ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Mart 2001

Transkript

1 ÖNSÖZ Bu tasarõ, CEN tarafõndan kabul edilen EN (1999) esas alõnarak, TSE Maden Hazõrlõk Grubu'nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 13 Mart 2001 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

2 İÇİNDEKİLER 1 - KAPSAM ATIF YAPILAN STANDARDLAR TARİFLER LÂBORATUVAR NUMUNESİ DENEY KISMI DENEY NUMUNESİ SABİT KÜTLE TAŞUNU TANE YOĞUNLUĞU TAŞUNU AGREGASI PRENSİP MALZEMELER CİHAZ VE MALZEMELER DENEY KISMININ HAZIRLANMASI İŞLEM HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ DENEY RAPORU 1) GEREKLİ BİLGİLER İSTEĞE BAĞLI BİLGİLER... 4 EK A... 5 EK B... 6 EK C... 7 EK D... 8

3 AGREGALARIN MEKANİK VE FİZİKSEL ÖZELLİKLERİ İÇİN DENEYLER - BÖLÜM 7: TAŞUNU (FİLLER) TANE YOĞUNLUĞUNUN TAYİNİ - PİKNOMETRE METODU 1 - KAPSAM Bu standard, taşunu (filler) tane yoğunluğunun, piknometre metoduyla tayinini kapsar. 2 - ATIF YAPILAN STANDARDLAR Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standardlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar, metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standardõn tarihinin belirtilmemesi halinde, ilgili standardõn en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. No Adõ (İngilizce) TS No 1) Adõ (Türkçe) EN Tests for general properties of aggregates - Part 2: Methods for reducing laboratory samples TS EN Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Bölüm 2: Lâboratuvar Numunelerinin Azaltõlmasõ Metodu EN Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration TS EN Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Bölüm 5: Genel Cihazlar ve Kalibrasyon EN Tests for mechanical and - - physical properties of aggregates - Part 4: Determination of the voids of dry compacted filler ISO 3507 Pyknometers TS ISO 3507 Piknometreler 3 - TARİFLER Bu standardõn amaçlarõ bakõmõndan aşağõdaki tarifler geçerlidir: LÂBORATUVAR NUMUNESİ Lâboratuvar deneyi için bir yõğõn numunesinden azaltõlarak elde edilen numune DENEY KISMI Tamamõ, bir tek deneyde kullanõlan numune DENEY NUMUNESİ Deney metodunun, bir özelliğin belirlenmesi için, birden fazla tayin gerektirmesi durumunda, sadece bir tayinde kullanõlan numune SABİT KÜTLE En az 1 saatlik kurutmadan sonra yapõlan birçok tartõmda, %0,1'den daha büyük farklõlõk göstermeyen kütle. Not Sabit kütle, bir çok durumda, deney kõsmõnõn belirtilen bir etüvde (Madde 6.6), önceden tayin edilmiş bir süre ile (110 ± 5) C'ta kurutulmasõndan sonra elde edilebilir. Deney lâboratuvarlarõ, kullanõlan etüvün kurutma kapasitesine bağlõ olarak, özel tip ve büyüklüklerdeki numuneler için sabit kütlenin elde edilmesine yönelik süreyi belirleyebilirler. 1) TSE NOTU: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ, 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1

4 3.5 - TAŞUNU TANE YOĞUNLUĞU Hapsedilmiş hava hariç, taşununun birim hacmi başõna düşen kütle TAŞUNU AGREGASI Çok büyük bir kõsmõ, 0,063 mm göz açõklõklõ elekten geçen ve belirli özellikler kazandõrmak amacõyla inşaat malzemelerine ilâve edilen agregadõr. 4 - PRENSİP Piknometre metodu, agregalar gibi düzensiz olarak şekillenmiş numunelerin hacminin tayininde kullanõlan yaygõn bir metottur. Numenin kütlesi biliniyorsa, buradan yoğunluk hesaplanabilir. Bu prensip, bilinen yoğunluğa sahip belirli miktardaki bir sõvõnõn, deney kõsmõ ile yer değiştirmesi esasõna dayanõr. Deney kõsmõnõ ihtiva eden ve hacmi bilinen bir piknometre, sõvõ ile doldurulur. Bu sõvõnõn hacmi, sõvõnõn yoğunluğunun, ilâve edilen sõvõnõn kütlesine bölünmesi suretiyle hesaplanõr. Deney kõsmõnõn hacmi ise, hesaplanan bu hacmin, piknometrenin hacminden çõkarõlmasõ yoluyla hesaplanõr. 5 - MALZEMELER Uygun sõvõ, içerisinde taşununun çözülmediği ve taşunu ile reaksiyona girmeyen. Not Su, denatüre etanol, yeterli sayõda damõtõlmõş gazyağõ veya toluenin, farklõ taşunu tipleri için uygun olduğu belirlenmiştir Demineralize su, kaynatõlmõş ve soğutulmuş, kalibrasyon (Ek A) için Aseton, kalibrasyon (Ek A) için. 6 - CİHAZ VE MALZEMELER Aksi belirtilmedikçe bütün cihaz ve malzemeler, EN 932-5'te belirtilen genel özelliklere uygun olmalõdõr Piknometre, ISO 3507'ye uygun, 50 ml anma kapasiteli. Tõkaçõn alt tarafõ konkav olmalõ ve üstü, yüzey seviyesinde kesilmiş kalõn cidarlõ bir kapiler (kõlcal) ihtiva etmelidir. Not Piknometrede, bir termometre bulundurulabilir Su banyosu, sõcaklõğõ (25,0 ± 0,1) C'ta tutulabilen Terazi, 0,001 g doğrulukla tartabilen, tayin için Terazi, 0,0001 g doğrulukla tartabilen, kalibrasyon (Ek A) için Kurutma etüvü, sõcaklõğõ (110 ± 5) C'ta tutulabilen Desikatör, uygun miktarda nem çekici madde ile doldurulmuş Vakumlu desikatör Vakum pompasõ, basõncõ (3,0 ± 0,3) kpa'a kadar düşürebilen Spatül Deney eleği, 0,125 mm göz açõklõklõ ve uygun toplama kabõnõ ihtiva eden. 2

5 7 - DENEY KISMININ HAZIRLANMASI Lâboratuvar numunesi, EN 932-2'ye uygun olarak azaltõlõr. Deney kõsmõ, kurutma işlemine tâbi tutulmadan önce en az 50 g kütleye sahip olmalõdõr. Deney kõsmõ, (110 ± 5) C'ta sabit kütleye kadar kurutulur ve desikatörde (Madde 6.7) en az 90 dakika süre ile soğumaya bõrakõlõr. Deney kõsmõnda topaklanma olup olmadõğõ kontrol edilir. Topaklanma varsa, topaklar spatül ile dikkatlice ezilir ve deney kõsmõ karõştõrõlõr. Taşunu, 0,125 mm göz açõklõklõ elekten kuru olarak elenir. Elekten geçen bütün taneler muhafaza edilir. 8 - İŞLEM Yoğunluk tayini, kalibre edilmiş bir piknometre veya piknometreler (Ek A) ve bilinen yoğunluktaki bir sõvõ (Ek B) yardõmõyla üç ayrõ deney numunesi kullanõlarak yapõlõr. Bütün tartõmlar, 0,001 g doğrulukla yapõlõr. Üç tayinin her biri için aşağõdaki işlemler yapõlõr: Tõkaçlõ temiz ve kuru piknometre tartõlõr (m 0 ). Piknometre, deney kõsmõndan alõnan (10 ± 1) g taşunu ile doldurulur ve tekrar tartõlõr (m 1 ). Deney numunesinin tamamen batmasõ için yeterli miktarda sõvõ ilâve edilir. Tõkaç, piknometreye yerleştirilir. Piknometre, vakumlu desikatöre konur ve vakum pompasõyla yaklaşõk 5 dakika (3,0 ± 0,3) kpa basõnçta vakumlanõr. Piknometre, (3,0 ± 0,3) kpa basõnçtaki vakumlu desikatörde 30 dakika süreyle tutulur. Desikatördeki hava basõncõ ayarlandõktan sonra, piknometre dõşarõya çõkarõlõr ve sõvõ ile doldurulur. Piknometre, üst kõsmõ, banyo su seviyesinin 2 mm ilâ 3 mm üzerinde olacak şekilde tõkaçsõz olarak (25,0 ± 0,1) C'taki su banyosuna yerleştirilir. 60 dakika sonra, tõkaç piknometreye yerleştirilerek bir miktar sõvõnõn kapiler dõşõna taşmasõ sağlanõr. Kapilerin üstü kurutulur ve piknometre, su banyosundan çõkarõlõr. Isõnma nedeniyle sõvõnõn kapiler dõşõna taşmasõnõ önlemek için piknometre hõzlõca soğuk çeşme suyu altõnda soğutulur. Piknometrenin dõşõ kurutulur ve deney numunesi ve sõvõ ile dolu olan piknometre tartõlõr (m 2 ). 9 - HESAPLAMA VE SONUÇLARIN GÖSTERİLMESİ Taşunu tane yoğunluğu, metreküp başõna megagram (Mg/m 3 ) cinsinden, aşağõdaki eşitlik ile hesaplanõr: ρ f = m1 - m0 m - m V - 2 ρ l 1 Burada; m 0 : Tõkaçlõ boş piknometrenin kütlesi, g, m 1 : İçinde taşunundan oluşan deney kõsmõ bulunan piknometrenin kütlesi, g, m 2 : Sõvõya (Madde 5.1) batõrõlmõş ve içinde taşunundan oluşan deney kõsmõ bulunan piknometrenin kütlesi, g, V : Piknometrenin hacmi (Ek A), ml, ρ l : 25 C'ta sõvõnõn yoğunluğu (Ek B), Mg/m 3, ρ f : 25 C'ta taşunu tane yoğunluğu, Mg/m 3, tür. Taşunu tane yoğunluğu, üç tayinin ortalamasõ olarak hesaplanõr ve en yakõn 0,01 Mg/m 3 'e yuvarlatõlõr. Not Bu deneyin kesinliği ile ilgili açõklama, Ek C'de verilmiştir. 3

6 10 - DENEY RAPORU 1) GEREKLİ BİLGİLER Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Taşunu tane yoğunluğu (ρ f ), b) Bu standardõn işaret ve numarasõ (TS EN ), c) Taşununun marka adõ veya tipi/kaynağõ, d) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, e) Tayinde kullanõlan sõvõnõn adõ ve yoğunluğu (ρ l ), (Ek B), f) Tayin tarihi İSTEĞE BAĞLI BİLGİLER Deney raporu, aşağõdaki bilgileri de ihtiva edebilir: a) Malzemenin işareti, b) Numune alma işleminin açõklanmasõ, c) Üç adet tayinin her biri için tartõm bilgileri ve yoğunluklar. 1) TSE NOTU: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 17025'te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 4

7 EK A PİKNOMETRENİN KALİBRASYONU A.1 Genel Piknometre (Madde 6.2), hacminin tayin edilmesi suretiyle kalibre edilmelidir. A.2 İşlem A.2.1 Piknometre, aseton (Madde 5.3) ile birkaç defa iyice durulanarak temizlenir ve kurutulur. A.2.2 Piknometre, tõkaçlõ olarak tartõlõr (m o ). Her iki tartõm, 0,0001 g doğrulukla yapõlõr. A.2.3 Piknometre, demineralize su (Madde 5.2) ile doldurulur. A.2.4 Tõkaçsõz piknometre, üst kõsmõ banyo su seviyesinin 2 mm ilâ 3 mm şekilde (25,0 ± 0,1) C'taki su banyosuna yerleştirilir. üzerinde olacak A dakika sonra, tõkaç piknometreye yerleştirilerek bir miktar suyun kapiler dõşõna taşmasõ sağlanõr. A.2.6 Kapilerin tepesi kurutulur ve piknometre, su banyosundan çõkarõlõr. A.2.7 Isõnma nedeniyle demineralize suyun kapiler dõşõna taşmasõnõ önlemek için piknometre hõzlõ bir şekilde soğuk çeşme suyu altõnda soğutulur. A.2.8 Piknometrenin dõş kõsmõ dikkatlice kurutulur ve su ile doldurulmuş olan piknometre tartõlõr (m 3 ). A.2.9 Piknometre hacmi, mililitre cinsinden aşağõdaki eşitlik ile hesaplanõr: Burada; m3 m V = ρ w 0 V : Piknometrenin hacmi, ml, m 0 : Tõkaçlõ boş piknometrenin kütlesi, g, m 3 : Su ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g, ρ w : 25 C'ta suyun yoğunluğu (=0,99707), Mg/m 3, tür. Hesaplanan değer, 0,01 ml yaklaşõmla kaydedilir. 5

8 EK B TAŞUNU TANE YOĞUNLUĞUNUN TAYİNİ İÇİN KULLANILAN SIVININ YOĞUNLUĞUNUN BELİRLENMESİNE İLİŞKİN İŞLEM B.1 Genel Piknometre (Madde 6.2), hacminin tayin edilmesi suretiyle kalibre edilmelidir. B.2 İşlem B.2.1 Piknometre, aseton (Madde 5.3) ile birkaç defa iyice durulanarak temizlenir ve kurutulur. B.2.2 Piknometre, tõkaçlõ olarak tartõlõr (m o ). Her iki tartõm, 0,0001 g doğrulukla yapõlõr. B.2.3 Piknometre, uygun bir sõvõ (Madde 5.1) ile doldurulur. B.2.4 Tõkaçsõz piknometre, üst kõsmõ banyo sõvõ seviyesinin 2 mm ilâ 3 mm üzerinde olacak şekilde (25 ± 0,1) C'taki sõvõ banyosuna yerleştirilir. B dakika sonra, tõkaç, piknometreye yerleştirilerek bir miktar sõvõnõn kapiler dõşõna taşmasõ sağlanõr. B.2.6 Kapilerin tepesi kurutulur ve piknometre, sõvõ banyosundan çõkarõlõr. B.2.7 Isõnma nedeniyle sõvõnõn kapiler dõşõna taşmasõnõ önlemek için piknometre hõzlõ bir şekilde soğuk çeşme suyu altõnda soğutulur. B.2.8 Piknometrenin dõş kõsmõ dikkatlice kurutulur ve sõvõ ile doldurulmuş olan piknometre tartõlõr (m 4 ). B.2.9 Sõvõnõn yoğunluğu, metreküp başõna megagram (Mg/m 3 ) cinsinden aşağõdaki eşitlik ile hesaplanõr: ρ l m = m V 4 0 Burada; ρ l : 25 C'ta sõvõnõn yoğunluğu, Mg/m 3, m 0 : Tõkaçlõ boş piknometrenin kütlesi, g, m 4 : Sõvõ ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g, V : Piknometrenin hacmi, ml, dir. Hesaplanan değer, 0,001 Mg/m 3 yaklaşõmla kaydedilir. 6

9 EK C (Bilgi için) KESİNLİK Tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) değerleri, 1978 yõlõnda başlatõlan ve Hollanda Devlet Yol Lâboratuvarõ ve bu laburatuvar ile işbirliği halindeki diğer Hollanda lâboratuvarlarõnõ da içine alan "deney yeterlilik projesi"ne göre aşağõdaki gibi belirlenmiştir: Tekrarlanabilirlik (r) = 0,06 Mg/m 3 Uyarlõk (R) = 0,07 Mg/m 3 Not Taşunu tipi ve seçilen sõvõ türü, deneyin kesinliğini etkileyebilir. 7

10 EK D (Bilgi için) KAYNAKLAR BS 812 Testing aggregates - Part 2: 1995 Methods for the determination of density TP Min - StB, Teil Dichte von Füller (Ausgabe 1982) DIN Prüfung von Naturstein ung Gesteinskörnungen - Bestimmung von Dichte, Trockenrohdichte, Dichtigkeitsgrad und Gesamtporosität (August 1988) Ontw. NEN 3979 Vulstoffen voor bitumineuze mengsels; Bepaling van de dichtheid; pyknometer-methode (maart 1992) {Fillers for bituminous mixtures; Determination of the density; Pyknometer method (March 1992)} P Granulats - Détermination de la masse volumique absolue des fines (Décembre 1990) {Aggregates - Determination of the absolute density of fines (December 1990)} FAS Metod Stenmaterial - Bestämning av korndensitet hos rå filler 8