların %2.8' ve domuzların %0.6'sı organ k olarak yet şt r lmekted r. AB'de, dönem nde en fazla organ k üret m yapılan hayvan %108'l k b r artışla tavuk olmuştur yılı ver ler ne göre dünya genel nde organ k arıcılık 2 m lyon kovan le yapılmaktadır. Bu sayı toplam arı kovanı sayısının %2.5' n tems l etmekted r. En fazla organ k kovan, Brez lya, İtalya ve Bulgar stan'da bulunmaktadır yılı ver ler ne göre, dünyada k ş başına düşen organ k ürün tüket m harcamalarında İsv çre 262 avro le lk sırada yer almaktadır. İsv çre'y ; Dan marka (191 avro), İsveç (177 avro), Lüksemburg(170 avro) tak p etmekted r. AB'de, yılları arasında k ş başı organ k ürün tüket m harcamaları %110 artarak 22.4 avro' dan 47.4 avro' ya yükselm şt r. Dünyada Organ k Ürün T caret 2015 yılı ver ler ne göre dünya organ k pazar büyüklüğü 75 m lyar avro olmuştur. B r öncek yıla göre %10 oranında b r artış yaşanmıştır. Organ k tarım 179 ülkede uygulanmasına rağmen, k bölge satışların çoğunu oluşturmaktadır: Avrupa ve Kuzey Amer ka. Organ k gıda pazarının en büyük olduğu ülkeler; ABD (35.8 m lyar avro), Almanya (8.6 m lyar avro), Fransa (5.5 m lyar avro) ve Ç n (4.7 m lyar avro)'d r. Organ k pazarda en yüksek büyüme oranı %25'l k oranla İspanya'da gerçekleşm şt r. İspanya'yı %23 le İrlanda, %20 le İsveç tak p etmekted r (FIBL and IFOAM, 2017). 3.TÜRKİYE'DE ORGANİK TARIMIN MEVCUT DURUMU Yasal Düzenlemeler ve Geleceğ Türk ye'de organ k tarım faal yetler 1986 yılında, hracata yönel k olarak, Ege bölges nde organ k kuru üzüm ve kuru nc r üret m yle başlamıştır (Bakırcı, 2005). Günümüzde de Türk ye'n n yurt ç organ k ürün üret m dış pazar taleb ne göre şek llenmekted r (Surrett, 2016, Ataseven, 2014a). Türk ye'de organ k tarım uygulamalarına yönel k lk organ zasyon, 1992 yılında Organ k Tarım Organ zasyonu Derneğ n n (ETO) kurulmasıyla başlamıştır yılında IFOAM temel standartları ve 2092/91 sayılı AB Organ k Tarım Yönetmel ğ 'ne dayalı lk ulusal yönetmel k yürürlüğe g rm şt r yılında B tk sel ve Hayvansal Ürünler n Ekoloj k Metotlarla Üret lmes ne İl şk n Yönetmel k, 2002 yılında se Organ k Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İl şk n Yönetmel k yürürlüğe g rm şt r. Daha sonra Organ k Tarım Kanunu, tar h nde sayılı Resm Gazete'de yayınlanarak yürürlüğe g rm şt r. Bu kanunun amacı, tüket c ye güven l r, kal tel ürünler sunmak üzere organ k ürün ve g rd ler n üret m n n 217

4 Dalbeyler, Işın / Tarım Ekonom s Derg s 23 (2), 2017 gel şt r lmes n sağlamak ç n gerekl tedb rler n alınmasına l şk n usul ve esasları bel rlemekt r (RG, 2004). Son olarak 2010 yılında Organ k Tarımın Esasları ve Uygulanmasına İl şk n Yönetmel k sayılı Resm Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe g rm şt r. Bu Yönetmel ğ n amacı se; ekoloj k dengen n korunması, organ k tarımsal faal yetler n yürütülmes, organ k tarımsal üret m n ve pazarlamanın düzenlenmes, gel şt r lmes, yaygınlaştırılmasına l şk n usul ve esasları bel rlemekt r (RG, 2010). Türk ye'n n AB ülkeler ne yaptığı organ k tarım ve gıda ürünler n hracatını artırab lmes ç n, üret mle lg l tekn k konuların yanında, mevzuatını da uyumlu hale get rmes büyük önem taşımaktadır (Dem ryürek ve Em r, 2014). Organ k üret m, et ketleme ve kontrole l şk n organ k üret m ve organ k ürünler n et ketlemes konusunda 834/2007 (EC) sayılı Konsey Tüzüğün uygulanması ç n detaylı kuralları bel rleyen, 889/2008 (EC) sayılı Tüzüğü değ şt ren 29 N san 2016 ve 2016/673 (EU) sayılı Avrupa B rl ğ Mevzuatı' na uyum amacıyla 2016 yılında b r yönetmel k değ ş kl k taslağı hazırlanmıştır. Organ k tarımın ülke genel nde gel şt r lmes ve yaygınlaştırılması ç n s stemde yer alan tüm unsurların bel rl b r mantıksal çerçeve ve plan dah l nde koord ne ed lmes gerekmekted r. Bu bağlamda, öncel kle tarım araz ler n n k rlet lmeden gelecek kuşaklara aktarılması, topluma güvenl gıdaları üretme ve tüketme hakkı ver lmes n sağlamak amacıyla, Bakanlık, Ün vers teler, kamu kuruluşları, s v l toplum kuruluşları, meslek örgütler le şb rl ğ çer s nde Ulusal Organ k Tarım Stratej k Planı hazırlanmıştır. (GTHB, 2012). Bel rlenen stratej k hedeflere er şeb lmek ç n organ k tarım konusunda Türk ye'de yaşanan temel sorunlar ve ht yaçlar göz önünde bulundurularak 5 eksen ve 28 eylemden oluşan Organ k Tarım Eylem Planı hazırlanmıştır (GTHB, 2013). Organ k tarımın geleceğ ç n, bu yasal düzenlemeler çerçeves nde, yen yasal düzenlemeler le organ k ürünler n yurt ç ve yurt dışında pazarlanma alanını gen şletecek mevzuat hükümler n n bel rlenmes, NOP, JAS g b uluslararası standartların ulusal mevzuat le denkl ğ n n sağlanması, organ k/ekoloj k/b yoloj k kel meler le eko ve b o ekler n çeren fadeler n amacı dışında kullanılmasının engellenmes, organ k tarım faal yet nde bulunmayan özel ve tüzel k ş ler n 'organ k' fades kullanarak patent almalarını önlemek önem taşımaktadır (GTHB, 2013). Destekleme Pol t kaları ve Geleceğ Organ k tarım üret m n teşv k ve aynı zamanda üret m n kayıt altına alınması amacıyla organ k tarım, tarımsal destekler kapsamındadır. Ç ftç Kayıt S stem 'ne kayıtlı üret c ler bu desteklerden faydalanab lmekted r. Türk ye'de organ k tarım yapan ç ftç lere ver len devlet destekler ; alan bazlı ödemeler, sözleşmel üret m, haz ne araz ler nde organ k tarım, düşük fa zl kred ler, çevre amaçlı tarımsal araz ler n korunmasına yönel k destekler, hal rüsum düzenlemes ne l şk n destekler olarak sıralanab l r yılında organ k tarıma yönel k dekara yapılan desteklemeler se; 1. Kategor üret m ç n 100 TL/da, 2. Kategor üret m ç n 70 TL/da, 3. Kategor üret m ç n 30 TL/da, 4. Kategor üret m ç n 10 TL/da ve organ k arıcılık ç n 10 TL/kovan olarak ver lm şt r. İy tarım uygulaması ç n se meyve- sebze üret m nde 50 TL/da, örtü altı yet şt r c l ğ nde 150 TL/da, süs b tk ler ve tıbb aromat k b tk yet şt r c l ğ nde 100 TL/da destekleme uygulanmıştır (GTHB, 2016). Fa z İnd r ml Kred ler; Her yıl kred kullandırılmasına l şk n usul ve esaslar le lg l Bakanlar Kurulu Kararı ve tebl ğ Resm Gazete 'de yayınlanmaktadır. Üret c ler car fa z oranından %50 nd r ml şletme ve yatırım kred s kullanab lmekted r. Bu uygulama 2017 yılında da devam etmekted r. Çevre Amaçlı Tarımsal Araz ler n Korunması(ÇATAK)'nı Terc h Eden Üret c ler n Desteklenmes ; Çevre dostu tarım tekn kler ve kültürel uygulamalarına 135 TL/da ödeme yapılmaktadır. Organ k Hayvancılık Desteklemeler se; Anaç Sığır ve Manda Yet şt r c l ğ Desteklemeler, Buzağı Desteklemes, Hastalıktan Ar İşletme Desteklemeler, Anaç Koyun ve Keç Desteklemeler ve Arılı Kovan Desteklemes şekl nde ver lmekted r. Yıllar t bar yle organ k tarım desteklemeler artış gösterm şt r yılı baz yıl TÜFE le reel fiyatlara çevr len alan başına destekler n yılları arasında düzenl olarak artığı d kkat çekmekted r. Reel olarak yılları arasında 1. Kategor meyve-sebze alan başına organ k tarım destekler n n yıllık ortala %18.3 arttığı saptanmıştır (Grafik 2). Grafik Organ k tarım desteklemeler (TL/da) ve trend (reel)(1. kategor meyve-sebze örneğ ) 218

5 Türk ye'de Organ k Tarım ve Geleceğ Yapılmış b rçok çalışmada üret c ler n organ k tarıma geç ş n etk leyen en öneml faktörler n organ k ürünler n fiyat avantajı ve pazarlama kolaylığı olduğu bel rlenm şt r. Organ k tarımda desteklemeler sektörün gel şmes, üret c ler n bu s stem ben msemes ve sürdürmes açısından stratej k öneme sah p olduğu bel rt lm şt r (Ataseven, 2014b; Kızılaslan ve Olgun, 2012). Gelecekte organ k üret m n sürdürülmes ve gel şt r lmes ç n üret c ler n üret m mal yetler n ve sert fikalandırma masraflarını düşürecek organ k ürünün pazarlama olanaklarını gel şt recek destekleme pol t kalarının zlenmes önem taşımaktadır. Organ k Üret m ve Tüket m Durumu ve Geleceğ Türk ye'de yılları arasında organ k tarımda, ürün sayısı %42, üret m alanı %837, üret m m ktarı se %430 artmıştır (GTHB, 2016). Türk ye Avrupa ülkeler ç nde 2014 yılı ver ler ne göre 71,472 organ k üret m yapan üret c sayısı le en fazla olan ülke durumunda ken, 2015 yılı ver ler ne göre 69,967 üret c le organ k tarım yapılmaktadır. Türk ye'de 197 ürün çeş d nde, toplamda 515,268 ha alanda (doğal toplama alanı dah l olmak üzere) üret m gerçekleşt r lm şt r. B r öncek yıla göre üret c sayısında %2.1 oranında, üret m alanında se %38.8 oranında b r azalış yaşanmış ancak üret m m ktarı %11.4 oranında artış gösterm şt r yılları ç n yapılan trend anal z yle üret c sayısının yıllık ortalama oransal artışı %15.0 olarak bel rlenm ş, 2025 yılı ç n 118,357 adet olarak tahm n ed lm şt r (Grafik 3). Grafik Üret c Sayısı Trend yılları ç n yapılan trend anal z yle üret m alanı yıllık ortalama oransal artış %14 olarak bel rlenm ş, 2025 yılı ç n üret m alanı 1,326,098 (ha) olarak tahm n ed lm şt r (Grafik 4). Organ k tarım desteklemeler ne l şk n eğ l m ncelend ğ nde, desteklemeler arttıkça organ k tarım yapan üret c sayısı, organ k tarım yapılan alanın artığı d kkat çekmekted r. Grafik Üret m Alanı Trend (ha) Organ k Hayvancılık: 2015 ver ler ne göre, Türk ye'de büyükbaş hayvan varlığının %0.06'sı, küçükbaş hayvan varlığının %0.09'u, tavukların se %0.3'ü organ k olarak yet şt r lmekted r. Organ k büyükbaş ve küçükbaş yet şt r c l kte yıllar t bar yle dalgalanmalar görülmekted r. Organ k hayvancılıkta tüm g rd ler n organ k olma zorunluluğu, tes sler n hayvan refahına uygun olma zorunluluğu, organ k çayır ve meraların yeters zl ğ g b nedenler Türk ye'de organ k hayvancılığı zor ve mal yetl kılmaktadır. Bu nedenlerle gelecekte, organ k hayvancılığa ve organ k çayır/meralara ayrı b r destek ver lmes büyük önem taşımaktadır. Organ k bal Türk ye'n n hraç ürünler nden b r s d r. Ancak organ k bal üret m sten len düzeye henüz ulaşmamıştır. 219

6 Dalbeyler, Işın / Tarım Ekonom s Derg s 23 (2), 2017 Üret m arttırmak ç n organ k bala olan taleb artırıcı önlemler alınması gerekmekted r (Ertürk ve Yılmaz, 2013). Bu nedenlerle gelecekte, organ k hayvancılığa ve organ k çayır/meralara ayrı b r destek ver lmes büyük önem taşımaktadır. Türk ye'de organ k ürünler AB ülkeler ne göre, daha düşük sev yede tüket lmekted r. K ş başı organ k ürün tüket m 1 avro'nun altındadır. Bunun en öneml nedenler ; tüket c ler n organ k gıdalarla lg l b lg yeters zl ğ ve organ k gıda fiyatlarının konvans yonel ürünlere göre oldukça yüksek bulunmasıdır (Eryılmaz ve ark., 2015; Bayaner, 2013; Dev ren ve Çev k, 2017, Dem rbaş ve ark., 2016). Tüket c ler n organ k gıda satın almaya yönel k tutumlarını nceleyen çalışmalarda, organ k gıda satın alma le demografik özell kler arasında anlamlı b r l şk bulunmuştur. Örneğ n Türk ye'de organ k ürün satın alan tüket c ler genell kle büyük şeh rlerde yaşayan eğ t m ve gel r düzey yüksek tüket c ler n organ k ürün satın aldıkları bel rlenm şt r (Ustaahmetoğlu ve Toklu, 2015; Öztürk ve İslam, 2014). Organ k Ürün İç ve Dış T caret ve Geleceğ Organ k ürün ç t caret henüz gel şme aşamasındadır. Bunun nedenler arasında; organ k ürün üret m n n dış pazara yönel k yapılması, tüket c ler n organ k gıdalara yönel k b lg yeters zl kler, fiyatlardak farklılık, yeterl tanıtım yapılmaması ve k ş başı gel r n düşük olması sayılab l r. AB, Türk organ k ürünler ç n en büyük hracat pazarıyken, ABD, Kanada, Avustralya, İsv çre ve Japonya Türk ye'den organ k ürünler thal etmekted r yılında Türk ye, başta organ k soya fasulyes ve organ k mısır olmak üzere yaklaşık 19 m lyon dolarlık organ k ürün hraç etm şt r. Ocak- Kasım 2015 dönem nde ABD'ye yapılan organ k ürün hracatı 2014 yılının aynı dönem ne göre %113 artışla gerçekleşm şt r. Türk ye'de organ k gıda pazarın 2015 yılında 90 m lyon dolar ulaşmış, bunun %76.91' hracat yoluyla elde ed lm şt r yılında bu tutarın 170 m lyon dolara ulaşması beklenmekted r (Surrett, 2016) yılında en çok hraç ed len organ k ürünler kuru üzüm, nc r, kayısı ve fındık ken; ABD, toplam organ k hracat çer s ndek %21 oranıyla en fazla hracat yapılmış ülke olmuştur (Ç zelge 1). En çok hracat yapılan on b r ülkeye bakıldığında bu ülkeler n; Almanya, Dan marka, Fransa, ABD, Kanada, İsveç, İsv çre, Japonya, İtalya, ABD ve B rleş k Krallık olduğu görülmekted r. Ç zelge Yılında En Çok İhracatı Yapılan Ürünler ve En Çok İhracat Yapılan Beş Ülke M ktar(ton) Tutar($) M ktar(ton) Ürün Ülke Tutar($) Kuru Üzüm 4,239, ,929, Almanya 1,489, ,813, İnc r 2,466, ,708, ABD 4,095, ,751, Kayısı 1,152, ,772, Fransa 1,689, ,934, Fındık 1,144, ,014, Hollanda 1,184, ,975, D ğerler 4,545, ,804, İsv çre 1,344, ,367, ,548, ,229, Genel Toplam 13,548, ,229, Genel Toplam Kaynak: GTHB ver ler nden oluşturulmuştur. Yıllar t bar yle yapılan organ k ürün hracat tutarları ncelend ğ nde yılları arasında her yıl ortalama % oranında artış, yılları arasında se her yıl ortalama % oranında b r azalma gerçekleşm şt r yılları arasında se her yıl ortalama %28.28 oranında b r artış olmuştur. Grafik yılları arasında toplam organ k ürün hracat değer ($) Türk ye'de organ k ürünler n ç ve dış t caret n gel şt rmek ç n; mevcut pazar potans yel n n değerlend r lmes, AB ülkeler ve d ğer hracat yapılan ülkeler dışında alternat f pazar arama çalışmaları yapılması ve yen pazarlar doğrultusunda ürün çeş tl l ğ sağlanması önem arz etmekted r. 220

7 Türk ye'de Organ k Tarım ve Geleceğ 4.SONUÇ ve DEĞERLENDİRME Günümüzde, organ k ürün et ket, temel anlamı çoğu tüket c tarafından anlaşılan en tanınmış gıda et ket konumundadır (Seufert ve ark, 2016). Türk ye, organ k tarım ç n kl m ve toprak koşulları zaten elver şl olan, sah p olduğu b yoloj k ve genet k çeş tl l ğ n de fazla olmasından dolayı, organ k tarım s stem ç n uygun b r ülke konumundadır. Bu nedenle organ k tarım potans yel çok yüksekt r (Gündüz ve Kaya, 2007; Merdan, 2014). Öncel kle daha sağlıklı ver ler elde ed lmes açısından uluslararası düzeyde b r organ k tarım kayıt s stem oluşturulması gerekmekted r. Türk ye'de yılları arasında organ k b tk sel üret mde büyük b r lerleme kayded l rken organ k hayvancılıkta yeterl düzeye ulaşılamamıştır. Bunun başlıca sebeb organ k kaba yem mal yetler d r. Organ k üret m ve desteklemeler arasında doğrusal b r l şk bulunmakta, desteklemeler organ k üret m n sürdürüleb l rl ğ ç n büyük önem taşımaktadır. Türk ye'n n dünya organ k ürün pazarından aldığı payı artırması ve dış t caret ne olumlu katkı sağlayab lmes ç n daha etk n desteklemelere ht yaç duyulmaktadır. Üret c lere organ k ürünler n pazarlanması, pazar bağlantılarının kurulması, üret c ler n eğ t m ve danışmanlık h zmetler etk n b r şek lde ver lmel, ç taleb arttırmak ç n tüket c ler organ k ürün tüket m konusunda b l nçlend rmel, ç pazara yönel k g r ş mc ler desteklenmel, üret c pazarlarının sayısını arttırmalıdır. KAYNAKLAR Ataseven, Y., 2014a, Türk ye'de Organ k Tarımda Yaşanan Gel şmeler n Değerlend r lmes, Tarım ve Mühend sl k Derg s, ISSN Ataseven, Y., 2014b, A Comparıson Of Organıc Farmıng Support Polıcıes In Turkey And The Eu, Rev sta de cercetare [ nterven] e soc al, vol. 44, pp , ISSN: (electron c). Bakırcı, M., 2005, Türk ye'de Organ k Tarımın Geleceğ ve Türk ye Avrupa B rl ğ (AB) Tarım Müzakereler ne Etk s, İstanbul Ün vers tes, Edeb yat Fakültes, Coğrafya Bölümü, Coğrafya Derg s 13: Bayaner, A., 2013, Türk ye Tarımı Beklent ler ve Gel şmeler, Tepge Yayın NO:224 ISBN: Dem rbaş, E., Toplu Yılmaz, Ö. ve Yücel, E.,2016, Organ k Tarımın Türk ye'dek Durumu Ve Gençl ğ n Organ k Tarıma Yaklaşımı, Internat onal Turgut Özal Congress on Bus ness Econom cs and Pol t cal Sc ence Proceed ngs E-Book II: Bus ness and Econom cs, Ankara, ISBN: , (E.T: ). Dem ryürek, K., 2011, Organ k Tarım Kavramı ve Organ k Tarımın Dünya ve Türk ye'dek Durumu, GOÜ, Z raat Fakültes Derg s, 28(1), Dem ryürek, K. ve Em r, M.,2014, Avrupa B rl ğ Ve Türk ye'dek Organ k Tarım Mevzuatındak Gel şmeler ve Son Yönetmel kler n Anal z, Adnan Menderes Ün vers tes Z raat Fakültes Derg s, 11(2) : Dev ren, N. ve Çev k, N., 2017, Dünyada Ve Türk ye'de Organ k Tarımın Ekonom k Açıdan Değerlend r lmes, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Derg s, C lt: 10 Sayı: 48, Issn: , s.669. EC, 2014a, Organ c farm ng A gu de on support opportun t es for organ c producers n Europe, ISBN , do : / EC, 2014b, Act on Plan for the future of Organ c Product on n the European Un on, COM(2014) 179 final, Brussels. Ertürk, Y. E. ve Yılmaz, O., 2013, Türk ye'de Organ k Arıcılık, ÇOMÜ Z raat Fakültes Derg s ; 1 (1): 35 42ss. Eryılmaz, G., Dem ryürek, K. ve Em r, K., 2015, Avrupa B rl ğ ve Türk ye'de organ k tarım ve gıda ürünler ne karşı tüket c davranışları, Anadolu Tarım B l mler Derg s, ISSN: , do : /anajas FIBL and IFOAM, 2017, The World of Organ c Agr culture Stat st cs and Emerg ng Trends, cworld.net/yearbook/yearbook-2017.html. GTHB, 2016, Tarımsal Destekler. GTHB, 2013, Organ k Tarım Ulusal Eylem Planı GTHB, 2012, Ulusal Organ k Tarım Stratej k Planı Gündüz, Y. ve Kaya, M., 2007, AB Tarım Pol t kası ve Türk ye'de Organ k Tarımın Gel şt r lmes Üzer ne Olası Etk s, Elektron k Sosyal B l mler Derg s ISSN: , C.6 S.21 ( ). Hanoğlu, H., 2013, Organ k Tarım Mevzuatına Göre Türk ye'de Büyükbaş Ve Küçükbaş Hayvan Yet şt r c l ğ, Tarım Ekonom s Derg s ; 19(1): Kızılaslan, H. ve Olgun, A., 2012, Türk ye'de Organ k Tarım ve Organ k Tarıma Ver len Desteklemeler, GOÜ Z raat Fakültes Derg s, 29 (1), Merdan, K. ve Kaya, V., 2013, Türk ye'dek Organ k Tarımın Ekonom k Anal z, Atatürk Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü Derg s, 17 (3): Merdan, K., 2014, Türk ye'de Organ k Tarımın Ekonom k Anal z : Doğu Karaden z Uygulaması, Atatürk Ün vers tes Sosyal B l mler Enst tüsü İkt sat Anab l m Dalı Doktora Tez. Öztürk, D. ve İslam, A., 2014, Türk ye'de Organ k Ürünler n Pazarlanması, Sosyal B l mler Araştırmaları Derg s ss. Resm Gazete, 2004, gazete.gov.tr/esk ler/2004/12/ htm#1, Resm Gazete, 2010, gazete.gov.tr/esk ler/2010/08/ htm, 221

8 Dalbeyler, Işın / Tarım Ekonom s Derg s 23 (2), 2017 Seufert, V., Ramankutty, N. and Mayerhofer, T., 2016, What İs Th s Th ng Called Organ c? How Organ c Farm ng İs Cod fied İn Regulat ons, Food Pol cy, No: 68, 10p. Surrett, J., 2016, Turk sh Organ c Market Overv ew, Global Agr cultural İnformat on Network, USDA Fore gn Agr cultural Serv ce. Ustaahmetoğlu, E. ve Toklu, İ.T., 2015, Organ k Gıda Satın Alma N yet nde Tutum, Sağlık B l nc ve Gıda Güvenl ğ n n Etk s Üzer ne B r Araştırma, Ekonom k ve Sosyal Araştırmalar Derg s, C lt 11, Yıl 11, Sayı 1, ISSN: