ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Nisan 2002

Transkript

1 Ön söz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN (2000) standardõ esas alõnarak, TSE İnşaat Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 17 Nisan 2002 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir. Bu standardõn kabulü ile TS 2901 (1977) iptal edilmiştir.

2 İçindekiler 1 Kapsam Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Prensipler Su sütunu metodu Basõnç ölçme metodu Sonuçlarõn hesaplanmasõ ve gösterilmesi Deney raporu 2) Kesinlik... 8 Ek A Agrega düzeltme kat sayõsõ - Su sütunu metodu Ek B Agrega düzeltme kat sayõsõ - Basõnç ölçme metodu Ek C Cihazõn kalibrasyonu - Su sütunu metodu Ek D Cihazõn kalibrasyonu - Basõnç ölçme metodu... 15

3 Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 7: Hava muhtevasõnõn tayini - Basõnç metotlarõ 1 Kapsam Bu standard, en büyük tane büyüklüğü 63 mm ye kadar olan, normal ağõrlõklõ veya yoğun kabul edilen agrega ile yapõlmõş, sõkõştõrõlmõş taze betonda, hava muhtevasõnõn tayini için iki deney metodunu kapsar. Not - Bu standardda tarif edilen deney metotlarõ, hafif agregalar, yüksek fõrõn curufu agregalar veya yüksek boşluk oranõna sahip agregalarla yapõlmõş betonlara uygulanmaz. Bunun nedeni, bu tür betonlarda, agrega düzeltme kat sayõsõnõn, betona sürüklenmiş hava miktarõna kõyasla yüksek olmasõdõr. 2 Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste halinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi halinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. Adõ TS No 1) Adõ No (İngilizce) (Türkçe) EN Testing fresh concrete Part 1 : Sampling TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 1: Numune alma EN Testing fresh concrete Part 6 : Density TS EN Beton - Taze beton deneyleri - Bölüm 6: Yoğunluk 3 Prensipler 3.1 Genel Boyle-Mariotte kanununa göre çalõşan iki farklõ cihazõn kullanõldõğõ iki farklõ deney metodu mevcuttur. Deneyde uygulanan işleme göre bu metotlar, su sütunu metodu ve basõnç ölçme metodu olup deneyde kullanõlan cihazlar, su sütunu göstergeli ve basõnç ölçer göstergelidir. 3.2 Su sütunu metodu Su sõzdõrmaz kap içerisine sõkõştõrõlarak yerleştirilmiş, belirli hacimdeki taze beton üzerine, önceden belirlenmiş yüksekliğe kadar su ilâve edilir ve su üzerine önceden belirlenmiş hava basõncõ uygulanõr. Taze beton numunesi içerisinde bulunan hava hacminde, sõkõşma nedeniyle meydana gelen azalma, beton içerisindeki hava yüzdesine göre kalibre edilmiş su sütunununun, seviyesindeki düşme miktarõ gözlenerek ölçülür. 3.3 Basõnç ölçme metodu Bilinen basõnç ve hacimdeki hava, sõzdõrmaz kap içerisinde bulunan, hava muhtevasõ bilinmeyen taze beton üzerine aktarõlõr. Basõnç ölçer göstergesi, son basõnçta, hava yüzdesini gösterecek şekilde kalibre edilmiştir. 4 Su sütunu metodu 4.1 Cihazlar Su sütunu ölçer, Örneği Şekil 1 de gösterilen ve aşağõda verilen kõsõmlardan meydana gelen: 1) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ 3. ve 4. kolonda verilmiştir. 1

4 a) Kap, silindir şekilli ve çelik veya çimento hamurundan kõsa sürede etkilenmeyen sert metalden yapõlmõş, anma hacmi en az 5 litre ve çap/yükseklik oranõ 0,75 den az, 1,25 den fazla olmayan. Kabõn çevresinde oluşturulan flânşõn dõş kenarõ ve üst yüzü ile silindirik kabõn iç yüzü, pürüzsüz olmasõ için tornalanmõş olmalõdõr. Kap, su sõzdõrmaz olmalõ, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklaşõk 0,1 MPa (N/mm 2 ) deney basõncõna uygun olmalõ ve basõnç genleşme sabiti, e nin (Madde A.8), bu deney basõncõnda, hava miktarõnõn % 0,1 ini geçmemesini sağlayacak rijitlikte olmalõdõr. b) Kapak düzeneği, flânşlõ, rijit, konik ve üst kõsmõna düşey gözlem borusu eklenmiş olan. Kapak, çelik veya çimento hamurundan kõsa sürede etkilenmeyen diğer sert metalden yapõlmõş olmalõ ve kapak iç yüzeylerinin, flânş yüzeyine göre eğimi 10 den fazla olmamalõdõr. Flânşõn dõş kenarõ ve alt yüzü ile kapağõn eğimli iç yüzü, pürüzsüz olmasõ için tornalanmõş olmalõdõr. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi için kelepçe sistemi bulunmalõ, sistem, kilitlenme sonrasõnda kap ve kapak flânşlarõ arasõnda hava kalmaksõzõn basõnç sõzdõrmazlõk temin etmelidir. c) Düşey gözlem borusu, bölümlenmiş ve iç boşluğu sabit kesitli cam boru veya iç boşluğu sabit kesitli ve cam gösterge monte edilmiş metal boru ihtiva eden. Bölümlenmiş ölçek, % 0 dan, en az % 8 e kadar, tercihan %10 a kadar olan hava miktarõnõ göstermelidir. Ölçek, % 0,1 aralõklarla bölümlenmiş olmalõ ve bölüm çizgisi aralõklarõ 2 mm den daha küçük olmamalõdõr. Ölçekte, 25 mm lik kõsmõn %1 hava miktarõna tekabül etmesi uygundur. d) Kapak, kapalõ hava hücresindeki havanõn tahliyesi için uygun tertibat, hava girişi için çek vana ve su tahliye vanasõ monte edilmiş olan. Uygulanan basõnç, su sütunu üzerindeki hava hücresine bağlanmõş basõnç göstergesinden (manometre) görülebilmelidir. Basõnç göstergesi, 0,005 MPa (N/mm 2 ) aralõklõ bölümlenmiş olmalõ ve bölüm aralõklarõ 2 mm den fazla olmamalõdõr. Basõnç göstergesinin en yüksek değeri 0,2 MPa (N/mm 2 ) olmalõdõr. e) Dağõtma plâkasõ veya su püskürtme borusu, cihaza su ilâve edilmesi esnasõnda betonun en az zarar görmesini sağlamak üzere kullanõlan, çapõ 100 mm den daha az olmayan korozyona dayanõklõ ince disk. Alternatif olarak, kapak düzeneğine sabit şekilde monte edilmiş veya ayrõ parça olarak, uygun çaplõ, pirinç dağõtma borusu da bu amaçla kullanõlabilir. Dağõtma borusu, kaba su ilâve edilmesi esnasõnda suyun, kapağõn kenarlarõna doğru püskürtülmesini ve beton numunesini fazla bozmadan aşağõ süzülmesini sağlayacak yapõya sahip olmalõdõr. f) Hava pompasõ, kapak düzeneği üzerindeki selenoid hava giriş vanasõna kurşun manşonla bağlanmõş olan. Hava ölçer cihaz, deney esnasõnda, Ek C de verilen işleme göre kalibre edilmiş olmalõdõr. Cihaz, en son kalibre edildiği yerden, 200 m den daha fazla yüksekte olan başka bir yere götürülmesi halinde, yeniden kalibre edilmelidir. 2

5 a) Sõfõr basõnç b) Sistemin P basõnçta c) P basõncõnõn çalõştõrõlmasõ boşaltõlmasõndan sonra sõfõr basõnç Açõklama : 1) Selenoid vana 2) Hava giriş deliği veya vanasõ h 1 (P basõncõnda okuma değeri) 3) Su tahliye vanasõ h 2 (P basõncõnõn boşaltõlmasõndan sonra 4) İşaret sõfõr basõnçta okuma değeri) 5) Su 6) Kelepçe 7) Beton 8) Hava pompasõ 9) Basõnç etkisiyle düşmüş seviye Şekil 1 - Su sütunu metodunda kullanõlan cihaz Not - h 1 - h 2 = A 1 Şekil 1 de gösterildiği gibi, hava ölçer kabõnõn sadece betonla doldurulmasõ halinde, h 1 - h 2 = G (Agrega düzeltme kat sayõsõ), hava ölçer kabõnõn sadece agrega ve su ile doldurulmasõ halinde, A 1 G = A c (Betonun hava miktarõ) Betonu sõkõştõrma cihazlarõ, aşağõda verilenlerden herhangi birisi olabilir : a) İç (daldõrma tipi) vibratör, en düşük frekansõ yaklaşõk olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör ucunun çapõ, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ünü geçmemelidir. b) Titreşim masasõ, en düşük frekansõ yaklaşõk olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sõkõştõrma çubuğu, çelikten yapõlmõş, düz, yaklaşõk olarak çapõ 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatõlmõş. d) Prizmatik (kare kesitli) sõkõştõrma çubuğu, çelikten yapõlmõş, düz, yaklaşõk olarak kesit ölçüleri 25 mm X 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan Kepçe, yaklaşõk 100 mm genişlikte olan Mala veya perdah malasõ, iki adet Tekrar karõştõrma kabõ, su emmeyen ve çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapõlmõş, sert, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağõzlõ kürek kullanõlarak, betonun tamamiyle tekrar karõştõrõlmasõna uygun olmalõdõr Kürek, kare ağõzlõ. 3

6 Not - Kare ağõz, tekrar karõştõrma kabõ içerisindeki betonun uygun şekilde karõştõrõlabilmesi için gereklidir Akõtma ağõzlõ kap, hava ölçer kabõnõ suyla doldurmak için, kapasitesi 2 L ilâ 5 L arasõnda olan Tokmak, kütlesi yaklaşõk olarak 250 g ve yüzeyi yumuşak tabakayla kaplanmõş olan. 4.2 İşlem Numune alma Beton numunesi, EN : 1999 a uygun olarak alõnmalõdõr. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karõştõrma kabõ içerisinde kare ağõzlõ kürek kullanõlarak yeniden karõştõrõlmalõdõr Kabõn doldurulmasõ ve betonun sõkõştõrõlmasõ Beton, hava ölçer kabõna, mümkün olduğu kadar içerisinde hapsolmuş hava kalmayacak şekilde kepçe ile doldurulmalõdõr. Beton, kap içerisine, yaklaşõk eşit kalõnlõkta üç tabaka halinde yerleştirilmelidir. Her beton tabakasõ, kap içerisine konulduktan hemen sonra, ayrõşma ve yüzeyde aşõrõ miktarda şerbet toplanmamasõ şartõyla tam sõkõşma elde edilinceye kadar sõkõştõrõlmalõdõr. Tabakalar, aşağõda tarif edilen metotlardan herhangi birisi kullanõlarak sõkõştõrõlmalõdõr. Not 1 - Aşõrõ ayrõşma olmamasõ şartõyla betonda tam sõkõşma, mekanik vibrasyon uygulanarak, büyük hava kabarcõklarõnõn beton yüzeyine çõkõşõ kesilince ve yüzey düzgün ve parlak görünüm kazanõnca sağlanmõş olur. Not 2 - Şişleme metoduyla tam sõkõşma sağlamak için her tabakaya gereken vuruş sayõsõ beton kõvamõna bağlõdõr. Son tabakaya yerleştirilen beton, kabõ ancak doldurmaya yetecek ve kaptan taşmayacak miktarda olmalõdõr. Gerekli olursa, kabõ tam olarak doldurmak için küçük miktarlarda beton ilâve edilebilir ve daha sonra sõkõştõrõlõr, ancak fazla beton doldurulup betonun sõyrõlarak alõnmasõndan kaçõnõlmalõdõr Mekanik vibrasyon İç vibratör ile sõkõştõrma Vibrasyon, betonda tam sõkõşma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalõdõr. Sürüklenmiş havanõn kaybõna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr. Not 1 - Hava ölçer kabõna zarar verilmemesi için gerekli itina gösterilmelidir. Vibratör ucu beton içerisinde düşey konumda bulunmalõ ve kabõn tabanõ ile yan yüzlerine temas etmesine izin verilmemelidir. Doldurma başlõğõ kullanõlmasõ önerilir. Not 2 - Lâboratuvarda yapõlan deneyler, hava sürüklenmiş betonlara iç vibrasyon uygulanõrken, sürüklenmiş hava miktarõnda kayba yol açõlmamasõ için özel itina gösterilmesi gerektiğini göstermiştir Titreşim masasõ ile sõkõştõrma Vibrasyon, betonda tam sõkõşma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalõdõr. Tercihan hava ölçer kabõ masaya bağlanmalõ veya sõkõştõrma esnasõnda sõkõca bastõrõlarak oynamasõ engellenmelidir. Sürüklenmiş havanõn kaybõna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr Daire kesitli veya prizmatik sõkõştõrma çubuğu ile sõkõştõrma Sõkõştõrma çubuğu darbeleri kap en kesit alanõna düzgün şekilde dağõtõlmalõdõr. İlk tabakanõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda, çubuğun kap tabanõna sertçe çarpmasõ, diğer tabakalarõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sõkõştõrma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sõkõştõrma sonrasõnda sõkõşmõş hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak ancak, sürüklenmiş hava kabarcõklarõ korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcõklarõ çõkõşõ duruncaya ve sõkõştõrma çubuğu darbelerinden geri kalan boşluklarõn dolmasõ sağlanõncaya kadar kabõn dõş kenarlarõna tokmak ile hafifçe vurulmalõdõr. 4

7 Hava muhtevasõnõn ölçülmesi Kap ve kapak düzeneğinin flânşlarõ tamaman temizlenmelidir. Su püskürtme borusunun bulunmamasõ halinde, dağõtma plâkasõ beton üzerine merkezlenerek yerleştirilmeli ve oturmasõ için bastõrõlmalõdõr. Kapak düzeneği yerleştirilerek, kaba kelepçelenmelidir. Kapak ve kap arasõnda, basõnç kaçağõnõn olmamasõ sağlanmalõdõr. Cihaza su doldurulur ve kapak iç yüzeyinde bulunan hava kabarcõklarõnõ çõkartmak için tokmak ile hafifçe vurulur. Düşey gözleme borusundaki su seviyesi, hava giriş ağzõ açõk tutularak, fazla su, küçük vanadan tahliye edilmek suretiyle sõfõra getirilir. Hava giriş ağzõ kapatõlõr ve deney (işletme) basõncõ P, hava pompasõ yardõmõyla uygulanõr. Gözleme borusundaki su seviyesi, h 1, ölçekten okunarak kaydedilir ve basõnç boşaltõlõr. Boruda oluşan yeni seviye (h 2 ) tekrar okunur ve h 2 nin, % 0,2 veya daha küçük hava muhtevasõ göstermesi halinde (h 1 -h 2 ) görünür hava miktarõ, A 1, olarak, % 0,1 yaklaşõmla kaydedilir. h 2 nin %0,2 den daha fazla hava muhtevasõnõ göstermesi halinde ise, deney basõncõ P, tekrar uygulanõr ve su seviyesi, h 3 ve basõncõn boşaltõlmasõndan sonraki su seviyesi, h 4 okunur. (h 4 h 2 ) nin % 0,1 veya daha küçük hava muhtevasõna tekabül etmesi halinde (h 3 -h 4 ) görünür hava muhtevasõ olarak kaydedilir. (h 4 h 2 ) nin % 0,1 den daha büyük hava muhtevasõna tekabül eden değer olmasõ halinde, kaptan sõzõntõ olmasõ ihtimali nedeniyle ve deney geçersiz sayõlõr. 5 Basõnç ölçme metodu 5.1 Cihazlar Basõnç ölçer, Örneği Şekil 2 de gösterilen ve aşağõda verilen kõsõmlardan meydana gelen : a) Kap, silindir şekilli, çimento hamurundan kõsa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapõlmõş, anma hacmi en az 5 litre ve çap / yükseklik oranõ 0,75 den az, 1,25 den fazla olmayan. Kabõn çevresinde oluşturulan flânşõn dõş kenarõ ve üst yüzü ile silindirik kabõn iç yüzü, pürüzsüz olmasõ için tornalanmõş olmalõdõr. Kap, su sõzdõrmaz olmalõ, ek olarak, kap ve kapak sistemi, yaklaşõk 0,2 MPa deney basõncõna uygun olmalõdõr. b) Kapak düzeneği, çimento hamurundan kõsa sürede etkilenmeyen çelik veya diğer rijit metalden yapõlmõş, flânşlõ, rijit kapak. Flânşõn dõş kenarõ ve alt yüzü ile kapağõn iç yüzü, pürüzsüz olmasõ için tornalanmõş olmalõdõr. Kapakta, silindirik kaba kilitlenebilmesi için kelepçe sistemi bulunmalõ, sistem, kilitlenme sonrasõnda kap ve kapak flânşlarõ arasõnda hava kalmayacak şekilde basõnç sõzdõrmazlõk temin etmelidir. c) Basõnç ölçer, kapak düzeneğine monte edilmiş, % 0 dan başlayarak en az % 8 e ve tercihan % 10 a kadar hava muhtevasõnõ gösterecek şekilde kalibre edilmiş olan. Farklõ hava yüzdesi seviyelerinde bölümleme aralõklarõ; %0 - %3 seviyesinde % 0,1, %3 - % 6 seviyesinde % 0,2 ve % 6 - %10 seviyesinde % 0,5 olmalõdõr. f) Hava pompasõ, kapak düzeneği içerisine monte edilmiş olan. Hava ölçer cihaz deney esnasõnda, Ek D de verilen işleme göre kalibre edilmiş olmalõdõr. 5

8 Açõklama : 1) Pompa 2) B vanasõ 3) A vanasõ 4) Kalibrasyon işlemi için uzatõlmõş boru 5) Ana hava vanasõ 6) Basõnç ölçer 7) Hava tahliye vanasõ 8) Hava hücresi 9) Kelepçeleme parçasõ 10) Kap Şekil 2 - Basõnç ölçme metodunda kullanõlan cihaz Betonu sõkõştõrma cihazlarõ, aşağõda verilenlerden herhangi birisi olabilir : a) İç vibratör, en küçük frekansõ yaklaşõk olarak 120 Hz (dakikada 7200 devir) olan. Vibratör daldõrma ucunun çapõ, deney numunesinin en küçük boyutunun 1/4 ini geçmemelidir. b) Titreşim masasõ, en düşük frekansõ yaklaşõk olarak 40 Hz (dakikada 2400 devir) olan. c) Daire kesitli sõkõştõrma çubuğu, çelikten yapõlmõş, düz, yaklaşõk olarak çapõ 16 mm, uzunluğu 600 mm olan ve ucu yuvarlatõlmõş. d) Prizmatik (kare kesitli) sõkõştõrma çubuğu, çelikten yapõlmõş, düz, yaklaşõk olarak kesit ölçüleri 25 mm X 25 mm ve uzunluğu 380 mm olan Kepçe, yaklaşõk 100 mm genişlikte olan Mala veya perdah malasõ, iki adet Tekrar karõştõrma kabõ, su emmeyen ve çimento hamurundan kõsa sürede olumsuz etkilenmeyen özellikte malzemeden yapõlmõş, rijit, düz tepsi. Tepsi ölçüleri, kare ağõzlõ kürek kullanõlarak, betonun tamamiyle tekrar karõştõrõlmasõna uygun olmalõdõr Kürek, kare ağõzlõ. Not - Kare ağõz, tekrar karõştõrma kabõ içerisindeki betonun uygun şekilde karõştõrõlabilmesi için gereklidir Şõrõnga, hava ölçer kabõna A veya B vanasõndan su enjekte etmek için uygun ve lâstikten yapõlmõş olan Tokmak, kütlesi yaklaşõk olarak 250 g ve yüzeyi yumuşak tabakayla kaplanmõş olan. 6

9 5.1.9 Kronometre, süreyi, 0,5 saniye yaklaşõmla ölçmeye uygun. 5.2 İşlem Numune alma Beton numunesi, EN : 1999 a uygun olarak alõnmalõdõr. Deney uygulanmadan önce beton numune, tekrar karõştõrma kabõ içerisinde kare ağõzlõ kürek kullanõlarak yeniden karõştõrõlmalõdõr Kabõn doldurulmasõ ve betonun sõkõştõrõlmasõ Beton, içerisinde mümkün olduğu kadar hapsolmuş hava kalmayacak şekilde, hava ölçer kabõna, kepçe ile doldurulur. Beton, kap içerisine, yaklaşõk eşit kalõnlõkta üç tabaka halinde yerleştirilir. Her beton tabakasõ, kap içerisine konulduktan hemen sonra, ayrõşma ve yüzeyde aşõrõ miktarda şerbet toplanmamasõ şartõyla tam sõkõşma elde edilinceye kadar sõkõştõrõlmalõdõr. Tabakalar, aşağõda tarif edilen metotlardan herhangi birisi kullanõlarak sõkõştõrõlõr. Not 1 - Aşõrõ ayrõşma olmamasõ şartõyla, betonda tam sõkõşma, mekanik vibrasyon uygulanarak, büyük hava kabarcõklarõnõn beton yüzeyine çõkõşõ kesildiğinde, yüzey düzgün ve parlak bir görünüm kazanõnca sağlanmõş olur. Not 2 - Şişleme metoduyla tam sõkõşma sağlamak için her tabakaya gereken vuruş sayõsõ beton kõvamõna bağlõdõr. Not 3 - Son tabakaya yerleştirilen beton, kabõ ancak doldurmaya yetecek ve kaptan taşmayacak miktarda olmalõdõr. Gerekli olursa, kabõ tam olarak doldurmak için küçük miktarlarda beton ilâve edilebilir ve daha sonra sõkõştõrõlõr, ancak fazla beton doldurulup betonun sõyrõlarak alõnmasõndan kaçõnõlmalõdõr Mekanik vibrasyon İç vibratör ile sõkõştõrma Vibrasyon, betonda tam sõkõşma elde edilmesi için gerekli olan en az süreyle uygulanõr. Sürüklenmiş havanõn kaybõna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr. Not 1 - Hava ölçer kabõna zarar verilmemesi için gerekli itina gösterilmelidir. Vibratör ucu beton içerisinde düşey konumda bulunmalõ ve kabõn tabanõ ile yan yüzlerine temas etmesine izin verilmemelidir. Doldurma başlõğõ kullanõlmasõ önerilir. Not 2 - Lâboratuvarda yapõlan deneyler, hava sürüklenmiş betonlara dahili vibrasyon uygulanõrken, sürüklenmiş hava miktarõnda kayba yol açõlmamasõ için özel itina gösterilmesi gerektiğini göstermiştir Titreşim masasõ ile sõkõştõrma Vibrasyon, betonda tam sõkõşma elde edilmesi için gerekli en az süreyle uygulanmalõdõr. Tercihan hava ölçer kabõ masaya bağlanmalõ veya sõkõştõrma esnasõnda sõkõca bastõrõlarak oynamasõ engellenmelidir. Sürüklenmiş havanõn kaybõna sebep olabilecek fazla vibrasyondan kaçõnõlmalõdõr Daire kesitli veya prizmatik sõkõştõrma çubuğu ile sõkõştõrma Sõkõştõrma çubuğu darbeleri, kabõn en kesit alanõna düzgün şekilde dağõtõlmalõdõr. İlk tabakanõn sõkõştõrõlmasõnda, çubuğun kap tabanõna sertçe çarpmasõ, diğer tabakalarõn sõkõştõrõlmasõ esnasõnda da bir önceki tabakaya fazla miktarda girmesi önlenmelidir. Her tabaka, sõkõştõrma çubuğu ile en az 25 kez şişlenmelidir. Sõkõştõrma sonrasõnda sõkõşmõş hava ceplerinin tahliyesi sağlanacak ancak sürüklenmiş hava kabarcõklarõ korunacak şekilde, beton yüzeyine büyük hava kabarcõklarõ çõkõşõ duruncaya ve sõkõştõrma çubuğu darbelerinden geri kalan boşluklarõn dolmasõ sağlanõncaya kadar kabõn dõş kenarlarõna tokmak ile hafifçe vurulmalõdõr. 7

10 5.2.5 Hava muhtevasõnõn ölçülmesi Kap ve kapak düzeneğinin flânşlarõ tamamen temizlenmelidir. Kapak düzeneği yerleştirilerek, kaba kelepçelenmelidir. Kapak ve kap arasõnda basõnç kaçağõnõn olmamasõ sağlanmalõdõr. Ana hava vanasõ kapatõlõr ve A ve B vanalarõ açõlõr. Şõrõnga kullanõlarak A veya B vanasõndan, diğer vanadan su çõkõncaya kadar cihaza su doldurulur ve su içerisindeki hava kabarcõklarõ tamamiyle çõkõncaya kadar cihaza, tokmak ile hafifçe vurulur. Kapalõ hava hücresine bağlõ hava tahliye vanasõ kapatõlõr ve kapalõ hava hücresi içerisine, basõnç gösterge ibresi, başlangõç basõnç (sõfõr) çizgisine gelinceye kadar hava pompalanõr. Basõnçlõ havanõn ortam sõcaklõğõna kadar soğumasõ için birkaç saniye beklendikten sonra, biraz daha hava pompalanmasõ veya basõnçlõ havanõn bir miktar boşaltõlmasõ yoluyla, basõnç gösterge ibresi, başlangõç basõnç çizgisine tam olarak getirilir. Bu esnada basõnç göstergesi üzerine elle hafifçe vurulur. A ve B vanalarõnõn her ikisi de kapatõlõr ve ana hava vanasõ açõlõr. Hava ölçer kabõnõn yan yüzlerine sertçe vurulur. Basõnç gösterge ibresinin gösterdiği değer,gösterge üzerine elle hafifçe birkaç defa vurulup ibrenin kararlõ hale gelmesi sağlandõktan sonra görünür hava yüzdesi, A 1 olarak okunur. Deney tamamlandõktan sonra, A ve B vanalarõ açõlarak basõnçlõ hava boşaltõlõr ve kelepçeler gevşetilerek kapak düzeneği çõkartõlõr. 6 Sonuçlarõn hesaplanmasõ ve gösterilmesi Deney uygulanan taze beton numunesinin hava muhtevasõ, A c, aşağõda verilen eşitlik kullanõlarak hesaplanõr: A c = A 1 - G Burada ; A 1 : Deney uygulanan taze beton numunesinin görünür hava miktarõ, G : Agrega düzeltme kat sayõsõ dõr. Hava muhtevasõ yüzde olarak, % 0,1 yaklaşõmla gösterilmelidir. Not - Agrega düzeltme değeri tayin metotlarõ Ek A ve Ek B de tarif edilmiştir. 7 Deney raporu 2) Deney raporunda aşağõda verilen bilgiler bulunmalõdõr : a) Deney numunesinin tanõtõmõ, b) Deneyin yapõldõğõ yer, c) Deneyin yapõldõğõ tarih ve zaman, d) Numunenin kõvam ölçüsü, e) Sõkõştõrma metodu, f) Agrega düzeltmesi (uygun hallerde), g) Kullanõlan deney metodu ve işlem (su sütunu veya basõnç ölçme), h) Deneyle ilgili özel bilgiler, deney yapõlan yerin rakõmõ gibi. i) Ölçülen hava muhtevasõ, j) Standard deney metodundan olan herhangi sapma, k) Standard deney metodundan herhangi sapma (j maddesi) kaydedilmemişse, deneyi yapan kişi tarafõndan deneyin bu standarda uygun yapõldõğõna dair beyan, Deney raporunda aşağõda verilen bilgiler de bulunabilir : l) Beton numunenin tekrar karõştõrõlma sonrasõndaki sõcaklõğõ, m) Deney numunesi özellikleriyle ilgili gözlemler. 8 Kesinlik 8.1 Su sütunu ölçme metodu Kesinlik verileri Çizelge 1 de verilmiştir. Bu değerler aynõ beton harmanõndan alõnmõş, şişleme metoduyla sõkõştõrõlmõş numunelerde hava miktarõ ölçümlerine, her deney sonucunun tek hava muhtevasõ tayininden elde edilmesi şartõyla uygulanõr. 2) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 8

11 Çizelge 1 - Hava muhtevasõ ölçümleri için kesinlik verileri Seviye Tekrarlanabilirlik şartlarõ Uyarlõk şartlarõ s r r s R R % % % % % 5,6 0,16 0,4 0,45 1,3 Not 1 - Kesinlik verileri 1987 yõlõnda İngilterede yapõlan deneysel çalõşmanõn bir kõsmõ olarak belirlenmiştir. Kesinlik verileri, BS 1881 de tarif edilen deneylerden elde edilmiştir. Deneyde 16 farklõ teknisyen kullanõlmõştõr. Değerlendirmede kullanõlan beton, portland çimentosu (PÇ), Thames Vadisinden alõnan kum ve yine aynõ yerden alõnan 10 mm ve 20 mm lik iri agrega (çakõl) ile hazõrlanmõştõr. Not 2 - Metodun normal ve doğru kullanõmõyla, aynõ teknisyen tarafõndan, aynõ numunede, aynõ cihaz kullanõlarak uygun en kõsa aralõklarla yapõlan iki deney sonucu arasõndaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri, r yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 3 - Metodun normal ve doğru kullanõmõyla, iki ayrõ teknisyen tarafõndan, aynõ numunede her teknisyen kendi cihazõnõ kullanarak uygun en kõsa aralõklarla yapõlan iki deney sonucu arasõndaki fark, ortalama olarak tekrarlanabilirlik değeri, R yi, 20 defada en fazla 1 defa geçebilir. Not 4 - Kesinlikle ilgili daha fazla bilgi ve kesinlikle ilgili olarak kullanõlan istatistiki terimlerin tarifleri için ISO 5725* e başvurulmalõdõr. 8.2 Basõnç ölçme metodu Basõnç ölçme metodu kesinliği ile ilgili veriler henüz elde edilememiştir. * TSE Notu: ISO 5725 (TS 5822) 9

12 Ek A Agrega düzeltme kat sayõsõ - Su sütunu metodu A.1 Genel Agrega düzeltme kat sayõsõ, her farklõ agrega için farklõdõr ve belirli bir agrega için kat sayõ, makul biçimde sabit olmasõna rağmen, zaman zaman kontrol edilmelidir. Agrega düzeltme kat sayõsõ, sadece deneyle belirlenebilir. Kat sayõ, agrega tanelerinin su emme oranõyla doğrudan ilişkili değildir. A.2 Agrega numune büyüklüğü Agrega düzeltme kat sayõsõ, beton içerisinde bulunduğu rutubet ve karõşõm oranlarõna yaklaşõk olarak sahip olan iri ve ince agrega karõşõmlarõna, deney basõncõ uygulanarak belirlenir. Agrega numunesi, hava miktarõ tayini deneyinden çõkan taze betonun, 150 µm göz açõklõklõ elek üzerinde yõkanmasõ veya iri ve ince agreganõn betonda kullanõlan oranlarda karõştõrõlmasõyla elde edilir. İkinci işlemin uygulanmasõ durumunda, kullanõlacak ince ve iri agrega kütlesi, m f ve m c aşağõda verilen eşitlikler kullanõlarak hesaplanõr : m f = V Dp 0 f m c = V Dp 0 c Burada; p f ve p c V 0 D : Sõrasõyla, ince ve iri agregalarõn, betonun toplam kütlesine (agregalar, çimento ve su kütleleri toplamõ) göre kütlece oranlarõ, : Kabõn hacmi (m 3 ), (Madde C.3) : Deney uygulanan betonun yoğunluğu (kg/m 3 ). Betonun yoğunluğu, EN ya göre deneyle belirlenebilir veya bilinen bileşen oranlarõ ve yoğunluklar ile anma hava muhtevasõ kullanõlarak hesaplanabilir. A.3 Kabõn doldurulmasõ Cihazõn kap kõsmõ, kõsmen su ile doldurulur ve karõşõk agrega numunesi, kap içerisine küçük bir kaşõkla doldurulur. Bu işlem, tane aralarõnda, mümkün olduğu kadar az hava kalmasõ sağlanacak tarzda yapõlõr. Gerekli olmasõ durumunda, tüm agregalarõn su ile kaplanmasõ sağlanacak şekilde su ilâve edilir. Her kaşõk agreganõn ilâve edilmesinden sonra oluşan herhangi köpük dikkatlice alõnõr ve agrega şişleme çubuğu ile karõştõrõlõr, ardõndan kabõn dõş yüzlerine tokmakla vurularak agrega içerisindeki hava kabarcõklarõnõn tamamen çõkmasõ sağlanõr. A.4 Agrega düzeltme kat sayõsõnõn belirlenmesi Agreganõn tamamõnõn kap içerisine yerleştirilmesinden sonra, kabõn ve kapak düzeneğinin flânşlarõ silinerek temizlenir ve kapak kelepçelenerek kapatõlõr. Cihaz su ile doldurulur ve cihazõn dõşõna tokmak ile hafifçe vurularak, iç yüzeylerinde kalan hava kabarcõklarõnõn çõkmasõ sağlanõr. Hava vanasõ açõk tutularak, küçük su tahliye vanasõ yardõmõyla, düşey ölçme borusu içerisindeki su seviyesi sõfõra ayarlanõr. Hava vanasõ kapatõlõr ve deney basõncõ, P, hava pompasõ yardõmõyla uygulanõr. Ölçme borusunda okunan değer h 1, kaydedilir, basõnç boşaltõlõr ve ikinci okuma değeri h 2, kaydedilir. Aynõ işlemler bir kez daha yapõlõr ve ikinci değer grubu h 3 ve h 4 elde edilir. (h 1 - h 2 ) ve (h 3 h 4 ) değerlerinin ortalamasõ alõnarak agrega düzeltme kat sayõsõ G, hesaplanõr. Ancak (h 1 - h 2 ) ve (h 3 h 4 ) değerlerinin, hava miktarõnõn % 0,1 inden daha fazla sapma göstermesi halinde, birbiriyle uyumlu sonuçlar elde edilinceye kadar deney tekrarlanõr. 10

13 Ek B Agrega düzeltme kat sayõsõ - Basõnç ölçme metodu B.1 Genel Agrega düzeltme kat sayõsõ her farklõ agrega için farklõdõr ve belirli bir agrega için kat sayõ, makul biçimde sabit olmasõna rağmen, zaman zaman kontrol edilmesi gereklidir. Agrega düzeltme kat sayõsõ sadece deneyle belirlenebilir. Kat sayõ, agraga tanelerinin su emme oranõyla doğrudan ilişkili değildir. B.2 Agrega numune büyüklüğü Agrega düzeltme kat sayõsõ, beton içerisinde bulunduğu rutubet ve karõşõm oranlarõna yaklaşõk olarak sahip olan iri ve ince agrega karõşõmlarõna, deney basõncõ uygulanarak belirlenir. Agrega numunesi, hava miktarõ tayini deneyinden çõkan taze betonun, 150 µm göz açõklõklõ elek üzerinde yõkanmasõ veya iri ve ince agreganõn betonda kullanõlan oranlarda karõştõrõlmasõyla elde edilir. İkinci işlemin uygulanmasõ durumunda, kullanõlacak ince ve iri agrega kütlesi, m f ve m c aşağõda verilen eşitlikler kullanõlarak hesaplanõr : m f = V Dp 0 f m c = V Dp 0 c Burada ; p f ve p c : Sõrasõyla, ince ve iri agregalarõn, betonun toplam kütlesine (agregalar, çimento ve su kütleleri toplamõ) göre kütlece oranlarõ, V 0 : Kabõn hacmi (m 3 ), (Madde C.3), D : Deney uygulanan betonun yoğunluğu (kg/m 3 ). dir. Betonun yoğunluğu, EN ya göre deneyle belirlenebilir veya bilinen bileşen oranlarõ ve yoğunluklar ile anma hava miktarõ kullanõlarak hesaplanabilir. B.3 Kabõn doldurulmasõ Cihazõn kap kõsmõ, su ile kõsmen doldurulur ve karõşõk agrega numune, kap içerisine küçük bir kaşõkla doldurulur. Bu işlem, tane aralarõnda, mümkün olduğu kadar az hava kalmasõ sağlanacak tarzda yapõlõr. Gerekli olmasõ durumunda, tüm agregalarõn su ile kaplanmasõ sağlanacak şekilde su ilâve edilir. Her kaşõk agreganõn ilâve edilmesinden sonra oluşan herhangi köpük dikkatlice alõnõr ve agrega şişleme çubuğu ile karõştõrõlõr, ardõndan kabõn dõş yüzlerine tokmakla vurularak agrega içerisindeki hava kabarcõklarõnõn tamamen çõkmasõ sağlanõr. B.4 Agrega düzeltme kat sayõsõnõn belirlenmesi Agreganõn tamamõnõn kap içerisine yerleştirilmesinden sonra, kabõn ve kapak düzeneğinin flânşlarõ silinerek temizlenir ve kapak kelepçelenerek, basõnç sõzdõrmaz şekilde kapatõlõr. Ana hava vanasõ kapatõlõr ve A ve B vanalarõ açõlõr. Lâstik şõrõnga kullanõlarak A veya B vanasõndan, diğer vanadan su çõkõncaya kadar cihaza su doldurulur ve su içerisindeki hava kabarcõklarõ, aynõ vanadan tamamiyle çõkõncaya kadar cihaza, tokmak ile hafifçe vurulur. Hava ölçer kabõndan, kap hacmine eşit büyüklükte, tipik beton numunede bulunacak hava hacmine yaklaşõk olarak eşit hacimde su, Madde D 4 te cihazõn ayarlanmasõ için tarif edilen işlem uygulanarak alõnõr. Deneyin daha sonraki kõsmõ Madde te tarif edildiği şekilde tamamlanõr. Agrega düzeltme kat sayõsõ G, hava miktarõ göstergesinden okunan değerden, hava ölçer kabõ içerisinden alõnan su hacminin çõkartõlmasõyla hesaplanõr ve kap hacminin oranõ olarak gösterilir. 11

14 C.1 Genel Ek C Cihazõn kalibrasyonu - Su sütunu metodu C.1.1 Madde C.3, Madde C.4, Madde C.5 ve Madde C.6 da tarif edilen kalibrasyon deneyleri, cihazõn kullanõlmaya başlandõğõnda yapõlan ilk kalibrasyonda ve daha sonraki herhangi bir zamanda, ayarlanmõş silindir veya kabõn hacminde değişme meydana gelip gelmediğinin kontrolü için, gerektiği hallerde yapõlõr. Madde C.7 ve Madde C.8 de tarif edilen kalibrasyon deneyleri ise, kullanõlan deney basõncõnõn uygunluğunu kontrol için gerekli sõklõkta yapõlmalõdõr. Rakõmõ, son kalibre edildiği yerden 200 metreden daha fazla olan bir yere taşõnmasõ durumunda cihaz, yeniden kalibre edilmelidir. C.2 Cihazlar C.2.1 Kalibrasyon silindiri, pirinç veya korozyona dayanõklõ diğer metalden yapõlmõş, hacmi yaklaşõk olarak 0,3 litre olan. Silindirin uç kõsmõ, boyuna eksene dik ve tornalanarak pürüzsüzleştirilmiş olmalõdõr. C.2.2 Mesnet, kalibrasyon silindiri için, korozyona dayanõklõ malzemeden yapõlmõş ve silindire ters konumda iken, su giriş ve çõkõşõ sağlamak için. C.2.3 Yay veya benzeri parça, kalibrasyon silindirini yerinde tutabilmek için korozyona dayanõklõ malzemeden yapõlmõş olan. C.2.4 Saydam plâkalar, kalibrasyon silindirini kapamak için bir adet ve hava ölçer kabõnõ kapamak için bir adet. C.2.5 Terazi, bir kilogram kapasiteli ve deneyde kullanõlan tartõm aralõğõnda ± 0,5 g yaklaşõmla tartmaya uygun, 20 kilogram kapasiteli ve deneyde kullanõlan tartõm aralõğõnda ± 5 g yaklaşõmla tartmaya uygun olmak üzere iki adet. C.3 Kalibrasyon silindirinin kapasitesi Kalibrasyon silindirinin kapasitesi, silindiri doldurmak için gerekli su kütlesi, bir kilogram kapasiteli terazi ile ölçülerek belirlenir. Bu amaçla darasõ tartõlmõş silindir, ortam sõcaklõğõndaki (15 C ilâ 25 C arasõndaki) su ile doldurulur ve su dolu silindirin üzerine, kütlesi daha önce belirlenmiş saydam plâka, altõnda hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Silindirin içerisindeki su ve üzerindeki saydam plâka ile birlikte toplam kütlesi tartõlmadan önce taşan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu işlem, silindir su ile dolu ve üzerinde saydam plâka bulunur durumda iken üç tartõm sonucu elde edilinceya kadar tekrar edilir. Silindiri tam olarak dolduran ortalama su kütlesi m 1, hesaplanõp en yakõn 0,5 g a yuvarlatõlarak kaydedilir. C.4 Hava ölçer kabõnõn kapasitesi Hava ölçer kabõnõn kapasitesi, kabõ doldurmak için gerekli su kütlesi, 20 kilogram kapasiteli terazi ile ölçülerek belirlenir. Bu amaçla darasõ tartõlmõş kabõn flânş üst yüzeyi hafifçe yağlanõr ve kap, ortam sõcaklõğõndaki (15 ºC ilâ 25 ºC arasõndaki) su ile doldurulur. Su dolu kabõn üzerine kütlesi daha önce belirlenmiş saydam plâka, altõnda hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Kabõn, içerisindeki su ve üzerindeki saydam plâka ile birlikte toplam kütlesi tartõlmadan önce taşan fazla su silinerek temizlenmelidir. Bu işlem, kap su ile dolu ve üzerinde saydam plâka bulunur durumda üç tartõm sonucu elde edilinceye kadar tekrar edilir. Kabõ tam olarak dolduran ortalama su kütlesi m 2, hesaplanõp en yakõn 5 g a yuvarlatõlarak kaydedilir. C.5 Basõnç nedeniyle genleşme kat sayõsõ, e Cihazõn, basõnç nedeniyle genleşme kat sayõsõ, hava boşluğu kalmayacak şekilde, sõfõr göstergesine kadar su ile doldurulduktan sonra cihaza, 100 kpa hava basõncõ uygulanmasõ yoluyla belirlenir. Basõnç uygulanmasõndan sonra, su sütunundan okunan değer (hava yüzdesi), cihazõn basõnç nedeniyle genleşme kat sayõsõ, e dir. 12

15 Not - Aslõnda bu işlemde, Madde C.8 e uygun olarak tayin edilen P deney basõncõ uygulanmalõdõr. Ancak, e değerinin, kalibrasyon kat sayõsõ K yoluyla belirlenecek P basõncõna ihtiyaç duymasõ nedeniyle, uygun bir kapalõ işlem döngüsü vardõr. e nin değerinde, P deki değişim nedeniyle uygulamada meydana gelen farklõlõk ihmal edilebillir mertebededir. Yaygõn kullanõldõğõ gibi P nin 100 kpa seçilmesi, bu problemi ortadan kaldõrmak içindir. Bu P değerinin kullanõlmasõ, e değerinin bu deney için yeterli doğrulukta olmasõnõ sağlar. C.6 Kalibrasyon kat sayõsõ, K Kap, rutin kalibrasyon işlemi esnasõnda, su ile tam dolu haldeyken, hava miktarõ gösterge bölümlerinin, kalibrasyon silindiri ile kap içerisinde oluşturulan hava yüzdesine tam tekabül etmesi için gerekli olan ölçme basõncõnõ elde etmek üzere, hava miktarõ skalasõndan okunmasõ gereken değerdir. K kat sayõsõ genellikle aşağõda verilen eşitlik kullanõlarak hesaplanõr : K = 0,98 R + e Burada; e : Basõnç genleşme kat sayõsõ (Madde C.5) R : Kalibrasyon silindirinin, aşağõda verilen eşitlikle hesaplanan ve kap hacminin oranõ olarak gösterilen kapasitesidir : m1 R = x100 (%) m2 dir. Not - Kalibrasyon kabõ içerisindeki havanõn, hava ölçer kabõndaki su ile aynõ derinlikteki su tarafõndan yapõlan basõnçla sõkõşmasõ sonucunda, hacmindeki azalma için düzeltme kat sayõsõ olarak 0,98 kullanõlõr. Bu kat sayõ, deniz seviyesinde ve 200 mm derinlikteki kap için yaklaşõk olarak 0,98 dir. Kat sayõ değeri, deniz seviyesinden yaklaşõk olarak 1500 m yükseklikte, 0,975 ve 4000 m yükseklikte 0,970 e düşer. Kat sayõ değeri, kap derinliğindeki her 100 mm artõş için yaklaşõk olarak 0,01 azalõr. Bu nedenle 0,98 R terimi, kalibrasyon kabõnõn, normal kullanõm şartlarõndaki etkili hacmini temsil eder ve kap hacminin oranõ olarak gösterilir. C.7 Gerekli deney basõncõ Kalibrasyon silindirinin mesneti, temizlenmiş kabõn tabanõna merkezlenerek konulur ve silindir, mesnet üzerine, ağõz kõsmõ aşağõya gelecek şekilde yerleştirilir. Helezonik yay, silindirin üzerine yerleştirilir ve kapak düzeneği dikkatlice yerleştirilerek kaba kelepçelenir. Cihaz, ortam sõcaklõğõndaki su ile, hava miktarõ göstergesindeki sõfõr seviyesinin biraz üzerine kadar doldurulur. Hava vanasõ kapatõlõr ve cihaz içerisine, yaklaşõk deney basõncõna (yaklaşõk 100 kpa) ulaşõncaya kadar hava pompalanõr. Cihazõn iç yüzeylerinde kalan hava kabarcõklarõnõ mümkün olduğu kadar çõkartmak için kapağõn yan kenarlarõna tokmak ile hafifçe vurulur ve vana açõlarak, basõnç kademeli şekilde düşürülür. Konik kapakta bulunan küçük su vanasõ kullanõlarak, su seviyesi, tam sõfõr çizgisine getirilir ve hava vanasõ kapatõlõr. Su seviyesi göstergesi, kalibrasyon kat sayõsõ K ya (Madde C.6) gelinceye kadar pompa yardõmõyla basõnç uygulanõr. Basõnç göstergesinden okunan değer P, kaydedilir. Basõnç, hava vanasõ yardõmõyla gösterge sõfõr a düşünceye kadar boşaltõlõr. Su seviyesi, % 0,05 hava miktarõ değerinden daha küçük değere geri dönerse P, deney basõncõ olarak belirlenir. Su seviyesi, % 0,05 hava miktarõ değerinden daha küçük değere geri dönmezse, cihazda sõzma olup olmadõğõ kontrol edilir ve işlem tekrarlanõr. C.8 Alternatif deney basõncõ Belirli bir cihaz kullanõlarak ölçülen hava miktarõnõn ölçüm aralõğõ, uygun alternatif deney basõncõ belirlenerek genişletilebilir. Örnek olarak, ölçüm aralõğõnõn iki katõna çõkartõlmasõ için, alternatif deney basõncõ P 1, cihazda, kalibrasyon okumasõ K nõn (Madde C.6) yarõsõna tekabül eden değer olmalõdõr. 13

16 Hatasõz kalibrasyon için, basõnç genleşme kat sayõsõ, e nin (Madde C.5), azaltõlmõş deney basõncõ için belirlenmesi gereklidir. Ancak, normal şartlarda, basõnç genleşme kat sayõsõndaki değişmenin ihmal edilebilmesi nedeniyle, alternatif deney basõncõ, normal deney basõncõ tayini esnasõnda belirlenebilir. 14

17 Ek D Cihazõn kalibrasyonu - Basõnç ölçme metodu D.1 Genel Aşağõda tarif edilen kalibrasyon deneyleri, basõnç göstergesi kadranõndaki hava miktarõ bölümlerinin doğruluğunu kontrol etmek için, gerekli zaman aralõklarõyla yapõlmalõdõr. Not - Kullanõlan yer rakõmõnõn değişmesi veya atmosfer basõncõndaki değişimler nedeniyle cihaz kalibrasyonunun yenilenmesi gerekli değildir. D.2 Cihazlar D.2.1 Kalibrasyon silindiri, pirinç veya korozyona dayanõklõ diğer metalden yapõlmõş, hacmi yaklaşõk olarak 0,3 litre olan. Silindir, kapak düzeneğine monte edilmiş şekilde de bulunabilir. D.2.2 Saydam plâka, hava ölçer kabõnõ kapamaya uygun. D.2.3 Terazi, bir kilogram kapasiteli ve deneyde kullanõlan tartõm aralõğõnda ± 0,5 g yaklaşõmla tartmaya uygun ve 20 kilogram kapasiteli ve deneyde kullanõlan tartõm aralõğõnda ± 5 g yaklaşõmla tartmaya uygun olmak üzere iki adet. D.3 Hava ölçer kabõ kapasitesinin kontrolü Hava ölçer kabõnõn kapasitesi, kabõ doldurmak için gerekli su kütlesi, m 2, belirlenerek tayin edilir. Hava ölçer kabõ flânşõnõn üst yüzeyi, saydam plâka ve kap üst kenarõ arasõndan su sõzmasõnõ önlemek için hafifçe yağlanõr. Kap, ortam sõcaklõğõndaki su ile doldurulur. Saydam plâka, su dolu kabõn üzerine, altõnda hava boşluğu kalmayacak şekilde sürülerek yerleştirilir. Taşan fazla su silinerek temizlendikten sonra kabõn toplam kütlesi, içerisindeki su ve üzerindeki saydam plâka ile birlikte tartõlarak belirlenir. D.4 Basõnç göstergesindeki hava miktarõ bölümlerinin kontrolü Uzatma borusu, kapak düzeneğine, A vanasõnõn vida yuvasõ açõlmõş alt kõsmõna vidalanarak yerleştirilir (Şekil 2) ve kapak düzeneği, hava ölçer kabõ üzerine, kapak ve kap arasõndan basõnç kaçağõ olmayacak sõkõlõkta kelepçelenir. Ana hava vanasõ kapatõlõr ve A ve B vanalarõ açõlõr. A vanasõndan, su ve hava kabarcõklarõ B vanasõndan tamamen çõkõncaya kadar cihaza su doldurulur. Kapalõ hava hücresi içerisine, basõnç gösterge ibresi, başlangõç (sõfõr) çizgisine gelinceye kadar hava pompalanõr. Basõnçlõ havanõn ortam sõcaklõğõna kadar soğumasõ için birkaç saniye beklendikten sonra, biraz daha hava pompalanmasõ veya basõnçlõ havanõn bir miktar boşaltõlmasõ yoluyla, basõnç gösterge ibresi, başlangõç basõnç çizgisine tam olarak getirilir. Bu esnada basõnç göstergesi üzerine hafifçe elle vurulur ve B vanasõ kapatõlõr. Kalibrasyon silindirini tamamen veya önceden işaretlenmiş seviyeye kadar dolduracak miktarda su, cihazdan silindire aktarõlõr ve daha sonra alõnan su miktarõ, m 3,terazide tartma yoluyla belirlenir. Cihazdan silindire su aktarõlmasõ esnasõnda su akõşõ, cihaz tasarõmõna bağlõ olarak, A vanasõ açõk şekilde, ana hava vanasõ kullanõlarak veya ana hava vanasõ açõk şekilde, A vanasõ kullanõlarak ayarlanabilir. Kap içerisindeki basõnç, B vanasõnõn açõlmasõ yoluyla boşaltõlõr (Cihazda, kalibrasyon silindirinin doldurulmasõ için ilâve boru varsa, borudan kap içerisine geri akõş olmamasõ için A vanasõ açõlmalõdõr veya alternatif olarak, kalibrasyon kabõnõn kapağa montajlõ olmasõ durumunda, kalibrasyon kabõnõn doldurulmasõndan hemen sonra A vanasõ kapatõlmalõ ve deney tamamlanõncaya kadar kapalõ tutulmalõdõr). Hava ölçer kabõ içerisinde meydana getirilen hava boşluğu, alõnan su hacmi kadardõr. Bütün vanalar kapatõlõr, basõnç göstergesi, başlangõç çizgisine gelinceye kadar cihaza hava pompalanõr ve daha sonra ana hava vanasõ açõlõr. Basõnç göstergesinden okunan hava miktarõ, kap içerisinde meydana getirilen hava boşluğu yüzdesine A 1, tekabül eder. Burada A 1 = m 3 /m 2 x 100 (%). İki veya daha fazla sayõda işlem sonrasõnda, gerçek hava oranõndan aynõ sapma tespit edilmişse, basõnç gösterge kadranõ üzerindeki ibre yeri, doğru hava miktarõna göre ayarlanõr ve deney, kadranda okunan hava miktarõ, kap içerisinde meydana getirilen gerçek hava oranõnõ % 0,1 doğrulukla gösterinceye kadar tekrarlanõr. 15