GENEL MUHASEBE. Turizm Fakültesi Ders Notu. ERCİYES ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

Transkript

1 GENEL MUHASEBE Turizm Fakültesi Ders Notu ERCİYES ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ ve İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ

2 I İçindekiler BİRİNCİ BÖLÜM MUHASEBE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 1 11 Muhasebenin Tanımı 1 12 Muhasebenin Özellikleri 1 13 Muhasebenin Türleri 1 14 Muhasebenin Ürettiği Bilgilerden Yararlanan Kişi Ve Kuruluşlar (Paydaşlar) 2 15 Muhasebenin Gelişimi Dünyada Muhasebenin Gelişimi Türkiye de Muhasebe Mesleği 3 16 Muhasebeci Türleri 4 17 Muhasebeye Yön Veren İlke Ve Kavramlar Muhasebenin Temel Kavramları Bazı Önemli Muhasebe Terimleri 6 İKİNCİ BÖLÜM MUHASEBE TEMEL EŞİTLİĞİ (BİLANÇO EŞİTLİĞİ), BİLANÇO ve GELİR TABLOSU 7 21 Muhasebe Temel Eşitliği 7 22 Bilanço 8 23 Gelir Tablosu 9 24 Bilanço Ve Gelir Tablosu İle İlgili Örnekler 12 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM MUHASEBEDE HESAP Hesap Kavramı Hesap Türleri Bilanço Hesapları Gelir Tablosu Hesapları Dönem Karı veya Zararı Hesabı Hesapların Sınıflandırılması Hesap Planı 21 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DEFTERLER ve BELGELER Defterler Belgeler 25

3 II BEŞİNCİ BÖLÜM MUHASEBE SÜRECİ Dönem Başı İşlemler Dönem İçi İşlemler Dönem Sonu İşlemleri 30 ALTINCI BÖLÜM TİCARİ MALLAR HESABININ İZLENMESİ Stok İzleme Yöntemleri Aralıklı Envanter Yöntemine Ticari Mallar Hesabı ile İlgili Özellikli İşlemler 44

4 1 BİRİNCİ BÖLÜM MUHASEBE İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR 11 Muhasebenin Tanımı Tamamen veya kısmen mali karakterde ve para ile ifade edilebilen işlemlere ait anlamlı ve güvenilir bilgileri sağlayacak biçimde verilerin ilgili kaynaklardan toplanmasına, doğrulukların saptanmasına, kaydedilmesine, sınıflandırılmasına, raporlar halinde sunulmasına, analiz ve yorumlanmasına muhasebe denir Bu işi yapan kişiye ise muhasebeci denir Muhasebeyi örgütün (organizasyonun) dili olarak görmek gerekir 12 Muhasebenin Özellikleri Para ile ifade edilebilmeleri ve mali (finansal) özellikte olması Belgelerin, verilerin kontrol edilmesi Doğruluğun saptanması Kaydedilmesi Belgeden Deftere Çift taraflı kayıt yöntemiyle kaydederiz Sınıflandırma Aynı nitelikli işlemler hesap adı altında toplanır Bilgiyi özetleyip, raporlamak gerekir Mali Tablolar (Bilanço, Gelir Tablosu) ile raporlama yapılır Analiz ve yorumlama 13 Muhasebenin Türleri 1) Genel Muhasebe (Finansal Muhasebe) Ticari işletmelerin kullandığı muhasebe türüdür 2) Uzmanlık (İhtisas) Muhasebesi Sektöre özel çözümlerin üretildiği muhasebe türlerinin genel adıdır Bunlar: o Banka Muhasebesi : Bankaların, kendilerine has işlemleri için kullandıkları muhasebe türüdür o İnşaat Muhasebesi : İnşaat işletmelerinin, kendilerine has işlemleri için kullandıkları muhasebe türüdür o Maliyet Muhasebesi : Sanayi-üretim işletmelerinin kullandığı muhasebe türüdür o Yönetim Muhasebesi : Muhasebenin ürettiği bilgilerin analizi ve yorumunun yapıldığı, işletme ile ilgili alınacak kararlarda yönetime yardımcı olan muhasebedir o Muhasebe Denetimi (Bağımsız Denetim Auditing) : Muhasebenin ürettiği bilgilerin çeşitli ölçütlere uygunluğu ve doğruluğunun değerlendirilmesi için geliştirilmiştir

5 2 14 Muhasebenin Ürettiği Bilgilerden Yararlanan Kişi Ve Kuruluşlar (Paydaşlar) 1) İşletmenin sahipleri (Ortaklar) İç Paydaş 2) Ortak olmayı düşünenler (Yatırımcılar) 3) İşletme personeli ve sendikalar İç Paydaş 4) Bankalar (kredi verenler) Dış Paydaş 5) Yatırım ve finans kuruluşları 6) Devlet Dış Paydaş Devletin en önemli kaynağı vergidir Dolaysız (Doğrudan) Vergiler 30% Vergiler Dolaylı Vergiler 70% Dolaylı Vergiler *KDV (Katma Değer Vergisi) *ÖTV (Özel Tüketim Vergisi) vs Dolaysız Vergiler *Gelir Vergisi *Kurumlar Vergisi vs 7) Diğer işletmeler ve kamuoyu Dış Paydaş Diğer İşletmeler : Rakipler Kamuoyu : Halk 15 Muhasebenin Gelişimi 1 51 Dünyada Muhasebenin Gelişimi Luca Pacioli Muhasebenin babasıdır Kitabı : Summa de Arithmetica (1494) Çift Taraflı Kayıt Tekniği (Muzaaf Yöntem) Abdülhamid Dönemi Cumhuriyet Döneminde üç ekol (okul) vardır Bunlar: 1) Fransız (1926 ya kadar) 2) Alman ( ) 3) ABD (1960 ve sonrası) * : Alman Prof Sochsenberg tarafından Sümerbank muhasebe sistemini kurulmuştur

6 3 *Hukukçu Prof Hirsch Türkiye yi çok sevmiştir 1926 tarihli TTK nın (Türk Ticaret Kanunu) babasıdır *1926 tarihli TTK, 2011 de değiştirilmiş ve Yeni TTK Prof Dr Ünal Tekinalp tarafından yazılmıştır *1960 ve sonrası : Türkiye ABD ye hocalar göndermeye başlamıştır ve bu hala devam etmektedir 152 Türkiye de Muhasebe Mesleği Türkiye de muhasebe mesleğindeki gelişmeler yasal düzenlemelerle gerçekleşmiştir Türkiye de muhasebeye yön veren başlıca yasal düzenlemeler şunlardır: TTK (Türk Ticaret Kanunu) Türk Vergi Kanunları İlk düzenlemelerdir Gelir VK, Kurumsal VK, VUK (Vergi Usul Kanunu) 24 Ocak Kararları alınmıştır Karma Ekonomi Liberal Ekonomi (Serbest Piyasa Ekonomisi) 1985 İMKB (İstanbul Menkul Kıymetler Borsası) kurulmuştur Şu andaki BİST (Borsa İstanbul) 1986 Sermaye Piyasası Kuruluşu (SPK) Halka açık şirketlerle ilgili düzenleme ve denetleme yapan kuruluştur Sayılı Muhasebe Meslek Yasası Maliye Bakanlığı MSUGT (Muhasebe Sistemi Uygulama Genel Tebliği) Tekdüzen Muhasebe Sistemi 1 Ocak 1994'te yürürlüğe girdi Yeni TTK TMS (Türkiye Muhasebe Standardı) ve TFRS (Türkiye Finansal Raporlama Standardı) (TMS=UMS, TFRS=UFRS) Hangi işletmelerin TMS/TFRS ye göre kayıt tutacağına ilişkin ilk düzenleme olan Sermaye şirketleri ten itibaren UMS/UFRS lere uygun TMS/TFRS lere göre kayıt

7 4 tutacaktır şeklindeki ifade sonrasında iptal edilerek, Halka açık şirketler TMS/TFRS ye uygun finansal tablo düzenleyeceklerdir şeklindeki düzenleme hayata geçmiştir 16 Muhasebeci Türleri 1) Serbest Muhasebeci (SM) 2008 yılında kaldırılmıştır 2 yıllık staj süresi vardır 2) Serbest Muhasebeci Mali Müşavir (SMMM) 4 yıllık lisans eğitimi + Staj + Sınav Muhasebecilik yaparlar 3) Yeminli Mali Müşavir (YMM) Vergi denetimi yapar Muhasebe defterlerini tutmazlar Mali Müşavir Nasıl Olunur? 4 yıllık işletme, iktisat vb dallarda lisans mezunu olan herkes 3 yıl staj yaptıktan ve SMMM sınavını kazandıktan sonra SMMM olabilir Sınav Konuları Nelerdir? Finansal Tablolar Analizi Maliyet Muhasebesi Muhasebe Denetimi Vergi Mevzuatı ve Uygulama Hukuk (Ticaret Hukuku, Borçlar Hukuku, İş Hukuku, İdari Yargılama Hukuku) Meslek Hukuku YMM Olma Şartları Nelerdir? 10 yıl mali müşavirlik yapmış olmak ve sınavlardan başarılı olmaktır Muhasebe Denetim SMMM'ler Vergi Denetimi Mütekabiliyet (karşılıklılık) esasına göre Bağımsız Denetçi bilançoyu inceler Bağımsız denetçi olmak için; SMMM veya YMM unvanlarını almış olmak, 3 yıl denetim yapmak ve sınavda başarılı olmak gerekir

8 5 17 Muhasebeye Yön Veren İlke Ve Kavramlar Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin kabulü ve geliştirilmesindeki amaç; muhasebe uygulamalarında farklılıkları azaltmak, muhasebe yöntem ve usullerinde uyumlu (tutarlı) bir uygulamaya yer vermek, işletme içi ve işletmeler arası karşılaştırmaya elverişli bilgilerin, verilerin, tabloların ve raporların üretimine olanak sağlamaktır Genel kabul görmüş muhasebe ilkelerinin dayanağı temel muhasebe kavramlarıdır (varsayımlarıdır) Temel Kavramlar 1-Sosyal Sorumluluk Kavramı 2-Kişilik Kavramı 3-İşletmenin Sürekliliği Kavramı 4-Dönemsellik Kavramı 5-Para Ölçüsü Kavramı 6-Tarafsızlık (Objektif Belge) Kavramı 7-Maliyet Esası Kavramı 8-İhtiyatlılık Kavramı 9-Tutarlılık Kavramı 10-Tam Açıklama Kavramı 11-Önemlilik Kavramı 12-Özün Önceliği Kavramı Muhasebe İlkeleri 1-Bilanço İlkeleri 2-Gelir Tablosu İlkeleri 171 Muhasebenin Temel Kavramları 1) Sosyal Sorumluluk Kavramı Muhasebenin ve muhasebecinin topluma karşı sorumluluğunun olmasıdır 2) Kişilik Kavramı İşletmenin, sahiplerinden ve yöneticilerinden ayrı bir kişiliği vardır Bu kişilik tüzel kişiliktir Bu kavramı işletme ortakları sevmez 3) Süreklilik Kavramı İşletmeye bir ömür biçilemez Ömrü yöneticiye bağlı değildir 4) Dönemsellik Kavramı İşletmenin önceki ve sonraki durumlarının karşılaştırılabilmesi için sürekli kabul edilen ömrü belirli dönemlere ayrılır Örneğin; ömrü yıllara ayrılan bir işletmenin iki ayrı yıldaki durumu karşılaştırılabilir Devlet 3 ayda bir hesap (geçici vergi) ister 5) Para Ölçüsü Kavramı Muhasebenin ölçüm birimi paradır Türkiye de TL ile tutulur Ancak serbest bölge ve gümrüklerde hem $ hem de TL ile tutulur

9 6 6) Tarafsızlık (Objektif Belge) Kavramı Muhasebe kayıtlarının objektif olması gerekir Objektif belgelerin neler olduğu VUK ve TTK da belirtilmiştir Bunlar; faturalar, sevk irsaliyesi, perakende satış fişi, gider pusulası, müstahsil makbuzu, yolcu bileti, konaklama belgeleri, taşıma irsaliyesi, çek, senet (bono), poliçe dir Bu belgelere dış belgeler denir ve devlet bunları işletmeden ister İç belgeler ise şirketin kendisi için hazırladığı belgelerdir ve devlet bunları istemez 7) Maliyet Esası Kavramı Para ve alacaklar dışındaki bütün aktifler ile gider kalemleri elde edilme maliyeti ile muhasebeleştirilmelidir İşletme içinde varlıkların şekil değiştirmesi ve giderlerin tüketilmesinde de elde edilme maliyeti esası izlenmelidir Maliyet Bedeli= Alış Bedeli + Alış Giderleri 8) İhtiyatlılık Kavramı Var olan veya beklenen zararla ilgili tedbir almaktır 9) Tutarlılık Kavramı Seçilen muhasebe yöntem ve usullerini (muhasebe politikalarını) zorunlu bir neden olmadıkça yıldan yıla değiştirmemektir 10) Tam Açıklama Kavramı Önemli bilgiler finansal tablo ile ilgili karar alıcılara eksiksiz ve güvenilir sunulmalıdır Finansal tablo dipnotları bu kavram gereği yazılır 11) Önemlilik Kavramı Karar alıcıların kararını etkileyen bilgi (hesap kalemi veya mali bir olay) önemli nitelikte demektir ve okuyucuya mutlaka sunulmalıdır 12) Özün Önceliği Kavramı İşlemlerin muhasebeye yansıtılmasında hukuki biçimlerinden çok özlerinin (esasının) dikkate alınmasını öngören kavramdır 172 Bazı Önemli Muhasebe Terimleri 1 Tahakkuk Esası Nakit Esası Gelir ve giderler, tahsil edildikleri veya ödendikleri döneme bakılmaksızın, gerçekleştikleri (tahakkuk ettikleri) dönemin gelir veya gideri olarak kaydedilir Nakit esaslı muhasebede ise, nakden ödeme veya tahsil söz konusu olduğu zaman kayıtlara işlenir 2 Sermaye Özsermaye (Özvarlık) Bir işletmenin kuruluşunda, ortakların işletmeye koyduğu değerlere sermaye denir Özsermaye ise işletme faaliyete geçtikten sonra kendi yarattığı değerlerin (kar veya zarar) sermayeye eklenmesiyle bulunur Sermaye kolay kolay değişmez, özsermaye değişir Özsermaye = Sermaye + Kar - Zarar 3 Gelir Gider Özsermayeyi artıran unsurlar gelir, azaltan unsurlar ise giderdir En önemli gelir kalemi satış hasılatıdır En önemli gider kalemi ise satışların maliyetidir Gider bir varlığa dönüşürse maliyet olur, dönüşmezse zarar olur

10 7 İKİNCİ BÖLÜM MUHASEBE TEMEL EŞİTLİĞİ (BİLANÇO EŞİTLİĞİ), BİLANÇO ve GELİR TABLOSU 21 Muhasebe Temel Eşitliği Aktif(ler) = Pasif(ler) Varlıklar = Kaynaklar Varlıklar = Özsermaye + Borçlar Varlıklar ekonomik yapıyı, kaynaklar ise mali yapıyı gösterir Varlığın kaynağı iki adettir Bunlar; 1 Ortakların koyduğu değer 2 Borç Muhasebe temel denklemi bir işletmenin herhangi bir andaki kesitidir Bu denkleme etkileri bakımından işlemler ikiye ayrılır: Sonuç meydana getirmeyen işlemler Sonuç meydana getiren işlemler Şayet bir ticari işlem, özsermayeyi (özvarlığı) etkiliyorsa sonuç meydana getiren işlemdir Örnek: 1) CAN İşletmesi TL nakdi sermaye ile işe başlamıştır Kasa (100000) = Özsermaye (100000) + Borçlar (0) 2) Yarısı peşin yarısı borçlanarak (kredili, vadeli olarak) TL taşıt alınmıştır Kasa (90000) + Taşıtlar (20000) = Özsermaye (100000) + Borçlar (10000) 3) Borçlanarak, 200 TL ye benzin alınmıştır [Sonuç Hesabı] (Gider, özsermayeyi değiştirir) Kasa (90000) + Taşıtlar (20000) = Özsermaye (99800) + Borçlar (10200) 4) 4 adet makine, tanesi TL den peşin satın alınmıştır İşletme, makine alış-satışı yapmaktadır Kasa (50000) + Taşıtlar (20000) + Ticari Mal (40000) = Özsermaye (99800) + Borçlar (10200) 5) 2 adet ticari mal, tanesi TL den TL si peşin, kalanı vadeli (kredili) satılmıştır

11 8 Kasa (60000) + Taşıtlar (20000) + Ticari Mal (20000) + Alıcılar (20000) = Özsermaye (109800) + Borçlar (10200) 6) TL banka kredisi kullanarak bir iş yeri satın alınmıştır Kasa (60000) + Taşıtlar (20000) + Ticari Mal (20000) + Alıcılar (20000) + Binalar (100000) = Özsermaye (109800) + Borçlar (110200) 7) 1000 TL faiz ödenmiştir[sonuç Hesabı] Kasa (59000) + Taşıtlar (20000) + Ticari Mal (20000) + Alıcılar (20000) + Binalar (100000) = Özsermaye (108800) + Borçlar (110200) KAR/ZARAR = Dönem Sonu Özsermaye Dönem Başı Özsermaye = = 8800 TL Kar elde edilmiştir Aktif (Varlıklar) CAN İŞLETMESİ TARİHLİ BİLANÇOSU Pasif (Kaynaklar) Kasa TL Borçlar TL Ticari mal TL Sermaye TL Alıcılar TL Kar 8800 TL Taşıtlar TL Binalar TL Aktif Toplamı TL Pasif Toplamı TL Temel Tablolar Bilanço Gelir Tablosu Finansal Tablolar Ek Tablolar Nakit Akım Tablosu Fon Akım Tablosu Kar Dağıtım Tablosu Özsermaye Değişim Tablosu Bilanço Finansal Durum Tablosu Gelir Tablosu Performans Tablosu Bu ikisine temel finansal tablolar denir 22 Bilanço Bilanço, bir işletmenin belirli bir andaki mali durumunu gösteren tabloya denir Benzetmek gerekirse, bilanço bir işletmenin anlık fotoğrafıdır

12 VADEYE GÖRE 9 Bilançonun aktif değerlerinin gösterilmesinde maliyet esası, borçların gösterilmesinde tahakkuk esası kabul edilmektedir Bu kavramlar ve ilkelerin uygulanması sonucu verilerin doğruluk, güvenilirlik ve karşılaştırma niteliklerine sahip olması gerekir İki tip bilanço vardır Bunlar; 1 Hesap Tipi Bilanço 2 Rapor Tipi Bilanço Ülkemizde, MSUGT ye göre hesap tipi bilanço benimsenmiştir LİKİDİTEYE GÖRE (Paraya Çevrilme kabiliyeti) Aktif (Varlıklar) CAN İŞLETMESİ TARİHLİ BİLANÇOSU I DÖNEN VARLIKLAR III KISA VADELİ YABANCI KAYNAKLAR 1 yıl içerisinde paraya çevrilen varlıklardır (Kasa, Banka, Alıcılar, Ticari Mallar, Alınan Çekler, Hisse Senedi, Alacak Senetleri) Pasif (Kaynaklar) yıl içerisinde ödenecek borçlardır (Satıcılar, Banka Kredileri, Borç Senetleri, Ödenecek Vergi ve Fonlar, Ödenecek Sosyal Güvenlik Kesintileri) II DURAN VARLIKLAR IV UZUN VADELİ YABANCI KAYNAKLAR yıl içerisinde paraya çevrilmesi 1 yıldan uzun vadeli borçlardır düşünülmeyen varlıklardır (Banka Kredileri, Çıkarılmış (Binalar, Makineler, Demirbaşlar, Tahviller) Taşıtlar) V ÖZKAYNAKLAR (ÖZSERMAYE) Sermaye, Dönem Karı, Dönem Zararı, Geçmiş Yıl Kar veya Zararı Aktif Toplamı Pasif Toplamı ^ [EKONOMİK YAPI] ^ [MALİ YAPI] NOT: Ok işaretlerinin gösterdiği yönlere doğru likidite ve vade azalmaktadır 23 Gelir Tablosu Bir işletmenin, belirli bir dönemine ait faaliyet sonuçlarını gösteren tabloya denir Gelir tablosu, ilgili döneme ait (3 ay, 6 ay, yıllık olabilir) gelir ve gider kalemlerini ayrıntılı olarak göstererek yöneticilere (karar alıcılara) yardımcı olur Gelir tablosu, bilanço gibi statik (durağan) değil, dinamik bir tablodur

13 10 İki tip gelir tablosu vardır Bunlar; 1) Hesap Tipi Gelir Tablosu 2) Rapor Tipi Gelir Tablosu Hesap Tipi Gelir Tablosu Giderler CAN İŞLETMESİ Dönemi Gelir Tablosu (Kar/Zarar Cetveli) Gelirler Satışların Maliyeti Satışlar Genel Yönetim Giderleri Komisyon Gelirleri Pazarlama Satış Dağ Gid Faiz Gelirleri Finansman Giderleri Giderlerin Toplamı Gelirlerin Toplamı Dönem Karı Dönem Zararı Toplam Toplam Rapor Tipi Gelir Tablosu CAN İŞLETMESİ Dönemi Gelir Tablosu (TL) A Brüt Satışlar TL B Satış İndirimleri (-) ( ) TL C Net Satışlar TL D Satışların Maliyeti (-) ( ) TL Brüt Satış Karı / Zararı TL E Faaliyet Giderleri (-) ( ) TL Faaliyet Karı / Zararı TL F Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar TL G Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) ( ) TL H Finansman Giderleri (-) ( ) TL Olağan Kar / Zarar TL J Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar TL K Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar (-) ( ) TL Dönem Karı / Zararı TL L Dönem Karı Vergi ve Yasal Yükümlülük Karşılığı (-) ( ) TL Dönem Net Karı / Zararı TL Satılan Malın Maliyeti (SMM) = Dönem Başı Stok + Dönem İçi Net Alışlar - Dönem Sonu Stok Dönem İçi Net Alışlar = Dönem İçi Alışlar + Alış Giderleri Alış İadesi Alış İskontosu Satılan Malın Maliyeti (SMM) = Dönem Başı Stok + (Dönem İçi Alışlar + Alış Giderleri Alış İadesi Alış İskontosu) Dönem Sonu Stok

14 11 Örnek: ABC İşletmesi 2017 yılına ait bir takım verileri aşağıdaki gibidir: Brüt Satışlar İdari Personel Maaşları Dönem İçi Alışlar Alış Giderleri Dönem Başı Mal Mevcudu Alıştan İadeler Alış İskontoları Dönem Sonu Mal Mevcudu İdari Büro Elektrik Giderleri İdari Büro Kira Giderleri Satıştan İadeler Satış İskontoları Satış Giderleri Reklam Giderleri Büro Bakım ve Onarım Giderleri Amortisman Giderleri [200 TL Pazarlama Departmanına, 100 TL Yönetim Dep Ait] Finansman Giderleri Demirbaş Satış Zararı Arazi Satış Karı Faiz Gelirleri TL 6171 TL TL 2800 TL TL 400 TL 320 TL TL 618 TL 1708 TL 300 TL 138 TL 792 TL 650 TL 150 TL 300 TL 400 TL 140 TL 700 TL 250 TL İstenen: ABC İşletmesinin Gelir Tablosunu düzenleyiniz Satılan Malın Maliyeti (SMM) = Dönem Başı Stok + (Dönem İçi Alışlar + Alış Giderleri Alış İadesi Alış İskontosu) Dönem Sonu Stok SMM = SMM = TL

15 12 ABC İŞLETMESİ Dönemi Gelir Tablosu A Brüt Satışlar TL B Satış İndirimleri (-) (438) TL 1-Satış İadeleri 300 TL 2-Satış İskontoları 138 TL C Net Satışlar TL D Satışların Maliyeti (-) (33264) TL Brüt Satış Karı TL E Faaliyet Giderleri (-) (10389) TL 1-Pazar Sat Dağ Gid 1642 TL 2-Genel Yönetim Gid 8747 TL Faaliyet Karı 3159 TL F Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar 250 TL 1-Faiz Gelirleri 250 TL G Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) (---) TL H Finansman Giderleri (-) (400) TL Olağan Kar 3009 TL J Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 700 TL 1-Arazi Satış Karı 700 TL K Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar (-) (140) TL 1-Demirbaş Satış Zararı 140 TL Dönem Karı 3569 TL L Dönem Karı Vergi ve Yasal Yükümlülük Karşılığı (-) (---) TL Dönem Net Karı 3569 TL 24 Bilanço Ve Gelir Tablosu İle İlgili Örnekler Örnek 1-) KAYA Ticaret Şahıs İşletmesi tarihinde devren gelen bilanço verileri şöyledir: Kasa 9000 TL Satıcılar TL Alacak Senetleri TL Demirbaşlar TL Alıcılar 6000 TL Bankalar 5000 TL Borç Senetleri TL Ticari Mallar TL Banka Kredileri 7000 TL İstenen: tarihli bilançoyu düzenleyiniz Aktif KAYA TİCARET İŞLETMESİ TARİHLİ BİLANÇOSU Pasif Kasa 9000 TL Satıcılar TL Bankalar 5000 TL Borç Senetleri TL Alacak Senetleri TL Banka Kredileri 7000 TL Alıcılar 6000 TL Sermaye (Özkaynaklar) TL Demirbaşlar TL Ticari Mallar TL Aktif Toplamı TL Pasif Toplamı TL

16 13 Örnek 2-) BAL Anonim İşletmesi tarihli devreden bilanço verileri aşağıdaki gibidir: Kasa 8000 TL Banka Kredileri 9000 TL Alacak Senetleri TL Bankalar 7000 TL Alınan Çekler 3000 TL Birikmiş Amortisman (-) TL Dönem Net Karı TL Alıcılar TL Borç Senetleri 9000 TL Satıcılar TL Ticari Mallar TL Verilen Çekler ÖE (-) 4000 TL Tesis, Makine ve C TL Demirbaşlar TL İstenen: tarihli bilançoyu düzenleyiniz Aktif BAL ANONİM İŞLETMESİ TARİHLİ BİLANÇOSU Pasif Kasa 8000 TL Banka Kredileri 9000 TL Alacak Senetleri TL Satıcılar TL Bankalar 7000 TL Borç Senetleri 9000 TL Verilen Çekler ÖE (-) (4000) TL Dönem Net Karı TL Alınan Çekler 3000 TL Sermaye TL Alıcılar TL Ticari Mallar TL Demirbaşlar TL Tesis, Makine ve Cih TL Birikmiş Amortisman (-) (12000) TL Aktif Toplamı TL Pasif Toplamı TL Örnek 3-) CANDAN Sanayi Anonim Şirketinin tarihli gelir tablosu hesapları şöyledir: Yurtiçi Satışlar TL Konusu Kalmayan Karşılıklar 5000 TL Reeskont Faiz Giderleri 7000 TL Faiz Geliri 3000 TL DOlağandışı Gelir/Kar 1000 TL Paz Sat Dağ Giderleri TL Yurtdışı Satışlar TL Karşılık Giderleri 5000 TL Genel Yönetim Gider TL Kısa Vadeli Yab Kaynaklar TL Komisyon Giderleri 4000 TL Satılan Malların Maliyeti TL Satış İskontoları TL Dönem Karı Vergi Karşılığı 7500 TL Reeskont Faiz Gelirleri 2000 TL Çalışmayan Kısım Giderleri 2000 TL İstenen: CANDAN Sanayi Anonim İşletmesine ait dönemi gelir tablosunu düzenleyiniz

17 14 CANDAN ANONİM İŞLETMESİ Dönemi Gelir Tablosu A Brüt Satışlar TL 1-Yutiçi Satışlar TL 2-Yurtdışı Satışlar TL B Satış İndirimleri (-) (12000) TL 1-Satış İadeleri TL 2-Satış İskontoları TL C Net Satışlar TL D Satışların Maliyeti (-) (128000) TL 1-Satılan Tic Mal Mal TL Brüt Satış Karı TL E Faaliyet Giderleri (-) (48000) TL 1-Pazar Sat Dağ Gid TL 2-Genel Yönetim Gid TL Faaliyet Karı TL F Diğer Faaliyetlerden Olağan Gelir ve Karlar TL 1-Faiz Gelirleri 3000 TL 2-KKalmayan Karşılıklar 5000 TL 3-Reeskont Faiz Gelirleri 2000 TL G Diğer Faaliyetlerden Olağan Gider ve Zararlar (-) (16000) TL 1-Komisyon Giderleri 4000 TL 2-Karşılık Giderleri 5000 TL 3-Reeskont Faiz Giderleri 7000 TL H Finansman Giderleri (-) (11000) TL 1-K Vadeli Borçlan Gid TL Olağan Kar TL J Diğer Olağandışı Gelir ve Karlar 1000 TL 1-Olağandışı Gelir/Kar 1000 TL K Diğer Olağandışı Gider ve Zararlar (-) (2000) TL 1-Çalışmayan Kısım Giderleri 2000 TL Dönem Karı TL L Dönem Karı Vergi ve Yasal Yükümlülük Karşılığı (-) (7500) TL 1-Dönem Karı Vergi Karş 7500 TL Dönem Net Karı 6500 TL

18 15 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 31 Hesap Kavramı MUHASEBEDE HESAP İşletmeler büyüdükçe işletmede yapılan ticari işlemleri muhasebe temel denklemi veya bilanço ile izlemek mümkün olmamaktadır Bu durumdan dolayı ticari işlemler, hesaplar yoluyla saptanmaya başlanmıştır Hesaplar ile bunları kapsayan defterler ve belgeler yardımıyla, bir işletmenin gerçek durumu gösterilir Muhasebede hesap, ticari işlemlerin saptanmasına ve izlenmesine yarayan çizelgedir Hesabın iki tarafı bulunur Sol tarafa borç tarafı, sağ tarafa alacak tarafı denir Hesap, özelliklerine göre aynı olan değer hareketlerine ilişkin bilgilerin bir başlık altında toplanmasını sağlar Bir hesabın şekli şöyledir: BORÇ BANKALAR HESABI ALACAK TARİH AÇIKLAMA TUTAR TARİH AÇIKLAMA TUTAR Hesap açılması 1000 TL Çekilen 3000 TL Alıcı Ali Ak dan 7000 TL gelen havale Alıcı X den gelen 5000 TL havale Borç Toplamı TL Alacak Toplamı 3000 TL Borç Kalanı TL Bu ayrıntılı hesap tablosunun basitleştirilmiş şekli aşağıda verilmiştir BORÇ HESAP İSMİ ALACAK Bir hesabın borç tarafına yapılan kayıtlara borç kayıtları, alacak tarafına yapılan kayıtlara da alacak kayıtları adı verilir Her hesabın bir tarafı artışları, diğer tarafı da azalışları gösterir Artışlar veya azalışların hesapların hangi tarafına kaydedileceğini, hesapların nitelikleri belirler Bir hesabın bir tarafına, ilgili ticari işlemin gerektirdiği ilk tutarın yazılmasına hesabın açılması denir Bir hesabın iki yanının birbirine eşit hale getirilmesine de hesabın kapatılması denir Bir hesabın iki tarafı arasındaki farka da kalan (bakiye) denir Kalana da hesabın borç veya alacak tarafında oluşuna göre borç kalanı veya alacak kalanı denir

19 16 32 Hesap Türleri Hesapları bilanço ve gelir tablosu yardımıyla 3 grupta toplayabiliriz Bunlar: 1) Bilanço Hesapları 2) Gelir Tablosu Hesapları 3) Dönem Karı veya Zararı Hesabı Bilanço Hesapları Gelir Tablosu (Sonuç) Hesapları Dönem Karı/ Zararı Hesabı 1- Aktif (Varlık) Hesapları 1- Gider Hesapları 2- Pasif (Kaynak) Hesapları Yabancı Kaynak Hesapları Özkaynak Hesapları 2- Gelir Hesapları Hesap Türleri Aktif Hesaplar Yabancı Kaynak Hs Özkaynak Hesapları Gider Hesapları Gelir Hesapları Örnekler Kasa, Bankalar, Alıcılar, Ticari Mallar, Alacak Senetleri Satıcılar, Banka Kredileri, Borç Senetleri, Ortaklara Borçlar Sermaye, Dönem Net Karı Genel Yönetim Gid, Pazarlama Satış Dağ Gid, Finansman Giderleri Yurtiçi Satışlar, Faiz Gelirleri, Kambiyo Gelirleri 321 Bilanço Hesapları Aktif hesaplar bilançonun aktif tarafında yer alır Aktif hesapların bilançonun aktifinde, yani solunda yer alabilmesi için borç kalanı vermesi gerekir Bu bakımdan aktif hesapların borç tarafına temsil ettikleri değerlere ilişkin artışlar, alacak tarafına da bu değerlere ilişkin azalışlar kaydedilir Aktif hesapların açılması veya aktif hesaplara ilk kayıt, borç tarafına herhangi bir tutarın kaydedilmesiyle gerçekleşir Aktif hesapların borç tarafı sıfır iken alacak tarafına kayıt yapılamaz Aktif hesaplara borç kalanlı hesaplar da denir Pasif hesaplar bilançonun sağ tarafında yani pasifte yer alır Bunlara alacak kalanlı hesaplar adı verilir Bundan dolayı bu hesapların borç tarafı azalışları, alacak tarafı da artışları gösterir Bu hesaplara ilk kayıt alacak tarafından yapılır Pasif hesapların alacak tarafı sıfır iken borç tarafına kayıt yapılamaz

20 Gelir Tablosu Hesapları Gider hesaplarına ilk kayıt borç tarafına yapılır Gider hesaplarında artışlar, ilgili hesabın borç tarafına kaydedilir Azalışlar ise (dönem sonunda Dönem Karı veya Zararı hesabına aktarılırken) hesabın alacağına kayıt düşülür Gider hesapları dönem sonunda kapanacağı için kalan vermezler Gelir hesaplarında ise hesabın açılışı, yani ilk kayıt hesabın alacak tarafına kaydedilir Gelir hesaplarında artışlar, ilgili gelir hesabının alacak tarafına kaydedilir Azalışlar ise (dönem sonunda Dönem Karı veya Zararı hesabına aktarılırken) hesabın borç tarafına kaydedilir Gelir hesapları da dönem sonunda kalan vermezler 323 Dönem Karı veya Zararı Hesabı BORÇ Dönem Karı veya Zararı Hesabı ALACAK Giderler ( - ) Gelirler ( + ) ZARAR KAR Dönem sonunda gider ve gelir hesapları Dönem Karı veya Zararı hesabına aktarılarak kapatılır ki dönem karı veya zararı bulunabilsin Dolayısıyla işletmenin gelirleri hesabın alacak tarafına, giderleri ise borç tarafına kaydedilir Şayet bu hesap alacak kalanı veriyorsa kar, borç kalanı veriyorsa zarar edilmiş demektir Muhasebede kayıt işlemleri iki yanlı (çift taraflı) kayıt yöntemine göre yapılır Bu yöntemde her ticari işleme ilişkin tutarın, en az bir kez borç ve bir kez de alacak olarak kaydedilmesini gerektirdiğinden, muhasebe kayıtlarında hesapların karşılıklı olarak çalıştıkları görülür Artış ve azalışlara göre, hesap türlerin işleyiş şekli aşağıda gösterilmiştir AKTİF BİLANÇO PASİF B Varlık Hesapları A B Borç Hesapları A B Özsermaye Hesapları A - +

21 18 GİDER GELİR TABLOSU GELİR B Gider Hesapları A B Gelir Hesapları A B Dönem Karı veya Zararı Hesabı A - + Örnek: ZARAR KAR 1) Merve İşletmesi TL nakdi sermaye ile kurulmuştur B Kasa Hesabı A B Sermaye Hesabı A ) Yarısı peşin, yarısı kredili olarak TL değerinde taşıt satın almıştır B Taşıtlar Hesabı A B Satıcılar Hesabı A B Kasa Hesabı A ) 700 TL borçlanılarak taşıtlara kış bakımı yaptırılmıştır B Genel Yönetim Giderleri Hesabı A B Satıcılar Hesabı A ) TL banka kredisi alınmış ve kredi tutarı bankaya açtırılan hesaba yatırılmıştır B Bankalar Hesabı A B Banka Kredileri Hesabı A

22 19 5) Banka kredisine 300 TL faiz işlemiştir B Bankalar Kredileri A B Finansman Giderleri Hesabı A Hesapların Türlerine Göre İşleyiş Özeti: BORÇ HESAP ALACAK 1- Varlıklardaki Artışlar 2- Borçlardaki Azalışlar 3- Özsermayedeki azalışlar 4- Giderlerdeki Artışlar 1- Varlıklardaki Azalışlar 2- Borçlardaki Artışlar 3- Özsermayedeki Artışlar 4- Giderlerdeki Azalışlar 5- Gelirlerdeki Azalışlar 5- Gelirlerdeki Artışlar 6- Zarar 6- Kar NOT: Gelir Gider hesapları yıl sonunda kapatılır Hesapların Karşılıklı Çalışma Esasları 1) Aktif ve pasif hesaplar karşılıklı çalışabilir 2) Aktif hesaplar kendi aralarında karşılıklı çalışabilir 3) Pasif hesaplar kendi aralarında karşılıklı çalışabilir 4) Gider hesapları aktif ve pasif hesaplar ile karşılıklı olarak çalışabilir 5) Gelir hesapları aktif ve pasif hesaplar ile karşılıklı olarak çalışabilir 6) Dönem Karı veya Zararı hesabı hem gelir ve gider hesapları ile hem de aktif ve pasif hesapları ile karşılıklı çalışabilir Ticari İşlemlerin Hesaplar Yardımıyla Defterlere Kaydedilme Sırası Ticari işlemler önce yevmiye defterine, yevmiye maddeleri halinde kaydedilir Daha sonra düzenli aralıklarla büyük defter hesaplarına aktarılır İşlemlerin doğrudan büyük defter hesaplarına aktarılmamasının nedeni kontroldür Bir yevmiye defterinin bir sayfası aşağıdaki gibidir

23 20 Madde No Açıklama Borç Tutarı Alacak Tutarı Kasa Hesabı Taşıtlar Hesabı Sermaye Hesabı (İşletmenin Kuruluşu) Genel Yönetim Giderleri Hesabı 100 Kasa Hesabı 100 (Benzin gideri) Ticari Mallar Hesabı Satıcılar Hesabı (Kredili mal alışı) 33 Hesapların Sınıflandırılması Muhasebede kullanılan hesaplar çeşitli açılardan sınıflandırılır A Mali tablolar esasına göre hesaplar ikiye ayrılır; Bilanço Hesapları (Asli Hesaplar) Gelir Tablosu Hesapları (Geçici Hesaplar) B Hesaplara birden fazla fonksiyon yüklememek için hesaplar ikiye ayrılır; Ana Hesaplar Yardımcı (Alt, Detay, Muavin, Tali) Hesaplar C Diğer bir sınıflandırmaya göre; Düzenleyici Hesaplar Nazım Hesaplar Düzenleyici hesaplar: Bir işletmenin aktif ve pasif değerlerinin gerçek değerleriyle gösterilmesini sağlayan hesaplardır Bu hesaplar da kendi içinde ikiye ayrılır; Aktif Düzenleyici Hesaplar Pasif Düzenleyici Hesaplar Aktif BİLANÇO Pasif 102 Bankalar 103 Verilen Çekler ve ÖE (-) xxx (xxx) 321 Borç Senetleri 322 Borç Senetleri Reeskontu (-) xxx (xxx) 128 Şüpheli Ticari Alacaklar 129 Şüpheli Ticari Al Karşılığı(-) 157 Diğer Stoklar 158 Stok Değer Düşüklüğü Karş(-) xxx (xxx) xxx (xxx) 500 Sermaye 501 Ödenmemiş Sermaye (-) 591 Dönem Net Zararı (-) xxx (xxx) (xxx)

24 Binalar 254 Taşıtlar 257 Birikmiş Amortisman (-) denir xxx xxx (xxx) Bilançoda hesaplarının sonunda (-) görünen hesaplara değer düzenleyici hesaplar Nazım Hesaplar: İşletmenin varlık ve borçlarını, gelir ve giderlerini doğrudan etkilemeyen ancak izlenmesinde yarar olan işlemler nazım hesaplardır Nazım hesaplar muhasebecinin akıl defteridir Not alınması gerekir Örnek: *İşletmenin aracı radara yakalanmış ve 500 TL para cezası ödenmiştir Genel Yönetim Giderleri Hs Kasa Hesabı 500 (Trafik cezası ödemesi) / Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Kanunen Kabul Edilmeyen Gider Alacağı / *Yıl sonunda bu hesapların işi biter ve ters kayıtla kapatılırlar / Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler Alacağı Kanunen Kabul Edilmeyen Giderler / Hesap Planı Bir işletmede tutulan bütün hesapların sistemli bir şekilde ve türlü gruplara ayrılmış olarak yürütülmesi için düzenlenen ve aynı olayların daima aynı hesaplara kaydedilmesini sağlayan defterdir Hesap planı ekonominin tümü için hazırlanabilir Bu hazırlanan hesap planına ise genel hesap planı veya tekdüzen hesap planı adı verilir

25 22 İşletme hesabı esasına göre defter tutanlar (2 Sınıf Tacirler) İşletme Defteri tutarlar İşletmeler (Mükellefler) Bilanço esasına göre defter tutanlar (1 Sınıf Tacirler) Yevmiye Defteri (Günlük Defter) Defter-i Kebir (Büyük Defter) Envanter Defteri tutarlar Tekdüzen Hesap Planını bilanço esasına göre defter tutan işletmeler kullanır Finans kesimi (bankalar, sigorta şirketleri vb) ve işletme hesabı esasına göre defter tutan işletmeler TDHP yi kullanmazlar Tekdüzen Hesap Planı Sistematiği 1 Dönen Varlıklar 2 Duran Varlıklar 3 Kısa Vadeli Yabancı Kaynaklar Bilanço Hesapları 4 Uzun Vadeli Yabancı Kaynaklar 5 Özkaynaklar 6 Gelir Tablosu Hesapları 7 Maliyet Hesapları Gelir Tablosu Hesapları 8 9 Nazım Hesapları 7/A Seçeneği Giderler fonksiyon esasına göre muhasebeleştirilir 7/B Seçeneği Giderler çeşit esasına göre muhasebeleştirilir

26 23 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DEFTERLER ve BELGELER 41 Defterler Ticari işlemlerin defterlere geçirilmesi belirli ilkelere göre yapılır Kimin ne tür defter tutulacağı işletme hukukunda (TTK ve VUK) belirlenmiştir Ticari faaliyette bulunan işletmeler üçe ayrılır: 1 Birinci Sınıf Tüccarlar 2 İkinci Sınıf Tüccarlar 3 Esnaflar Ticari işlemler gerçekleştiğinde, ilk olarak belgeleri düzenlenir Daha sonra bu belgeler sırasıyla yevmiye defteri ve büyük deftere aktarılır DEFTERLER Resmi Defterler Bu defterlerin tutulması zorunludur Yevmiye Defteri (Günlük Defter) Büyük Defter (Defter-i Kebir) Envanter Defteri Yardımcı Defterler Bu defterin kullanılması işletmenin inisiyatifindedir Çek-Senet Defteri Sabit Kıymet Amortisman Defteri Yevmiye Defteri : Günlük işlemlerin maddeler şeklinde kaydedildiği defterdir Örneğin; satış işlemi, alış işlemi, tahsil işlemi, ödeme işlemi gibi Yevmiye defteri muhasebenin kaydetme özelliği ile ilgilidir Büyük Defter : Aynı tür işlemlerin tek bir hesapta toplulaştırılarak, söz konusu hesabın bakiyesinin rahatlıkla takip edilebilmesi için kullanılan defterdir Örneğin; mal alışları, satışları ve iadelerini teker teker günlük defterden tespit ederek elimizdeki ticari mal mevcudunu hesaplamak güçtür Ancak bu işlemlerden sonra ticari mal mevcudundaki azalış ve artışlar 153 Ticari Mallar hesabına kaydedilirse, her an ticari malların bakiyesini takip edebiliriz Bu defter muhasebenin sınıflandırma özelliği ile ilgilidir

27 24 Envanter Defteri : İşletmenin aktif ve pasif kalemlerinin sayım, ölçüm, tartım gibi metotlarla ayrıntılı dökümünün yapıldığı defterlerdir 1 Aralık Açılış Envanteri 31 Aralık Kapanış Envanteri Resmi Defterlerin Kayıt Düzeni A Defterler, açılış ve kapanış noter onayına (tasdik) tabidir 2018 yılında kullanılacak bir defter için açılış noter tasdiki 31 Aralık 2017 ye kadar yapılmalıdır 2018'de Kullanılacak Yevmiye Defteri Açılış onayı tarihine kadar yapılmalıdır Kapanış onayı tarihine kadar yapılmalıdır Defter dolarsa yeni bir ek defterin notere onaylatılması gerekir Kapanış tasdikinde eğer defter bitmez de yıl biterse, kalan sayfalar notere onaylatılır ve bu sayfalar diğer dönemde kullanılamaz Kapanış onayına sonradan müdahale edilemez Açılış onayı yapılmazsa, defter resmi olarak tutulamaz Kapanış onayı yapılmazsa hem cezası vardır, hem de sahibi lehine delil teşkil etmez B Belgeler 7 gün içinde yevmiye defterine kaydedilir Elle yazılıyorsa mürekkepli kalem kullanılmalıdır (silinememesi için) Türkçe tutulması zorunludur C Defterler ve belgeler VUK hükümlerine göre izleyen yıl başından itibaren 5 yıl, TTK hükümlerine göre 10 yıl süreyle muhafaza edilmelidir

28 25 42 Belgeler Dış (Resmi) Belgeler Fatura Sevk İrsaliyesi İrsaliyeli Fatura Perakende Satış Vesikası(Yazar Kasa Fişi) Gider Pusulası Mustahsil Makbuzu Taşıma İrsaliyesi Ücret Bordrosu Yolcu Listesi Günlük Müşteri Listesi Çek Senet Poliçe TTK Hisse Senedi Tahvil Belgeler İç (Resmi Olmayan) Belgeler Kasa Tahsil Makbuzu Kasa Ödeme (Tediye) Fişi Çek/Senet Giriş Bordrosu Çek/Senet Çıkış Bordrosu Depo İstek Fişi Seyahat Harcama Belgesi *Bir şirkette iç belgelerin kullanılması bu şirketin kurumsal bir şirket olduğu gösterir Soru: Nihai tüketicilerin fatura alması veya almaması ne gibi sonuçlar doğurur? Ekonomiye etkisi ne olur? Yararları ve zararları yönünden tartışınız Fatura İşletmeler arasındaki mal ve hizmet ticaretinin mutlaka fatura ile belgelendirilmesi gerekir işletmeler nihai tüketicilere fatura verir Sevk İrsaliyesi Ticari mallar belgesiz taşınamazlar Satılmış veya satılmak üzere olan bir malın, satıcının iş yerinden alıcının (kişi veya işletmeye) iş adresine taşınmasında düzenlenmesi gereken belgedir Taşınması esnasında nakil aracında bulundurulması zorunludur Sevk irsaliyenin üzerinde malın konusu, birimi ve malın kime ait olduğu belirtilmek zorundadır İrsaliyeli Fatura Hem fatura hem de irsaliye yerine geçen bir belgedir Yani ayrı ayrı hem fatura hem de irsaliye belgeleri düzenlemek yerine tek bir belge olan irsaliyeli fatura belgesi düzenlenebilir Perakende Satış Vesikası Yazar kasa fişidir

29 26 Gider Pusulası Vergi vermeyen esnaflara yapılan iş karşılığında alınan vergi için düzenlenir Müstahsil Makbuzu Küçük çiftçiden alınan vergi için düzenlenir Taşıma İrsaliyesi Ücret Bordrosu Yolcu Listesi Nakliyecilerin kullandıkları irsaliye belgesidir İşverenin, her ay ödediği ücretlerin detaylı dökümünün yer aldığı belgedir Şehirlerarası yolcu taşıyan işletmelerin, her sefer için ayrı düzenlemesi gereken liste belgesidir Günlük Müşteri Listesi Otel, motel, pansiyon gibi konaklama işletmelerinin, hizmetten yararlanan müşterileri listelediği belgelerdir Ödeme Araçları (Kıymetli Evraklar-Kambiyo Senetleri) Çek Bono (Senet) Poliçe Çek Senet ve poliçeye göre daha güvenilirdir Çek defteri alınabilmesi için bankadan mevduat hesabının bulunması gerekir Çek ve senet gibi ödeme araçlarına iktisatta kaydi para denir Senet (Bono) İki taraf arasında imzalanan ödeme vaadidir Borçlu tarafı alacaklı tarafa karşı ödeme veya bir şey yapma yükümlülüğü altına sokar Poliçe Hisse Senedi Senetin üç taraflı hali olarak düşünülebilir

30 27 Sahibine, ortaklık hakkı verir Getirisi ise kar payıdır (temettü) Ortak olunan AŞ nin kar elde edememesi durumunda ortakların da kar payı alması mümkün değildir Bu yüzden getiri garantisi yoktur Tahvil Sahibine alacak hakkı verir Getirisi faizdir ve bu yüzden getiri garantisi vardır Tahvillerin %99 u Devlet tahvilidir Hazine Müsteşarlığı tahvil çıkararak devlet adına borçlanır

31 28 BEŞİNCİ BÖLÜM MUHASEBE SÜRECİ Bir işletmenin, 1 Ocak tarihinden 31 Aralık tarihine kadar süren muhasebe işlemleri muhasebe süreci olarak ifade edilir Muhasebe Süreci 3 Aşamadan Oluşur Dönem Başı İşlemler Dönem başı bilançosunun ( x Bilançosu) düzenlenmesi Yevmiye defterinde açılış kaydı (1 nolu Yevmiye maddesi) Dönem İçi İşlemler Mali işlemlere ilişkin belgelerin yevmiye defteri ve büyük deftere kaydedilmesi Mizan düzenlenmesi (Ara dönem mizanlarının düzenlenmesi) Dönem Sonu İşlemler Genel Geçici Mizan'ın düzenlenmesi Envanter işlemlerinin günlük defter ve büyük deftere kaydedilmesi Kesin Mizan'ın düzenlenmesi Kapanış kaydı (yevmiye defterinde) Dönem sonu bilançosunun ve dönem gelir tablosunun düzenlenmesi 51 Dönem Başı İşlemler Dönem Başı Bilançosu Aktif ABC İŞLETMESİ TARİHLİ BİLANÇOSU Pasif Kasa 5000 TL Satıcılar TL Bankalar TL Sermaye TL Alıcılar TL Binalar TL Aktif Toplamı TL Pasif Toplamı TL Açılış Kaydı Kasa Hesabı Bankalar Hesabı Alıcılar Hesabı Binalar Hesabı Satıcılar Sermaye (Açılış kaydı) /

32 29 52 Dönem İçi İşlemler Dönem içinde gerçekleşen işlemlerin önce yevmiye kayıtları, sonra da büyük defter kayıtları yapılır Daha sonraki örneklerde bu kayıtlar çokça gösterilecektir Ayrıca dönem içinde aylık mizanlar düzenlenebilir Mizan Yevmiye defterine yapılan kayıtların büyük defterlere doğru ve eksiksiz taşınıp taşınmadığını matematiksel olarak kontrol etmek amacıyla hazırlanan çizelgelerdir Dönem içinden hazırlanan mizanlara geçici mizan denir Mizan ana hesap düzeyinde veya yardımcı hesapları içerecek şekilde hazırlanabilir Yardımcı hesapları içeren mizanlara detay mizan denir Mizan her ay hazırlanabilir ABC İŞLETMESİ 30 Kasım 2017 MİZANI (TL) Hesabın Adı Borç Tutarı Alacak Tutarı Borç Kalanı Alacak Kalanı Kasa Hesabı Satıcılar Hesabı Sermaye Hesabı Alıcılar Hesabı Toplam xxx xxx yyy yyy Yukarıdaki mizana bakıldığında aşağıdaki hesapların borç toplamı, alacak toplamı, borç bakiyesi ve alacak bakiyesinden yararlanılarak hazırlandığı görülür İşletmenin herhangi bir zamandaki mizanını hazırlamak için o anki açık olan bütün hesaplarından yararlanılır B Kasa Hesabı A B Satıcılar Hesabı A

33 30 B Sermaye Hesabı A B Alıcılar Hesabı A Dönem Sonu İşlemleri Dönem sonu işlemleri, genel geçici mizanla başlar Daha sonra envanter işlemleri yapılır Envanter veya envanter çıkartmak; saymak, ölçmek, tartmak ve değerlendirmek suretiyle bilanço günündeki ( ) mevcutlar, alacaklar ve borçların kesin bir şekilde ayrıntılı olarak hesaplanmasıdır Mevcutlar, alacaklar ve borçlar işletmeye ait iktisadi kıymetleri ifade eder Kasa envanteri günlük olarak yapılır Envanter Dış Envanter İç Envanter Sayım Değerleme Dış envanterde sayılabilecek bütün varlıklar (kasa, stoklar, demirbaşlar, makineler vb) sayılarak liste oluşturulur ve bunlar değerleme ölçüleriyle (piyasa değeri, itibari (yazılı,nominal) değer, maliyet değeri, tasarruf değeri, emsal değeri vb) değerlenerek fiili (gerçek) durum saptanır İç envanterde ise kayıtlar (kaydi durum) fiili duruma uygun hale getirilir İç envanterde ayrıca sağlıklı bir bilançoya ve gelir tablosuna ulaşılmasın için gereken özellikli işlemler vardır Bunların başlıcaları: SMM nin (Satılan Malların Maliyeti) bulunması ve kaydı Duran varlıklara, sabit kıymetlere amortisman ayrılması NOT: Amortisman; yıpranma payı, aşınma payı anlamına gelir Duran varlıklar için söz konusudur Dönemsellik kavramı gereği hesaplanır ve kaydedilir Bir sabit kıymetin ekonomik ömrü boyunca giderleştirilmesi anlamına gelir Örnek: İşletmeye tarihinde nakit bedeli 5000 TL olan bilgisayar satın alınmıştır Bilgisayarın ekonomik ömrü 5 yıldır Ekonomik Ömür = Faydalı Ömür = n Amortisman Oranı = 1 n = 1 5 = 0,2 Amortisman Tutarı = Amortisman Oranı Varlığın Değeri = 0, = 1000

34 Demirbaşlar Hesabı 5000 Kasa Hesabı 5000 (Peşin demirbaş alımı) / Genel Yönetim Giderleri Hesabı 1000 Birikmiş Amortisman Hesabı 1000 (Amortisman kaydı) / B Demirbaşlar Hesabı A B Birikmiş Amortisman Hesabı A B Kasa Hesabı A B Genel Yönetim Giderleri Hesabı A Aktif TARİHLİ BİLANÇO Pasif Demirbaşlar 5000 TL Birikmiş Amortisman(-) (1000) TL 4000 TL Aktif Toplamı --- TL Pasif Toplamı --- TL Bankadaki vadeli mevduata lehte faiz tahakkuku (faiz geliri) Bankadaki kredi borcuna aleyhte faiz tahakkuku (finansman gideri) Senetli alacaklara ve borçlara reeskont hesaplanması Şüpheli alacaklara karşılık ayrılması Gelir gider hesaplarının Dönem Karı veya Zararı hesabına aktarılarak kapatılması Dönem Karı veya Zararı hesabında kar etmişsek Dönem Net Karı hesabı, zarar etmişsek Dönem Net Zararı hesabına aktarılması Envanter işlemleri 31 Aralıkta günlük deftere, oradan büyük deftere aktarılır Envanterden sonra büyük defter hesaplarından yararlanılarak hazırlanan mizana kesin mizan denir Kesin mizanın genel geçici mizandan başlıca farkı, gelir ve gider hesaplarının kalan vermemesidir Kesin mizanın borç kalanı sütunu toplamı dönem sonu bilançosunun aktif toplamını, alacak kalanı sütunu toplamı da dönem sonu bilançosunun pasif toplamını verir

35 32 Örnek: Temiz Yürek AŞ tarihinde faaliyete başlamış olup işlemleri şöyledir: 1) 10 Aralık tarihinde 3000 TL nakit, 3000 TL banka mevduatı ve TL değerinde bina ile işe başlanmıştır 2) 13 Aralık tarihinde binanın bir kısmı kiraya verilmiş, 200 TL kira geliri tahsil edilmiştir 3) 15 Aralık tarihinde yarısı peşin, yarısı kredili olarak 1000 TL maliyetle demirbaş alınmıştır 4) 20 Aralık tarihinde 200 TL si peşin, geri kalanı kredili olmak üzere 500 TL tutarında ticari mal alınmıştır 5) 25 Aralık tarihinde 200 TL maliyetli mal yarısı peşin, yarısı kredili olmak üzere 500 TL ye satılmıştır Dönem sonu envanter işlemleri şöyledir: a) 31 Aralık tarihinde bankadan gelen hesap özetinden anlaşıldığına göre işletmenin bankadaki mevduatına 200 TL lehte faiz işlemiştir b) 31 Aralık tarihinde işletme demirbaş için %20 oranında, binalar için %2 oranında amortisman ayırmıştır İstenen: Muhasebe sürecinin bütün aşamalarını yapınız Dönem İçi İşlemlerin Yevmiye Kayıtları Aralık Kasa Hesabı Bankalar Hesabı Binalar Hesabı Sermaye Hesabı (İşletmenin kuruluşu) Aralık Kasa Hesabı 200 D Olağan Gelir ve Karlar Hs 200 (Kira geliri tahsili) Aralık Demirbaşlar Hesabı 1000 Kasa Hesabı Satıcılar Hesabı (Demirbaş alımı) Aralık Ticari Mallar Hesabı 500 Kasa Hesabı Satıcılar Hesabı (Ticari mal alımı) 5a Aralık Kasa Hesabı Alıcılar Hesabı (Satış işlemi) Yurtiçi Satışlar Hesabı 500

36 33 5b Aralık Satılan Tic Mal Maliyeti Hs 200 Ticari Mallar Hesabı 200 (STMM kaydı) / Büyük Defter Kayıtları B Kasa Hesabı A B D Olağan Gelir ve Karlar Hs A 1 2 5a B Alıcılar Hesabı A B Bankalar Hesabı A 5a B Demirbaşlar Hesabı A B Yurtiçi Satışlar Hesabı A a B Binalar Hesabı A B Satıcılar Hesabı A B Sermaye Hesabı A B Ticari Mallar Hesabı A b B Faiz Gelirleri Hesabı A B Satılan Tic Mal Maliyeti Hs A b

37 34 B Genel Yönetim Giderleri Hs A B Birikmiş Amortisman Hesabı A B Dönem Karı veya Zararı Hesabı A B Dönem Net Karı Hesabı A * tarihi geldiğinde, dönem sonu envanter (sayım, tartım, ölçüm) işlemlerinden önce genel geçici mizanı düzenlemek gerekir *Buna göre, yukarıdaki hesapların dönem sonu yevmiye kayıtları yapılmadan önceki hallerine göre mizanın düzenleneceğine dikkat ediniz Yani henüz gelir ve gider hesapları kapatılmamıştır Bu yüzden mizanda gider hesaplarının borç, gelir hesaplarının alacak kalanı vermeleri beklenir TEMİZYÜREK AŞ TARİHLİ GENEL GEÇİCİ MİZANI (TL) Hesabın Adı Borç Tutarı Alacak Tutarı Borç Kalanı Alacak Kalanı Kasa Hesabı Bankalar Hesabı Binalar Hesabı Sermaye Hesabı D Olağan Gelir ve Karlar Hs Demirbaşlar Hesabı Satıcılar Hesabı Ticari Mallar Hesabı Alıcılar Hesabı Yurtiçi Satışlar Satılan Tic Mal Maliyeti Hs Toplam *Borç Tutarı Toplamı ile Alacak Tutarı Toplamı, Borç Kalanı Toplamı ile Alacak Kalanı Toplamı birbirlerine eşittir O halde yevmiye defterinden büyük deftere aktarım doğru şekilde yapılmıştır *Yevmiye maddelerinin borç tarafına kaydedilen tutarları topladığımızda mizandaki borç tutarı toplamına eşit olduğu görülür Aynı durum alacak tarafı için de geçerlidir *Genel geçici mizanda henüz hiçbir hesabın kapatılmadığına dikkat ediniz

38 35 Dönem Sonu Envanter İşlemlerinin Yevmiye Kayıtları Aralık Bankalar Hesabı 200 Faiz Gelirleri Hesabı 200 (Mevduata lehte tahakkuk) Aralık Genel Yönetim Giderleri Hs 400 Birikmiş Amortisman Hesabı 400 (1000 x % x%2 = 400) (Duran varlıklara amortisman ayrılması) Aralık Dönem Karı veya Zararı Hesabı 600 Genel Yönetim Giderleri Hs Satılan Tic Mal Maliyeti Hs (Gider ve maliyet hesaplarının kapatılması) Aralık Yurtiçi Satışlar Hesabı D Olağan Gelir ve Karlar Hs Faiz Gelirleri Hesabı Dönem Karı veya Zararı Hs 900 (Gelir hesaplarının kapatılması) Aralık Dönem Karı veya Zararı Hesabı 300 Dönem Net Karı Hesabı 300 (Dönem Karı veya Zararı hesabının kapatılması) *Dönem sonu envanter kayıtlarından sonra artık kesin mizan düzenlenebilir TEMİZYÜREK AŞ TARİHLİ KESİN MİZANI (TL) Hesabın Adı Borç Tutarı Alacak Tutarı Borç Kalanı Alacak Kalanı Kasa Hesabı Bankalar Hesabı Binalar Hesabı Sermaye Hesabı D Olağan Gelir ve Karlar Hs Demirbaşlar Hesabı Satıcılar Hesabı Ticari Mallar Hesabı Alıcılar Hesabı Yurtiçi Satışlar Satılan Tic Mal Maliyeti Hs Faiz Gelirleri Hesabı Genel Yönetim Giderleri Hs Birikmiş Amortismanlar Hs Dönem Kar veya Zararı Hs Dönem Net Karı Toplam

39 36 *Eşitlik yine sağlandığına göre dönem sonunda yapılan kayıtlar ve aktarımlarda da sorun olmadığı anlaşılabilir *Kesin mizanda gelir tablosu hesapları ve maliyet hesaplarının hepsinin kalansız (bakiyesiz) olduğuna, yani kapatıldığına dikkat ediniz *Kesin mizan sonrasında bakiye veren bütün hesaplar bilançoda görünecek, bakiyesiz olanların ise bilançoda yer almayacaktır Örnek: Zengin İşletmesi 1 Ekim tarihinde faaliyete başlamıştır Mali işlemlere ilişkin bilgiler aşağıda verilmiştir 1) İşletme TL nakit, TL değerinde bina ve TL tutarında menkul kıymet ile işe başlamıştır 2) 10 Ekim tarihinde TL tutarında depozito ödenmiştir 3) 12 Ekim tarihinde yarısı peşin, yarısı senetle TL tutarında bir taşıt alınmıştır 4) Aynı tarihte bedeli peşin ödenerek 3000 TL tutarında benzin alınmıştır 5) 20 Ekim tarihinde bir bankaya TL tutarında bir mevduat hesabı açtırılmıştır 6) 10 Kasım tarihinde tamamı kredili TL tutarında mal alınmıştır 7) 20 Kasım tarihinde menkul kıymetlerin tamamı TL ye banka aracılığıyla satılmıştır 8) 1 Aralık tarihinde TL maliyetli ticari mal, TL ye yarısı peşin, yarısı kredili olarak satılmıştır 9) 10 Aralık tarihinde 2000 TL tutarında, bedeli peşin ödenerek reklam harcaması yapılmıştır 10) 20 Aralık tarihinde bankadan TL tutarında kredi alınmıştır Kredi tutarı kasaya girmiştir 11) 22 Aralık tarihinde Aralık ayının kirası olarak, TL kira geliri peşin tahsil edilmiştir 12) 31 Aralık tarihinde 5000 TL tutarında ücret gideri tahakkuk etmiştir Dönem sonu (3112) envanter bilgiler aşağıdaki gibi oluşmuştur: 13) Dönemin amortisman giderleri toplamı TL olarak hesaplanmıştır 14) Bankadan gelen yazıdan mevduat hesabına lehte TL faiz tahakkuk ettiği anlaşılmıştır 15) Bankadan gelen yazıdan alınan kredi için aleyhte TL faiz tahakkuk ettiği anlaşılmıştır İstenilenler: Yukarıdaki bilgilerde yararlanarak Zengin İşletmesinin dönem içi ve dönem sonu işlemlerine ilişkin günlük defter ve büyük defter kayıtlarını yapınız Gerekli mizanları hazırlayarak dönem sonu bilançosu ve özet gelir tablosunu oluşturunuz