Tekirdağ&Ziraat&Fakültesi&Dergisi&

Transkript

1 NamıkKemalÜniversitesi ISSN:1302*7050 TekirdağZiraatFakültesiDergisi Journal(of(Tekirdag(Agricultural(Faculty( ( ( ( ( ( ( An(International(Journal(of(all(Subjects(of(Agriculture( Cilt(/(Volume:(11Sayı(/(Number:(2(((((Yıl(/(Year:(2014

2 ( ( Sahibi/Owner NamıkKemalÜniversitesiZiraatFakültesiAdına OnBehalfofNamıkKemalUniversityAgriculturalFaculty Prof.Dr.AhmetİSTANBULLUOĞLU Dekan/Dean EditörlerKurulu/EditorialBoard Başkan/EditorinChief Prof.Dr.SelçukALBUT ZiraatFakültesiBiyosistemMühendisliğiBölümü DepartmentBiosystemEngineering,AgriculturalFaculty salbut@nku.edu.tr Üyeler/Members Prof.Dr.M.İhsanSOYSAL Zootekni/AnimalScience Doç.Dr.İlkerH.ÇELEN BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Prof.Dr.ServetVARIŞ BahçeBitkileri/Horticulture Prof.Dr.AslıKORKUT PeyzajMimarlığı/LandscapeArchitecture Prof.Dr.TemelGENÇTAN TarlaBitkileri/FieldCrops Prof.Dr.AydınADİLOĞLU ToprakBilimiveBitkiBesleme/SoilScienceandPlantNutrition Prof.Dr.FatihKONUKCU BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Prof.Dr.SezenARAT TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Doç.Dr.ÖmerAZABAĞAOĞLU TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics Doç.Dr.MustafaMİRİK BitkiKoruma/PlantProtection Doç.Dr.ÜmitGEÇGEL GıdaMühendisliği/FoodEngineering Yrd.Doç.Dr.DevrimOSKAY TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Yrd.Doç.Dr.M.RecaiDURGUT BiyosistemMühendisliği/BiosystemEngineering Yrd.Doç.Dr.HarunHURMA TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics İndeksler/Indexingandabstracting CABItarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/IncludedinCABI DOAJtarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/Includedin DOAJ EBSCOtarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/Includedin EBSCO FAOAGRISVeriTabanındaİndekslenmektedir/IndexedbyFAO AGRISDatabase INDEXCOPERNICUStarafındanfull*textolarakindekslenmektedir/ IncludedinINDEXCOPERNICUS TUBİTAK[ULAKBİMTarım,VeterinerveBiyolojiBilimleriVeri Tabanı(TVBBVT)Tarafındantaranmaktadır/IndexedbyTUBİTAK[ ULAKBİMAgriculture,VeterinaryandBiologicalSciencesDatabase YazışmaAdresi/CorrespondingAddress TekirdağZiraatFakültesiDergisiNKÜZiraatFakültesi59030TEKİRDAĞ E*mail: ziraatdergi@nku.edu.tr Webadresi: Tel: ISSN:

3 DanışmanlarKurulu/AdvisoryBoard BahçeBitkileri/Horticulture Prof.Dr.KazımABAK ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.Y.SabitAĞAOĞLU AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.JimHANCOCK MichiganStateUniv.USA Prof.Dr.MustafaPEKMEZCİ AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya BitkiKoruma/PlantProtection Prof.Dr.MithatDOĞANLAR MustafaKemalÜniv.ZiraatFak.Hatay Prof.Dr.TimurDÖKEN AdnanMenderesÜniv.ZiraatFak.Aydın Prof.Dr.IvankaLECHAVA AgriculturalUniv.Plovdiv*Bulgaria Dr.EmilPOCSAI PlantProtectionSoilCons.ServiceVelence*Hungary GıdaMühendisliği/FoodEngineering Prof.Dr.YaşarHIŞIL EgeÜniv.MühendislikFak.İzmir Prof.Dr.FevziKELEŞ AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Prof.Dr.AtillaYETİŞEMİYEN AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.ZhelyazkoSIMOV UniversityofFoodTechnologiesBulgaria TarımsalBiyoteknoloji/AgriculturalBiotechnology Prof.Dr.HakanTURHAN ÇanakkaleOnsekizMartÜniv.ZiraatFak.Çanakkale Prof.Dr.KhalidMahmoodKHAWAR AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Prof.Dr.MehmetKURAN OndokuzMayısÜniv.ZiraatFak.Samsun Doç.Dr.TuğrulGİRAY UniversityofPuertoRico.USA Doç.Dr.KemalKARABAĞ AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya Doç.Dr.MehmetAliKAYIŞ SelçukÜniv.ZiraatFak.Konya TarlaBitkileri/FieldCrops Prof.Dr.EsvetAÇIKGÖZ UludağÜniv.ZiraatFak.Bursa Prof.Dr.ÖzerKOLSARICI AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Dr.NurettinTAHSİN Agric.Univ.PlovdivBulgaria Prof.Dr.MuratÖZGEN AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara Doç.Dr.ChristinaYANCHEVA Agric.Univ.PlovdivBulgaria TarımEkonomisi/AgriculturalEconomics Prof.Dr.FarukEMEKSİZ ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.HasanVURAL UludağÜniv.ZiraatFak.Bursa Prof.Dr.GamzeSANER EgeÜniv.ZiraatFak.İzmir Dr.AlbertoPOMBO ElColegiodelaFronteraNorte,Meksika TarımMakineleri/AgriculturalMachinery Prof.Dr.ThefanisGEMTOS AristotleUniv.Greece Prof.Dr.SimonBLACKMORE TheRoyalVet.Agr.Univ.Denmark Prof.Dr.HamdiBİLGEN EgeÜniv.ZiraatFak.İzmir Prof.Dr.AliİhsanACAR AnkaraÜniv.ZiraatFak.Ankara TarımsalYapılarveSulama/FarmStructuresandIrrigation Prof.Dr.ÖmerANAPALI AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Prof.Dr.ChristosBABAJIMOPOULOS AristotleUniv.Greece Dr.ArieNADLER MinistryAgr.AROIsrael Toprak/SoilScience Prof.Dr.SaitGEZGİN SelçukÜniv.ZiraatFak.Konya Prof.Dr.SelimKAPUR ÇukurovaÜniv.ZiraatFak.Adana Prof.Dr.MetinTURAN AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum Doç.Dr.PasgualeSTEDUTO FAOWaterDivisionItaly Zootekni/AnimalScience Prof.Dr.AndreasGEORGOIDUS AristotleUniv.Greece Prof.Dr.IgnacyMISZTAL BreedingandGeneticsUniversityofGeorgiaUSA Prof.Dr.KristaqKUME CenterforAgriculturalTechnologyTransferAlbania Dr.BrianKINGHORN TheIns.ofGeneticsandBioinf.Univ.ofNewEnglandAustralia Prof.Dr.IvanSTANKOV TrakiaUniv.Dept.OfAnimalSci.Bulgaria Prof.Dr.NihatÖZEN AkdenizÜniv.ZiraatFak.Antalya Prof.Dr.JozsefRATKY Res.Ins.AnimalBreed.andNut.Hungary Prof.Dr.NaciTÜZEMEN AtatürkÜniv.ZiraatFak.Erzurum

4 ( ( TekirdagZiraatFakültesiDergisi/JournalofTekirdagAgriculturalFaculty201411(2) İÇİNDEKİLER/CONTENTS H.Çinkılıç,L.Çinkılıç,S.Varış,A.KUBAŞ TrakyaBölgesindeSeraSebzeciliğiveSorunları GreenhouseVegetableGrowinganditsProblemsinThraceRegion... 1*10 M.F.Baran,M.R.Durgut,İ.E.Kayhan, İ.Kurşun,B.Aydın,Y.Bayhan DeterminationofDifferentTillageMethodsInTermsofTechnicallyAndEconomicallyinSecondCropMaizeFor Silage(2 nd Year) II.ÜrünSilajlıkMısırÜretimindeUygulanabilecekFarklıToprakİşlemeYöntemlerininTeknikveEkonomikOlarak Belirlenmesi(2.Yıl)... 11*20 A.Afacan,S.Adiloğlu,A.Hasanghasemi,C.Sağlam DeterminationofAntioxidantActivityofSunflowerGrowinginHayraboluDistrictofTekirdağProvince TekirdağİliHayraboluİlçesindeYetişenAyçiçeğiBitkisininAntioksidanAktivitesiTayini... 21*26 F.Aydoğan,K.Bellitürk,M.T.Sağlam EdirneİlindekiBazıSulamaSuyuKaynaklarınınTuzlulukveAğırMetalİçeriklerininTespiti TheAssesmentOfIrrigationWaterSalinityAndHeavyMetalContentsOfSomeSelectedResourcesInEdirneRegion 27*37 H.E.Şamlı,M.Terzioğlu,A.A.Okur,F.Koç,N.Şenköylü EffectsOfSweetApricotKernelMealOnPerformanceAndIntestinalMicrobiotaInBroilerChickens EtlikPiliçlerdeKayısıKüspesininPerformansaveBağırsakMikrobiyotasiÜzerineEtkileri... 38*43 A.Şahin,M.Kaşıkcı SivasİliYıldızeliİlçesindeHalkElindeYetiştirilenEsmerSığırlarınÇiğSütKompozisyonunuBelirlenmesi DeterminationofMilkCompositionofBrownSwissCowsRaisedinDifferentVillageConditionsYıldızeliDistrictof SivasProvince... 44*50 Y.Doğan,Y.Toğay,N.Toğay MardinKızıltepeKoşullarındaFarklıEkimZamanlarınınMercimek(LensculinarisMedic.)ÇeşitlerindeVerimVe VerimÖğelerineEtkisi EffectOfDifferentSowingTimeOnYieldAndYieldComponentsofLentil(Lens(culinarisMedic.)VarietiesinMardin KızıltepeConditions... E.Torun DeterminingFruitProducers SourceofInformationinKocaeliAndEvaluatingItinTermsOfAgricultural Extension... 51*58 59*70 D.Katar, Y.Arslan,R.Kodaş,İ.Subaşı,H.Mutlu BorUygulamalarınınAspir(CarthamustinctoriusL.)BitkisindeVerimveKaliteUnsurlarıÜzerineEtkilerinin Belirlenmesi DeterminationofEffectofDifferentDosesofBoronontheYieldandYieldComponentsofSafflower(Carthamus( tinctorius(l.)... 71*79 T.Kiper PeyzajMimarlığıÖğrencilerininÇevreTutumlarınınBelirlenmesi DeterminationofEnvironmentalAttitudesofStudentsofLandscapeArchitecture... 80*88 O.Yılmaz,O.Karaca,D.İnce,İ.Cemal,E.Yaralı,M.Varol,S.Sevim BatıAnadoluGöçerKoyunculuğuveIslahPlanlamalarındakiRolü NomadicSheepBreedinginWesternAnatoliaandtheRoleofAnimalBreedingPrograms... 89*97 E.E.Şişman,P.Gültürk TekirdağKentMerkezindeBulunanParklarınMevcutDurumununBelirlenmesiveÖneriBirPeyzajProjesinin Hazırlanması DeterminationofExistingStatusofParksinTekirdagCityCenterandDesignofProposalLandscapeProjectfora SamplePark... 98*109 E.Kahya,S.Arın GörüntüRenkKodAnaliziİleMeyveninYerininTespitiÜzerineBirAraştırma AResearchOnImageColorCodeAnalysisWithFruitLocating *118 B.Çakmak,Z.Gökalp,N.Demir SınıraşanNehirHavzalardaTarımdaSuKullanımınınDeğerlendirilmesi AssessmentOfAgriculturalWaterUseInTrans*BoundaryRiverBasins *129

5 Sınıraşan'Nehir'Havzalarda'Tarımda'Su'Kullanımının'Değerlendirilmesi' B.'Çakmak 1 ' ' Z.'Gökalp 2 ' ' N.'Demir 3 1 A.Ü.ZiraatFakültesi,TarımsalYapılarveSulamaBölümü,Ankara 2 ErciyesÜniv.ZiraatFakültesi,BiyosistemMühendisliğiBölümü,Kayseri 3 GıdaTarımveHayvancılıkBakanlığıEğitimYayımveYayınlarDairesiBaşkanlığı,Ankara Tarım, gıda ihtiyacını karşılayan en önemli sektördür. Gıda ihtiyacının büyük bir bölümü sulu tarım alanlarındankarşılanmaktadır.buaçıdansulamaşebekelerinde,suyunetkinbirşekilde,diğerbirifadeyle gereklizamandagereklimiktardakullanılmasıönemtaşımaktadır.ihtiyaçtanfazlaverilensu,ihtiyaçtan az verilen su kadar bitkiye zarar vermektedir. Bu amaçla sulama şebekelerinde su kullanımı değerlendirilmekte,sorunlartespitedilmektedir.buçalışmada,ülkemizdesınıraşanhavzalardakisulama şebekelerindesukullanımınıdeğerlendirmekiçinuluslararasısuyönetimienstitüsü(iwmi)tarafından geliştirilenbirimalanvesuyakarşılıkeldeedilengelireilişkindörtkarşılaştırmalıperformansgöstergesi ilediğersukullanımetkinliğigöstergeleribirliktekullanılmıştır.projealanıbrütüretimdeğeri(pabüd), fiilensulananalanbrütüretimdeğeri(fsabüd),saptırılansuyakarşılıkbrütüretimdeğeri(sskbüd),su kullanım etkinliği göstergelerinden toplam su temini oranı (STO), tarımsal etkinlik göstergelerinden sulamaoranı(so)hesaplanmışveeldeedilensonuçlartartışılmıştır.' Anahtar'Kelimeler:Sulama,performans,karşılaştırmalıgöstergeler,brütüretimdeğeri Assessment'Of'Agricultural'Water'Use'In'TransMBoundary'River'Basins' Agricultureisthemostsignificantsectormeetingthefooddemandsofpeopleandlargeportionoffood demandissuppliedfromirrigatedlands.therefore,efficientwateruseatproperamountsandproper times is particularly important in irrigation schemes. Both excessive and deficit amounts can have adverseimpactsonplantyieldsandqualities.therefore,wateruseiscontinuouslyassessedinirrigation schemestofindoutpossibleproblemsinadvanceandtoproposesolutionsforthoseproblems.inthis study, four benchmarking performance indicators developed by International Water Management Institute (IWMI) indicating incomes per unit area and water and the other water use efficiency indicators were used together to assess the water use efficiencies of irrigation schemes over trans^ boundary basins. Gross production value per unit command area, gross production value per unit irrigatedarea,grossproductionvalueperunitirrigationsupplyandperunitwaterconsumed,relative watersupplyandirrigationratioweredeterminedandrelevantresultswerediscussed.' Keywords:'Irrigation,performance,benchmarkingindicators,grossproductionvalue Giriş' Yaşamın vazgeçilmez bir unsuru olan su, arz ve talep ilişkileri yönünden stratejik öneme sahip olandoğalkaynaklararasındailksırayagelmiştir. Dünya nüfusu 2011 de 7 milyarı geçmiş olup 2025 de 8 milyara ulaşacağı ve gıda ihtiyacının %60 artacağı öngörülmektedir (Çakmak ve ark. 2013). Nüfus artışına paralel olarak artan gıda ihtiyacının karşılanabilmesi için tarımsal üretimin arttırılması gerekmektedir. Üretimin arttırılmasında;tarımalanlarınıngenişletilmesive birim alandan alınan verimin arttırılması olmak üzere iki seçenek bulunmaktadır. Mevcut koşullardakullanılabilirsuvetoprakkaynaklarının kısıtlı olması, tarımda birim su ve birim alandan dahafazlaürünalmaihtiyacınıortayaçıkarmıştır. Türkiye ninsupotansiyeli98milyar3/yılyüzey,14 milyar3/yılyeraltısuyuolmaküzeretoplam112 milyar3/yıldır.bupotansiyelin%74 ü(34milyar 3) tarım, %11 i (5.1 milyar 3) sanayi %15 i (6.9 milyar 3) içme ve kullanma suyu olarak kullanılmaktadır (Çakmak ve Gökalp 2013). Gelişmekte olan ülkelerde olduğu gibi ülkemizde deenfazlasutarımsektöründekullanılmaktadır. Tarım sektöründen sağlanacak %1 lik tasarruf, 119

6 sanayi sektöründe %6.6, içme ve kullanmada ise %4.9 lukbirkullanımakarşılıkgelmektedir. Ülkemizde 28x10 6 ha olan tarım arazisinin 25.8x10 6 hektarısulanabilirözelliktedir.bunun1., 2. ve 3. sınıfa giren miktarı 16.9x10 6 ha dır. Ekonomik olarak sulanabilecek 8.5 milyon hektar alanın 7.9 milyon hektarının yerüstü, geri kalan 0.6milyonhektaralanındayeraltısukaynakları ile sulanabileceği dikkate alınmaktadır yılı sonu itibari ile toplam 5.7 milyon hektar alan sulamayaaçılmıştır.bumiktarın3.4milyonhektarı DSİ tarafından, 1.3 milyon hektarı ise mülga Köy Hizmetleri Genel Müdürlüğü (KHGM) ve İl Özel İdareleri tarafından işletmeye açılmıştır. Ayrıca, yaklaşık 1 milyon hektar alanda halk sulaması yapılmaktadır yılında ekonomik olarak sulanabilir 8.5 milyon hektar arazinin bugün itibarıylasulanmayan2.8milyonhektarlıkkısmının da DSİ Genel Müdürlüğü tarafından işletmeye açılmasıhedeflenmiştir(aküzümveark.2010). Ülkemizdeenfazlasukullanıcısektörtarımdır.Bu durum tarımda suyun etkin kullanımını gerektirmektedir. Sulama şebekelerinin çoğunda şebekelerin eski ve kayıplarının fazla olması, su iletim ve dağıtımının açık kanal ve kanaletlerle yapılması, yüzey sulama yöntemleri uygulanması gibinedenlerleperformansbeklenileninaltındadır (Çakmak ve Tekiner, 2010). Çiftçiler sulama aralığını ve sulama suyu miktarını, herhangi bir teknik kritere dayanmadan bitkilerin fiziksel gözlemlerinegörebelirlemektedirler.sulamasuyu ücretleri kullanılan suya göre alınmamaktadır. Bu durum çiftçilerin aşırı su kullanımına neden olmaktadır. Sulanan alanlarının bir bölümü tuzluluk ve aşırı sulamaya bağlı taban suyu problemleri nedeniyle kullanılamaz duruma gelmektedir(sönmezyıldızveçakmak,2013). Bu çalışmada, sınır aşan havzalardaki sulama şebekelerinde 2010 yılına ilişkin su kullanım performansgöstergeleribelirlenmişveeldeedilen sonuçlardeğerlendirilmiştir. Materyal'Ve'Yöntemler' Ülkemizde Asi, Çoruh, Aras, Meriç, Fırat ve Dicle olmak üzere toplam altı sınır aşan havza bulunmaktadır (Şekil 1). Bu havzalardaki sulama şebekelerinin 2010 yıllarına ilişkin sulama alanı, sulanan alan, şebekeye alınan su, sulama suyu ihtiyacı sulama tesisleri değerlendirme raporlarından,bitkideseni,verimvebirimfiyatise mahsulsayımsonuçlarıraporlarındanalınmıştır. Sınır aşan havzaların Türkiye den kaynaklanan yıllık ortalama su potansiyelleri toplamı milyar m 3 olmaktadır (Çizelge 1). Bu miktar Türkiye nin toplam brüt su potansiyeli olan 186 milyarm 3 ün yaklaşık %36 sına karşı gelmektedir. Türkiye, Dicle ve Fırat nehirleri ile Çoruh ve Aras nehirlerinde memba ülke, Meriç Nehri nde mansap ülke konumunda, Asi Nehri nde ise memba ve büyük oranda da mansap ülke konumundadır. Memba^mansap ilişkileri ve su potansiyeli dikkate alındığında, Türkiye nin bir memba ülke olduğu görülmektedir. Entegre su kaynakları yönetiminde en önemli problem; sınır aşanakarsuhavzalarıdır.buçalışmadaperformans göstergesi olarak, Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsü(IWMI)tarafındangeliştirilenbirimalan ve suya karşılık elde edilen gelire ilişkin dört karşılaştırmalı performans göstergesi ile diğer su kullanımetkinliğigöstergeleribirliktekullanılmıştır (Molden ve ark., 1998). 120

7 Havza) Basin Şekil1.Ülkemizdesınıraşanhavzalar Figure1.Trans^boundarybasinsofTurkey Tablo1.Ülkemizdesınıraşanhavzalarıngenelözellikleri Table1.Generalcharacteristicsoftrans^boundarybasinsofTurkey Yıllıksupotansiyeli) Sınırülkeler) Havzaalanı) Annual)water) Yetiştirilenbitkiler) Boundary) Basin)size potential Cultivated)crops country (ha) (10 9 m³) Asi Lübnan,Suriye Çoruh Gürcistan Aras Meriç Azerbaycan,İran, Ermenistan Bulgaristan, Yunanistan Fırat Suriye,Irak Dicle Suriye,Irak Su kısıtlayıcı bir kaynak olduğunda birim suya karşılık alınan gelir daha önemli olabilir ya da arazininkısıtlıolduğudurumdabirimalanakarşılık alınangelirönemliolabilir.projealanıbrütüretim değeri (PABÜD), fiilen sulanan alan brüt üretim değeri (FSABÜD), saptırılan suya karşılık brüt üretim değeri (SSKBÜD), su kullanım etkinliği göstergelerinden toplam su temini oranı (STO), tarımsal etkinlik göstergelerinden sulama oranı Pamuk,hububat,mısır,bostan, narenciye,sebze,meyvevb. Hububat, ş.pancarı, patates, mısır,ayçiçeğivb. Hububat,yembitkisi,ş.pancarı, bostan,patates,ayçiçeği,mısır vb. Ayçiçeği, çeltik, mısır, yem bitkisi,bostan,sebzevb. Pamuk, hububat, baklagil, ayçiçeği, antepfıstığı, çeltik, meyvevb. Pamuk, ayçiçeği, hububat, baklagil,mısırvb. (SO),aşağıdakieşitliklerleveExcelhesaptabloları ilehesaplanmıştır. PABÜD=(TL/ha) (1) FSABÜD=(TL/ha) (2) SSKBÜD=(TL/= 3 )(3) 121

8 SSİBÜD=(TL/= 3 ) (4) STO= (5) SO= (6) Bulgular've'Tartışma' Sulama performans göstergelerinden dört karşılaştırmalı gösterge, (PABÜD, FSABÜD, SSKBÜDveSSİBÜD)birimalanvesuyakarşılıkelde edilen gelirin ölçütlerinden olup, yerel fiyatlara göre hesaplanmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar havzalara göre aşağıda sırasıyla verilmiştir. AsiHavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıile suteminoranıdeğerleriçizelge2 de,brütüretim değerleri de Çizelge 3 de verilmiştir. Havzada en yüksek sulama oranı %76.05 ile Kırıkhan sulama şebekesinde,endüşüksulamaoranıise%59.47ile Hassa sulama şebekesinde elde edilmiştir. Su temin oranı havzada 1.70^4.01 arasında bulunmuştur.suteminoranıkaynaktansaptırılan suyun sulama suyu ihtiyacını ne oranda karşıladığınınbirgöstergesidir.idealkoşullardabu değerin 1 ve 1 in üzerinde olması istenir. 1 in altındaolmasısukaynağınınyetersizliğinigösterir. Birim sulama alanı ve sulanan alana karşılık elde edilen PABÜD ile FSABÜD sırasıyla 4517^19333 TL/ha, 7595^28457 TL/ha; saptırılan sulama suyu ve sulama suyu ihtiyacına karşılık elde edilen SSKBÜDileSSİBÜDise0.38^3.58TL/m 3,1.44^6.09 TL/m 3 olarak belirlenmiştir. Havzada PABÜD ve FSABÜD değerlerinin sulama şebekelerine göre değişmesine bitki deseni, verim ve pazar fiyatındaki değişkenlik etkili olmuştur. Akkuzu ve Mengü (2012), Aşağı Gediz Havzasında yer alan sulama birliklerinde PABÜD ni 1411^3236 $/ha, FSABÜD ni 3290^4829 $/ha, SSKBÜD ni 0.48^3^ 0.68 $/m 3, SSİBÜD ni 0.45^0.76 $/m 3, su temini oranını 1.45^2.05 arasında bulmuşlardır. Tablo2.Asihavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table2.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofAsibasin Sulamaşebekesi) Brütüretimdeğeri(TL)) PABÜD FSABÜD SSKBÜD SSİBÜD scheme Gross)production)value (TL/ha) (TL/ha) (TL/ha) (TL/ha) Hassa Kırıkhan Samandağı Sulama Şebekesi) scheme Tablo3.Asihavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table3.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofAsibasin Sulama Alanı) arae (ha) Sulanan Alan) Irrigated) area (ha) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) Amount)of) diverted)water (m 3 ) ToplamSulama Suyuİhtiyacı) Total)irrigation) water)need (m 3 ) Sulama ratio (%) SuTemin Water)supply) ratio Hassa Kırıkhan Samandağ ÇoruhHavzasısulamaşebekelerindesulamaoranı ile su temin oranı değerleri Çizelge 4 de, brüt üretimdeğerlerideçizelge5 deverilmiştir.çoruh havzasında yalnızca bir sulama şebekesi bulunmaktadır.masatsulamasındasuteminoranı 2.83, PABÜD 259 TL/ha, FSABÜD 2582 TL/ha, SSKBÜD 0.32 TL/m 3, SSİBÜD 0.91 TL/m 3 olarak belirlenmiştir. Sulama şebekesinde sulama oranı olduğu için su temin oranı yüksek, PABÜD ise düşük çıkmıştır. Devlet sulama şebekelerinde 122

9 1984^1993 yılları arasında ortalama sulama oranına göre şebekelerin %41 inde sulama oranı %60 dan büyüktür (Beyribey, 1997). İncelenen sulama birliklerinde dikkate alınan 1995^1999 yılları arasında sulama oranı genel olarak %60 ın üzerindedir. Hububatın kuru koşullarda yetiştirilmesi, su yetersizliği, işletme ve bakım faaliyetlerinin yetersizliği sulama oranının düşmesine neden olabilmektedir. Su temin oranı Sulama Şebekesi) scheme sulamaşebekelerininçokbüyükbirkısmında1 in üzerinde elde edilmiştir. Şebekelerde ihtiyacın üzerinde su saptırılmasının en önemli nedeni planlısudağıtımınıntamolarakuygulanamaması, şebekedeki su kayıpları ve bilinçsiz sulama uygulamalarıdır. Aynı çalışmada yapılan değerlendirmede 120 sulama şebekesinin %45 inde ihtiyaçtan fazla su verildiği belirlenmiştir. Tablo4.Çoruhhavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table4.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofÇoruhbasin Sulama Alanı) arae (ha) Sulanan Alan) Irrigated) area (ha) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) Amount)of) diverted)water (m 3 ) Toplam SulamaSuyu İhtiyacı) Total)irrigation) water)need (m 3 ) Sulama ratio (%) SuTemin Water)supply) ratio Masat Sulamaşebekesi) scheme Tablo5.Çoruhhavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table5.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofÇoruhbasin Brütüretimdeğeri(TL)) Gross)production)value PABÜD (TL/ha) FSABÜD (TL/ha) SSKBÜD (TL/ha) SSİBÜD (TL/ha) Masat Aras Havzası sulama şebekelerinde sulama oranı ile su temin oranı değerleri Çizelge 6 de, brüt üretim değerleri de Çizelge 7 da verilmiştir. Aras havzasında su temin oranı 0.43^35.01 arasında değişmektedir. Bu durum bitki deseninden kaynaklanmaktadır. Akyaka da patates ve mısır, Arpaçay sulama şebekelerinde ise %73 ayçiçeği, geri kalan alanda da şekerpancarı ve patates Sulama Şebekesi) scheme yetiştirilmektedir. Havzada su temin oranında olduğu gibi PABÜD, FSABÜD, SSKBÜD ve SSİBÜD de büyük farklılık göstermektedir. Kars sulamasında PABÜD 83 TL/ha olmasına karşın, FSABÜD TL/ha dır. Bu sonuç; Kars sulamasında sulama oranı %0.7 olmasına karşın, sulanan alanda büyük oranda şekerpancarı yetiştirilmesinebağlıdır. Tablo6.Arashavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table6.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofArasbasin Sulama Alanı) arae (ha) Sulanan Alan) Irrigated) area (ha) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) Amount)of) diverted)water (m 3 ) ToplamSulama Suyuİhtiyacı) Total)irrigation) water)need (m 3 ) Sulama ratio (%) SuTemin Water)supply) ratio Köyceğiz 1350 ^ ^ ^ ^ ^ Demirdöven Ürünlü Kars Iğdır Akyaka

10 Arpaçay Sulamaşebekesi) scheme Tablo7.Arashavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table7.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofArasbasin Brütüretimdeğeri(TL)) Gross)production)value PABÜD (TL/ha) FSABÜD (TL/ha) SSKBÜD (TL/ha) SSİBÜD (TL/ha) Köyceğiz ^ ^ ^ ^ ^ Demirdöven Ürünlü Kars Iğdır Akyaka Arpaçay MeriçHavzasısulamaşebekelerindesulamaoranı ile su temin oranı değerleri Çizelge 8 de, brüt üretimdeğerlerideçizelge9 daverilmiştir.meriç havzasındasuteminoranı0.72^2.31arasında,su^ lama oranı ise %10.94^78.20 arasında bulunmuş^ tur. Havzada PABÜD 612^8269 TL/ha, FSABÜD 5335^9529TL/ha,SSKBÜD0.57^2.38$/m 3,SSİBÜD 1.08^1.72$/m 3 olaraktespitedilmiştir. Çakmakveark.(2009)Asartepesulamabirliğinde su temin oranını, PABÜD, FSABÜD, SSKBÜD ve SSİBÜD sırasıyla 0.99^2.05, $/ha, Sulama Şebekesi) scheme ^ $/ha, 0,28^0,55 $/m 3, 2,79^3,37 $/m 3 olarakbulmuşlardır.tanrıverdiveark.(2011) DSİ tarafından işletilen ve devredilen sulama şebekeleriiçinsuteminoranını,pabüd,fsabüd, SSKBÜD, SSİBÜD, 0.75^27.23, 72^2013 $/ha, 448^ 5079$/ha, 0.01^0.85 $/m 3, 0.11^1.85 $/m 3 olarak belirlemişlerdir. Şener ve ark. (2007) Hayrabolu sulamaşebekesindepabüd,fsabüd,sskbüdve SSİBÜDsırasıyla709$/ha,2325$/ha,0.33$/m 3, 0.29$/m 3 olaraktespitetmişlerdir. Tablo8.Meriçhavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table8.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofMeriçbasin Sulama Alanı) Irrigatio n)arae (ha) Sulanan Alan) Irrigated) area (ha) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) Amount)of) diverted)water (m 3 ) ToplamSulama Suyuİhtiyacı) Total)irrigation) water)need (m 3 ) Sulama ratio (%) SuTemin Water)supply) ratio Altınyazı^K.Saz KirişhaneP KüplüP Keşan Süleoğlu Hayraboğlu Kayalıköy Kırklareli Yenikarpuzlu Sultanköy

11 Tablo9.Meriçhavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table9.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofMeriçbasin Sulamaşebekesi) Brütüretimdeğeri(TL)) PABÜD FSABÜD SSKBÜD SSİBÜD scheme Gross)production)value (TL/ha) (TL/ha) (TL/ha) (TL/ha) Altınyazı^K.Saz KirişhaneP KüplüP Keşan Süleoğlu Hayraboğlu Kayalıköy Kırklareli Yenikarpuzlu Sultanköy Fırat Havzası sulama şebekelerinde sulama oranı ile su temin oranı değerleri Çizelge 10 da, brüt üretim değerleri de Çizelge 11 da verilmiştir. Su teminoranıenyüksek9.77ilegayt,endüşük0.95 ile Akçakale YAS da elde edilmiştir. Gayt sulama^ sında; şekerpancarı, yem bitkisi, ayçiçeği, bostan yetiştirilmektedir. Gayt sulamasında elde edilen 9.77 su temin oranı, ihtiyacın 10 katına yakın su verildiğini göstermektedir. Bu durum, su dağıtım planlarındabelirtilenbitkidesenininçeşitlineden^ lerleuygulanmamasıveçiftçilerinsukıtlığıilekar^ şılaşmamak için bitki desenini farklı bildirmele^ rinden kaynaklanmaktadır. Akçakale YAS da ise hububat, pamuk, mısır, ayçiçeği ve fidan üretimi yapılmaktadır. Havzada PABÜD 184^26757 TL/ha, FSABÜD 2758^31217 TL/ha, SSKBÜD 0.27^5.73 $/m 3, SSİBÜD 0.79^11.25 $/m 3 olarak tespit edilmiştir. Şener ve Albut (2011) Trakya bölgesi sulama şebekelerinde; PABÜD FSABÜD, SSKBÜD, SSİBÜD106^7498$/ha,999^3947$/ha,0.06^1.29 $/m 3 ve0.12^0.63$/m 3 olarakbelirlemişlerdir. Dicle Havzası sulama şebekelerinde sulama oranı ile su temin oranı değerleri Çizelge 12 de, brüt üretim değerleri de Çizelge 13 de verilmiştir. Işıktepe, Gözegel sulama şebekelerinde hububat vebaklagilüretimiyapılmasıvesulananalanınçok az olması, Garzan^Kozluk şebekesinde ise sulama yapılmamasınedeniyleşebekeyesuverilmemiştir. Havzadasuteminoranı2.78^9.87arasındabulun^ muştur. PABÜD 837^4974 TL/ha, FSABÜD 2999^ 8537 TL/ha, SSKBÜD 0.15^0.50 TL/ m 3 ve SSİBÜD 0.95^1.73TL/m 3 arasındadeğişmektedir.cakmak ve ark. (2010), DSİ V.Bölge devredilen sulama şebekelerindesuteminoranını1.5^8.4,pabüd ni US$/ha,FSABÜD ni US$/ha,SSKBÜD ni US$/m 3 vessibüd ni US$/m 3 olarak bulmuşlardır. Dicle havza^ sında sulama oranı %8^97 arasında bulunmuştur. Sulama oranı <%30 zayıf, %40^50 memnun edici, >%50iseiyiolarakkabuledilmektedir(Tekinerve Çakmak 2012). Havzada Gözegel sulamasında genellikle hububat yetiştirildiği ve sulama çok küçük bir alanda yapıldığı için sulama oranı oldukçadüşüktür.diğersulamaşebekelerindeise sulamaoranıkabuledilebilirsınırlardadır. Sonuç've'Öneriler' Asi, Çoruh, Aras, Meriç, Fırat, Dicle havzalarında bulunan sulama şebekelerinde genellikle ihti^ yaçtan fazla su kullanılmasına rağmen etkin kullanılmadığı, birim alan ve birim sudan elde edilen üretim değerinin düşük olduğu görülmek^ tedir. Sulama performansının değerlendirilme^ sinde karşılaştırma göstergelerinin kullanılmasıyla farklı sulama sistemleri karşılaştırılabilmektedir. Bu göstergeler, tarımda toprağın ve suyun etkin kullanılabilmesi için karar vericilere yol gösterir. Böylece sulama şebekeleri izlenip değerlendiri^ lerek en yüksek faydanın elde edilmesi sağlanır. Bu göstergeler ile farklı sulama şebekeleri su kullanım etkinliği, tarımsal etkinlik ve ekonomik etkinlikaçısındankarşılaştırılabilir. 125

12 Bu çalışmada incelenen sulama şebekelerinden elde edilen PABÜD, FSABÜD, SSKBÜD, SSİBÜD, STO ve sulama oranı değerleri incelendiğinde havzadakisulamaşebekelerininenönemlisorunu; sulama oranının düşük, su temin oranının ise 1 denbüyükolmasıdır.sulamaşebekelerindeteknik ve ekonomik nedenlerle sulama alanının tamamı sulanamamaktadır. Sulanan alan miktarı ve buna bağlı olarak bitki deseni yıllara göre değişiklik göstermektedir. Bu nedenle, aynı sulama şebekesinde elde edilen performans göstergeleri yıllara göre önemli düzeyde farklılık gösterebil^ mektedir. Birim sulama alanına karşılık elde edilen brüt üretim değerleri ile saptırılan sulama suyu ve sulama suyu ihtiyacına karşılık elde edilen brüt üretim değerleri arasındaki fark, şebekeye alınan sumiktarıvebitkidesenideğişimindenkaynakla^ nabilmektedir. Yetiştirilen bitki desenine bağlı olarak elde edilen brüt üretim değerleri değiş^ mektedir. Uluslararası Su Yönetimi Enstitüsü (IWMI)tarafından1992yılındanitibarendünyada 11ülkedetoplam18sulamasistemindeyürütülen çalışmalardameyve,sebzeveendüstribitkilerinin fazla olduğu sulama şebekelerinde elde edilen gelirindahayüksekolduğubelirlenmiştir(molden veark1998). Sulama şebekelerinde; planlı su dağıtımı yapılmadığından, kanala verilen suyun büyük bir bölümü tahliyeye gitmekte ve bu da su temin oranını yükseltmektedir. Havzalarda su kaynaklarının etkin kullanımını sağlayacak su kullanım politikaları geliştirilmeli, sulama sistem performansıperiyodikolarakdeğerlendirilmelidir. Tablo10.Fırathavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table10.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofFıratbasin Sulama Şebekesi) Sulama Alanı) Sulanan Alan) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) ToplamSulama Suyuİhtiyacı) Sulama SuTemin scheme Irrigation Irrigated) arae(ha) area(ha) Amount)of)diverted) water(m 3 ) Total)irrigation) water)need(m 3 ) ratio(%) Water)supply) ratio Eleşkirt Erzincan Tercan Patnos Daphan Nusaybin Derik^Dumluca Malatya Uluova Doğanşehir Akçadağ Yazıhan Göynük Palu^Kovancılar Polat Suçatı Gayt Sultansuyu Çerkezyazısı

13 AkçakaleYAS Ceylanpınar Hacıhıdır Ş.urfa^Harran YaylakOvası Yuk.Harran Bozova Malazgirt Karasu Bulanık Arıncık Sarımehmet Ulusu Divriği Keysun Hancağız Çelikhan Çamgazi Kayacık Samsat Tablo11.Fırathavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table11.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofFıratbasin Sulamaşebekesi) scheme Brütüretimdeğeri(TL)) Gross)production)value PABÜD (TL/ha) FSABÜD (TL/ha) SSKBÜD (TL/ha) SSİBÜD (TL/ha) Eleşkirt Erzincan Tercan Patnos Daphan Nusaybin Derik^Dumluca Malatya Uluova Doğanşehir Akçadağ Yazıhan Göynük Palu^Kovancılar ^ ^ ^ ^ ^ Polat Suçatı Gayt Sultansuyu Çerkezyazısı AkçakaleYAS

14 Ceylanpınar Hacıhıdır Ş.urfa^Harran YaylakOvası Yuk.Harran Bozova Malazgirt Karasu Bulanık Arıncık Sarımehmet Ulusu ^ ^ ^ ^ ^ Divriği Keysun Hancağız Çelikhan Çamgazi Kayacık Samsat Sulama Şebekesi) scheme Tablo12.Diclehavzasısulamaşebekelerindesulamaoranıilesuteminoranı Table12.IrrigationratioandwaterdeliveryratiosinirrigationschemesofDiclebasin Sulama Alanı) Irrigatio n)arae (ha) Sulanan Alan) Irrigated) area (ha) SaptırılanSulama SuyuMiktarı) Amount)of) diverted)water (m 3 ) ToplamSulama Suyuİhtiyacı) Total)irrigation) water)need (m 3 ) Sulama ratio (%) SuTemin Water)supply) ratio Işıktepe Gözegel Batman Devegeçidi Garzan^Kozluk Nerdüş Çınar^Göksu Kralkızı^Dicle Tablo13.Diclehavzasısulamaşebekelerindebrütüretimdeğerleri Table13.GrossproductionvaluesinirrigationschemesofDiclebasin Sulamaşebekesi) scheme Brütüretimdeğeri(TL)) Gross)production)value PABÜD (TL/ha) FSABÜD (TL/ha) SSKBÜD (TL/ha) SSİBÜD (TL/ha) Işıktepe ^ ^ Gözegel ^ ^ ^ ^ ^ Batman

15 Devegeçidi Garzan^Kozluk ^ ^ ^ ^ ^ Nerdüş Çınar^Göksu Kralkızı^Dicle Kaynaklar' Çakmak,B.,Polat,H.E.,Kendirli,B.veGökalp,Z Evaluation of Irrigation Performance of Akkuzu,E.,PamukMengü,G AşağıGediz Asartepe Irrigation Association: A Case Study Havzası Sulama Birliklerinde Karşılaştırmalı From Turkey. Akdeniz Üniv.Ziraat Fakültesi Performans Göstergeleri İle Sulama Sistem Dergisi,2009,22(1):1^8,Antalya. Performansının Değerlendirilmesi Ege Üniv. Molden, D. J., Sakthivaldivel, R., Perry, C.J., De ZiraatFak.Derg.,2012^49^(2):149^158. Fraiture,C.,Kloezen,W.H.,1998.Indicatorsfor AküzümT.,ÇakmakB.,GökalpZ.2010.Evaluation comparingperformanceofirrigatedagricultural of water resources management in Turkey. 1. systems. International Water Management Ulusal Su Kaynakları Yönetimi Sempozyumu, 1^ Institute (IWMI) Research Report No ,20^22October,Karaman,Turkey. Colombo,SriLanka. Beyribey, M Devlet Sulama Şebekelerinde Sener, M., A.N. Yuksel and F. Konukcu Sistem Performansının Değerlendirilmesi. A.Ü. Evaluation of Hayrabolu Irrigation Scheme in Ziraat Fakültesi Yayın No: 1480, Bilimsel Turkey Using Comparetive Performance Araştırmalarveİncelemeler.813.Ankara. Indicators. Journal of Tekirdag Agricultural Faculty4(1):43^54. Çakmak, B. ve Gökalp, Z Tarımda su kullanımı ve su tasarruf teknikleri. 3. Ulusal Şener, M. ve Albut, S Irrigation Toprak ve Su Kaynakları Kongresi, 22^24 Ekim, performance assessment in Turkey: Thrace Tokat:733^741 region case study. Bulgarian Journal of Agricultural Science, 17 (No 4) 2011, 521^530 Çakmak, B., Gökalp, Z., Kendirli, B AgriculturalAcademy Sürdürülebilir Tarımsal Su Yönetimi, 3. Uluslararası Bursa Su Kongresi, Cilt 1, s. 110^ Sönmezyıldız, E. ve Çakmak, B Eskişehir 118. Beyazaltın Köyü Arazi Toplulaştırma Alanında Sulama Performansının Değerlendirilmesi. Çakmak,B.veTekiner,M.2010.ÇanakkaleKepez Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi. Kooperatifinde Sulama Performansının Cilt:26,sayı:1,s.33^40,Antalya. Değerlendirilmesi.1.SulamaveTarımsalYapılar Sempozyumu 27^29 Mayıs Tanriverdi, Ç., Degirmenci, H. and Sesveren, S. KahramanmaraşSütçüimamÜniversitesiZiraat Assessment of irrigation schemes in Fakültesi Tarımsal Yapılar ve Sulama Bölümü. Turkey based on management types. African Cilt:1,s.279^290,K.Maraş. Journal of Biotechnology Vol. 10(11): 1997^ Çakmak,B.,Kibaroglu,A.,Kendirli,B.veGökalp,Z Assessment of The Irrigation Tekiner,M.veÇakmak,B.2012.AynıKaynaktan Performance of The Transferred Schemes in Su Alan Üç Sulama Birliğinde Su Yönetim Turkey: A Case Study Analyses. Irrigation and Performansının Değerlendirilmesi. 2. Ulusal Drainage, The Journal of the International SulamaveTarımsalYapılarSempozyumu,İzmir. CommissiononIrrigationandDrainage,Volume 59,Issue2,p.138^