ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU II Mart 2004 B LD R LER C LT 2. Editörler

Transkript

1 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU II Mart 2004 B LD R LER C LT 2 Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Tel Fax

2 Üsküdar Belediye Baflkanl Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Yay n No: 16 ISBN Tak m No: ISBN Cilt 2: Editörler Prof. Dr. Zekeriya Kurflun Doç. Dr. Ahmet Emre Bilgili Dr. Kemal Kahraman Celil Güngör Seyfettin Ünlü Mart, 2005 stanbul TEKN K HAZIRLIK: KAKNÜS AJANS KAPAK DÜZEN : KAKNÜS AJANS Ç BASKI: ALEMDAR OFSET KAPAK BASKI: M LSAN C LT: D LEK MÜCELL T Üsküdar Sempozyumu Yer: Üsküdar Belediyesi Çaml ca E itim Merkezi Tarih: Mart 2004 Düzenleyen: Üsküdar Belediyesi

3 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S Deniz Demirarslan * Girifl Tarih boyunca Trak kabileleri, Fenike, Aka, Pers, Bitinya, Pontus, Roma, Bizans ve Osmanl gibi büyük uygarl klar n etkisinde kalarak geliflen ilçe, M.Ö. 5.yy. da Atinal lar döneminden bu yana önemli bir ulafl m ve konaklama merkezi olmufltur. Bugün stanbul un hatta tüm Türkiye nin en büyük ve güzide yerleflim birimlerinden biri haline gelen Üsküdar, özellikle Osmanl mparatorlu u nun Yükselme Dönemi nde yap lan çal flmalarla mekan tasar m ve dolay s yla kentsel oluflum aç s ndan büyük bir geliflim göstermifltir. Bu geliflimde hiç kuflkusuz döneminin en büyük mimar olan ve stanbul, Edirne, Kayseri, Sofya, Halep, Hersek gibi do udan bat ya mparatorlu un önemli kentlerinde yüzlerce eser veren Mimar Koca Sinan n pay büyüktür. Osmanl mparatorlu u nun Yükselifl Döneminde Üsküdar Üsküdar, tarihi kay tlara göre, Orhan Gazi taraf ndan 1348 y l nda fethedilerek Müslüman halk için bir iskan merkezi haline getirilmifltir. I. Murad döneminde nüfusunun önemli bir k sm Türklerden oluflmaya bafllam fl, ancak Türklerin tam olarak buraya yerleflmeleri, stanbul un fethinden sonra Üsküdar dan kaçan Rumlar n yerine, Anadolu dan getirilen Türkler in yerlefltirilmesiyle gerçekleflmifltir. Bu dönemden sonra Üsküdar h zla geliflmeye bafllam fl 91 cami ve mescit, 51 tekke, 12 hamam, 11 kervansaray, 2 imaret, 7 medrese, 260 çeflme, 5 adet büyük iskele, 2 darüflflifa ve bir çok yap infla edilmifltir. 1 Mimar Sinan n yaflad dönem olan Yükselifl Döneminde de, stanbul un en önemli semtlerinden biri haline gelen Üsküdar a o tarihlerde yap lan cami ve mescitlerin say s na bak ld nda, toplam nüfusun onda birinin burada oturdu u sonucuna varmak mümkündür. Zira 16. yüzy lda stanbul da aras nda insan yaflad tahmin edilmektedir. 2 Öte yandan 16. yüzy l ortalar nda baflkent stanbul a imparatorlu un çeflitli * Yar.Doç.Dr., Kocaeli Üniversitesi Güzel Sanatlar Fakültesi ç Mimarl k Bölümü. 1 Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s:34. 2 Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:54.

4 328 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU fiekil-1: Y llar nda Anadolu daki Büyük Camiler ve Üsküdar Kaynak: Faroqh, Sura ya, Osmanl Kültürü ve Gündelik Yaflam, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, fiubat 2002, stanbul, s:149. kentlerinden göçler artm flt r. Bu sürekli göç sonucunda stanbul un baz kesimleri genifllemifltir. Kanuni döneminde Üsküdar baflkentten idari olarak ayr, küçük bir kent halini alm flt r. 16. yüzy l n ikinci yar s ndan itibaren kurulan büyük vak flar da göçmenleri buraya çekmifl olup; stanbul- Üsküdar, Bursa, Konya ve Sivrihisar kentlerinin herbirinde baflka kentlerden gelir aktar m yapan ikifler, di er kentlerde ise birer vak f yer alm flt r. 17 yüzy l ortalar nda ise ilçe büyüyerek stanbul ile birleflmifltir. 3 Osmanl mparatorlu u nun her döneminde Anadolu ya, hicaz, M s r, ran, Irak, Kafkasya ve Suriye üzerine yap lan seferlerde bir konaklama ve toplanma merkezi olan Üsküdar da Kanuni döneminde ticaretin önemli ölçüde geliflti i ve ekonominin canl oldu una iliflkin bilgiler de mevcuttur de Kanuni ikinci defa ran, 1553 de Nahç van seferine ç kmak için önce Üsküdar a geçmifltir da yine Kanuni Sultan Süleyman kendisine bafl kald ran o lu fiehzade Bayezid e karfl yürümek için önce Üsküdar a geçmifltir. Kanuni nin bu flekilde Üsküdar a geçiflinden korkan Bayezid korkarak ran a kaçm flt r. 4 Öte yandan ticaret amac yla ran dan gelen kervanlar genellikle Bursa ve stanbul u mekan tutmufllard r. O dönemde Anadolu nun pek çok yerinde ve Ege adalar nda acem tüccar olarak adland r lan kiflilere rastlamak mümkün olmufltur. Bu kifliler Üsküdar bölgesindeki köyleri ve küçük kentleri dolaflarak mallar n sat fla ç karm fllard r. 5 3 Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:55, Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s:34. 5 Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:66.

5 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S 329 fiekil-2: 16. Yüzy l n kinci Yar s nda Önemli Anadolu Yerleflimleri ve Üsküdar Kaynak: Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:17. Ayr ca Süleyman döneminde Karaman vilayetinde kaba ve ince pamuklu ticareti geliflti- inden, Karaman l tüccarlar Karaman astar olarak bilinen bu pamuklu kumafl türünü baflkent stanbul da özellikle de Üsküdar bölgesinde yayg n bir flekilde sat fla sunmufllard r. Ayr ca yine bu dönemde zmit ile Üsküdar aras ndaki bölgede keten yetifltiricili i ve dokumac l da göze çarpmaktad r. 6 Ticaret ve ekonominin bu denli canl oldu u bir yerleflimde ticaret, ulafl m ve konaklama ile ilgili mekanlar n yap m da dönemin iktidar taraf ndan ele al nmas gereken mühim bir konu olmufltur y llar nda Üsküdar daki duruma iliflkin bir belgeden kapal çarfl yapt r lmas na yol açan nedenler hakk nda bilgi sahibi olmak mümkündür. Üsküdar sakinlerinden oluflan bir heyetin bir dilekçeyle kad ya baflvurdu unu literatürlerden ö renmekteyiz. Dilekçe sahipleri, son zamanlarda kente gelenlerin say s büyük ölçüde artm fl oldu undan, tüccarlar n ve vergi tahsildarlar n n mallar n emniyetle muhafaza edebilecekleri bir yerin gerekli oldu unu belirtmifllerdir. Ayr ca, k fl n gemilerin gelifli aksad ndan, bir bedestenin olmay fl n n mal darl ve s k nt s yaratt n da sözlerine eklemifllerdir. Bunun üzerine kad, merkezi idareden kendi olanaklar yla bedesten yapt rmak isteyene engel olunmayaca na dair izin istemifl, bir süre sonra da bu izin verilmifltir. 7 Mimar Sinan ve Üsküdar da Yer Alan Eserleri Mimar Sinan, Kanuni Sultan Süleyman döneminde ( ) 19 y l yeniçeri olarak çal flt ktan sonra askerlik yaflam n izleyen uzun mimarl k sürecinde, Osmanl mimarl - nda alt n bir ça a imza atan üstün yetenekli bir sanatç d r. Acem Ali ad yla tan nan Alaeddin in ölümüyle boflalan hassa bafl mimarl na kinci Vezir Damat Lütfi Pafla n n öne- 6 Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:166, Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:34.

6 330 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU fiekil-3: Y llar Aras nda Bat ve Orta Anadolu da Tekstil Üretimi ve Üsküdar Kaynak: Faroqh, Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993, s:167. risine uyularak 1538 de atanm flt r. Hassa Mimarlar Oca ndaki bu görevini kesintisiz sürdürdü ü 50 y l içinde emrindeki hassa mimarlar yla birlikte küçüklü büyüklü yüzlerce yap ya imzas n atm flt r. Sinan n eserleri hakk nda önemli kaynak olarak Klasik Dönemde ele al nan yedi adet yazma bulunmakta ve bu yazmalarda Sinan n toplam 478 adet eseri oldu u belirtilmektedir. Yukar da sözü edilen tezkerelerde kay tl toplam 478 yap dan 337 si stanbul ve çevresinde yer ald ndan Sinan bir stanbul mimar olarak da kabul etmek mümkündür. Sinan n bunlar n yap mlar yla yak ndan ilgilendi i, bat da Edirne ye do uda zmit e kadar uzanan bölge içindeki yap lar n da zaman zaman yerinde denetledi i anlafl lmaktad r. Daha uzak yerlerdeki binalar n yap m genelde merkezden gönderilen kalfa ve ustalarca yürütülmüfltür. stanbul ve çevresinde fazlaca görülmeyen oran, ölçü, mimari uyum ve denge aksakl na daha uzak yörelerdeki Sinan yap lar nda s k rastlanmas bu yüzdendir. Üsküdar n Yükselifl Döneminde bulundu u sosyo-ekonomik, ticari ve kültürel durumundan ve yukar da daha önce belirtilen gerekçelerden dolay ünlü mimara Üsküdar da çok say da eser infla edilmesi için ferman verilmifltir. Mimar Sinan n ço u stanbul da yer alan cami, türbe, kervansaray, mektep, medrese, saray, hamam, imaret gibi yap lardan oluflan eserlerinin 34 tanesi bu ilçede yer almaktad r. stanbul un hiçbir kazas nda Mimar Sinan n bu kadar fazla say da eseri yer almamaktad r. Bu eserlerden bir kaç tanesi vard r ki bunlar tarihsel, kültürel ve mimari oluflumu içinde Üsküdar n kentsel kimli ini kazand rmada ön s rada yer almaktad r. Bunlar n mimari özelliklerinin incelenmesi Mimar Sinan eserlerinin Üsküdar a kazand rd önemi anlamam za yard mc olacakt r. Mihrimah Sultan Camii ve Külliyesi ( skele Camii), Mimar Sinan a Kanuni Sultan Süleyman n k z ve Sadrazam Rüstem Pafla n n kar s Mihrimah Sultan taraf ndan bir cami, med-

7 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S 331 fiekil-4: Mimar Sinan ve Eserlerinin Bulundu u Kentler Kaynak: 1- Mihrimah Sultan Camii 2- Mevlana Ahmedi efendi (Divitçiler Camii 3- Semfli Pafla Camii 4- Valide-i Atik Camii 5- Hac Ahmet Pafla Camii 6- Valide-i Atik Medresesi 7- Gülfem Hatun Medresesi 8- Mihrimah Sultan Medresesi 9- fiemsi Pafla Medresesi 10- Valide-i Atik Darü l-kurras 11- Behram Pafla Türbesi 12- Hac Ahmet Pafla Türbesi 13- Sinan Pafla Türbesi 14- fiemsi Pafla Türbesi 15- Valide-i Atik Darü fl-flifas 16- Sadrazam Rüstem Pafla Saray ( mrahor) 17- Sokollu Mehmet Pafla Saray (Sultantepe) 18- Siyavufl Pafla Saray 19- Üsküdar Saray (Harem) 20- Sultan III. Murat Köflkü (Üsküdar Saray ) 21- Sultan II. Selim Köflkü (Üsküdar Saray ) 22- Siyavufl Pafla Saray 23- Hüseyin Pafla Hamam (Do anc lar) 24- Üsküdar Saray nda Hamam 25-Valide-i Atik Hamam (Yeflil Direkli Hamam) 26- Valide-i Atik Hamam (Toptafl ) 27- Valide-i Atik Kervansaray 28- Mihrimah Sultan Kervansaray 29- Valide-i Atik Tabhanesi 30- Valide-i Atik Mektebi 31- Valide-i Atik mareti 32- Mihrimah Sultan mareti 33- fiemsi Pafla Tekkesi 34- Valide-i Atik Tekkesi Tablo-1: Mimar Sinan n Üsküdar daki Eserleri Kaynak: Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s:262.

8 332 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU rese, imaret, hamam, mektep, muvakkithane, kervansaray ve türbeden oluflan külliye olarak 1548 de yapt r lm flt r. Bu eser Mimar Sinan n Üsküdar daki ilk eseri olup mimar n erken dönem eserlerindendir. Bu tarihten sonra yukar da tabloda verilen di er eserleri de Sinan s ras yla infla etmifltir. Camiinin iç ve d fl cephelerinde acemilik eseri oldu una dair kan tlar bulunmaktad r. Cami avlusuna bir tanesi skele Meydan na aç lan dört kap dan girilmektedir. Kubbesi üç yan ndan yar m kubbelerle desteklenmifl olup ön cephede yar m kubbe yoktur. Burada son cemaat yeri iki s ra sütunlu olup ortas flad rvan da örtecek flekilde ç k nt l d r. çeride, kubbeyi tutan dört ayaktan ikisi cephe duvar na gömüldü ü için buradaki simetri mimar n di er camilerine oranla baflar s z say lmaktad r. Zaman nda daha genifl olan külliyeden, günümüzde caminin solundaki medrese ile arkas ndaki okul binas kalm flt r. III. Ah- fiekil-5: Mimar Sinan n Üsküdar da Bulunan Önemli Eserleri Kaynak: Belge, Murat, stanbul u Gezerken, Tarih Vakf Yay nlar, stanbul 1998, s:349.

9 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S 333 fiekil-6: Mihrimah Sultan Külliyesi ve Plan Kaynak: Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s: 268. Resim-1: Üsküdar Mihrimah Camii

10 334 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Resim-2: fiemsi Pafla Külliyesi fiekil-7: fiemsi Pafla Külliyesi Plan Kaynak: Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s: 348.

11 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S met döneminde Barok tarzda yapt r lan cami önündeki çeflme de içinde bulundu u meydan vurgulamaktad r. 8 fiemsi Pafla Camii ve Külliyesi, Üsküdar sahilinde fiemsi Pafla semtinde Mimar Sinan taraf ndan infla edilmifltir. Kare planl caminin avlusunun iki kap s bulunmakta; bunlardan biri deniz taraf na di eri ise yan ndaki parka aç lmaktad r. Küçük ve son derece sade bir yap olan caminin kubbesi, dört köflesi tromplu kare mekana oturmaktad r. fiemsi Pafla n n türbesi de camiye bitiflik yap lm flt r. Son cemaat yeri caminin iki duvar boyunca L fleklinde uzanmaktad r. Küçük bir medrese, külliyeyi tamamlayarak camiyi güneyden çevrelemektedir. Avlu duvarlar nda ise klasik demir parmakl kl pencereler bulunmaktad r. 9 fiemsi Pafla, caminin yap ld tarih olan 1580 de vefat ederek caminin sol taraf ndaki türbeye gömülmüfltür. 10 fiekil-8: Valide-i Atik Külliyesi Plan Kaynak: Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s: Valide-i Atik Camii ve Külliyesi, 1583 de Mimar Sinan taraf ndan söz konusu olan Valide, II. Selim in kar s ve III.Murad n annesi olan Nurbanu Sultan için, Sinan n uzun ömrüne s d rd üçüncü ve son padiflah döneminde infla edilmifltir. Yap da özellikle camide olgun bir sanatç n n kendinden emin ustal göze çarpmaktad r. Külliye genifl ve oldukça e imli bir araziye infla edilmifltir. Arazinin e iminden yararlanarak Sinan, yap da ola- anüstü perspektifler elde etmifltir. Sinan bu eserinde asitmeriyi bir estetik ilkesi haline getirmifltir. Caminin iç mekan iki yana do ru geniflleyen bir dikdörtgen biçimindedir. Kubbe alt dayanak üzerinde olup; iki yandan birbirine bitiflik iki- 8 Belge, Murat, stanbul u Gezerken, Tarih Vakf Yay nlar, stanbul 1998, s: Belge, Murat, stanbul u Gezerken, Tarih Vakf Yay nlar, stanbul 1998, s: Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1, s: 349.

12 336 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Resim-3: Valide-i Atik Camii fler yar m kubbeyle çevrelenmifltir. Befl yar m kubbeyle çevrili kubbe, ilk bak flta ola anüstü bir ferahl k duygusu vermektedir. Mihrap taraf nda znik çinilerinin en güzel örnekleri yer almaktad r. Kalem ifllerinin yan s ra galerilerin ahflap tavan süslemeleri de ilgi çekicidir. nsan ne kadar çok cami ziyaret etmifl olursa olsun, Valide-i Atik Camii ni ziyaret etmenin duygusu eflsizdir. Külliye ise bir çok ifllevi bir arada bar nd ran binalar bütününden oluflmakta ve çok genifl bir alana yay lmaktad r. Yeflil Direkli Hamam, 1583 y l nda Sultan II.Selim in efli ve III.Murat n annesi Nurbanu Sultan taraf ndan Mimar Sinan a toptafl camii ne gelir elde etmek amac yla infla ettirilmifltir. Hamama ismini veren yeflil direklein hamam n camekan nda ya da d fl kap s n n yan nda bulundu u san lmaktad r den sonra kullan lmayan yap harap olmufl, 1962 y l nda ise çarfl ya dönüfltürülmüfltür. Günümüzde Mimar Sinan Çarfl s ad yla Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde çarfl ifllevini sürdürmektedir. Sonuç Mimar Koca Sinan cami, mescit, medrese, darülkurra, türbe, imaret, darüflflifa, su yolu, köprü, kervansaray, saray, mahzen ve hamamlardan oluflan yüzlerce eserinin 34 tanesini Üsküdar da infla etmifltir. Mihrimah Sultan Camii, Mevlana Ahmedî Efendi (Divitçiler) Camii, fiemsi Pafla Camii, Valide-i Atik Camii, Hac Ahmet Pafla Camii, Valide-i Atik Medresesi, Mihrimah Sultan Medresesi, Sinan Pafla Türbesi, Üsküdar Saray, Hüseyin Pafla Hamam bunlardan sadece birkaç d r. Mimar Koca Sinan n eserlerinin büyük bir bölümünü Üsküdar da infla etmesinin sebepleri aras nda Üsküdar n Osmanl mparatorlu u nun geliflme ve yükselme dönemlerinde Anadolu ile Rumeli yerleflmeleri aras nda bir köprü vazifesi gören bir ticaret ve liman merkezi konumunda olmas d r. Çeflitli yaz l kaynaklarda, yükselifl döneminde Üsküdar sakinlerinin son zamanlarda kente gelenlerin say s n n büyük ölçüde artt n, tüccarlar n malla-

13 MEKAN TASARIMI AÇISINDAN M MAR S NAN ESERLER N N ÜSKÜDAR IN GEL fi M NDEK ETK S 337 Resim-4: Yeflil Direkli Hamam r n emniyetle muhafaza edebilece i ve halk n da her türlü ihtiyaç n n rahatl kla karfl lanabilece i mekanlara ihtiyaç oldu unu belirten bir dilekçe ile kad ya baflvurarak bir yap lanma sürecini bafllatt klar na dair bilgiler bulunmaktad r. Hiç huflkusuz Üsküdar n stanbul Bo az ile iliflkisini kurmada ve Üsküdar Meydan n n oluflumunda Mihrimah Sultan Camii ile Semfli Pafla Camiilerinin etkisi tart fl lmazd r. Valide Sultan taraf ndan Mimar Sinan a yapt r lan Valide-i Atik Hamam da uzun süre hamam olarak kullan ld ktan sonra farkl ifllevler ile hizmet etmifl ve son olarak da 1962 y l nda restore edilerek çarfl olarak kullan lmaya bafllanm flt r. Bugün Mimar Sinan Çarfl s ad yla Hakimiyet-i Milliye Caddesi üzerinde Üsküdar n tarihi al flverifl mekanlar ndan birini oluflturmaktad r. 12 adet kervansaray bulunan stanbul da bu kervansaraylar n 11 tanesinin Üsküdar da yer almas bize geçmiflte Üsküdar n ne kadar hareketli ve mühim bir konaklama merkezi oldu unu göstermektedir. Bunlardan Valide-i Atik ve Mihrimah Sultan Kervansaraylar Mimar Sinan n eserleridir. Mimar Sinan n 1583 de infla etti i Atik Valide Sultan S byan Mektebi de daha sonra yap lacak olan onlarca e itim binas na örnek teflkil ederek Üsküdar n bir dini ve ticari merkez olmas n n yan s ra bir e itim merkezi olmas nda da etkili olmufltur. Bu bildiride Üsküdar n sosyo-ekonomik, dini ve e itim yap s aç s ndan önemli bir kent mekan na dönüflümünde Mimar Sinan n eserlerinin ve yaflad dönemin koflullar n n irdelenmesi ve Üsküdar üzerindeki etkilerinin irdelenerek bundan sonra mekan tasar m aç s ndan Üsküdar da yap lacak olan yeni çal flmalara kaynak teflkil etmesi ümit edilmektedir.

14 338 ÜSKÜDAR SEMPOZYUMU Kaynakça Aslanapa, Oktay, Türk Sanat, Remzi Kitapevi, stanbul 1997 Belge, Murat, stanbulu Gezerken. Tarih Vakf Yay nlar, stanbul 1998 Demirarslan, Deniz, Beylerbeyi Saray n n Mekan Tasar m Aç s ndan Üsküdar ve stanbul a Kazand rd Önem, I. Üsküdar Sempozyumu Erzen, Jale, Mekan ve Sahneleme: 16. yy.da Osmanl Mimarisi ve Resim Sanat, Osmanl Mimarl n n 7 Yüzy l Uluslarüstü Bir Miras. Yem Yay. stanbul, 1999 Faroqh,Sura ya, Osmanl da Kentler ve Kentliler, Tarih Vakf Yurt Yay nlar, stanbul 1993 Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:1 Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:2 Haskan, Mehmet Nermi, Yüzy llar Boyunca Üsküdar, Üsküdar Belediyesi Üsküdar Araflt rmalar Merkezi Say :1, Temmuz 2001, cilt:3