ICS TÜRK STANDARDI TS EN /Mart 2002

Transkript

1 Ön söz Bu standard, CEN tarafõndan kabul edilen EN (000) standardõ esas alõnarak, TSE aden Hazõrlõk Grubu nca hazõrlanmõş ve TSE Teknik Kurulu nun 8 art 00 tarihli toplantõsõnda Türk Standardõ olarak kabul edilerek yayõmõna karar verilmiştir.

2 İÇİNDEKİLER Kapsam... Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar... Terimler ve tarifler.... Deney numunesi kõsmõ.... Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu.... Görünür tane yoğunluğu.... Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu....5 Kuru tane yoğunluğu....6 Su emme....7 Sabit kütle... Prensip... 5 alzemeler... 6 Cihazlar Genel Genel amaçlar için kullanõlan cihazlar Tel sepet metodu için özel cihazlar (adde 7, adde A. ve adde B.) mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde 8) ,06 mm ilâ mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde 9) ,06 mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde A.) Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini için özel cihazlar (Ek B) Kurutulmuş hafif agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini için özel cihazlar (Ek C) 7 Tel sepet metodu -,5 mm ilâ 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için Genel Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ İşlem Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Piknometre metodu, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için Genel Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ İşlem Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Piknometre metodu, 0,06 mm ilâ mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için Genel Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ İşlem Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Deney raporu ) Gerekli bilgiler İsteğe bağlõ bilgiler... Ek A... Agregalarõn kuru tane yoğunluğunun tayini... Ek B... 6 Sabit kütleye kadar doygun hâle getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini... 6 Ek C... 8 Hafif agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini... 8

3 Ek D... (Bilgi için)... Suyun yoğunluğu... Ek E... (Bilgi için)... Kesinlik... Ek F... (Bilgi için)... İnce agregalarõn doygun ve yüzeylerinin kuru olmasõyla ilgili kõlavuz... Kaynak...

4 Agregalarõn mekanik ve fiziksel özellikleri için deneyler - Bölüm 6: Tane yoğunluğu ve su emme oranõnõn tayini Kapsam Bu standard, agregalarda tane yoğunluğu (birim hacim kütlesi) ve su emme (absorpsiyon) oranõnõn tayin metotlarõnõ kapsar. İlk beş metot, normal agregalara, altõncõ metot ise hafif agregalara uygulanõr. Bu metotlar, aşağõda verilmiştir: a) Tel sepet metodu: 6 mm göz açõklõklõ elekten geçen, ancak,5 mm göz açõklõklõ elekte tutulan agregalar için. b) Piknometre metotlarõ:,5 mm göz açõklõklõ elekten geçen, ancak 0,06 mm göz açõklõklõ elekte tutulan agregalar için. Not - Tel sepet metodu, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için, piknometre metoduna alternatif olarak kullanõlabilir. Anlaşmazlõk durumunda, adde 8 de açõklanan piknometre metodu, referans metot olarak kullanõlmalõdõr. Not - Tel sepet metodu, 6 mm göz açõklõklõ elekte tutulan münferit agrega taneleri için de kullanõlabilir. Ağõr agregalar için, kuru tane yoğunluğunun tayinine yönelik bir metot, Ek A da verilmiştir. Not - Ağõr agregalarõn su emmesi az olduğundan, kuru tane yoğunluğu, doğrudan su içerisinde tayin edilebilir. Bu metot, etüvde kurutulmuş hâlde yapõlan tane yoğunluğu tayininden farklõdõr. Sabit kütleye getirilmiş iri agregalarõn su emme oranõnõn ve tane yoğunluğunun tayinine uygun tel sepet metodunun değişik bir şekli, Ek B de belirtilmiştir. Hafif agregalar için, Ek A da açõklanan piknometre metodunun değişik bir şekli, Ek C de belirtilmiştir. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanlar Bu standardda, tarih belirtilerek veya belirtilmeksizin diğer standard ve/veya dokümanlara atõf yapõlmaktadõr. Bu atõflar metin içerisinde uygun yerlerde belirtilmiş ve aşağõda liste hâlinde verilmiştir. Tarih belirtilen atõflarda daha sonra yapõlan tadil veya revizyonlar, atõf yapan bu standardda da tadil veya revizyon yapõlmasõ şartõ ile uygulanõr. Atõf yapõlan standard ve/veya dokümanõn tarihinin belirtilmemesi hâlinde en son baskõsõ kullanõlõr. EN, ISO, IEC vb. No EN 9- EN 9- EN 9-5 EN 9- Adõ (İngilizce) Tests for general properties of aggregates - Part : ethods for sampling Tests for general properties of aggregates - Part : ethods for reducing laboratory samples Tests for general properties of aggregates - Part 5: Common equipment and calibration Tests for geometrical properties of aggregates - Part : Determination of particle size distribution - Test sieves, nominal size of apertures TS No ) TS EN 9- TS EN 9- TS EN 9-5 TS EN 9- Adõ (Türkçe) Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Kõsõm Numune Alma etotlarõ Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Bölüm : Lâboratuvar Numunelerinin Azaltõlmasõ etodu Agregalarõn Genel Özellikleri İçin Deneyler - Bölüm 5: Genel Cihazlar ve Kalibrasyon Agregalarõn Geometrik Özellikleri İçin Deneyler - Kõsõm : Tane Büyüklüğü Dağõlõmõ Tayini - Deney Elekleri, Elek Göz Açõklõklarõnõn Anma Büyüklükleri ) TSE Notu: Atõf yapõlan standardlarõn TS numarasõ ve Türkçe adõ,. ve. kolonda verilmiştir.

5 Terimler ve tarifler Bu standardõn amaçlarõ bakõmõndan aşağõdaki terimler ve tarifler geçerlidir:. Deney numunesi kõsmõ Tamamõ bir tek deneyde kullanõlan numune.. Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu Bir agrega numunesinin etüvde kurutulmuş hâldeki kütlesinin, taneler içindeki kapalõ boşluklar ve suyun girebildiği boşluklar da dahil, suda işgal ettiği hacme oranõ.. Görünür tane yoğunluğu Bir agrega numunesinin etüvde kurutulmuş hâldeki kütlesinin, taneler içindeki kapalõ boşluklar dahil, ancak suyun girebildiği boşluklar hariç olmak üzere, suda işgal ettiği hacme oranõ.. Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu Suyun girebildiği boşluklarda bulunan su ile agrega numunesinin toplam kütlesinin, taneler içindeki kapalõ boşluklar ve suyun girebildiği boşluklar da dahil (eğer varsa), suda işgal ettiği hacme oranõ..5 Kuru tane yoğunluğu Kuru tanelerin birim hacminin kütlesi. Not - Hacim, hem iç kõsõmdaki kapalõ boşluklarõ, hem de suyun girebildiği boşluklar dahil tanelerin hacmi olarak tayin edilir..6 Su emme Suyun, tanelerdeki boşluklara nüfuz ederek emilmesi sebebiyle, etüvde kurutulmuş agrega numunesinin kütlesinde meydana gelen artõş..7 Sabit kütle En az saatlik kurutmadan sonra yapõlan birbirlerini izleyen tartõmlar arasõnda, %0,'den daha büyük farklõlõk göstermeyen kütle. Not - Sabit kütle, bir çok durumda, deney numunesi kõsmõnõn, belirtilen bir etüvde, (0 ± 5) C'ta önceden tayin edilmiş bir süre ile kurutulmasõndan sonra elde edilebilir. Deney lâboratuvarlarõ, kullanõlan etüvün kurutma kapasitesine bağlõ olarak, özel tip ve büyüklüklerdeki numuneler için sabit kütlenin elde edilmesine yönelik süreyi belirleyebilir. Prensip Tane yoğunluğu, kütlenin, hacme oranõndan hesaplanõr. Kütle, deney numunesi kõsmõnõ, doygun ve yüzeyi kurutulmuş hâlde ve tekrar etüvde kurutulmuş hâlde tartmak suretiyle tayin edilir. Hacim ise, tel sepet metodundaki kütle indirgemesi veya piknometre metodundaki tartõmlar yoluyla, yer değiştiren suyun kütlesinden tayin edilir. Not - Su emme üzerindeki etkisi sebebiyle, deneyden önce deney numunesi kõsmõna herhangi bir õsõtma uygulanmamalõdõr. Ancak, õsõtma uygulanmõş olan böyle bir malzeme kullanõlõrsa, bu husus deney raporunda belirtilmelidir. Not - Gözenekli agregalar için su emme oranõ ve yoğunluk değerleri, deneye tâbi tutulan tane büyüklüğü aralõklarõna bağlõdõr. Bu nedenle, tayin edilmiş olan değerler, fiilen deneye tâbi tutulan tane büyüklüğü aralõklarõna atfedilir. Agrega, belirli sayõda farklõ tane büyüklüğü aralõklarõndan oluşuyorsa, deney numunesi kõsmõ hazõrlanmadan önce numunenin 0,06 mm ilâ mm, mm ilâ,5 mm ve,5 mm ilâ 6 mm tane büyüklüğü aralõklarõna ayrõlmasõ gereklidir. Her bir tane büyüklüğü aralõğõnõn yüzdesi, deney raporunda belirtilmelidir.

6 5 alzemeler Su, kullanõlmadan önce kaynatõlmõş ve soğutulmuş. Not - Taze çeşme suyu ve demineralize su uygundur. Su, yoğunluğunu önemli miktarda etkileyen yabancõ maddelerden (meselâ çözünmüş hava gibi) arõnmõş olmalõdõr. Çözünmüş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştõrõlabilir. 6 Cihazlar 6. Genel Aksi belirtilmedikçe, bütün cihazlar EN 9-5 te belirtilen genel özelliklere uygun olmalõdõr. 6. Genel amaçlar için kullanõlan cihazlar 6.. Hava dolaşõmlõ etüv, sõcaklõğõn (0 ± 5) C'ta tutulabilmesi için termostat ihtiva eden. 6.. Terazi, deney numunesi kõsmõnõn kütlesini, kütlenin % 0,'ine tekabül eden doğrulukla tartabilen. Terazi, numuneyi ihtiva eden tel sepetin suda asõlmasõna ve tartõlmasõna uygun kapasitede olmalõdõr. 6.. Su banyosu, termostat kontrollü ve sõcaklõğõ ( ± ) C'ta tutulabilen. 6.. Termometre, doğruluğu 0, C olan Deney elekleri, EN 9-'de belirtilen göz açõklõk şekline ve 0,06 mm, mm,,5 mm ve 6 mm göz açõklõk büyüklüğüne sahip Tepsiler, uygun büyüklükte olan ve kütlesinde değişme olmadan hava dolaşõmlõ etüvde õsõtõlabilen Kuru, yumuşak emici bezler 6..8 Yõkama donanõmõ 6..9 Kronometre 6. Tel sepet metodu için özel cihazlar (adde 7, adde A. ve adde B.) 6.. Tel sepet veya delikli kap, terazi koluna asõlacak şekilde uygun büyüklükte olan. Sepet veya kap, korozyona dayanõklõ olmalõdõr. 6.. Su sõzdõrmaz tank, sepet ile tankõn kenarlarõ arasõnda en az 50 mm açõklõk olacak şekilde, içerisinde sepetin serbestçe asõlabildiği ( ± ) C'ta su ihtiva eden. Not - Su sõzdõrmaz tank, adde 6.. te belirtilen su banyosu yerine kullanõlabilir. 6. mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde 8) Piknometre, 000 ml ilâ 5000 ml arasõnda hacme sahip bir cam şişe ve başka uygun bir kaptan ibaret ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 ml mertebesinde kararlõ olan. Not - Piknometrenin hacmi, deney numunesi kõsmõnõn büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Hesaplama yapõlmadan önce, tartõm değerlerini toplamak kaydõyla, büyük bir piknometre yerine, daha küçük iki piknometre kullanõlabilir.

7 6.5 0,06 mm ilâ mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde 9) 6.5. Piknometre, 500 ml ilâ 5000 ml arasõnda hacme sahip bir cam şişe ve başka uygun bir kaptan ibaret ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 ml mertebesinde kararlõ olan. Not - Piknometrenin hacmi, deney numunesi kõsmõnõn büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir etal kalõp, üst kõsmõnõn çapõ (0 ± ) mm, alt kõsmõnõn çapõ (90 ± ) mm ve yüksekliği (75 ± ) mm kesik koni şeklinde olan. etal kalõbõn et kalõnlõğõ en az 0,8 mm olmalõdõr etal sõkõştõrõcõ, (0 ± 5) g kütleli, çapõ (5 ± ) mm olan dairesel kesitli bir karõştõrma yüzeyi ihtiva eden ve metal kalõp ile birlikte kullanõlan Huni, cam mamul (metal kalõp ve sõkõştõrõcõ kullanõmõna alternatif olarak) Tepsi, alanõ 0, m den daha küçük olmayan düz tabanlõ, kenar yüksekliği 50 mm den daha az olmayan ve suyu emmeyen bir malzemeden imâl edilmiş olan Sõcak hava kaynağõ, saç kurutma makinasõ gibi ,06 mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlan piknometre metodu için özel cihazlar (adde A.) Piknometre, 50 ml ilâ 000 ml arasõnda hacme sahip bir cam şişe ve buna uygun bir cam huni ihtiva eden ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 ml mertebesinde kararlõ olan. Not - Piknometrenin hacmi, deney numunesinin büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Not - Uygun bir piknometre örneği, Şekil de gösterilmiştir. 6.7 Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini için özel cihazlar (Ek B) Kap, numunenin su içerisinde muhafaza edilmesi için kullanõlan ve hacmi, adde 6.. te belirtilen tel sepetin hacmiyle aynõ olan. 6.8 Kurutulmuş hafif agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini için özel cihazlar (Ek C) Piknometre, 000 ml ilâ 000 ml arasõnda hacme sahip bir cam şişe ve buna uygun bir cam huni ihtiva eden ve deney süresi boyunca, hacmi 0,5 ml mertebesinde kararlõ olan. ümkünse, piknometre, agregalarõn yüzmesini önlemek için esnek bir õzgara ihtiva etmelidir. Not - Piknometrenin hacmi, deney numunesi kõsmõnõn büyüklüğüne uygun olarak seçilmelidir. Not - Uygun bir piknometre örneği, Şekil de gösterilmiştir.

8 Açõklama: - Cam huni - İşaret çizgisi - Geniş boğazlõ, düz tabanlõ şişeye uygun huninin alt kõsmõ - Geniş boğazlõ, düz tabanlõ şişe Şekil - Piknometre örneği 7 Tel sepet metodu -,5 mm ilâ 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için 7. Genel Tel sepet metodu,,5 mm ilâ 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlmalõdõr. Kayaç parçalarõ olmasõ durumunda, numunenin tane büyüklüğü, 6 mm göz açõklõklõ elekten geçecek ve,5 mm göz açõklõklõ elekte tutulacak şekilde azaltõlõr. Not - Sabit kütleye kadar doygun hale getirilmiş iri agregalarõn su emme oranõnõn ve tane yoğunluğunun tayini için bu metodun değişik bir şekli, Ek B de verilmiştir. 7. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Agregalardan numune alma EN 9- e, numune azaltma ise EN 9- ye uygun olmalõdõr. Agrega deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, Çizelge de verilen kütle değerlerinden daha küçük olmamalõdõr. Çizelge - Deney numunesi kõsõmlarõnõn ez az kütlesi (tel sepet metodu) En büyük agrega büyüklüğü mm 6 5 Deney numunesi kõsõmlarõnõn kütlesi, en az kg 5 7 Not - Diğer büyüklükler için, deney numunesi kõsmõnõn ez az kütlesi, Çizelge de belirtilen kütle değerlerinden enterpolasyon yardõmõyla elde edilebilir. 5

9 Deney numunesi kõsmõ, ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla, 6 mm ve,5 mm göz açõklõklõ eleklerde yõkanõr ve daha sonra kurumaya bõrakõlõr. 6 mm göz açõklõklõ elekte tutulan taneler atõlõr. 7. İşlem Hazõrlanan deney numunesi kõsmõ, tel sepete yerleştirilir ve tel sepet, suyun seviyesi, sepetin üst kõsmõndan en az 50 mm yukarõda olacak şekilde ( ± ) C sõcaklõkta su ihtiva eden tanka daldõrõlõr. Daldõrmadan hemen sonra sepet, tankõn tabanõndan yaklaşõk 5 mm yukarõya kaldõrõlarak ve saniyede bir kez olmak üzere 5 defa bu yükseklikten düşürülerek, hapsolmuş hava deney numunesi kõsmõndan uzaklaştõrõlõr. Sepet ve agrega, ( ± 0,5) saat süreyle ( ± ) C sõcaklõktaki suya tamamen daldõrõlmõş hâlde bekletilir. Sepet ve deney numunesi kõsmõ sallanõr ve ( ± ) C sõcaklõktaki suda tartõlõr ( ). Kütlenin ( ) tayin edildiği andaki suyun sõcaklõğõ kaydedilir. Not - Deney numunesi kõsmõnõn, tartõm için farklõ bir tanka aktarõlmasõ gerekiyorsa, sepet ve deney numunesi kõsmõ, yeni tankta tartõm ( ) öncesi 5 defa sallanõr. Sepet ve agrega, sudan çõkarõlõr ve suyun uzaklaşmasõ için birkaç dakika beklenir. Agrega, sepetten, kuru bezlerden birinin üzerine dikkatlice boşaltõlõr. Boş sepet, tekrar suya daldõrõlõr, 5 defa sallanõr ve suda tartõlõr ( ). Agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hâle geldiğinde, taneler, ikinci bir kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarõlõr. Agrega taneleri, kalõnlõk bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak şekilde bu ikinci bez üzerine yayõlõr ve görülebilir bütün su filmleri uzaklaştõrõlana kadar direk güneş õşõğõndan veya herhangi bir õsõ kaynağõndan korunarak atmosfere maruz bõrakõlõr. Ancak bu durumda agrega taneleri, hâlâ rutubetli bir görünüm arz eder. Agrega taneleri tartõlõr ( ). Agrega taneleri, bir tepsiye aktarõlõr ve etüvde, (0 ± 5) C sõcaklõkta, sabit kütleye ( ) kadar kurutulur. Bütün tartõmlar, deney numunesi kõsmõnõn kütlesinin ( ) % 0, i veya daha iyi olan bir doğrulukla yapõlõr ve kaydedilir. 7. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Tane yoğunluklarõ ( a, rd ve ssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağõdaki eşitlikler yardõmõyla hesaplanõr: Görünür tane yoğunluğu : Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : a rd = w = w ( ( ) ) Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : ssd = w ( ) Su emme oranõ (WA ), saatlik daldõrmadan sonra, kuru kütlenin yüzdesi olarak aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: WA = 00 x ( ) Burada; : Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganõn kütlesi, g, : Doygun agrega numunesini ihtiva eden sepetin sudaki görünür kütlesi, g, : Boş sepetin sudaki görünür kütlesi, g, 6

10 : Etüvde kurutulmuş deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, g, w : tayin edildiğinde kaydedilen sõcaklõktaki su yoğunluğu (Ek D), megagram/metreküp tür. Tane yoğunluğu değerleri, 0,0 g/m, su emme oranõ değerleri ise % 0, yaklaşõmla ifade edilir. Not - Hesaplamalar, aşağõdaki eşitlik kullanõlarak kontrol edilebilir: ssd = + rd rd a Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. 8 Piknometre metodu, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için 8. Genel Bu maddede açõklanan piknometre metodu, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlmalõdõr. 8. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Agregalardan numune alma, EN 9- e, numune azaltma ise, EN 9- ye uygun olmalõdõr. Agrega deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, Çizelge de verilen kütle değerlerinden daha az olmamalõdõr. Çizelge - Deney numunesi kõsõmlarõnõn ez az kütlesi (piknometre metodu) En büyük agrega büyüklüğü mm,5 6 8 Deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, en az kg 5 Not - Diğer büyüklükler için deney numunesi kõsmõnõn ez az kütlesi, Çizelge de belirtilen kütle değerlerinden enterpolasyon yardõmõyla elde edilebilir. Deney numunesi kõsmõ, ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla,,5 mm ve mm göz açõklõklõ eleklerde yõkanõr.,5 mm göz açõklõklõ elekte tutulan taneler atõlõr. Daha sonra numune kurumaya bõrakõlõr. 8. İşlem Hazõrlanan deney numunesi kõsmõ, piknometrede bulunan, ( ± ) C sõcaklõktaki suya daldõrõlõr ve hapsolmuş hava, piknometre, eğik konumda hafifçe yuvarlanarak ve sallanarak uzaklaştõrõlõr. Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hâle getirilir ve deney numunesi kõsmõ, ( ± ) C ta ( ± 0,5) saat süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çõkarõlõr ve varsa geriye kalan hapsolmuş hava, piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak suretiyle uzaklaştõrõlõr. Not - Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştõrõlabilir. Piknometre, su ilâve edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hava hapsedilmeden tepe kõsmõna bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dõş kõsmõ kurutulur ve tartõlõr ( ). Suyun sõcaklõğõ kaydedilir. Agrega taneleri, sudan çõkarõlõr ve birkaç dakika süreyle kurumaya bõrakõlõr. Piknometre tekrar su ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dõş kõsmõ kurutulur ve tartõlõr ( ). Suyun sõcaklõğõ kaydedilir. ve tartõmlarõ esnasõnda, piknometredeki su sõcaklõklarõ arasõndaki fark, C u geçmemelidir. 7

11 Not - Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu durumda piknometre termostatlõ bir banyoda, (kalibrasyon sõcaklõğõ ± 0,5) C sõcaklõğa getirilir. Suyu süzülmüş deney numunesi kõsmõ, kuru bezlerden birinin üzerine alõnõr. Bez üzerine yerleştirilen agrega tanelerinin yüzeyi dikkatlice kurutulur ve bez rutubet ememeyecek hâle geldiğinde, taneler, ikinci bir kuru, yumuşak emici bez üzerine aktarõlõr. Agrega taneleri, kalõnlõğõ bir agrega tanesinden daha fazla olmayacak şekilde, bu ikinci bez üzerine yayõlõr ve görülebilir bütün su filmleri uzaklaştõrõlana kadar direk güneş õşõğõndan veya herhangi bir õsõ kaynağõndan korunarak atmosfere maruz bõrakõlõr. Ancak bu durumda agrega taneleri, hâlâ rutubetli bir görünüm arz eder. Doygun ve yüzeyi kuru deney numunesi kõsmõ, bir tepsiye aktarõlõr ve tartõlõr ( ). Agrega taneleri, hava dolaşõmlõ bir etüvde, (0 ± 5) C ta, sabit kütleye ( ) kadar kurutulur. Bütün kütle değerleri, deney numunesi kõsmõnõn kütlesinin ( ) % 0, i veya daha iyi olan bir doğrulukla kaydedilir. 8. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Tane yoğunluklarõ ( a, rd ve ssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağõdaki eşitlikler yardõmõyla hesaplanõr: Görünür tane yoğunluğu : Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : a rd = = ( ( ) ) Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : ssd = ( ) Su emme oranõ (WA ), saatlik daldõrmadan sonra, kuru kütlenin bir yüzdesi olarak, aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: WA = 00 x ( ) Burada; : Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganõn kütlesi, g, : Doygun agrega numunesini ihtiva eden piknometrenin kütlesi, g, : Sadece su ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g, : Etüvde kurutulmuş deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, g dõr. Tane yoğunluğu değerleri, 0,0 g/m, su emme oranõ değerleri ise % 0, yaklaşõmla ifade edilir. Not - Hesaplamalar, aşağõdaki eşitlik kullanõlarak kontrol edilebilir: ssd = + rd rd a Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. 8

12 9 Piknometre metodu, 0,06 mm ilâ mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için 9. Genel Bu maddede açõklanan piknometre metodu, 0,06 mm ilâ mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalarda kullanõlmalõdõr. Not - Alternatif olarak, adde 8 de açõklanan piknometre metodu, mm göz açõklõklõ elekten geçen, ancak tamamõ mm göz açõklõklõ elekte kalan agregalar için kullanõlabilir. 9. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Agregalardan numune alma, EN 9- e, numune azaltma ise, EN 9- ye uygun olmalõdõr. Agrega deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, kg dan daha az olmamalõdõr. Deney numunesi kõsmõ, ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla, mm ve 0,06 mm göz açõklõklõ eleklerde yõkanõr. mm göz açõklõklõ elekte tutulan taneler atõlõr. 9. İşlem Hazõrlanan deney numunesi kõsmõ, piknometrede bulunan, ( ± ) C sõcaklõktaki suya daldõrõlõr ve hapsolmuş hava, piknometre eğik konumda hafifçe yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklaştõrõlõr. Piknometre, su banyosu içerisinde düşey hâle getirilir ve deney numunesi kõsmõ, ( ± ) C ta, ( ± 0,5) saat süreyle tutulur. Islatma süresinin sonunda, piknometre su banyosundan çõkarõlõr ve varsa geriye kalan hapsolmuş hava, piknometre, hafifçe yuvarlanmak ve sallanmak suretiyle uzaklaştõrõlõr. Not - Hapsolmuş hava, vakum uygulamak suretiyle de uzaklaştõrõlabilir. Piknometre, su ilâve edilerek taşacak şekilde doldurulur ve kap içerisinde hiç bir hava hapsedilmeden tepe kõsmõna bir kapak yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dõş kõsmõ kurutulur ve tartõlõr ( ). Suyun sõcaklõğõ kaydedilir. Deney numunesi kõsmõnõ kaplayan suyun büyük bir kõsmõ süzülür ve piknometre bir tepsiye boşaltõlõr. Piknometre, tekrar su ile doldurulur ve kapak daha önce belirtildiği şekilde yerleştirilir. Daha sonra, piknometrenin dõş kõsmõ kurutulur ve tartõlõr ( ). Suyun sõcaklõğõ kaydedilir. ve tartõmlarõ esnasõnda, piknometredeki su sõcaklõklarõ arasõndaki fark, C u geçmemelidir. Not - Her bir deneyde piknometrenin hacmini ölçmek yerine, piknometre tekrar kalibre edilebilir. Bu durumda piknometre, termostatlõ bir banyoda, (kalibrasyon sõcaklõğõ ± 0,5) C sõcaklõğa getirilir. Islak deney numunesi kõsmõ, tepsinin tabanõna üniform bir tabaka hâlinde yayõlõr. Yüzey rutubetini buharlaştõrmak amacõyla, agrega taneleri, hafif bir sõcak hava akõmõna maruz bõrakõlõr. Agrega taneleri, üniform bir kurumanõn elde edilmesi amacõyla, hiçbir yüzey nemi görülmeyinceye ve taneler artõk birbirlerine yapõşmayõncaya kadar, sõk aralõklarla karõştõrõlõr. Karõştõrma devam ederken, numune, oda sõcaklõğõna kadar soğutulur. Yüzey kuruluğunun sağlanõp sağlanmadõğõnõn tespit edilmesi için, metal koni kalõbõ, en büyük çapa sahip kõsõm, tepsinin tabanõna gelecek şekilde yerleştirilir. Koni kalõbõ, bir miktar kuru deney numunesi kõsmõyla gevşek olarak doldurulur ve kalõbõn üst kõsmõndaki delikten geçirilen bir sõkõştõrõcõ kullanmak suretiyle agrega yüzeyi 5 defa hafifçe vurularak sõkõştõrõlõr. Sõkõştõrma işleminden sonra, kalõp tekrar doldurulmaz. Kalõp, üzerinde hiçbir agrega tanesi olmayacak şekilde, dikkatlice kaldõrõlõr. Elde edilen agrega konisi çökmezse, kalõp kaldõrõldõğõnda çökme olayõ meydana gelene kadar kurutmaya devam edilir ve koni deneyi tekrarlanõr. Not - Bu işlemle ilgili yol gösterici bilgiler, Ek F deki şekillerde verilmiştir. Doygun ve yüzeyi kurutulmuş deney numunesi kõsmõ tartõlõr ( ). Agrega taneleri, hava dolaşõmlõ etüvde, (0 ± 5) C ta sabit kütleye ( ) kadar kurutulur. 9

13 Bütün kütle değerleri, deney numunesi kõsmõnõn kütlesinin ( ) % 0, i veya daha iyi olan bir doğrulukla kaydedilir. 9. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Tane yoğunluklarõ ( a, rd ve ssd, hangisi uygunsa), megagram/metreküp cinsinden, aşağõdaki eşitlikler yardõmõyla hesaplanõr: Görünür tane yoğunluğu : Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : a rd = = ( ( ) ) Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu : ssd = ( ) Su emme oranõ (WA ), saatlik daldõrmadan sonra, kuru kütlenin bir yüzdesi olarak, aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: WA = 00 x ( ) Burada; : Doygun ve havada yüzeyi kurutulmuş agreganõn kütlesi, g, : Doygun agrega numunesini ihtiva eden piknometrenin kütlesi, g, : Sadece su ile doldurulmuş piknometrenin kütlesi, g, : Etüvde kurutulmuş deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, g dõr. Tane yoğunluğu değerleri, 0,0 g/m, su emme oranõ değerleri ise % 0, yaklaşõmla ifade edilir. Not - Hesaplamalar, aşağõdaki eşitlik kullanõlarak kontrol edilebilir: ssd = + rd rd a Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. 0 Deney raporu ) 0. Gerekli bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Bu standardõn işaret ve numarasõ (TS EN şeklinde), b) Numuneyi tanõtõcõ bilgiler, c) Agrega büyüklük aralõğõ ve çok sayõda tane büyüklüğü aralõğõ hâlinde deneye tâbi tutulmuşsa her bir büyüklük aralõğõnõn yüzdesi, d) Deneye tâbi tutulan kuru numune kütlesi, e) Tane yoğunluğunu ve su emme oranõnõ tayin etmek için kullanõlan metot (adde 7, adde 8 veya adde 9), f) ) TSE Notu: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 705'te verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 0

14 g) Deney sonuçlarõ (her bir deney için dört değer), h) Deney tarihi, i) Deney lâboratuvarõnõn adõ ve yeri. 0. İsteğe bağlõ bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva edebilir: a) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, b) Numune alma işleminin açõklanmasõ, c) Petrografik açõklama (EN 9-).

15 Ek A Agregalarõn kuru tane yoğunluğunun tayini A. Genel Bu ek, g/m ten daha büyük tane yoğunluğuna sahip agregalarõn kuru tane yoğunluğunun tayini ile ilgili aşağõda belirtilen metotlarõ kapsar ve 0,06 mm ve 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalara uygulanõr: a) Tel sepet metodu:,5 mm ve 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için. b) Piknometre metodu: 0,06 mm ve,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için. Not - Tel sepet metodu, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için piknometre metoduna alternatif olarak kullanõlabilir. Anlaşmazlõk durumunda, piknometre metodu, referans metot olarak kullanõlmalõdõr. A. Prensip Bu deneyin amacõ, deney numunesinin kütlesini ve hacmini tayin etmek ve kütlenin hacme oranõ olarak tane yoğunluğunu hesaplamaktõr. Kütle, deney numunesini, etüvde kurutulmuş esasta tartmak suretiyle elde edilir. Hacim ise, tel sepet metodunda veya hacmi bilinen bir piknometrede kütle azalmasõ yoluyla, kuru tanelerin sebep olduğu yer değiştiren su ile tayin edilir. A. Tel sepet metodu,,5 mm ilâ 6 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için A.. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Deney numunesi kõsmõ, adde 7. de belirtildiği gibi hazõrlanmalõdõr. A.. İşlem Deney numunesi kõsmõ, etüvde (0 ± 5) C ta, sabit kütleye kadar kurutulur. Deney numunesi kõsmõ ortam sõcaklõğõna kadar soğutulur ve tartõlõr ( ). Deney numunesi kõsmõ, tel sepete yerleştirilir ve tel sepet, su seviyesi sepetin üst kõsmõndan en az 50 mm yukarõda olacak şekilde, ( ± ) C sõcaklõkta su ihtiva eden bir tanka daldõrõlõr. Daldõrmadan hemen sonra, sepet, tankõn tabanõndan yaklaşõk 5 mm yukarõya kaldõrõlarak saniyede bir kez olmak üzere 5 defa bu yükseklikten düşürülür ve böylece hapsolmuş havanõn deney numunesinden uzaklaştõrõlmasõ sağlanõr. Sepet ve agrega, 0 dakikadan daha uzun olmamak üzere, suya tamamen daldõrõlmõş hâlde bekletilir. Sepet ve deney numunesi sallanõr ve ( ± ) C sõcaklõktaki suda tartõlõr ( ). Kütlenin ( ) tayin edildiği andaki suyun sõcaklõğõ kaydedilir. Not - Deney numunesi kõsmõnõn, tartõm için farklõ bir tanka aktarõlmasõ gerekiyorsa, sepet ve deney numunesi, yeni tankta tartõm ( ) öncesi 5 defa sallanõr. Sepet boşaltõlõr ve tekrar suya daldõrõlõr. 5 defa sallanõr ve suda tartõlõr ( ). Bütün tartõmlar, deney numunesi kõsmõnõn kütlesinin ( ) % 0, i veya daha iyi olan bir doğrulukla kaydedilir. A.. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Kuru tane yoğunluğu ( p ), her bir deney numunesi için, megagram/metreküp cinsinden, aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: = p w ( )

16 Burada; : Etüvde kurutulmuş deney numunesinin kütlesi, g, : Su altõndaki deney numunesini ihtiva eden sepetin numuneyle birlikte sudaki kütlesi, g, : Boş sepetin sudaki kütlesi, g, w : Deney sõcaklõğõnda suyun yoğunluğu (Ek D), megagram/metreküp tür. Kuru tane yoğunluğu değeri, 0,0 g/m yaklaşõmla ifade edilir. Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. A. Piknometre metodu, 0,06 mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalar için A.. Deney numunelerinin hazõrlanmasõ Agregalardan numune alma, EN 9- e, numune azaltma ise EN 9- ye uygun olmalõdõr. İki deney numunesi hazõrlanmalõdõr. Deney numunelerinin kütlesi, Çizelge A. de verilen kütle değerlerinden daha az olmamalõdõr. Çizelge A. - Deney numunelerinin ez az kütlesi (piknometre metodu) En büyük agrega büyüklüğü mm,5 6 8 (veya daha küçük) Deney numunesinin kütlesi, en az kg,5,0 0,5 0,5 Not - Diğer büyüklükler için, deney numunesi kõsmõnõn ez az kütlesi, Çizelge A. de belirtilen kütle değerlerinden enterpolasyon yardõmõyla elde edilebilir. A.. Piknometrenin kalibrasyonu Piknometrenin hacmi, piknometreyi ( ± ) C sõcaklõktaki su ile doldurmak ve ( ± ) C sõcaklõktaki su banyosunda en az saat süreyle tutmak suretiyle tayin edilir. Piknometrenin hacmi (V), mililitre cinsinden üç adet ölçme değerinin ortalamasõ olarak hesaplanõr. Bu üç adet münferit ölçme değerinin aralõğõ, ortalama değerin % 0, ini geçmemelidir. Hacim hesaplanõrken, piknometreyi dolduran suyun kütlesi, ölçülen kalibrasyon sõcaklõğõndaki su yoğunluğuna bölünerek su yoğunluğu için bir düzeltme yapõlõr (Ek D). Not - Her bir deney için, piknometre hacmini ölçmek yerine, piknometre yeniden kalibre edilebilir. A.. İşlem Deney esnasõnda, su banyosu ( ± ) C sõcaklõkta tutulmalõdõr. Deney numunesi, yapõşmõş hâldeki tanelerin uzaklaştõrõlmasõ için yõkanõr ve varsa,,5 mm göz açõklõklõ elekte tutulan ve 0,06 mm göz açõklõklõ elekten geçen taneler atõlõr. Deney numunesi, etüvde (0 ± 5) C sõcaklõkta sabit kütleye ulaşõlõncaya kadar kurutulur ve ortam sõcaklõğõna kadar soğumaya bõrakõlõr. Piknometre ve huni tartõlõr ( ). Deney numunesi, piknometre içerisine dikkatlice yerleştirilir. Huni, piknometrenin tepesine yerleştirilir ve bu düzenek tartõlõr ( ). Not - Huninin piknometreye yapõşmasõnõ önlemek için, tartõm öncesinde temas bölgesine biraz silikon esaslõ gres uygulanabilir.

17 Piknometre, boğazõn alt kõsmõnõn yaklaşõk 0 mm altõna kadar ( ± ) C sõcaklõktaki su ile doldurulur. Agrega taneleri, hapsolmuş havanõn ve yapõşõk hava kabarcõklarõnõn uzaklaştõrõlmasõ amacõyla, bir cam çubuk kullanõlarak dikkatlice karõştõrõlõr. Not - Piknometrenin hafifçe yuvarlanmasõ ve sallanmasõ veya titreşen bir tabla üzerinde titreşime tâbi tutulmasõ da bu amaç için yeterli olabilir. Hava uzaklaştõrõldõğõnda, piknometre (yerine yerleştirilen huniyle birlikte) huni üzerindeki işaret çizgisinin yaklaşõk 0 mm altõna kadar tekrar su ile doldurulur ve ( ± ) C sõcaklõktaki su banyosunda en az saat süreyle tutulur. Not - Su banyosundaki su seviyesi, piknometrenin boğazõndan yaklaşõk 0 mm daha aşağõda olmalõdõr. Piknometre, işaret çizgisine kadar su ile doldurulur, su banyosundan çõkarõlõr, dõş kõsmõ dikkatlice kurutulur ve tartõlõr ( ). İşlem, ikinci deney numunesiyle tekrarlanõr. Bütün tartõmlar, deney numunesi kütlesinin ( - ) %0, i veya daha iyi olan bir doğrulukla kaydedilir. A.. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Kuru tane yoğunluğu ( p ), her bir deney numunesi için, megagram/metreküp cinsinden aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: p = w ( V ( ) ) Burada; : Piknometre ve huninin kütlesi, g, : Piknometre, huni ve deney numunesinin kütlesi, g, : Piknometre, huni, deney numunesi ve suyun kütlesi, g, V : Piknometrenin hacmi, ml, : Deney sõcaklõğõnda suyun yoğunluğu, megagram/metreküp w tür. Her bir deney numunesinin tane yoğunluğu değeri, 0,00 g/m yaklaşõmla ifade edilir. Kuru tane yoğunluğu, iki deney numunesinden elde edilen sonuçlarõn 0,0 g/m yaklaşõmla yuvarlatõlan ortalamasõdõr. Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. A.5 Deney raporu ) A.5. Gerekli bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Bu standarda ve bu eke atõf (TS EN 097-6, Ek A şeklinde), b) Numuneyi tanõtõcõ bilgiler, c) Agrega büyüklük aralõğõ ve çok sayõda büyüklük aralõğõ hâlinde deneye tâbi tutulmuşsa, her bir büyüklük aralõğõnõn yüzdesi, d) Deneye tâbi tutulan kuru numune kütlesi, e) Kuru tane yoğunluğunun tayininde kullanõlan metot (tel sepet veya piknometre), f) Deney sonuçlarõ, g) Deney tarihi. ) TSE NOTU: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 705 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir.

18 A.5. İsteğe bağlõ bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva edebilir: a) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, b) Numune alma işleminin açõklanmasõ, c) Petrografik açõklama (EN 9-). 5

19 Ek B Sabit kütleye kadar doygun hâle getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini B. Genel Bu ek, sabit kütleye kadar doygun hâle getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini için bir metodu kapsar. Bu metot, demiryolu balastõ gibi belirli sayõda agrega parçalarõndan oluşan bir deney numunesi kõsmõ ile kullanõlabilir. Not - Bu metot, adde 7 de belirtilen tel sepet metodunu esas alõr. Not - Sabit kütleye kadar doygun hâle getirilmiş agregalarõn tane yoğunluğu, adde. te tarif edilen doygun ve yüzeyi kurutulmuş tane yoğunluğuna eş değerdir; ancak burada, sabit kütleye ulaşõlana kadar su emmenin devam etmesi sağlanõr. B. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ B.. Numune alma ve azaltma Agregalardan numune alma, EN 9- e, numune azaltma ise EN 9- ye uygun olmalõdõr. B.. Tek agrega parçalarõ Deney numunesi kõsmõ, en az 50 g kütleye sahip tek bir agrega parçasõndan oluşmalõdõr. Su emme oranõ tayin edilecekse, deney parçasõnõn kütlesi 50 g dan fazla olmamalõdõr. Deney numunesi kõsmõndaki gevşek kõsõmlar uzaklaştõrõlõr ve deney numunesi kõsmõ, yapõşõk ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla akan bir su altõnda yõkanõr. Not - Her bir agrega parçasõ, açõk bir şekilde işaretlenmiş ise, belirli sayõda deney aynõ zamanda yapõlabilir. Homojen agregalar için, en az 0 agrega parçasõ deneye tâbi tutulmalõdõr. Homojen olmayan agregalar için, en az 5 agrega parçasõ deneye tâbi tutulmalõdõr. B.. Demiryolu balastõ Deney numunesi kõsmõ, 0 mm ilâ 50 mm veya 50 mm ilâ 6 mm aralõğõnda tane büyüklüğüne sahip ve demiryolu balastõ olarak kullanõlan en az 0 adet agrega parçasõnõ ihtiva etmelidir. Her bir parçanõn kütlesi, en az 50 g, en fazla 50 g olmalõdõr. alzemedeki gevşek kõsõmlar uzaklaştõrõlõr ve deney numunesi kõsmõ, yapõşõk ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla akan bir su altõnda yõkanõr. B. İşlem Hazõrlanan deney numunesi kõsmõ kap içerisine yerleştirilir ve kütlesi sabit hale gelinceye kadar tamamen suya daldõrõlõr. Deney numunesi kõsmõ, teraziye asõlõ hâlde bulunan tel sepete yerleştirilir ve sepetin tepesinden itibaren su yüksekliği en az 50 mm olacak şekilde su ihtiva eden bir tanka daldõrõlõr. Deney numunesi kõsmõnõn sudaki görünür kütlesi ( ) tayin edilir ve kaptaki suyun sõcaklõğõ, C doğrulukla ölçülür. Deney numunesi kõsmõ sudan çõkarõlõr ve yüzeyi mat oluncaya ve yaşlõğõ ve parlaklõğõ giderilinceye kadar, emici bezler kullanõlarak yüzeydeki su hemen uzaklaştõrõlõr. Deney numunesi kõsmõ tartõlõr ( ). Deney numunesi kõsmõ, etüvde (0 ± 5) C sõcaklõkta, sabit kütleye ( ) ulaşõlõncaya kadar kurutulur. Bütün kütle değerleri, deney numunesi kõsmõnõn kütlesinin ( ) % 0,05 i veya daha iyi olan bir doğrulukla kaydedilir. 6

20 B. Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Sabit kütleye kadar doygun hâle getirilmiş iri agregalarõn tane yoğunluğu ( cm ), megagram/metreküp cinsinden aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: cm = x w Su emme oranõ (W cm ), kuru kütlenin bir yüzdesi olarak, aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: W cm = ( ) x 00 Burada; : Doygun ve yüzeyi kurutulmuş deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, g, : Doygun deney numunesi kõsmõnõn sudaki görünür kütlesi, g, : Etüvde kurutulmuş deney numunesi kõsmõnõn kütlesi, g, w : tayin edildiğinde kaydedilen sõcaklõktaki suyun yoğunluğu (Ek D), megagram/metreküp tür. Tane yoğunluğu değerleri 0,0 g/m yaklaşõmla, su emme oranõ değerleri ise % 0, yaklaşõmla ifade edilir. Not - Kesinlik bilgileri Ek E de verilmiştir. B.5 Deney raporu ) B.5. Gerekli bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Bu standarda ve bu Eke atõf (TS EN 097-6, Ek B şeklinde), b) Numuneyi tanõtõcõ bilgiler, c) Numunenin alõndõğõ agreganõn anma sõnõfõ, d) Deneye tâbi tutulan kuru numune kütlesi, e) Deney sonuçlarõ, f) Deney tarihi. B.5. İsteğe bağlõ bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva edebilir: a) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, b) Numune alma işleminin açõklanmasõ, c) Petrografik açõklama (EN 9-). ) TSE NOTU: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 705 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 7

21 Ek C Hafif agregalarõn tane yoğunluğunun ve su emme oranõnõn tayini C. Genel Bu ek, hafif agregalarõn kuru tane yoğunluğunun ve zamana bağlõ su emme oranõnõn, piknometre kullanõlarak tayini için bir metodu kapsar. Bu metot, mm ilâ,5 mm arasõnda tane büyüklüğüne sahip agregalara uygulanõr. C. Deney numunesi kõsmõnõn hazõrlanmasõ Agregalardan numune alma, EN 9- e, numune azaltma ise EN 9- ye uygun olmalõdõr. Deney, iki adet deney numunesi kullanõlarak yapõlmalõdõr. Her bir numune, 0,5 L ilâ 0,6 L arasõnda bir hacme sahip olacak şekilde hazõrlanmalõdõr. Her bir deney numunesi, ince tanelerin uzaklaştõrõlmasõ amacõyla, mm göz açõklõklõ elekte yõkanõr ve kurumaya bõrakõlõr. Varsa,,5 mm göz açõklõklõ elekte tutulan taneler atõlõr C. Piknometrenin kalibrasyonu Kuru piknometre, huni ve kullanõlõyorsa õzgara tartõlõr ( p ). Piknometrenin hacmi, piknometreyi ( ± ) C sõcaklõktaki su ile doldurmak ve ( ± ) C sõcaklõktaki su banyosunda en az saat süreyle tutmak suretiyle tayin edilir. Piknometre, huni işaretine kadar suyla doldurulur ve su banyosundan çõkarõlõr. Piknometrenin dõş kõsmõ dikkatlice kurutulur ve tartõlõr () ve ( - p ) değeri hesaplanõr. Suyun yoğunluğu, hesaplanmõş hacim değerinin (V p ) elde edilmesi için, piknometreyi dolduran suyun kütlesi, ölçülen kalibrasyon sõcaklõğõndaki suyun yoğunluğuna bölünerek düzeltilir. Not - Her bir deney için, piknometre hacmini ölçmek yerine, piknometre yeniden kalibre edilebilir. C. İşlem Deney, iki deney numunesi kullanõlarak iki kez yapõlõr. Deney esnasõnda, su banyosu ( ± ) C sõcaklõkta tutulmalõdõr. Piknometre ve huni tartõlõr veya yüzen hafif agregalar olmasõ hâlinde, piknometre, õzgara ve huni tartõlõr (m ). Deney numuneleri, etüvde (0 ± 5) C sõcaklõkta sabit kütleye ulaşõlõncaya kadar kurutulur. Daha sonra ortam sõcaklõğõna kadar soğumaya bõrakõlõr ve birinci deney numunesi, piknometreye dikkatlice yerleştirilir. Birinci deney numunesini ihtiva eden piknometre tartõlõr veya yüzen hafif agregalar olmasõ hâlinde, õzgara, piknometrenin içine, huni ise piknometrenin tepe kõsmõna yerleştirilir ve elde edilen bu düzenek tartõlõr (m ). Not - Huninin, piknometreye yapõşmasõnõ önlemek için, tartõm öncesinde, temas bölgesine biraz silikon esaslõ gres uygulanabilir. Piknometre, huni üzerindeki işarete kadar, ( ± ) C sõcaklõktaki su ile doldurulur ve kronometre çalõştõrõlõr. Düzenek, ( ± ) C sõcaklõktaki su banyosuna yerleştirilir. Su seviyesini, huni işaretine yakõn tutmak amacõyla, gerektiğinde deney esnasõnda su ilâve edilir. Düzenek 5 dakikalõk bir süreden sonra, su banyosundan çõkarõlõr. Hapsolmuş havanõn uzaklaştõrõlmasõ amacõyla, piknometreyi hafifçe yuvarlamak ve sallamak veya hafifçe titreşim uygulamak suretiyle agrega taneleri karõştõrõlõr. Piknometre, huni işaretine kadar tekrar su ile doldurulur. Piknometrenin dõş kõsmõ dikkatlice kurutulur ve tartõlõr ( 5 ). Piknometre, tekrar su banyosuna daldõrõlõr. Yukarõda açõklanan işlem, saat sonra tekrarlanõr ( ). 8

22 Not - Bu işlem, başka sürelerle de uygulanabilir ( saat ve 7 gün, agregalar için nihaî kullanõma uygun örneklerdir). Nihaî ölçmeden sonra, piknometredeki su boşaltõlõr. Agrega, kuru bir bez üzerine aktarõlõr ve bez üzerindeki agrega taneleri, 5 saniyeyi geçmeyen bir süreyle hafifçe yuvarlanmak suretiyle yüzey suyu uzaklaştõrõlõr. Agrega taneleri tartõlõr ( w ). İşlem, ikinci deney numunesi için de tekrarlanõr. Not - Çoğu deneyler için w, saat sonra tayin edilir. C.5 Hesaplama ve sonuçlarõn gösterilmesi Her bir deney numunesi için, hafif agregalarõn görünür tane yoğunluğu ( a ), megagram/metreküp cinsinden, aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: a = p (m + (V p m ) x x ) + w w w F ) Burada; m : Piknometre, huni ve kullanõlõyorsa õzgaranõn kütlesi, g, m : Piknometre, huni, kuru deney numunesi ve kullanõlõyorsa õzgaranõn kütlesi, g, w : C ta suyun yoğunluğu, p : Piknometre ve kullanõlõyorsa õzgaranõn kalibrasyondaki kütlesi, g, V p : Piknometrenin kalibrasyondaki hacmi, ml, w : Deney sonunda, yüzeyi kurutulmuş deney numunesinin kütlesi, g, F : Piknometre, huni, deney numunesi, su ve kullanõlõyorsa õzgaranõn, nihaî ölçme zamanõndaki kütlesi,g dõr. Tane yoğunluğu değeri, 0,00 g/m yaklaşõmla hesaplanõr. 0,0 g/m yaklaşõmla ifade edilen, iki deney numunesi değerinin ortalamasõ, hafif agregalarõn kuru tane yoğunluğudur. Nihaî ölçme zamanõndaki su emme oranõ (W F ), kuru kütlenin bir yüzdesi olarak aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: W F = w (m m ) x 00 (m m ) Ara ölçmeler esnasõndaki su emme oranõ (W I ), kuru kütlenin bir yüzdesi olarak aşağõdaki eşitlik yardõmõyla hesaplanõr: W = I W F ( (m F ) x 00 m ) Burada; m : Piknometre, huni ve kullanõlõyorsa õzgaranõn kütlesi, g, m : Piknometre, huni, kuru deney numunesi ve kullanõlõyorsa õzgaranõn kütlesi, g, F : Piknometre, huni, deney numunesi, su ve kullanõlõyorsa õzgaranõn, nihaî ölçme zamanõndaki kütlesi,g, I : Piknometre, huni, deney numunesi, su ve kullanõlõyorsa õzgaranõn, ara ölçme zamanõndaki kütlesi,g dõr. Her bir su emme oranõ değeri % 0, yaklaşõmla hesaplanõr. Her bir ölçme zamanõndaki su emme oranõ değeri, % 0, yaklaşõmla ifade edilen iki deney numunesinin ortalamasõ hesaplanarak elde edilir. 9

23 C.6 Deney raporu ) C.6. Gerekli bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva etmelidir: a) Bu standarda ve bu Eke atõf (TS EN 097-6, Ek C şeklinde), b) Numuneyi tanõtõcõ bilgiler, c) Agrega büyüklük aralõğõ ve çok sayõda büyüklük aralõğõ hâlinde deneye tâbi tutulmuşsa, her bir büyüklük aralõğõnõn yüzdesi, d) Deneye tâbi tutulan kuru numunenin kütlesi, e) Deney sonuçlarõ, f) Deney tarihi. C.6. İsteğe bağlõ bilgiler Deney raporu, aşağõdaki bilgileri ihtiva edebilir: a) Numune kaynağõnõn adõ ve yeri, b) Numune alma işleminin açõklanmasõ, c) Petrografik açõklama (EN 9-). ) TSE NOTU: Deney raporu, burada istenilen bilgilere ilâveten, TS EN ISO/IEC 705 de verilen bilgileri de ihtiva edecek şekilde düzenlenebilir. 0

24 Çizelge D. - Suyun yoğunluğu Ek D (Bilgi için) Suyun yoğunluğu Sõcaklõk C Yoğunluk g/m 5, , , , , ,9997 0,9996 0,9995 0,999 0, , , , , , ,998 0,9980 0,9978 0,9975 0, , , , , , ,9956

25 Ek E (Bilgi için) Kesinlik E. Ulusal standardlardan elde edilen veriler Çizelge E. ilâ Çizelge E.5 te verilen kesinlik verileri, ulusal standardlardan elde edilmiş olup, bu standardda belirtilen deney metotlarõ kullanõlarak elde edilen kesinlik verilerinden biraz farklõdõr. Bu veriler, hafif agregalar için uygun olmayabilir. Çizelge E. - Görünür tane yoğunluğu - tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlõk (R) Deney metodu adde No. g/m g/m Tel sepet 7 0,0 0,0 Piknometre (iri agrega) 8 0,0 (İngiltere) 0,05 (Fransa) 0,0 (İngiltere) 0,08 (Fransa) Piknometre (ince agrega) 9 0,08 0,067 Çizelge E. - Etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu - tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) Deney metodu adde No. Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlõk (R) g/m g/m Tel sepet 7 0,05 0,0 Piknometre (iri agrega) 8 0,0 0,0 Piknometre (ince agrega) 9 0,0 0,085 Çizelge E. - Doygun ve etüvde kurutulmuş esasta tane yoğunluğu - tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) Deney metodu adde No. Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlõk (R) g/m g/m Tel sepet 7 0,0 0,0 Piknometre (iri agrega) 8 0,0 0,09 Piknometre (ince agrega) 9 0,05 0,070 Çizelge E. - Su emme oranõ - tekrarlanabilirlik (r) ve uyarlõk (R) Tekrarlanabilirlik (r) Uyarlõk (R) Deney metodu adde No. % % Tel sepet 7 0, 0, Piknometre (iri agrega) 8 0, 0, Piknometre (ince agrega) 9 0,5, Çizelge E.5 - Gözeneksiz agregalarõn kuru tane yoğunluğu için piknometre deneyi (adde A.) - Tekrarlanabilirlik (r ) ve uyarlõk (R ) Kritik aralõk (W c ) Tekrarlanabilirlik (r ) Uyarlõk (R ) g/m g/m g/m 0,05 0,09 0,0 E. Karşõlõklõ deneylerden elde edilen veriler Ölçmeler ve Deney Programõ kapsamõnda Avrupa Birliği tarafõndan finanse edilen projenin (Proje ) bir parçasõ olarak, 9 ayrõ lâboratuvar tarafõndan 996 yõlõnda yapõlan bir karşõlõklõ deneyin sonuçlarõ, Çizelge E.6 da verilmiştir.

26 Çizelge E.6 - İri agregalarõn tane yoğunluğu (g/m ) ve su emme oranõnõn (%) tayini için tekrarlanabilirlik ve uyarlõk değerleri Kuru tane yoğunluğu Doygun ve yüzeyi kurutulmuş esasta tane yoğunluğu Su emme oranõ Lâboratuvar sayõsõ Ortalama Tekrarlanabilirlik standard sapmasõ Uyarlõk standard sapmasõ Kritik aralõk Tekrarlanabilirlik sõnõrõ Uyarlõk sõnõrõ Lâboratuvar sayõsõ Ortalama Tekrarlanabilirlik standard sapmasõ Uyarlõk standard sapmasõ Tekrarlanabilirlik sõnõrõ Uyarlõk sõnõrõ Lâboratuvar sayõsõ Ortalama Tekrarlanabilirlik standard sapmasõ Uyarlõk standard sapmasõ Tekrarlanabilirlik sõnõrõ Uyarlõk sõnõrõ N X S r S R W c r R N X S r S R r R N X S r S R r R Seviye Seviye Seviye 8 9 8,70,06,60 0,008 0,0056 0,000 0,0067 0,009 0,0 0,00 0,0 0,0 0,008 0,06 0,009 0,09 0,06 0,07 9,67 0,007 0,00 0,008 0,0 9,0 0,06 0,0 0,7 0,8 9,05 0,0058 0,0089 0,06 0,05 9 0,5 0,07 0,0 0, 0, 9,5 0,0059 0,009 0,07 0,06 6, 0,08 0, 0, 0,6

27 Ek F (Bilgi için) İnce agregalarõn doygun ve yüzeylerinin kuru olmasõyla ilgili kõlavuz a) Nemli agrega: etal kalõbõn şeklini hemen hemen tamamen korur. b) Hafif nemli agrega: Dikkate değer bir çökme söz konusudur. c) Doygun ve yüzeyi kuru agrega: Hemen hemen tamamen çökme söz konusudur; fakat tepe, hâlen görülebilir durumdadõr ve şevler belirli bir açõya sahiptir. d) Etüvde kurutulmuşa yakõn olan agrega: Tepe, belirgin değildir ve yüzey çizgisi, yaklaşõk olarak eğrisel bir yapõ arz eder. Not - Bu krokiler, ölçekli değildir ve sadece kõlavuz olarak verilmiştir. Kaynak EN 9- Tests for general properties of aggregates - Part : Procedure and terminology for simplified petrographic description