Kimya. Organik Kimya Enerji Kaynakları 2. FASİKÜL 12

Transkript

1 Kimya 2. FASİKÜL 12 Organik Kimya Enerji Kaynakları 893 soru Müfredat Dışı Konu Uyarıları Bilgi Teknolojileri Uyarlamaları ÖSYM Çıkmış Sınav Soruları Video Çözümler

2 Teşekkürler Değerli öğretmenimiz Bülent ERTEN'e katkılarından dolayı teşekkür ederiz. Bu kitap MİLLİ EĞİTİM BAKANLIĞI TALİM VE TERBİYE KURULU BAŞKANLIĞI nın tarih ve 30 sayılı kararı ile belirlenen ORTAÖĞRETİM KİMYA DERS PROGRAMINA GÖRE HAZIRLANMIŞTIR. Bu kitabın her hakkı Çap Yayınlarına aittir ve 2936 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Yasası na göre Çap Yayınları nın yazılı izni olmaksızın, kitabın tamamı veya bir kısmı herhangi bir yöntemle basılamaz, yayınlanamaz, bilgisayarda depolanamaz, çoğaltılamaz ve dağıtım yapılamaz. GENEL YAYIN YÖNETMENİ Oğuz GÜMÜŞ EDİTÖR Gülten YILDIRIM - Hazal ÖZNAR SAYFA TASARIM - KAPAK F. Özgür OFLAZ 1. BASKI Eylül 2018 İLETİŞİM ÇAP YAYINLARI Ostim Mah Sokak No: 3/C D Ostim / Ankara Tel: Fax: bilgi@capyayinlari.com.tr twitter.com/capyayinlari facebook.com/capyayinlari instagram.com/capyayinlari

3 Gelecek için hazırlanan vatan evlâtlarına, hiçbir güçlük karşısında yılmayarak tam bir sabır ve metanetle çalışmalarını ve öğrenim gören çocuklarımızın ana ve babalarına da yavrularının öğreniminin tamamlanması için hiçbir fedakârlıktan çekinmemelerini tavsiye ederim.

4 Ön Söz Değerli Öğrenciler, Çap Yayınları olarak konuları en iyi şekilde kavrayabilmeniz için yeni bir anlayışla elinizdeki fasikülleri oluşturduk. Fasiküllerimiz aşağıdaki içeriklere sahiptir: Kazanım Sayfası: Bir konunun hangi sırayla ve toplam kaç kazanımda anlatılacağını gösterir. Bilgi ve iletişim teknolojileri kullanımı başlığı altında derslerde kullanılabilecek internet sitesi tavsiye edilmiştir. Bilgi Sayfası: Her alt konu ile ilgili gerekli bilgilerin ve kısa örneklerin yer aldığı sayfalardan oluşmuştur. Uygulama Alanı: Konu içinde öğrenilen kavramların pekiştirilmesi amacıyla hazırlanan etkinliklerden oluşturulmuştur. Konu Kavrama Sayfaları: Her alt konuyu ilgilendiren bütün soru türleri kazanım başlığı altında kolaydan zora doğru ve sizi her soruda bir basamak yukarıya taşıyacak şekilde titizlikle oluşturulmuştur. Bu sorular duruma göre açık uçlu ya da çoktan seçmeli olarak planlanmıştır. Pekiştirme Testi: Anlatılan konuların sizler tarafından iyice pekiştirilmesini sağlamak için biraz da farklı sorulara yer verilerek oluşturulmuştur. Tam Tur: Karma testlere geçmeden önce ünitede öğrendiğiniz tüm bilgileri toplu halde bulabilmeniz ve konu tekrarlarında sizlere yardımcı olması amacıyla hazırlanan bölümdür. Acemi, Amatör, Uzman ve Şampiyon Testleri: Ünite bitiminde dört ayrı zorluk seviyesine göre oluşturulmuş TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ olan karma sorulardan oluşmaktadır. Sizi acemi seviyesinden alıp şampiyon seviyesine taşımak hedeflenmiştir. ÖSYM Soruları: Üniversite giriş sınavlarıdda sorulmuş sorular, en son yapılan sınavdan geriye doğru ve yine TAMAMI VİDEO ÇÖZÜMLÜ bir şekilde sunuldu. Bu videolara yayınevimize ait olan akıllı telefon uygulaması ile (capp) ulaşılabilmektedir. Sağlıklı ve başarılı bir öğretim yılı geçireceğinize inanarak hepinize başarılar diliyoruz. Hakan GÜLER

5 İÇİNDEKİLER 1. BÖLÜM ORGANİK KİMYA (76 DERS SAATİ) Ünite Kazanımları...7 Organik Kimyaya Giriş...10 Konu Kavrama (Kazanım 1) Pekiştirme Testi Basit Formül ve Molekül Formülü Konu Kavrama (Kazanım 2) Pekiştirme Testi Karbon Elementinin Özellikleri Konu Kavrama (Kazanım 3) Molekül ve İyonların Lewis Yapılarının Yazılması Konu Kavrama (Kazanım 4) Pekiştirme Testi Rezonans Yapı Konu Kavrama (Kazanım 5) Pekiştirme Testi Hibritleşme ve Molekül Geometrileri Konu Kavrama (Kazanım 6) Pekiştirme Testi Hidrokarbonlar ve Fonksiyonel Gruplar Alkanlar Konu Kavrama (Kazanım 7, 8) Pekiştirme Testi Sikloalkanların Adlandırılması Konu Kavrama (Kazanım 9) Pekiştirme Testi Alkanların Tepkimeleri Konu Kavrama (Kazanım 10) Alkanların Kullanım Alanları Yapı İzomerliği Konu Kavrama (Kazanım 11) Pekiştirme Testi Alkenler Konu Kavrama (Kazanım 12, 13) Sikloalkenlerin Adlandırılması Konu Kavrama (Kazanım 14, 15) Pekiştirme Testi Alkenlerde Geometrik İzomerlik Konu Kavrama (Kazanım 16) Pekiştirme Testi Alkenlerin Kullanım Alanları ve Tepkimeleri Konu Kavrama (Kazanım 17) Pekiştirme Testi Alkinler Konu Kavrama (Kazanım 18, 19) Pekiştirme Testi 12, İskelet (Çizgi, Çubuk) Formülleri Konu Kavrama (Kazanım 20, 21) Pekiştirme Testi Alkinlerin Eldeleri ve Tepkimeleri Konu Kavrama (Kazanım 22) Pekiştirme Testi İÇİNDEKİLER 5

6 KAZANIMLAR Ünitenin Amacı Bu ünitenin amacı, inorganik ve organik bileşiklerin ayırt edilmesini sağlamak, karbon elementinin çok sayıda bileşik yapmasının nedenlerini ve bağ yapma özelliklerini irdelemek, moleküllerin geometrilerini tahmin etmek ve organik bileşikleri fonksiyonel gruplarına göre sınıflandırıp bunları IUPAC sistemi ile adlandırmaktır. Alkanlar, alkenler, alkoller, eterler, karbonil bileşikleri, karboksilik asitler, aromatik bileşikler ve yaygın benzen türevleri başta olmak üzere başlıca organik bileşikleri ele alarak bu bileşiklerin sistematik (IUPAC) ve geleneksel adlarını formülleriyle eşleştirmek ve özellikleriyle kullanım alanlarını ilişkilendirmektir. 1. Kazanım : Organik ve anorganik maddeler arasındaki farkları ayırt eder. 2. Kazanım : Basit formül ile molekül formülü arasındaki farkı irdeler. 3. Kazanım : Karbon elementinin genel özelliklerini ve allotroplarını tanır. 4. Kazanım : Molekül ve iyonların Lewis yapılarını çizer, rezonans yapıları tanır. 5 Kazanım : Verilen yapıların Lewis yapılarını çizerek, molekül geometrilerini, bağ açılarını, merkez atomun hibritleşme türünü, bağ ve molekül polarlığını ifade eder. 6. Kazanım : Hidrokarbonlardan alkanları tanır, adlarını yazar ve fonksiyonel grupları sınıflandırır. 7. Kazanım : Adları verilen alkan bileşiklerinin yapı formüllerini çizer. 8. Kazanım : Sikloalkanların IUPAC adlarını yazar ve adı verilen sikloalkanların yapı formülleri çizer. 9. Kazanım : Alkanların tepkimelerini irdeler. 10. Kazanım : Alkanların kullanım alanlarını yorumlar. 11. Kazanım : Alkenlerin genel özelliklerini irdeler ve adlandırılmasını yapar. KAZANIMLAR 7

7 1.BÖLÜM ORGANİK KİMYA

8 BİLGİ Organik Kimyaya Giriş AKLINDA OLSUN O Isı NH 4 OCN NH 2 C NH 2 Amonyum (Üre) Siyanat (Organik) (Anorganik) Kullandığımız maddelerin büyük bir kısmı organik veya anorganik (inorganik) bileşiklerdir. Organik kelimesi ilk olarak 1807 yılında İsveçli kimyacı Berzelius tarafından kullanılmıştır. Berzelius'a göre organik maddeler, yaşam gücü (vitalizm) ile ancak canlı organizmalarda meydana gelebilir yılında Alman kimyacı Wöhler'in amonyum siyanatı ısıtarak üreyi elde edişine kadar, organik bileşiklerin sadece canlı organizmalar tarafından yapılabileceğine inanılırdı. Wöhler bu buluşu ile anorganik (inorganik) maddelerden organik maddelerin sentezlenebileceğini kanıtlamış oldu. Sabun, şeker, kağıt, alkol, nişasta, parfüm, selüloz ve ilaçlar organik bileşiklere örnek verilebilir. Bugün pek çok organik madde yapay olarak elde edilebilmektedir. Çeşitli plastikler, deterjanlar, yapay kauçuklar, yapay boyar maddeler, patlayıcı maddeler ve ilaçların çoğu yapay olarak elde edilen endüstriyel maddelerdir. Doğal organik madde kaynaklarının en önemlileri petrol, taş kömürü ve bazı bitkisel ve hayvansal ürünlerdir. Karbon elementi (C) diğer tüm elementlerin yapmış olduğu bileşiklerin toplamından çok fazlasını tek başına oluşturduğundan bu bileşikler kolay incelenebilmeleri için organik kimya dalı içinde toplanmışlardır. 2 Karbonmonoksit (CO) ve karbondioksit (CO 2 ) gazları ile karbonatlar (CO iyonu 3 içeren bileşikler), siyanürler (CN iyonu içeren bileşikler), bikarbonatlar (HCO 3 iyonu içeren bileşikler) ve karbür bileşikleri (Al 4 C 3, SiC, CaC 2 gibi) dışında kalan tüm karbon bileşikleri organik kimyada incelenirler. Organik Bileşiklerde Karbon ve Hidrojen Tayini Nasıl Yapılır? İçeriği bilinmeyen madde CuO karışımı ile bir kapta yakılır. Açığa çıkan gaz karışımı ince bir cam borudan geçirilir. Bu sırada borunun içinde gözlenen damlacıklar su buharının yoğunlaşmasıdır, yani H 2 O oluşmuştur. Bu durum, organik maddenin yapısındaki hidrojeni ispat eder. Cam borudan çıkan gaz kireçli suyun (Ca(OH) 2 sulu çözeltisi) rengini bulandırır. Ca(OH) 2 (suda) + CO 2 (g) CaCO 3 (k) + H 2 O(s) bulanıklık nedeni Kireçli suda bulanıklık oluşması organik maddenin yapısında C elementinin varlığını kanıtlar. Organik Bileşikler ile Anorganik Bileşikler Arasındaki Farklar Anorganik Bileşikler Organik Bileşikler 1. Büyük çoğunluğu kovalent bileşiklerdir. Moleküller birbirine London, dipol - dipol etkileşim- Çoğunlukla iyonik bileşiklerdir. Birimler birbirine iyonik bağ ile bağlıdır. leri, hidrojen bağı ile bağlıdır. 2. Genelde suda çözünürler. Genelde suda çözünmezler. 3. Çözeltileri elektriği iyi iletir. Çözeltilerinin elektrik iletkenliği zayıftır. 4. Erime ve kaynama noktaları yüksektir. Erime ve kaynama noktaları genellikle düşüktür. BİLGİ Karbon atomunun bağ yapabilme yeteneğinin Sayıları organik bileşiklere göre daha azdır. fazla olması nedeniyle organik bileşiklerin sayısı milyonlarcadır. 6. Çok sayıda element içerir. Temel element sayısı azdır, (C, H, O, N, P, S, B, F, Cl, Br, I) 7. Reaksiyonları basit ve hızlıdır. Reaksiyonları genelde karmaşık ve yavaştır. 8. Genellikle yanmazlar. Genellikle yanarlar. 9. Genellikle kokusuzdurlar. Genellikle kokuludurlar.

9 KAZANIM 1 1. Aşağıdakilerden hangisi organik bileşiklerin özelliklerinden değildir? A) Suda az, polar olmayan organik çözücülerde çok çözünürler. B) Organik bileşiklerde bağlar genellikle iyoniktir. C) Erime ve kaynama noktaları düşüktür. D) Alkol ve şeker saf haldeki organik bileşiklere örnek verilebilir. E) Karbonun 4 bağ yapma gücünden dolayı çok sayıda organik bileşik vardır. Organik bileşiklerin büyük çoğunluğu kovalent yapılıdır. KAVRAMA 5. I. Erime ve kaynama noktaları yüksektir. II. Çözeltilerinin elektrik iletimi çok zayıftır. III. İçerdiği temel element sayısı azdır. IV. Moleküller temel yapı birimleridir. V. Reaksiyonları basit ve hızlıdır. Yukarıda verilen özelliklerden kaç tanesi organik bileşiklere aittir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Organik bileşiklerin genellikle erime ve kaynama noktaları düşüktür ve tepkimeleri genelde karmaşık ve yavaştır. 2. Aşağıda verilen maddelerden hangisi organik değildir? A) Plastik B) Kauçuk C) Benzin D) Kaya tuzu E) Doğalgaz Tuzlar iyonik yapılı olan anorganik bileşiklerdir. 6. I. CaCO 3 II. COOH III. NaHCO 3 Yukarıda verilen bileşiklerden hangileri organiktir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I ve III 2 Karbonat _ CO 3 i ve bikarbonat ^HCO 3 h iyonlarını içeren bileşikler inorganiktir. 3. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi inorganiktir? A) NH 2 B) C 2 H 5 OH C) C 2 H 4 (OH) 2 D) Al 4 C 3 E) C 2 H 6 Al 4 C 3 bileşiğinde Al metali ile C ametali arasında iyonik bağ bulunur. Bileşik inorganik (anorganik) yapılıdır. 7. I. Genellikle suda çözünmezler. II. Sayıları milyonlarcadır. III. Tepkimeleri yavaş gerçekleşir. Yukarıdakilerden hangileri organik bileşiklere ait genel özelliklerdendir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III 4. Aşağıdaki elementlerden hangisi bütün organik bileşiklerin yapısında bulunur? A) Hidrojen B) Karbon C) Oksijen D) Azot E) Klor Karbon elementi bütün organik bileşiklerin yapısında bulunur. Organik bileşikler sayıları milyonlarca olan, kovalent yapılı olmalarından dolayı genelde suda çözünmeyen, tepkimeleri yavaş gerçekleşen bileşiklerdir. 8. Aşağıdakilerden hangisi bir organik bileşik değildir? A) CH 4 B) COOH C) C 3 H 8 D) H 2 O E) CH 2 O H 2 O içerisinde C atomu bulundurmadığından organik bileşik olamaz. KAVRAMA 11

10 1 Organik Kimyaya Giriş PEKİŞTİRME TESTİ 1. Aşağıdaki maddelerden hangisi organik değildir? A) Yağlı boya B) Tuvalet kağıdı C) Plastik poşet D) Sofra tuzu E) Teflon tava Sofra tuzu, iyonik yapılı inorganik bir bileşiktir. 5. Aşağıda organik bileşiklerin kaynakları ile ilgili verilen, I. Doğal gaz hafif hidrokarbonlar bakımından zengin, organik kaynaktır. II. Taş kömürü büyük çapta elementel karbondan ibarettir. III. Petrol yüzlerce hidrokarbonu çözünmüş olarak içeren bir karışımdır. bilgilerinden hangileri doğrudur? 2. I. Penisilin II. Şeker III. Yemek tuzu IV. Zeytinyağı V. Kabartma tozu A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III E) I, II ve III Doğal gaz küçük sayıda C içerir. Petrol bir hidrokarbon karışımıdır. Taş kömürü büyük çapta C içerir. Yukarıdaki maddelerden kaç tanesi organiktir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 Organik olanlar: Penisilin, şeker ve zeytinyağıdır. 3. Aşağıdaki organik maddelerden hangisi karışım değildir? A) Kağıt B) Kolonya C) Sirke D) Şeker E) Petrol Şeker moleküler yapılı, organik bir bileşiktir. 4. Yanınca karbondioksit ve su oluşturan bir bileşiğin yapısında, I. Oksijen II. Hidrojen III. Karbon 6. Organik bileşiğin yapısındaki karbon atomunun varlığını deneysel olarak ispatlamak için, I. CuO bulunan bir kapta yakmak. II. Kireçli suyun bulunduğu çözeltiden geçirmek. III. Amonyak çözeltisinden geçirmek. işlemlerinden hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III Organik bileşik içinde CuO bulunan kapta yakılır ve kabın çeperlerinde oluşan su damlacıkları H 2 O'yu kanıtlar. Çıkan gaz CO 2 ise kireçli suyun rengini bulandırır. elementlerinden hangileri kesinlikle bulunur? A) Yalnız II B) Yalnız III C) I ve II D) II ve III E) I, II ve III CO 2 nin yapısındaki C ve H 2 O nun yapısındaki H nin kaynağı organik bileşiktir. Oksijenin kaynağı yakmak için kullanılan O 2 gazı da olabilir. 7. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi organiktir? A) CO B) CO 2 C) HCN D) CCl 4 E) NaNO 3 CCl 4 organik bir çözücüdür. PEKİŞTİRME 13

11 TAM TUR Organik Kimya Molekül Türü Molekül Geometrisi Bağ Açısı Merkez Atomun Hibrit Türü Molekül Polarlığı AX 2 Doğrusal 180 sp Apolar AX 3 Düzlem üçgen 120 sp 2 Apolar AX 4 Düzgün dörtyüzlü (Tetrahedral) 109,5 sp 3 Apolar AX 3 E Üçgen piramit 107 sp 3 Polar AX 2 E 2 Kırık doğru 104,5 sp 3 Polar ALKANLARIN TEPKİMELERİ 1) Yanarlar Oksijen ile tam yanınca CO 2 ve H 2 O oluştururlar, tepkime ekzotermiktir. 3n + 1 C n H 2n O2 $ nco (n + 1)H 2 O 2) Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) tepkimesi verirler. Yüksek sıcaklıkta ya da güneş ışığı altında (UV ışınları) alkanlardaki H atomları halojenler ile yer değiştirirler. Güneş ışığı CH 4 + Cl 2 Cl + HCl (monoklorometan) ALKENLERİN TEPKİMELERİ 1) Yanarlar Oksijen ile tam yanınca CO 2 ve H 2 O oluştururlar, tepkime ekzotermiktir. 3n C H + O $ nco + n 2n nh O ) Katılma tepkimesi verirler a) H 2 katılması Pt CH 2 CH 2 + H 2 b) Halojen (X 2 ) katılması CH 2 CH 2 + Br 2 CH 2 CH 2 Br Br Bromlu suyun rengini gidermek karbonlar arasındaki pi bağının ayıracıdır. c) Hidrojen halojenür (HX) katılması 1. olasılık : Cl C CH 2 C CH + HCl 2 - kloro metil bütan (Ana ürün) TAM TUR 2. olasılık : CH CH Cl 2 - kloro metil bütan (Yan ürün) 180

12 d) Su katılması C CH 2 + H 2 O 1. olasılık : 2. olasılık : C OH (ana ürün) CH CH 2 OH (yan ürün) 3) Polimerleşme tepkimesi verirler ÖZEL ASETİLEN (C 2 H 2 ) ELDESİ 2500 C 3C + CaO CaC 2 + CO kok kireç karpit 25 C CaC 2 + 2H 2 O H C C H + Ca(OH) 2 asetilen (Sönmüş kireç) ALKİNLERİN TEPKİMELERİ 1) Yanarlar 3n 1 C n H 2n 2 + O 2 2 nco 2 + (n 1) H 2 O 2) Katılma tepkimesi verirler a) H 2 katılması 1 mol alkine 1 mol H 2 katılırsa alken, 2 mol H 2 katılırsa alkan elde edilir. b) Halojen (X 2 ) katılması C CH + 2Br 2 Br Br Br C C H c) Hidrojen halojenür (HX) katılması Cl Br C CH + 2HCl C Cl d) Su katılması 2 karbon atomu içeren alkine su katılırsa aldehit oluşur. H OH H O HC CH + H 2 O H C C H H C C H (enol) kararsız H (Aldehit) 2C'lu alkin dışındaki bir alkine su katılırsa keton oluşur. OH H C CH + H 2 O C C H C (enol) kararsız O (Keton) TAM TUR 181

13 Çalışmak bizi şu üç şeyden kurtarır: Can sıkıntısı, kötü alışkanlıklar, yoksulluk. (Voltaire) ACEMİ 1 1. I. Molekülün dipol momenti sıfırdır. II. Ortaklanmamış elektron çifti sayısı 4 tür. III. 2 sigma ve 2 pi bağı içerir. Yukarıda özellikleri verilen bileşik aşağıdakilerden hangisi olabilir? ( 1 H, 4 Be, 6 C, 7 N, 8 O, 9 F) 4. Aşağıdaki bileşik adlandırmalarından hangisi yanlıştır? Bileşik Adlandırma A) CH 2-metilpropan B) CH 2 C( ) 2 CH( ) 2 2, 3, 3-trimetilpentan A) HCN B) BeF 2 C) CO 2 D) C 2 H 2 E) C 2 H 6 Lewis yapısı O C O şeklinde olduğundan apolardır (dipol moment sıfırdır), 4 tane ortaklanmamış elektron bulunur. Sigma ve pi bağları 2 şer tanedir. C) CH CH C 2 H 5 2-etil-3-metilpentan CH 2 D) CH 2 1-etil-2-metilsiklohekzan E) C( ) 2 CH 2 2, 2-dimetilbütan C'deki bileşik 3,4-dimetilhekzan olmalıdır. 2. Organik bileşiklerle ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Genellikle suda çözünürler. B) Genellikle kovalent bağlıdırlar. C) Temel elementleri karbondur. D) Sulu çözeltileri genellikle elektriği iyi iletmez. E) Sayıları anorganik bileşiklerden fazladır. Organik bileşikler polar olan suda genellikle çözünmezler. 5. Karbonil grubunun C = O her iki tarafına da alkil bağlanırsa oluşan bileşik aşağıdakilerden hangisine aittir? A) Aldehit B) Keton C) Ester D) Karboksilik asit E) Amin R C O bileşik yapısı ketonlara aittir. R ACEMİ 3. Pentan ve siklopentan bileşikleri için aşağıdakilerden hangisi aynıdır? A) Basit formülleri B) Molekül kütleleri C) Eşit mollerdeki C atomu sayısı D) Kimyasal özellikleri E) Eşit mollerdeki H atomu sayısı C 5 H 12 : pentan C 5 H 10 : Siklopentan olduğundan eşit molleri eşit C atomu içerirler. 6. Eterler ile ilgili aşağıdaki ifadelerden hangisi yanlıştır? A) Genel formülleri C n H 2n+2 O'dur. B) Apolardırlar. C) Aynı C sayısı monoalkoller ile izomerdirler. D) Oksijene bağlı alkil grupları aynı ise basit eterdir. E) R O R şeklinde de gösterilirler. R O R Yapısına göre oksijenin üzerindeki ortaklanmamış elektron çiftleri bileşiği polar yapılı yapar. 184

14 Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. Ralph Waldo Emerson AMATÖR 1 1. CH 2 CH C CH C 2 H 5 Yukarıda yapı formülü verilen bileşiğin sistematik adı aşağıdakilerden hangisidir? A) 3 etil 3, 4 dimetil hekzan B) 1, 2, 3, 4 tetrametil pentan C) 3, 4, 5 trimetil 3 etil pentan D) 2 etil 3, 4 dimetilheptan E) 3 etil 2, 3, 4 trimetilhekzan 4. Aşağıdaki eterlerden hangisinin adı yanlış olarak verilmiştir? Bileşik Adı A) C 2 H 5 O Etil metil eter B) CH O CH Diizopropileter C) C 2 H 5 O C 2 H 5 Dietileter CH 2 CH C CH CH 2 3-etil - 2,3,4 - trimetilhekzan D) O C Metilpropileter E) C 2 H 5 O C 3 H 7 Etilpropil eter D'deki bileşik metil- tert - bütileter olmalıdır. 2. Aşağıdaki bileşiklerden hangisi aromatik değildir? OH A) B) COO C) COOH D) E) CH = CH 2 5. X, Y ve Z hidrokarbonları ile ilgili, X: 5 karbonlu alkadien Y: 4 karbonlu alkin Z: 4 karbonlu sikloalken bilgileri veriliyor. Buna göre; X, Y ve Z maddelerinin birer molekülünde kaçar tane hidrojen atomu bulunur? AMATÖR Aromatik yapıda olmalıdır. 3. Genel formülü C n H 2n olan düz zincirli hidrokarbonlardan bir hidrojen atomunun çıkarılmasıyla elde edilen madde türü hangisidir? A) Alkil B) Alkenil C) Sikloalkan D) Alkin E) Alken C n H 2n alken bileşiğidir. Alkenden bir H atomu çıkarılırsa alkenil oluşur. X Y Z A) B) C) D) E) Dien genel formülü C n H 2n 2 olacağından 5C'lu alkadien C 5 H 8 olur. Alkin genel formülü C n H 2n 2 olacağından 4C'lu alkin C 4 H 6 olur. Sikloalken genel formülü C n H 2n 2 olacağından 4C'lu sikloalken C 4 H 6 olur. 186

15 Bir şeyi gerçekten yapmak isteyen bir yol bulur; istemeyen mazeret bulur. (E. C. McKenzie) UZMAN 1 1. O Z Y X Yukarıda iskelet formülü verilen ve X, Y, Z ile gösterilen karbon atomlarının hibritleşme türü aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X Y Z A) sp 3 sp 2 sp B) sp 2 sp 2 sp 2 C) sp 3 sp 3 sp 2 D) sp 3 sp 2 sp 2 E) sp 2 sp sp X'teki C atomu 4 tane sigma bağı yaptığından sp 3, Y'deki C atomu 3 tane sigma bağı yaptığından sp 2, Z'deki C atomu 3 tane sigma bağı yaptığından sp 2 hibritleşmelerini yapar. 2. Dinamit yapımında kullanılır. Yağların sabunlaştırılması sırasında elde edilir. Su çekici özelliği vardır. Nemlendirici özelliğinden dolayı traş köpüklerinde kullanılır. Yukarıda bazı özellikleri verilen madde aşağıdakilerden hangisidir? A) Aseton B) Dietil eter C) Gliserin D) İzopropil alkol E) Etanol Bir polialkol olan gliserin patlayıcı olarak kullanılan nitrogliserin yapımında ve nemlendirici olarak kullanılır. 4. Aşağıdaki bileşik çiftlerinden hangisinde yapı izomerliği yoktur? A) B) C) D) E) I. bileşik II. bileşik CH CH 2 CH 2 CH 2 CH CH 2 CH 2 CH 2 CH Br CH CH Br Br CH 2 CH CH 2 CH 2 CH CH 2 C CH 2 CH 2 CH 2 CH Br CH2 CH 2 C'deki karbon ve hidrojen atomları sayıları aynı değildir. 5. Aşağıdaki bileşiklerin hangisinden bir H atomu çıkartılmasıyla oluşan alkil veya aril grubunun adı karşısında yanlış verilmiştir? Bileşik Alkil veya aril grubu Adı A) Fenil 3. Aşağıdaki organik bileşiklerden hangisinin sp 2 hibritleşmesi yapan C atomu içerdiği kesindir? B) CH 2 Benzil A) C 2 H 4 B) C 3 H 6 C) C 4 H 8 D) C 3 H 4 E) C 5 H 12 C) CH 2 = CH 2 CH 2 = CH Vinil D) H C C H H C C Etenil UZMAN 192 C 2 H 4 sadece alken olur, sp 2 hibritleşmesi yapan C içerir. C 3 H 6, C 4 H 8 alken, sikloalkan olabilir. C 3 H 4 alkin ya da sikloalken olabilir. C 5 H 12 alkandır. E) Siklohekzil H C C H etin bileşiğidir, H atomu çıkartılınca etinil elde edilir.

16 Başarı kuvvetli olana gülümser, başarısızlık zayıflara çullanır. (Oscar Wilde) ŞAMPİYON 1 1. I. C CH O II. CH 2 CH 2 C O O III. CH 2 C CH 2 CH 2 H Yukarıda bileşiklerden hangileri 2 pentanon bileşiğinin izomeri olabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II 4. Bir karboksilik asit ve monoalkolün tepkimesi ile elde edilen organik bileşik ile ilgili, I. Aynı karbon sayılı monokarboksilli asitlerle izomerdir. O II. Genel formülü R C OR şeklindedir. III. Karboksilik asit türevi olarak bilinen esterdir. yargılarından hangileri doğrudur? A) I, II ve III B) I ve III C) I ve II D) II ve III E) Yalnız III Ester oluşur, karboksilik asitlerle izomerdirler, karboksilik asit türevidir. O R C OR genel formülüne uyar. D) II ve III E) I, II ve III I. zincir dallanma izomeridir. II. konum izomeridir. III. Fonksiyonel grup izomeridir. 2. Bir hidrokarbon ile ilgili şu bilgiler veriliyor. 0,1 molü yakıldığında 0,4 mol CO 2 oluşuyor. ŞAMPİYON 198 Olefin grubu bileşiktir. 0,1 molü 0,2 mol H 2 ile tamamen doyuyor. Buna göre, bu hidrokarbon aşağıdakilerden hangisidir? A) CH 2 CH C CH B) CH C CH 2 C) CH 2 CH CH 2 D) CH 2 C E) CH 2 CH C CH 2 Yapıda 4 tane C olmalıdır. Alken grubudur. Yapıda 2 tane pi bağı bulunmalıdır. 3. C 4 H 8 Cl 2 'nin kaç izomeri vardır? A) 2 B) 4 C) 5 D) 6 E) 9 1,1 - diklorobütan 1,2 - diklorobütan 1,3 - diklorobütan 1,4 - diklorobütan 2,2 - diklorobütan 2,3 - diklorobütan 1,1 - dikloro metilpropan 1,2 - dikloro metilpropan 1,3 - dikloro metilpropan 5. Aşağıda formülü verilen bileşiklerden hangisi yanlış adlandırılmıştır? Bileşik A) CH C( ) 2 C H 2 COOH CH 2 C H 3 O B) C 2 H 5 C O OH O C) CH CH 2 CH C OH O D)H C OC 2 H 5 E) CH 2 CH = CH COOH Cl C'deki bileşik 2 - hidroksi metilpentanoik asit olmalıdır. Adlandırma 3, 3, 4- trimetil - hekzanoikasit metil propanoat 1- hidroksi - 4- metil pentanoik asit etilmetanoat 4- kloro bütenoikasit

17 ÇIKMIŞ SORULAR Asetaldehit ( CHO) molekülünde σ ve π bağlarının sayısı aşağıdakilerin hangisinde verilmiştir? σ bağı sayısı π bağı sayısı Yukarıdaki bileşiğin IUPAC adı hangisinde doğru olarak verilmiştir? A) 4-Metil-3-klorosiklopenten B) 2-Kloro-3-metilsiklopenten C) 4-Kloro-3-metilsiklopenten D) 4-Kloro-5-metilsiklopenten E) Klorometilsiklopenten A) 6 1 B) 5 2 C) 4 3 D) 7 1 E) / LYS 2018 / AYT 2. C ve H den oluşan hidrokarbonlardan, alkanlar C n H 2n+2 genel formülü ile ifade edilir. Buna göre, aşağıdaki bileşiklerden hangisi alkan değildir? H H A) H C H B) H 3 C C H 5. Aşağıdaki hidrokarbonlardan hangisinin 1 molü yandığında, 2 mol CO 2 ve 1 mol H 2 O oluşur? A) H 2 C = CH 2 B) C) HC CH D) C) H C C H D) CH 2 CH 2 E) 2016 / LYS E) H 3 C C 2017 / YGS 6. Halojenler ve alkanlar arasında ısı veya ışık ile yer değiştirme tepkimeleri gerçekleşir. OH 3. H 3 C CH 2 CH = CH CH CH 2 bileşiğinin IUPAC sistemine göre adı aşağıdakilerden hangisidir? Buna göre, H 3 C C CH 2 + Cl 2 H ısı ÖSYM A) 4-Hepten-3-ol B) 5-Hidroksi-3-hepten C) 3-Hidroksi-4-heptin D) 3-Hepten-5-ol E) 3-Hidroksi heptan tepkimesindeki tek bir klor radikali, kaç farklı karbon atomuna bağlanabilir? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) C 2. C 3. A 4. A 5. C 6. D 2017 / LYS 2014 / LYS

18 2.BÖLÜM ENERJİ KAYNAKLARI VE BİLİMSEL GELİŞMELER

19 BİLGİ Enerji Kaynakları ve Bilimsel Gelişmeler Ölmüş bitki ve hayvanların çok uzun yıllar süresince yer altında kalıp çürümesiyle oluşan petrol, kömür ve doğalgaz gibi yakıtlara fosil yakıtlar denir. AKLINDA OLSUN Kömür, petrol ve doğal gaz fosil yakıtlar olarak adlandırılmaktadır. Günümüzde fosil yakıtlar, enerji kaynakları içinde önemli bir yere sahiptir. Kömür (Katı Yakıtlar) Kömür, çoğunlukla bitkilerin yer altında yüksek UYARI Jeolojik olarak kömür- basınç altında etkilenerek fiziksel ve kimyasal değişimler sonucunda oluşturduğu sert, katı organik bir kayaçtır. lerin yaşları 400 milyon Kömür, yanabilen organik bir maddedir. yıl ile 15 milyon yıl arasındadır. Kömürün oluşumu milyonlarca yıl sürebilir. Süre uzadıkça içeriğindeki karbon yüzdesi de artar. Heterojen bir yapı olan kömürün yapısında çoğunlukla C, az miktarda O, H, N ve S elementleri bulunur. Kömür Çeşitleri BİLGİ 202 1) Turba (Torf) Kömür olarak kabul edilemez. Özellikle bataklıklarda ve sulak yerlerde çürümüş bitkilerin oluşturduğu organik kütlelerdir. Ülkemizde çok az bulunur. Karbon (C) oranı %25-60 arasındadır. Endüstriyel bir önemi yoktur. Özgül yanma ısısı değeri 1000 kkal/kg ve altındadır. Bu nedenle yakıt olarak kullanılması uygun değildir. Yüksek nem içerir.

20 1. I. Zaman II. Basınç III. Bitki türü KAVRAMA KAZANIM 1 Kömürleşme olayında yukarıda verilen niceliklerden hangileri etkilidir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III E) I ve III Kömürleşmeye etki eden etmenler: basınç, sıcaklık ve zamandır. 2. Aşağıdaki elementlerden hangisinin kömür içindeki kütlece yüzdesi en büyüktür? A) Hidrojen B) Karbon C) Oksijen D) Azot E) Kükürt Kömürdeki kütlece yüzde miktarı en çok olan element karbondur. 4. Kömür Isıl değeri (kalori) I. Linyit a ( ) II. Antrasit b ( ) III. Taş Kömürü c ( ) Yukarıda bazı kömür türleri ve bu kömürlerin ısıl değerleri verilmiştir. Buna göre, aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) I - c B) I - c C) I - a II - b II - a II - b III - a III - b III - c D) I - a E) I - b II - c II - c III - b III - a Isıl değerleri: Linyit < Taş kömürü < Antrasit şeklindedir. 5. Kömür ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? A) Karbon yüzdesi arttıkça ısıl değeri artar. B) Organik yapılıdır. C) Heterojendir. D) İçerdiği nem yüzdesi arttıkça ısıl değeri artar. E) Fosil yakıttır. 6. Nem yüzdesi ile ısıl değeri, kömür çeşitleri için ters orantılıdır. 3. Kömür Kütlece karbon yüzdesi (%) I. Linyit a. 70 II. Antrasit b. 80 III. Taş Kömürü c. 95 Yukarıda bazı kömür türleri ve bu kömürlerin sahip oldukları kütlece karbon yüzdeleri verilmiştir. Buna göre, aşağıdaki eşleştirmelerden hangisi doğrudur? A) I - a B) I - c C) I - c II - b II - a II - b III - c III - b III - a Antrasit kömürü ile ilgili, I. Parmakta leke bırakmaz. II. Tutuşma sıcaklığı düşüktür. III. En eski kömür çeşididir. özelliklerden hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III KAVRAMA 204 D) I - a E) I - b II - c II - a III - b III - c Kütlece karbon yüzdeleri: Linyit < Taş kömürü < Antrasit olmalıdır. Antrasit kömürünün tutuşma sıcaklığı yüksektir ancak yandıktan sonra zor söner. 1. C 2. B 3. D 4. A 5. D 6. C

21 1 Kömür PEKİŞTİRME TESTİ 1. Aşağıdakilerden hangisi bir kömür türü değildir? A) Kok B) Antrasit C) Taş kömürü D) Turba E) Linyit Turba, kömürleşmenin ilk aşamasıdır, bu nedenle kömür türü olarak kabul edilmez. 5. Ülkemizde çıkarılan en büyük miktardaki kömür türü aşağıdakilerden hangisidir? A) Linyit B) Taş kömürü C) Antrasit D) Kok E) Turba Ülkemizde en yüksek miktarda çıkarılan kömür türü linyit kömürüdür I. Antrasit II. Turba III. Taş kömürü IV. Linyit Yukarıdaki kömür türlerinin oluşumları için Aşağıdakilerden hangisi maden kömürü olarak bilinir? A) Kok B) Antrasit C) Taş kömürü D) Linyit E) Turba Taş kömürü, maden kömürü olarak da bilinen bir kömür çeşididir. 3. Bir kömürün yaşı aşağıdakilerden hangisi olamaz? A) 1 milyon yıl B) 100 milyon yıl C) 150 milyon yıl D) 200 milyon yıl E) 400 milyon yıl Jeolojik olarak kömürlerin yaşları 400 milyon yıl ile 15 milyon yıl arasında değişir. 4. Endüstriyel önemi olmayan (X) ve en eski kömür türü (Y) aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X Y A) Antrasit Turba B) Turba Linyit C) Linyit Antrasit D) Turba Antrasit E) Linyit Kok En genç kömür çeşidi turba iken en uzun sürede oluşan (en eski) kömür türü ise antrasittir. geçen süre sıralaması aşağıdakilerden hangisinde doğru sıralanmıştır? A) IV, II, III, I B) II, IV, III, I C) III, II, IV, I D) II, I, III, IV E) II, III, IV, I Kömürleşme süreci: turba, linyit, taş kömürü, antrasit şeklindedir. 7. X: Isıl değeri en yüksek olan kömür türüdür. Y: Kömürleşmiş bitki olarak da bilinir. Z: Ülkemizde en çok Zonguldak civarında çıkarılan kömür türüdür. Yukarıda özellikleri belirtilen X, Y ve Z maddeleri aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? X Y Z A) Antrasit Turba Linyit B) Antrasit Taş kömürü Linyit C) Linyit Turba Taş kömürü D) Linyit Antrasit Taş kömürü E) Antrasit Turba Taş kömürü Isıl değeri kalori arasında değişen ve en yüksek ısıl değere sahip kömür türü antrasittir. Kömürleşmiş bitki olarak kabul edilen turbadır. Zonguldak ta madenlerde en çok taş kömürü çıkarılır. PEKİŞTİRME 205

22 BİLGİ Alternatif Enerji Kaynakları Dünyadaki doğal olaylar sonucu oluşan ve sürekli var olmaya devam eden temiz enerji kaynaklarına yenilenebilir enerji denir. Yenilenebilir enerji atmosfere verilen CO 2 salınımını en aza indirerek çevre kirliliği yaratmamaktadır. Yenilenebilir enerji kaynakları kullandıkça tükenmeyen enerji kaynaklarıdır. Örneğin rüzgar ve güneş enerjisi gibi. Temiz enerji kaynaklarının maliyetleri genellikle yüksektir ancak, klasik enerji kaynaklarına alternatiftirler. Yenilenebilir enerji kaynakları: Güneş, rüzgar, dalga, jeotermal, gel-git, hidroelektrik, biyokütle, okyanus olarak bilinir. 1) Güneş Enerjisi Yeryüzündeki tüm enerji kaynaklarının kökeni güneştir. Konutlarda ve iş yerlerinde su ısıtmada, ulaşım araçlarında, sinyalizasyonda, elektrik enerjisi üretiminde kullanılır. Avantajları 1. Temiz ve ekonomiktir. 2. Çevre dostudur. 3. Dışa bağımlı değildir. 4. Yenilenebilir. 5. Doğrudan ısı enerjisi elde edilebilir. Dezavantajları 1. Kurulum maliyeti fazladır. 2. Her zaman aynı yoğunlukta bulunmayabilir. 2) Rüzgar Enerjisi Dünyada kullanılan en eski enerji kaynaklarından biridir. Günümüzde rüzgar pervaneleri ile elektrik üretimi yapılır. BİLGİ Avantajları 1. Temiz ve ekonomiktir. 2. Çevre dostudur. 3. Dışa bağımlı değildir. 4. Yenilenebilir. Dezavantajları 1. Kurulum maliyeti fazladır. 2. Görsel ve estetik olarak olumsuzdur. 3. Gürültülü çalışırlar. 4. Kuş ölümlerine neden olurlar. 5. Rüzgar hızı değişkendir. 212

23 İyi bir başlangıç, yarı yarıya başarı demektir. Andre Gıde ACEMİ 1 1. Aşağıdaki petrol ürünlerinden hangisi yakıt olarak kullanılmaz? A) LPG B) Bitüm C) Nafta D) Motorin E) Gaz yağı Asfalt olarak bilinen bitüm, rafinasyon kalıntısıdır. Kaynama sıcaklığı 340 C civarında olan bitüm yol asfaltlamada ve çatı izolasyonunda kullanılır. 4. I. LPG II. Motorin III. Kerosen Petrolün rafinasyonu ile elde edilen yukarıdaki ürünlerin ilkden sona doğru elde ediliş sırası aşağıdakilerden hangisidir? A) I, II, III B) I, III, II C) II, III, I D) II, I, III E) III, II, I 2. Gaz yağı ile ilgili, I. Kerosen olarak da bilinir. II. Rafinasyon sırasında benzinden önce alınan üründür. III. Zift lekelerini çıkartmak için kullanılır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Gaz yağı ham petrolün rafinasyonu sırasında benzinden sonra elde edilir. Kaynama noktası en düşük sıvı en önce elde edilir. Buna göre LPG (kaynama noktası 20 C), Kerosen ( C), Motorin ( C) sırasıyla elde edilir. 5. Ham petrolün ayrımsal damıtması sırasında y maddesi x den önce, z den sonra alınmaktadır. Buna göre, x, y ve z petrol türevleri aşağıdakilerden hangisi olabilir. x y z A) Kerosen LPG Benzin B) LPG Benzin Kerosen C) LPG Motorin Benzin D) Motorin LPG Kerosen E) Kerosen Benzin LPG ACEMİ Biyogaz ile ilgili, I. Ucuz ve çevre dostu bir yakıttır. II. Yenilenebilir enerji kaynağıdır. III. Ana kaynağı bitki ve hayvan atıklarıdır. yargılarından hangileri doğrudur? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III Biyogaz hayvan ve bitki atıklarından oluşan, çevreci, ucuz ve yenilenebilir enerji kaynağıdır. Alım sırası: z, y, x dir. Buna göre kaynama noktaları: x > y > z şeklinde olmalıdır. 6. Aşağıdakilerden hangisi kömürün yanması ile atmosfere salınan gazlardan olamaz? A) CO 2 B) CO C) NO D) O 2 E) H 2 O Kömürün yapısında bulunan C, N ve H atomlarına göre ister tam yanma olsun ister olmasın CO 2, CO, NO ve H 2 O atmosfere bırakılır. Ancak O 2 gazı kömürün yanmasından oluşmaz.

24 Yapmakta ısrar ettiğimiz şey giderek kolaylaşır. İşin doğası değiştiğinden değil, bizim yapma yeteneğimiz geliştiğinden. Ralph Waldo Emerson AMATÖR 1 1. Petrolün bileşiminde aşağıda verilen element çiftinden hangilerinin kütlece yüzdesi en fazladır? A) Karbon ve oksijen B) Karbon ve hidrojen C) Karbon ve kükürt D) Oksijen ve hidrojen E) Oksijen ve kükürt Petrolün büyük bir kısmı sadece karbon ve hidrojenden meydana gelen hidrokarbonlardan oluşur. 3. I. Asfalt II. Motorin III. Benzin Yukarıda verilen ham petrol damıtma ürünlerinin kaynama sıcaklıklarına göre kıyaslanışı hangi seçenekte doğru olarak verilmiştir? A) III > II > I B) I > III > II C) I > II > III D) III > I > II E) II > III > I Asfalt rafinasyonda en altta elde edilir, böylece kaynama sıcaklığı en yüksek olandır. Benzin C aralığında kaynarken, motorin C aralığında kaynar. 2. Termometre 4. Aşağıdaki maddelerden hangisi biyoyakıt üretiminde kullanılmaz? Yoğunlaştırıcı A) Mısır B) Buğday Buhar C) Plastik şişe D) Ayçiçeği E) Şeker pancarı Su çıkışı Soğuk su girişi Damıtma ürünü Plastik atıklar geri dönüşümde kullanılır ancak petrol türevli olduklarından biyoyakıt olarak kullanılmazlar. AMATÖR 220 Ham petrol bileşenlerine ayrılırken ayrımsal damıtma yöntemi kullanılır. Bu yöntem sırasında ham petrol bileşenlerinin hangi özelliklerinin birbirinden farklı olmasından yararlanılır? A) Erime noktası B) Özkütle C) Koku D) Çözünürlük E) Kaynama noktası Ayrımsal damıtmada bileşenlerin kaynama noktaları farkları kullanılır. 5. I. Nükleer enerji II. Güneş enerjisi III. Jeotermal enerji IV. Rüzgar enerjisi Yukarıda verilen enerji kaynaklarından hangileri ülkemizde kullanılmamaktadır? A) Yalnız I B) I ve III C) I, III ve IV D) II ve III E) II ve IV Ülkemizde şu anda aktif bir nükleer santral bulunmamaktadır.