EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

Transkript

1 EĞİTİMİN TOPLUMSAL TEMELLERİ

2 EĞİTİMİN TOPLUMSAL NEDENLERİ İnsanlar temel ihtiyaçlarını doğadan karşılar ve sürekli doğa ile mücadele halindedir. Doğadan yararlanarak daha iyi yaşamak amacıyla insanlar bir araya gelerek toplumların oluşmasına neden olmuştur.

3 Toplumsal Kurumlar Toplumsal Yaşantıda İlişkiler Toplum Doğa Toplum - İnsan

4 Toplumsal Kurumlar Toplum-doğa-insan arasındaki ilişkilerin bazıları süreklilik gösterir (İhtiyaç). Zamanla kalıplaşarak kurumları oluşturur. Toplumsal yaşam, ancak kurumsallaşma ile mümkündür.

5 Kurumların Bazı Ortak Özellikleri 1. Kurumlar toplumun ihtiyaçlarının bir parçasını karşılar. eğitim kurumları, aile kurumu?? 2. Kurumlar birbiriyle etkileşim içindedir. ekonomik kurumlar Aile kurumu Eğitim kurumları 3. Kurumlar düzenli ve organize edilmiş statüler, roller ve normlar bütünüdür.

6 Eğitimin Diğer Toplumsal Kurumlarla İlişkileri Aile Politika Din Eğitim Hukuk Ekonomi

7 Aile ve Eğitim en küçük toplumsal kurum. toplumsallaşma. Geniş aileler çekirdek aileler. Teknolojinin gelişmesi, endüstrileşme, ekonomik faaliyetler, yeni mesleklerin ortaya çıkması, mesleklerin özel bilgi ve beceri gerektirmesi: ailede eğitim işlevi yetersiz. Aile çocuğa, ailenin bağlı olduğu değerleri, tutumları ve alt kültürün özelliklerini öğretir.

8 Çocuğun eğitiminde, aile ve eğitim kurumlarının işbirliği çok önemlidir. Çocuğun aileden öğrendiği bilgi ve beceriler, okulda öğrendiklerini destekler nitelikteyse, okuldaki başarıyı oldukça fazla etkiler. Ayrıca, aile içindeki huzursuzluklar, ailenin eğitim durumu, alt kültür, çocuğun başarısı olumsuz etkileyebilir. Öğretmen, yönetici ve veliler arasında sağlıklı iletişim kurularak sağlanabilir.

9 Din ve Eğitim Ekonomik, politik ve sosyal etkinliklerin düzenlenmesinde etkili olmuştur. İlk formal eğitim dini kurumlarda verilmiştir. Ortaçağda ise, okulların kuruluş amacı; din adamı ve devlet memuru yetiştirmekti.

10 Ticaretin gelişmesi ve sanayileşme laik devlet. Dini kurumlar, gelişen ekonomik ve politik kurumların ihtiyacı olan insan gücünü yetiştirmede yetersiz kalmış ve laik eğitim kurumları ortaya çıkmıştır. Eğitimin dinden köklü olarak ayrılması, 3 Mart 1924 tarihinde çıkarılan Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile sağlanmıştır.

11 Toplum ve Eğitim İlişkisi İstenilen bir yaşam düzeyine ulaştırma çabasının en etkili aracı. Eğitim; Toplumun yaratıcı gücü ve verimini arttıran, toplumdaki kişilere, yeteneklerine göre yetişme olanağını sağlayacak sosyal adalet ve fırsat eşitliği ilkelerini ve toplumsal çevrelerini tanıtan, onlara bilinçli hareket etme olanağını veren, refah ve mutluluklarını artıran en önemli sosyal hizmettir.

12 Eğitimin Amaçları Eğitimin İşlevleri Eğitimin değişmeyen genel işlevleri vardır. Bunlar, kültürel, toplumsal, siyasal ve ekonomik. Eğitimin birinci görevi ulusun kültürel kalıtını oluşturan bütün birikimi kuşaktan kuşağa iletmektir. Okulların ve diğer eğitim kurumlarının genel işlevi kültürü tanıtmak yoluyla, öğrencilerin toplumsal uyumunu sağlamak ve onlara değişmekte olan dünyaya ve çağ koşullarına ayak uydurabilmeleri için kendilerine gerekli olan kültürü geliştirme yollarını öğretmektir.

13 Eğitimin toplumsal işlevi ise, bireyi toplumsallaştırmak, toplumda yenilikçi ve değişmeyi sağlayıcı elemanlar yetiştirmektir. Eğitim çocuğa toplum değerlerini ve toplumsal kuralları, normları çeşitli yollarla öğreterek, onu toplumsallaştırmaktadır. Eğitimin siyasal işlevi, mevcut siyasal sisteme bağlılığı sağlamak ve toplumsal önderlerin seçimi, eğitilmesi ile ilgilidir. Eğitimin ekonomik işlevi, hem devletin hem de özel sektörün ihtiyaç duyduğu nitelikli elemanları yeterli sayıda yetiştirmek ve bu sektörlerin hizmetine sunmaktır. Ekonomik hedeflere ulaşabilmek için bilinçli, alanında uzman teknik elemanlara ve üreticilere ihtiyaç vardır.

14 Toplumsal Statü, Rol ve Eğitim İlişkisi Toplumsal yapının en küçük birimleri statülerdir. Bireyin toplum yapısı içinde işgal ettiği konum ya da yer dir. Bu yeri ise toplumun kendisi belirlemektedir. Toplumsal statü, belli bir toplumsal mevkide bulunan kimselere tanınan prestijtir.

15 Toplum, bir bireyin toplumsal statüsünü belirlerken genel olarak aşağıdaki ölçütleri kullanmaktadır. 1. Kan Bağı 2. Servet Durumu 3. Bireysel İşlevin Önemi 4. Bireyin Eğitim ve Öğretim Derecesi 5. Dine Bağlılık 6. Biyolojik Özellikler

16 Statü durağan (statik) Rol devinimsel (dinamik) Toplumsal rol belli bir toplumsal statüye ilişkin olarak beklenen davranışlar, belli bir toplumsal statüdeki kişiden beklenen işlemlerle onun gerçek edimlerinin toplamı, belli bir toplumsal statüye ilişkin gerçek davranış kalıpları yada beklenen davranış kalıpları Rol, bireyden beklenen davranışlardır. Bu davranışların neler olduğu toplum tarafından belirlenmektedir. Örneğin, annelik rolü denildiğinde anlaşılması gereken, bir anneden beklenilen davranış ya da bir annenin göstermesi gereken davranışlardır.

17 Öğretmenin rolü ve statüsü de sürekli değişmektedir. Bugün öğretmenin rolü yani ondan beklenilen davranışlar arttığı halde statüsünün bu rolündeki artışa paralel olarak artmadığı görülmektedir. Öğretmenin rolü sürekli bir gelişim göstermiştir. Daha önceleri bir öğretmenden beklenilen rol bilgi aktarıcılığı iken, bugün bilgi kaynaklarına ulaşma ve bilginin elde edilmesine yönelik rehber öğretmen rolü ön plana çıkmıştır. Bu rol eskisine göre çok daha zor bir roldür. Bunun yanında toplumsal bir önder olma rolü de bulunmaktadır. Öğretmenin rolündeki gelişmelere karşı statüsünün bu paralellikte yeterince artmayışının bir çok nedeni vardır.

18 Toplumsal Tabakalaşma ve Eğitim İlişkisi Tabaka, benzer veya aynı rol ve statüleri paylaşan bireylerin meydana getirdiği hiyerarşik gruplardır. Toplumda çeşitli rol ve statülerin bireylerce paylaşılmasıyla ayrıldığı gruplara tabaka denir. Aynı ya da benzer statüde olan kişilerin bir yer işgal ederek oluşturdukları topluluktur. Farklılaşma tipidir. Derecelendirilmiş bir seri sıralama. Hiyerarşik bir sıralama. Bir tür eşitsizlik hiyerarşisidir.

19 1.Kölelik ve Eğitim 2.Kast ve Eğitim 3.Feodalizm ve Eğitim

20 4.Toplumsal Sınıflar ve Eğitim Toplumsal katmanlaşmanın diğer bir biçimi de, toplumsal sınıflardır. Bireyler arasındaki ayrılma ve farklılaşma. toplumsal sınıf hem kendisi hem de başkaları tarafından prestij, toplumsal ilişkiler, uğraşılar, mallar ve değer yüklemeleri bakımından nüfusun başka kesimlerinden farklı sayılan kesimdir. Sınıf kavramı, ekonomik ölçütü ön plana çıkarmaya çalışan bir kavramdır.

21 1-Ana babanın toplumsal sınıfına göre öğrenciler arasında eğitsel farklılaşmanın varlığı. 2-Sınıf farklılaşması, eğitim tipini ve çeşidini belirleyen bir öğedir. 3-Toplumsal sınıf, okul başarısını tayin eden bir öğedir. 4-Eğitimin, alt sınıflardan üst sınıflara geçerken yeni toplumsal hareketlilik bakımından belli başlı bir araç oluşudur.

22 Eğitim ve Toplumsal Hareketlilik Toplumsal hareketlilik ya da toplumsal akıcılık denen olay toplumda fertlerin ya da grupların yer, meslek, statü, sınıf değiştirmeleri konusunda kullanılan bir kavramı ifade etmektedir. Toplumsal hareketlilik tipleri. Yatay ve dikey hareketlilik olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Yatay hareketlilik, aynı toplumsal düzeyde kalmak koşuluyla bir benzer grup ya da durumdan diğerine doğru ileri geri hareketi ifade etmektedir. Yatay hareketlilik meslekten mesleğe eğer bu meslekler eşit saygınlık derecesinde ise aileden aileye geçişte dikkati çekmektedir. Bunlar aynı seri içinde fakat tip farklılığı olan birimlere geçişi ifade etmektedir.

23 Toplumsal Hareketlilik Yatay hareketlilik Dikey hareketlilik

24 Yatay Hareketlilik Aynı toplumsal düzeyde kalmak koşuluyla bir benzer grup ya da durumdan diğerine doğru hareketi ifade eder. Statü değişimi olmaz. Örneğin bir memurun aynı maaşı alarak farklı bir kurumda çalışmaya başlaması

25 Dikey Hareketlilik Bir toplumsal tabakadan diğerine geçiş söz konusudur. Örneğin bir memurun çalıştığı kuruma müdür olarak atanması yukarı doğru dikey hareketlilik Bir esnafın iflas etmesi aşağı doğru dikey hareketlilik

26 Toplumdaki bireylerin eğitim yoluyla statü kazanmaları, kendilerine sağlanan eğitim olanaklarına bağlıdır. Eğitim yoluyla yukarı doğru toplumsal hareketlilik, eğitimde fırsat eşitliği sağlandığı ölçüde gerçekleşebilir.

27 Eğitimde Fırsat Eşitliği Farklı yetenekler. Belli bir ırktan ya da toplumsal sınıftan olmak insanı yetenekli ya da yeteneksiz yapmamaktadır. Irkların ve toplumsal sınıfların içinde bulundukları sosyo-ekonomik koşullar önemlidir. Bu koşullar insanların doğuştan getirdikleri yetenekleri değerlendirme bakımından avantajlı ya da dezavantajlı durumlar yaratmaktadır. Örneğin, aynı yetenekte doğmuş olan bir köylü çocuğu ile bir tüccar çocuğu arasında, yetenekleri değerlendirme yönünden büyük ayrılıklar görülmektedir.

28 Eğitimde Fırsat Eşitliği Dört tür eğitim eşitsizliği üzerinde durulmaktadır (Tezcan,1981, s.120). 1-Herkese eşit oranda öğretim sağlanması; 2-Her çocuğa belirli bir düzeyde bir asgari öğrenim hakkının tanınması; 3-Her bireyin, kendi yetenek ve potansiyelinin tamamından yararlanmasını sağlayan bir öğrenim olanağına kavuşturulması; 4-Her ülkenin ekonomik kaynaklarının, maksimum düzeyde eğitime ayrılması.

29 6.2.Eğitimde Fırsat Eşitliğini Engelleyen Etmenler Eğitimde fırsat eşitliğini engelleyen etkenler her ülkenin sosyo-ekonomik koşullarına göre farklılıklar göstermektedir. Ancak genel anlamda bu etmenler aşağıdaki gibi çeşitli kategoriler altında toplanmaktadır. 1-Coğrafi Etkenler 2-Bölgesel Etkenler 3-Toplumsal Etkenler 4-Ekonomik Etkenler 5-Siyasal Etkenler

30 Toplumsal Kontrol ve Eğitim Aynı toplum içinde yaşayan bireyler arasında kişilik özelleri açısından farklılıklar olmasına karşın, bireylerin belli durumlarda gösterdikleri temel davranış biçimleri büyük ölçüde birbirine benzer. Bu benzerliği oluşturan mekanizma toplumsal kontrol sistemidir. Toplumdaki değerler, normlar, kurallar ve yasalar toplumsal kontrol araçlarıdır.

31 Yazılı Hukuk Kuralları Toplumda yapılması yasaklanmış ve yaptırım gücü olan yazılı hukuk kuralları vardır. Toplumda değer ve normların yaptırım gücünün etkisinin azalmasıyla hukuk kurallarının gerekliliği ortaya çıkmıştır.

32 Normlar Normların yaptırım gücü vardır. Uyulmadığı takdirde üyesi olduğu grup tarafından kabul görmeme, ayıplanma gerçekleşebilmektedir. Toplu taşıma araçlarında yaşlılara yer verilmesi, büyüklere karşı saygılı olunması toplumsal normlara örnek olabilir. Değer ve normlar, örf ve gelenekler içinde yer alır.

33 Değerler Bireylerin amaçlarını, tercihlerini, tutumlarını ve davranışlarını belirlemede ölçüt olarak kullandıkları düşüncelerdir. Değerler toplumdan topluma ve bireyden bireye değişir. Ancak bazı milli, ahlaki ve dini değerler toplumdaki bireylerin çoğunluğu tarafından benimsenmiştir. Değerler, normlar aracılığıyla etkinlik kazanırlar.

34 Eğitim kurumları, öğrencilere toplumun kabul ettiği değerleri, normları, tutumları planlı ve kontrollü bir biçimde kazandırdığı ve bunu izlediği için önemli bir toplumsal kontrol aracıdır. Öğrenciler dersler ve etkinlikler yoluyla toplumun milli, ahlaki değerlerini ve normlarını kazanırken diğer yandan okulun ve arkadaş gruplarının değer ve normlarını öğrenirler.

35 Okul içinde toplumsal kontrol, öğretmenler, yöneticiler ve öğrenci grupları tarafından çeşitli olumlu ya da olumsuz yaptırımlar kullanılarak sağlanır. Öğrencilere burs verilmesi, isimlerin şeref listesine yazılması, öğretmen ya da öğrenciler tarafından övgü dolu sözler söylenmesi olumlu, fiziksel ceza, küçük düşürücü sözler olumsuz yaptırıma örnek olabilir.

36 Eğitim ve Toplumsal Değişme Toplumsal yapının ve onu oluşturan toplumsal ilişkiler ağının ve bu ilişkileri belirleyen toplumsal kurumların değişmesidir. Bu değişim süreklidir. Toplumsal kurumlar birbirleriyle etkileşim içinde oldukları için, herhangi bir toplumsal kurumda meydana gelen değişme, diğer kurumları da etkileyerek onların da değişmesine neden olur.

37 Toplumdaki önemli değişikliklerin kaynağı çoğunlukla ekonomik kurumlardır. Eğitim kurumları herhangi bir toplumsal kurumdaki değişiklikten doğrudan ya da dolaylı olarak etkilenmektedir. Toplumsal kurumlardaki değişiklikler, hemen eğitim kurumlarının programlarına yansımak zorundadır.

38 Toplumsal değişimi çoğunlukla çeşitli alanlarda bilgi birikiminin artması, teknolojinin gelişmesi, yeni buluşlar ve keşifler hızlandırır.

39 Toplumun değişmesi ve gelişmesi için eğitim kurumlarında yetişen; yaratıcı, araştırmacı ve yenilikçi elemanlara ihtiyaç vardır. Eğitimin bir işlevi de değişime uyum gösterecek bireyler yetiştirmektir.

40 Eğitim kurumları bir yandan toplumda ortak olan değer ve normları öğrencilere kazandırarak toplumsal bütünleşmeyi sağlarken, diğer yandan onları toplumsal değişime uyum gösterebilecek biçimse yetiştirir.

41 Bireylerin değişen çevre şartlarına uyum gösterebilmeleri için problem çözme gücüne sahip olmaları gerekir.

42 Öğrenciler açık fikirli ve hoşgörülü olarak yetiştirilirse toplumsa değişim hem bireyler hem de toplum açısından daha sancısız ve sağlıklı olur.

43 Günbay, İ. (2006). Eğitim Bilimine Giriş, (Editör: Durmuş Ekiz ve Haydar Durukan), İstanbul: Lisans Yayınları. Güneş, H. Eğitimin Felsefi Temelleri, Eğitim Bilimine Giriş (Editör: Nuray Saylan). Anı yayıncılık. Ankara, 2007 Sönmez,V. (2006). Eğitim Bilimine Giriş, (Ed. Veysel Sönmez), Ankara: Anı yayıncılık. Şişman, M. Eğitim Bilimine Giriş, 13.Baskı. Ankara: Pegem A Yayıncılık, 2014 Tezcan, Mahmut(1981). Eğitim Sosyolojisine Giriş. 1. Ankara: A.Ü. Eğitim Fakültesi Topçuoğlu, Hamide(1971). Eğitim Sosyolojisi. Kaynak Metinler, Ankara: A.Ü. Eğitim Fakültesi Varış, Fatma(1976). Eğitimde Program Geliştirme Teori ve Teknikleri. Ankara: A.Ü. Eğitim Fakültesi Ergüneş, Y. Eğitimin Sosyolojik (Toplumsal) Temelleri, Eğitim Bilimine Giriş (Editör: Nuray Saylan). Anı yayıncılık. Ankara, 2007