MEHMET ÜÇER ROMA HUKUKU 1

Transkript

1 Doç. Dr. MEHMET ÜÇER ROMA HUKUKU 1. KİTAP: GİRİŞ VE TEMEL KAVRAMLAR - SİYASÎ TARİH - HUKUK TARİHİ - IUSTINIANUS DERLEMESİ VE BUNUN MODERN HUKUKLARI ETKİLEMESİ - GENEL KAVRAMLAR - KİŞİLER HUKUKU - İCRA HUKUKU - YARGILAMA HUKUKU

2 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ... V İÇİNDEKİLER...VII KISALTMALAR...XXI 1. NIÇIN ROMA HUKUKU? ROMA DEVLETININ SIYASI TARIHI...7 I. KRALLIK DÖNEMİ (MÖ 753-MÖ 509)...7 A. ŞEHİR DEVLETİNİN KURULUŞU...7 B. DEVLETİN ORGANLARI Kral (Rex) Halk Meclisi (Comitia Curiata)...10 a. Patricius lar...10 b. Pleb ler...11 c. Client ler Senatus...12 C. KRALLIK DÖNEMİNDE YAŞAM VE BU DÖNEMİN SONA ERMESİ...12 II. CUMHURİYET DÖNEMİ (RESPUBLICA) (MÖ 509- MÖ 27)...13 A. DEVLETİN ORGANLARI Magistra lar...14 a. Imperium Yetkisi Olan Magistra lar...14 aa. Consul ler...14

3 VIII III. IV. bb. Dictator...15 cc. Praetor...16 b. İmperium Yetkisi Olmayan Magistra lar...16 aa. Censor...16 bb. Tribunus Plebis...16 cc. Quaestor...17 dd. Aedilis Curulis Senatus Halk Meclisleri...18 B. CUMHURİYET DÖNEMİNİN ÖNEMLİ OLAYLARI Patricii - Pleb Mücadelesi İtalya nın Ele Geçirilmeye Başlanması...21 a. Latin ve İtalya Konfederasyonu...21 b. Veii nin Ele Geçirilmesi ve Kelt Savaşları c. Samnit Savaşları (MÖ 343- MÖ 290) d. Pyrrhus Savaşı (MÖ 280- MÖ 275) Kartaca (Pön) Savaşları ve Makedonya nın Fethi...27 a. Birinci Pön Savaşı (MÖ )...27 b. İkinci Pön Savaşı (MÖ ) c. İspanya İsyanı ve Makedonya Savaşı...31 d. Üçüncü Pön Savaşı (MÖ 146) Gracchus Kardeşlerin Toprak Reformu Girişimi Marius un Reformları (MÖ 107-MÖ 88) Sylla Dönemi (MÖ 88- MÖ 79) Pompeius ve Caesar...39 PRINCIPATUS DÖNEMİ: İLK İMPARATORLUK (MÖ 27-MS 284) A. AUGUSTUS VE DEVLETİN DÖNÜŞÜMÜ B. PRINCIPATUS DÖNEMİNE İLİŞKİN DİĞER GELİŞMELER DOMINATUS DÖNEMİ: SON İMPARATORLUK (MS )... 49

4 3. ROMA HUKUKUNUN TARIHI DÖNEMLERI VE BU DÖNEMLERDEKI HUKUK KAYNAKLARI...55 I. ESKİ HUKUK DÖNEMİ (MÖ MÖ 150) A. GENEL OLARAK B. BU DÖNEMDE HUKUK KAYNAKLARI VE UYGULAMASI Örf ve âdet Hukuku XII Levha Kanunu (Lex Duodecim Tabularum) Rahip Hukukçuların Hukuk Uygulaması Praetorların Hukuk Uygulamaları Kanunlar...62 II. KLASİK HUKUK DÖNEMİ (MÖ 150-MS 235) A. GENEL OLARAK B. BU DÖNEMDE HUKUK KAYNAKLARI VE UYGULAMASI Kanunlar (Leges) Plebisitler Senato Kararları Princeps Emirnameleri Praetor Hukuku ve Beyannameleri Hukuk Bilimi (Iurisprudentia) a. Hukukçuların Eserleri ve Faaliyetleri Sonucu Ortaya Çıkan Hukuk Kaynakları b. Hukuk Okulları...70 c. İmparator Adına Cevap Verme İmtiyazı (Ius Publice Respondendi)...71 III. POST-KLASİK DÖNEM IV. IUSTINIANUS DÖNEMİ...73 A. GENEL BAKIŞ...73 B. IUSTINIANUS DERLEMESİ: CORPUS IURIS CIVILIS Codex...73 IX

5 X 2. Digesta Institutiones İkinci Codex Novellae IUSTINIANUS DERLEMESININ AVRUPA HUKUK BILIMINDE VE MODERN MEDENI KANUNLAR HAZIRLANMASI SÜRECINDEKI ROLÜ...79 I. HUKUK BİLİMİNİNDE ROMA HUKUKUNU ARAŞTIRAN EKOLLER...79 A. GLOSSATORLAR EKOLÜ...79 B. CONSILIATORLER (COMMENTATORLAR) EKOLÜ...81 C. ROMA HUKUKUNUN AVRUPA DA ERKEN İKTİBASI (REZEPTION) VE USUS MODERNUS PANDECTARUM EKOLÜ D. HÜMANİST EKOL...85 E. DOĞAL HUKUK EKOLÜ F. TARİHÇİ EKOL G. PANDEKT HUKUKU EKOLÜ II. ULUSAL MEDENİ KANUNLARIN HAZIRLANMASI VE KABULÜ...89 A. PRUSYA MEDENİ KANUNU (ALR: Preussiche Allgemeine Landrecht)...89 B. AVUSTURYA MEDENİ KANUNU (ABGB: ALLGEMEINE BÜRGERLICHESGESETZBUCH)..89 C. FRANSIZ MEDENİ KANUNU (CC: CODE CIVIL) D. ALMAN MEDENİ KANUNU (BGB: BÜRGERLICHESGESETZBUCH)...91 E. İSVİÇRE MEDENİ KANUNU (ZGB: ZIVILGESETZBUCH; OR: OBLIGATIONENRECHT) ÖZEL HUKUKUN GENEL KAVR AMLARI...93

6 XI I. HAK VE HUKUK (IUS) KAVRAMLARI...93 II. HAK (IUS) VE DAVA (ACTIO) KAVRAMI VE BUNLAR ARASINDAKİ İLİŞKİ...95 III. ROMA HUKUKUNDA HUKUKUN ÇEŞİTLİ AÇILARDAN SINIFLANDIRILMASI A. IUS CIVILE - IUS HONORARIUM (PRAETORIUM) AYRIMI Beyanname yayımlamak (Edictum) Dava Hakkı Vermek veya Vermemek (Dare Actionis, Denegatio Actionis) Defi Hakkı Tanımak (Exceptio) Eski Duruma Getirme (Restitutio in Integrum) Yasak (Interdictum) B. IUS CIVILE - IUS GENTIUM AYRIMI C. IUS PUBLICUM (KAMU HUKUKU) - IUS PRIVATUM (ÖZEL HUKUK) AYRIMI IV. HAKLARIN AYIRIMI A. MUTLAK HAKLAR Malvarlığı Üzerindeki Mutlak Haklar a. Fikri Haklar b. Ayni Haklar aa. Mülkiyet Hakkı bb. Sınırlı Ayni Haklar aaa. İrtifak Hakları aaaa. Taşınmaz Lehine İrtifak Hakları (Eşyaya Bağlı İrtifaklar) bbbb. Kişi Lehine (Kişisel) İrtifaklar cccc. Düzensiz Kişisel İrtifaklar (El değiştirebilen kişisel irtifaklar) dddd. Diğer İrtifaklar bbb. Taşınmaz Yükü ccc. Rehin Hakları aaaa. Taşınmaz Rehni i) İpotek...117

7 XII ii) İrat Senedi iii) İpotekli Borç Senedi bbbb. Taşınır Rehni Kişi Üzerindeki Mutlak Haklar B. NİSBİ HAKLAR (KİŞİSEL HAKLAR) Genel Olarak Nisbi Haklar Kişisel Hakların Kuvvetlendirilmesi V. HAKLARIN KAZANILMASININ TÜRLERİ A. ASLEN KAZANMA B. DEVREN KAZANMA C. TESİSEN KAZANMA D. MİRAS YOLUYLA KAZANMA VI. HAKLARIN KAZANILMASI A. HUKUKİ SONUÇ VE HUKUKİ OLAY B. HUKUKÎ FİİLLER Hukuka Aykırı Fiiller a. Dar Anlamda Hukuka Aykırı Fiiller: Haksız Fiiller b. Geniş Anlamda Hukuka Aykırı Fiiller: Borca Aykırılık ve Haksız Fiiller Hukuka Uygun Fiiller a. Bilgi ve Haber Verme Açıklamaları b. Duygu Açıklamaları c. Maddi Fiiller d. Hukukî İşlem Benzerleri e. İrade Açıklamaları C. HUKUKİ İŞLEMLER Tek Taraflı Hukukî İşlemler İki veya Çok Taraflı İşlemler a. Sözleşmeler aa. Tek Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler bb. İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler

8 XIII aaa. Tam İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler (Bilateral / Synallagmatik Sözleşmeler) bbb. Eksik İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler b. Kararlar İvazlı Hukukî İşlemler-İvazsız Hukukî İşlemler Hukukî İşlemin Malvarlığına Yaptığı Etki Yönünden Ayrımı: Borçlandırıcı İşlem- Kazandırıcı İşlem-Tasarruf İşlemi a. Borçlandırıcı İşlem (Taahhüt İşlemi/İltizami Muamele) b. Tasarruf İşlemi c. Kazandırıcı İşlem Sebebe Bağlı (İllî) Hukukî İşlemler- Sebebe Bağlı Olmayan (Soyut) Hukukî İşlemler Şekle Bağlı İşlemler- Şekle Bağlı Olmayan İşlemler a. Geçerlilik Şartı Olarak Şekil (Sıhhat Şekli) b. İspat Şartı Olarak Şekil KİŞİLER HUKUKU I. KİŞİ KAVRAMI II. HAK EHLİYETİ A. ROMA HUKUKUNDA HAK EHLİYETİNİN ŞARTLARI Özgürlük Durumu (Status Libertatis) a. Genel Olarak b. Köleliğin Sebepleri aa. Savaş Esirliği: bb. Doğum Yoluyla Kölelik: cc. Köleliğin Diğer Sebepleri c. Köleliğin Sona Ermesi (Azat Etme/ Manumissio) aa. Ius Civile ye Göre Köle Azat Etme Şekilleri

9 XIV aaa. Manumissio Vindicta (Değnekle Azat etme) bbb. Manumissio Censu (Sayım Yoluyla Azat Etme) ccc. Manumissio Testamento (Vasiyetname ile Azat Etme) ddd. Manumissio in Ecclesia (Kilisede Azat Etme) bb. Ius Praetorium a Göre Köle Azat Etme Şekilleri aaa. Manumissio Inter Amicos (Dostlar Arasında Azat Etme) bbb. Manumissio per Epistulam (Mektupla Azat Etme) ccc. Manumissio per Mensam (Sofrada Azat Etme) cc. İstisnai Azat Etme Şekilleri (Manumissio Olmaksızın Azat Etme) d. Kölenin Hukuksal Durumu aa. Kölenin Cezai Sorumluluğu bb. Kölenin Hukukî Sorumluluğu Vatandaşlık Durumu (Status Civitatis) Aile Durumu (Status Familiae) Hak Ehliyetini Kısıtlayan Diğer Sebepler a. Azatlılık (Liberti) b. Şerefsizlik (Infamia) c. Din d. Cinsiyet e. Sınıflar ve Colonuslar III. ROMA HUKUKUNDA TÜZEL KİŞİLER IV. FİİL EHLİYETİ A. GENEL OLARAK FİİL EHLİYETİ KAVRAMI B. FİİL EHLİYETİNİN KONUSU Hukukî İşlem Yapabilme Ehliyeti Haksız Fiillerden Sorumlu Olma Ehliyeti

10 XV C. FİİL EHLİYETİNİN MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNDAKİ GÖRÜNÜMÜ D. HUKUKUMUZA GÖRE HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİNİN ŞARTLARI Erginlik a. Yasal Erginlik b. Evlenme İle Kazanılan Erginlik c. Yargısal Erginlik (Kaza-i Rüşt) Ayırt Etme Gücü (Ayırtım Gücü/Temyiz Kudreti) a. Genel Olarak b. Ayırtım Gücünü Ortadan Kaldıran Hâller Kısıtlı Olmama a. Akıl Hastalığı ve Akıl Zayıflığı b. Savurganlık, Alkol veya Uyuşturucu Madde Bağımlılığı, Kötü Yaşama Tarzı, Kötü Yönetim c. Özgürlüğü Bağlayıcı Ceza d. Aciz Sebebiyle İsteğe Bağlı Kısıtlama E. ROMA HUKUKU NA GÖRE FİİL EHLİYETİNİN ŞARTLARI VE FİİL EHLİYETİNİN KISITLANMA SEBEPLERİ YAŞ (AETAS) a. Infantes (0-7 Yaş Grubu) b. Impuberes Infantia Maiores (7-14 Yaş Grubu).179 c. Puberes Minores (14-25 Yaş Grubu) AKIL HASTALIĞI CİNSİYET İSRAF (PRODIGENTIA) F. HUKUKİ İŞLEM EHLİYETİNE SAHİP OLMAMANIN SONUÇLARI V. ROMA HUKUKUNDA VE HUKUKUMUZDA YASAL TEMSİL A. GENEL OLARAK

11 XVI B. ROMA HUKUKUNDA VE HUKUKUMUZDA YASAL TEMSİL TÜRLERİ Baba Egemenliği (Patria Potestas) - Velayet Vesayet Kayyımlık CEBRİ İCR A HUKUKU I. KENDİLİĞİNDEN HAK ALMA (İHKAK-I HAK)) VE CEBRİ İCRA HUKUKU ARASINDAKİ İLİŞKİ II. ŞAHIS ÜZERİNDE İCRA VE MALVARLIĞI ÜZERİNDE İCR A ROMA HUKUKUNDA İCR A USÛLLERİ I. ROMA İCRA HUKUKUNA GENEL BAKIŞ II. ROMA HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ İÇİNDE İCR A USÛLLERİ A. ŞAHIS ÜZERİNDE İCRANIN UYGULANDIĞI DÖNEM Manus Iniectionem (XII Levha Kanunu Dönemi: M.Ö. 451-M.Ö. 326) Actio Iudicati (Lex Poetelia Kanunu: M.Ö M.Ö.118) Bonorum Venditio (M.Ö. 118-?) Cessio Bonorum İmparatorluk Devrinde İcra HUKUKUMUZDA CEBRİ İCR A I. GENEL OLARAK CEBRİ İCRA TÜRLERİ II. KÜLLİ İCRA (İFLAS) III. CÜZİ İCRA (HACİZ) TÜRLERİ A. İLAMLI İCRA B. REHNİN PARAYA ÇEVRİLMESİ YOLUYLA TAKİP C. İLAMSIZ İCRA YARGILAMA HUKUKU...219

12 XVII I. ROMA HUKUKUNDA YARGILAMA SİSTEMLERİNE GENEL BAKIŞ A. Özel Yargılama Sistemi (Ordo Iudiciorum Privatorum) Legis Actio lar Usûlü Formula Usûlü B. Sistem Dışı Yargılama (Cognitio Extra Ordinem) II. YARGILAMADA İSPAT VE İSPAT YÜKÜ III. DELİLLER A. İKRAR B. SORGU C. YEMİN D. TANIK E. SENET F. KESİN HÜKÜM (RES IUDICATA) IV. YARGILAMANIN YAPILMASI A. DAVAYA ÇAĞRI Özel Yargılama Sisteminde Davaya Çağrı a. Legis Actio lar Usûlünde b. Formula Usûlünde Sistem Dışı Yargılamada Davaya Çağrı B. YARGILAMADA ÖN İNCELEME VE TAHKİKAT AŞAMASI Özel Yargılama Sisteminde Yargılama Aşaması a. Magistra Önündeki Aşama (In Iure) aa. Genel Olarak bb. Davacının İddiaları ve Değerlendirilmesi aaa. Genel Olarak bbb. İddiaların Dava Şartları Bakımından İncelenmesi ccc. Davacının İddialarının Maddi Hukuk Olarak İncelenmesi...246

13 XVIII cc. Davalının Savunması ve Değerlendirilmesi b. Davanın Tespiti Aşaması (Litis Contestatio) / Ön inceleme Tutanağı c. Özel Yargıç Önündeki Aşama (Apud Iudicem) Sistem Dışı Yargılama Usûlünde Yargılama Aşaması C. KARAR/HÜKÜM (SENTENTIA) AŞAMASI ROMA HUKUKUNDA UYUŞMAZLIKLARIN ALTERNATİF ÇÖZÜM YOLLARI VE TAHKİM TÜRK MEDENİ USÛL HUKUKUNUN ANA HATLARI I. MEDENİ YARGILAMANIN ÖZELLİKLERİ A. TASARRUF İLKESİ B. TALEPLE BAĞLILIK İLKESİ C. TARAFLARCA GETİRME İLKESİ D. TEKSİF İLKESİ E. DAVAYI AYDINLATMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ F. DAVANIN HÂKİM TARAFINDAN YÜRÜTÜLMESİ (YARGILAMANIN SEVK VE İDARESİ) G. DELİLLERİN İNCELENMESİNDE DOĞRUDANLIK İLKESİ H. HÂKİMİN DELİLLERİ SERBESTÇE DEĞERLENDİRMESİ I. SÖZLÜLÜK- YAZILILIK İLKESİ II. YARGILAMANIN AŞAMALARI III. DİLEKÇELER AŞAMASI A. DAVANIN AÇILMASI (DAVA DİLEKÇESİ) B. DAVA DİLEKÇESİNİN TEBLİĞİ C. CEVAP DİLEKÇESİ D. CEVABA CEVAP VE İKİNCİ CEVAP DİLEKÇESİ. 277

14 XIX IV. ÖN İNCELEME AŞAMASI V. ÖN İNCELEME DURUŞMASI AŞAMASI A. GENEL OLARAK B. ÖN İNCELEME DURUŞMASI C. İDDİA VE SAVUNMANIN GENİŞLETİLMESİ VEYA DEĞİŞTİRİLMESİ VI. TAHKİKAT AŞAMASI VE DURUŞMA A. TAHKİKAT B. DURUŞMA C. TAHKİKATIN SONA ERMESİ VII. SÖZLÜ YARGILAMA AŞAMASI VIII. HÜKÜM AŞAMASI IX. KANUN YOLLARI AŞAMASI A. İSTİNAF B. TEMYİZ KAYNAKÇA