TOKAT İLİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

Transkript

1 TOKAT İLİ DOĞA TURİZMİ MASTER PLANI

2 SUNUŞ Mustafa TAŞKESEN Vali 1

3 ÖNSÖZ Dünyada her alanda değişim ve gelişmelerin yaşandığı günümüzde, turizm alanında da önemli değişimler yaşanmaktadır. Deniz-kum-güneş destinasyonları ağırlıklı geleneksel turizm anlayışı değişim göstermeye başlamış olup, yerini doğaya dayalı turizme bırakmaktadır. Bu gelişmeler ışığında, Orman ve Su işleri Bakanımız Sayın Prof. Dr. Veysel EROĞLU nun talimatlarıyla, doğa turizmi konusunda master plan çalışmalarına başlanmıştır. Ülkemizin sahip olduğu üstün tarihi değerlerin yanında doğal güzelliklerin değerlendirilmesi, insanların doğa ile iç içe olmalarının sağlanması ve koruma-kullanma dengesi içinde doğal kaynakların değerlendirilmesi amacıyla hazırlanan bu planların, ileride yapılacak çalışmalara ışık tutacağını ümit ediyor ve emeği geçen mesai arkadaşlarıma, katkısı olan kurum ve kuruluşlara teşekkür ediyorum. Emin KARAMAN XI. Bölge Müdürü 2

4 Bilim ve teknolojide gerçekleşen ilerlemeler neticesinde her alanda değişim ve gelişmelerin yaşandığı günümüzde turizm alanında da önemli değişimler yaşanmaktadır. Deniz-kum-güneş destinasyonları ağırlıklı geleneksel turizm anlayışı yerelden küresele değişim göstererek yerini doğaya dayalı (doğa turizmi) turizme bırakmaktadır. İlimizin doğa turizmi açısından potansiyelinin belirlenmesi amacıyla Tokat İli Doğa Turizmi Master Planı hazırlanması çalışmalarına başlanmıştır. Bu doğrultuda, Tokat Şube Müdürlüğümüzce konu ile ilgili bir uzman ekip oluşturulmuş ve Doğa Turizmi Master Planı hazırlanmıştır. Söz konusu plan, Şube Müdürü Serdar GÜRLER koordinatörlüğünde, Şube Müdürlüğümüz personellerinden Ziraat Mühendisi Uğur Erdem, Ziraat Mühendisi Sema Nur ŞENTARLI ve Ziraat Mühendisi Ayfer AFYONCU yapılmıştır. Bu planla; doğal güzellikleri, tarihi ve turistik yapısı ile zengin bir doğa turizmi potansiyeline sahip olan Tokat ta, bugünün ve geleceğin ihtiyaçlarını göz önüne alarak doğal kaynak değerlerin, sürdürülebilirlik, katılımcılık ve çevreye duyarlılık temel ilkeleriyle planlanarak, doğa turizminin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Tokat İli Doğa Turizmi Master Planının hazırlanmasında katkı veren tüm paydaşlarımıza teşekkür ederim. Serdar GÜRLER Tokat Şube Müdürü 3

5 ÇALIŞMANIN MAKSADI Bu çalışmanın amacı; doğal güzellikleri, tarihi ve turistik yapısı ile zengin bir doğa turizmi potansiyeline sahip olan Tokat ın, bugünün ve geleceğin ihtiyaçlarını göz önüne alarak doğal kaynak değerlerin, sürdürülebilirlik, katılımcılık ve çevreye duyarlılık temel ilkeleriyle planlanarak doğa turizminin geliştirilmesini sağlamaktır. Bu plan ile Tokat İlinde doğa turizminin geliştirilmesi için amaç, hedef ve stratejiler saptanarak yapılması gereken projeler belirlenmiştir. Bu master plan, Tokat ilinin doğa turizmi konusundaki üst düzey amaç ve hedeflerini açıklamaktadır. Planda yıllarını kapsayan 10 yıllık dönem için toplu bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu kapsamda, master plan çerçevesinde daha alt düzeyde detaylı eylem, taktik ve stratejik planları hazırlanabilir. 4

6 İÇİNDEKİLER İÇİNDEKİLER 1. GİRİŞ DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve TOKAT İLİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR KAYNAK ANALİZİ Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar TURİZM POTANSİYELİ TAŞIMA KAPASİTESİ Taşıma Kapasitesinin Elemanları İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ İLGİ GRUBU ANALİZİ TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI TOKAT İLİNİN TARİHÇESİ TOKAT İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ İlin Jeomorfolojik Özellikleri Jeolojik Özellikler İklim Özellikleri Hidrografya Toprak Özellikleri Arazi Varlığı Orman Varlığı Fulora, Fauna ve Hassas Yöreler Yerleşim Alanları ve Nüfus Tarım ve Hayvancılık Sanayi ve Teknoloji Altyapı,Ulaşım, Haberleşme ve Konaklama Madencilik Enerji Turizm İLGİ GRUBU ve PAYDAŞ ANALİZİ TOKAT İLİNDE DOĞA TURİZMİ ARZI TOKAT İLİNİN DOĞA TURİZMİ DEĞERLERİ (DOĞA TURİZMİ ARZI) TOKAT İLİNİN DOĞA TURİZMİ (ARZI) DEĞERLERİ VE BİLİNİRLİK DEĞERLENDİRİLMESİ TOKAT İLİNDE DOĞA TURİZMİ DOĞA TURİZMİ AMAÇLI KULLANILAN VE KORUMA STATÜLÜ ALANLAR Tokat İlindeki Tabiat Parkları Tokat İlinde Yaban Hayatı Geliştirme Sahaları ve Avlaklar 53 Tokat İli Doğa Turizm Master Planı VII 5

7 Tokat İlindeki Mesire Yerleri SEÇKİN ÖZELLİKLİ DİĞER SAHALAR Yaylalar Dağlar Ovalar Vadiler Akar Sular Göller Göletler ve Barajlar Şifalı sular Kanyonlar TOKAT İLİ DOĞA TURİZM GZTF ANALİZ TABLOSU TOKAT İLİNDE DOĞA TURİZİM ÇEŞİTLERİ Dağcılık Doğa Yürüyüşü (Trekking) Mağara Turizmi Yön Bulma (Oryantiring) Atlı Doğa Yürüyüşü Bisiklet Turizmi Botanik Turizmi Yayla Turizmi Kuş Gözlemciliği (Ornitoloji) Yaban Hayatı Gözlemciliği Foto Safari Av Turizmi Akarsu Turizmi Sportif Olta Balıkcılığı Hava Sporları Turizmi Kış Turizmi Tarım ve Çiftlik Turizmi İzcilik Kamp Karavan Turizmi Golf Turizmi Gem Safari (Süs Taşları Toplama Gezisi) Festival Turizmi SEÇKİN VE YÜKSEK DEĞER TAŞIYAN (X) YILDIZ ALANLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ VE POTANSİYELİNİ GELİŞTİRME İMKÂNLARININ ORTAYA KONULMASINA İLİŞKİN ANALİZLER TOKAT Niksar İlçesi Almus İlçesi Pazar İlçesi Erbaa İlçesi Reşadiye İlçesi Tokat İli Doğa Turizm Master Planı VIII 6

8 6. TOKAT İLİ SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ STRATEJİLERİ EKLER EK 1. Tokat İli Korunan Alanlar Haritası EK 2. Tokatİli Otel Listesi EK3. Tokat İli Koruma Altına alınan Alanlar Listesi EK 4. Tokat İli Fauna Listesi EK 5. Tokat İli Flora Listesi EK 6. Tokat İli Haritası

9 1. GİRİŞ 1.1 DOĞAL ALANLAR, YÖRE İNSANININ GELENEKSEL HAYATI, KIRSAL KALKINMA, SÜRDÜRÜLEBİLİR TURİZM ALTERNATİFİ ve TOKAT VİLAYETİNDE SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Tabiatı korumanın geleceği kırsal alanların geleceğine, kırsal hayatın korunmasına ve sağlıklı yürüyen bir kırsal ekonomiye bağlıdır. Kırsal alanlardaki düşük ve dağınık nüfus ile beraber yetersiz gelir söz konusu olduğunda bu alanların turizm köyleri vb. gibi faaliyetler için kullanılması söz konusu olacaktır. Bu tür girişimlerin önemli bir kısmı korunan alanlarda veya dışında yapılmaktadır. Bazı etkinliklerin korunan alanlara ve tabiata çok zarar verdiği de görülmektedir. Bu sebeple tabiatı korumakla görevli olan bizlerin çevremiz ile iyi bir proaktif ilişkiler içinde olmamız gerekmektedir. Proaktif kişi; ilişkilerde ve faaliyetlerde inisiyatifi eline alan kişi demektir. Tabiattaki faaliyetlerin kontrolü için Orman ve Su İşleri Bakanlığı taşra kuruluşlarının kırsal sahalarda doğa turizminin geliştirilmesinde öncü olması doğru bir harekettir. Son yıllarda sivil toplum kuruluşları ve diğer kamu kurum ve kuruluşları; statülü korunan alanlar, doğal alanlar, kırsal kalkınma, kalkınma için işbirliği gibi konuları tamamıyla farklı bir bakış açısı ile algılamaya başlamışlardır. Tabiat ve geleneksel kültürler üzerinde turizmin meydana getirdiği olumsuz tesirler ve bunların neticesinde duyulan korkular kitle turizmine karşı alternatif, çevreye duyarlı turizmi ve tabiatı korumayı öne çıkarmıştır. Sürdürülebilir doğa turizmi ve ekoturizm tabiatın korunması için bir umut olarak ortaya çıkmıştır. Algılamadaki bu değişiklik, doğal alanlar, korunan alanlar ve çevresinin bölgesel planlamasında turizme ilişkin proje ve çalışmaların giderek artmasına yol açmıştır. Bu sayede turizm, zaman içinde kırsal alanların kalkınmasında, yoksulluğun azaltılması ve yöresel kültürel zenginliğin korunmasında anahtar bir rol haline gelmiştir. Sürdürülebilir doğa turizmi, kırsal ekonominin çeşitlendirilmesi, kırsal nüfus için yeni bir bakış açısı meydana getirilmesi, yoksulluğun ve kırsal göçün azaltılmasında önemli seçeneklerden biri olarak görülmektedir. Ancak, turizmin yalnızca yerel ekonomi ile doğru şekilde bütünleştirildiği takdirde beklentileri karşılayabileceği ve yöre halkı ile diğer ilgi gruplarına fayda sağlayacağı unutulmamalıdır. 1.2 DOĞAL ALANLAR VE SÜRDÜRÜLEBİLİR KALKINMA 1980 li yıllardan itibaren Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP), çevre konularına ilişkin çalışmaları arttırmış, Bu çalışma giderek artan bir etkinin meydana gelmesini sağlamıştır. Dünya Çevre Kalkınma Komisyonu nca 1987 yılında tamamlanan çalışmalar 8

10 sonunda ortak geleceğimiz adlı bir rapor hazırlanmıştır. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde, çevre ve kalkınma konularına çok farklı yaklaşılması gerektiği bu raporda vurgulanmıştır. Kalkınmanın ve insanlığın sahip olduğu kaynakların sürdürülebilir olduğuna vurgu yapılmıştır. Raporda ortaya konulan sürdürülebilir kalkınma kavramı, insanların elinde bulundurduğu ve onlara muhtaç olduğu ekolojik, kültürel ve sosyo-ekonomik kaynakların nadir ve eşsiz olduğu görüşüne varılmıştır. Bir sahanın sahip olduğu kaynaklar, çok farklı maksatlar için kullanılabilmektedir. Örneğin, bir orman, kereste imalatı için kullanılabilirken, üzerindeki ağaçlar kesilerek tarım toprağı olarak kullanılabilmekte ayrıca korunan alan olarak da ayrılabilmektedir. Alanın ve alanda yaşayan yöre halkının özelliklerine bağlı olarak bu seçeneklerden bazıları uygulanabilirken, bazıları ise kesinlikle uygulanamaz. Yalnızca korumacı bir yaklaşım içine girildiğinde doğru görülen seçenek ormanın el değmemiş eski haline bırakılması olsa da, yöre halkı ve diğer iş gruplarının bu kaynakların sürdürülebilir kullanımı hayat kalitelerini yükseltmek için ormandan hak iddia etmeleri mevzubahistir. Bu sebeple yüzde yüz sürdürülebilir kalkınmaya her zaman ulaşılamasa da bu hedef üzerine yoğunlaşılmalıdır. Doğal ve korunan kırsal alanlarda, geçmişten günümüze yerel topluluklar ile arazinin beraberliği çok önemlidir. Korunan alan ağı büyüdükçe korunan alan kavramının anlamı da değişmeye ve gelişme göstermeye başlamıştır. Bu gelişme içinde yöre insanlarının varlığı ve faydalanmalarının sürdürülebilirliği de öne çıkmaktadır. Bir doğal alan ve korunan alanın içinde yer aldığı bölgenin sürdürülebilir kullanımı, turizm, ekolojik tarım, hayvancılık, yeni bölgesel ürünler, sürdürülebilir ormancılık, hatta enerji üretimindeki yatırımlarla birlikte düşünüldüğünde daha başarılı olacağı açıktır. Doğal alanlarda faaliyetlerin açıklanmasında Kırsal alan, Kırsal kalkınma ve Sürdürülebilir Kalkınma gibi kavramlar değerlendirilmelidir. Bu kavramlara baktığımızda; Kırsal Alan; Şehir diye tabir edilen yerleşme sahalarının dışında kalan tarımla ilgili etkinliklerin yapıldığı alanları da içeren köy, mezra, kom vb. adlarla adlandırılan ve anılan insan yerleşimlerinin var olduğu alanları kırsal alan olarak tanımlayabiliriz. Kırsal Kalkınma Kavramı: Kırsal kalkınma, küçük toplulukların içinde bulundukları ekonomik, toplumsal ve kültürel şartları iyileştirmek amacıyla giriştikleri çabalarının, devletin bu konudaki çabalarıyla birleştirilmesi, bu toplulukların tüm ülke insanlarının tümüyle kaynaştırılması ve ulusal kalkınma çabalarına tam katkıda bulunmalarının sağlanma süreci şeklinde tanımlanmıştır. Kırsal Alan Kalkınması; Hem eğitim hem de örgütlenme işi olup, kırsal alan; toplumun ihtiyaçlarının göz önünde tutulması, kırsal alan kalkınma politikası ile ilgili planların 9

11 alınması sırasında topluma zorla kabul ettirilmemesi gereken bir konudur. Toplum istediklerini elde etmedikçe kırsal alan çalışmalarına katılmayacaktır. Tarımsal çalışmalar, beslenme, eğitim, mesleki önderlik ve öğretim, kooperatifler, el sanatları, küçük sanayiler, sosyal güvenlik çalışmaları, planlama ve sağlık politikaları nitelikleri kırsal alan ve ülke planları ile bir bütünlük içinde olmalıdır. Sürdürülebilir Kalkınma: Ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Burada ekolojik, ekonomik ve sosyo kültürel sürdürülebilirlik şartlarının tamamının sağlanması önemlidir. Kırsal alanlar turizm ve boş zamanların değerlendirilmesinde önemli bir yer tutmaktadır. Kırsal alan, turistlere sakin ve huzurlu bir seçenek sunmaktadır yılında yapılan bir araştırmada; Fransız vatandaşları tatillerinin, %52 sini ya bir ailenin yanında ya da bir arkadaşının evinde, %26 sı evlerinde geçirdiklerini ve %9 luk bir kısmı ise kırsal alanda ikinci bir eve sahip olduklarını ifade etmişlerdir. Kırsal alanlar doğa için önemli role sahiptir. Tabii kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi, doğal felaketlere karşı koruma, iyi hayat şartlarının korunması ve doğal manzaranın korunması doğal çevre ile ilgili hususlardır. 1.3 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ Sürdürülebilir kalkınma, ekolojik, ekonomik ve sosyo-kültürel kaynakların sürdürülebilir kullanımına dayanmaktadır. Sürdürülebilir turizmin gelişimi de sürdürülebilir kalkınma ile bağlantılı bir yaklaşımdır. Sürdürülebilir turizmin gelişiminde turistlerin ve ziyaret edilen yerlerin bugünkü ihtiyaçlarının, gelecekteki fırsatları koruyup geliştirerek ve genişleterek karşılanması amaçlanmaktadır. Bu yaklaşım, ekonomik, sosyal ve estetik ihtiyaçların, kültürel bütünlüğün, gerekli ekolojik süreçlerin, biyolojik çeşitliliğin ve kırsal hayatı destekleyen süreçlerin devamını içermektedir. Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütü nün tanımına göre sürdürülebilir bir turizm gelişimi; Çevresel kaynakların en iyi şekilde kullanılmasını sağlamalı, Ziyaret edilen toplulukların sosyo-kültürel yapısına, gelenekselliğine saygı göstermeli, Bütün ilgi gruplarına adil bir şekilde dağıtılan sosyo-ekonomik faydalar ile tutarlı ve uzun vadeli ekonomik faaliyetler ortaya koymalıdır. Buna göre sürdürülebilir kırsal/doğa turizminin gelişme ölçütleri; a. Biyolojik çeşitliliğin korunması, b. Ekonomik tutarlılık, c. Kültürel zenginlik, 10

12 d. Yöre halkının refahı, e. İstihdam kalitesi, f. Sosyal eşitlik, g. Ziyaretçi memnuniyeti, h. Yetkinin yerele doğru dağıtılması, i. Toplumun genelinin refah ve mutluluğu, j. Fiziki bütünlük, k. Kaynakların etkin kullanımı, l. Çevre temizliğidir. Korunan alanlar açısından; tabiatın seçkin parçaları olan korunan alanlar ile turizm arasındaki bağ, korunan alanların tarihçesi kadar eskidir. Korunan alanlar turizme, turizm de korunan alanlara ihtiyaç duymaktadır. Turizm korunan alanların kurulması ve yönetiminde göz önüne alınması gereken önemli bileşendir. Turizm; aynı şekilde koruma altında olmayan flora ve faunanın tutunduğu tabiat alanlarına ve insanın yaşadığı sahalardaki yöresel kültüre de bağımlıdır. Bu bağımlılık doğa ve kültürün bozulmaması için tedbirleri gerektirir. Bu tedbirlerin neler olacağının sürdürülebilir kırsal kalkınma ilkeleri çerçevesinde tespiti de zorunludur. Turizmin önemli bir ekonomik faaliyet olması ve tüm göstergelerin bu faaliyetin büyüme eğiliminde olacağı yönünde olması önemli bir husustur. Turizmdeki büyümeyle beraber sürdürülebilir turizm, ekoturizm gibi doğayla ilgili turizme olan talep artmış ve turizm ürünleri ile destinasyonlar çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri de değişmiş ve çeşitlenmiştir. Turistlerin talepleri konaklamada konforun sağlanması yanında, yöreye özgü kültürel değerler hakkında bilgi edinme, yöre halkıyla iletişim, bölgenin flora ve faunası, özel ekosistemler, doğal hayat ve bunların korunması da dahil olmak üzere daha sorumlu bir seyahat deneyimi kazanmak da söz konusudur. Beklenen büyüme ve yeni eğilimler turizmi o kadar stratejik bir konuma taşımıştır ki, turizm eşsiz özellikli doğal veya korunan alanların sürdürülebilirliğinin yanı sıra bu alanların çevresinde yaşayan yöre halkının kalkınma potansiyeline de müspet etki sağlayabilmektedir. Bu durumda turizm, doğal alanların korunması ve yöre halkı ile ziyaretçilerin çevre bilincinin arttırılmasında kullanılabilecek çok önemli bir araçtır. Dolayısıyla turizm sayesinde koruma çalışmaları için gerekli mali kaynakların kazanılmasının yanı sıra ziyaretçiler ile yöre halkına yönelik bilinçlendirme ve eğitim programlarının oluşturulması ve uygulanması gibi hedeflere de kolayca ulaşılabilmektedir. 11

13 En önemli hususta; turizm faaliyetlerinin uzun dönemde sürdürülebilir olması için geniş kapsamlı, dikkatli, katılımcı ve paylaşımcı olarak planlaması, sürecin etkin yönetimi ve izlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde, bu faaliyetlerin geri dönüşü mümkün olmayan olumsuz etkileri ortaya çıkacak ve turizm bu alanları tahrip eden bir faktör haline gelebilecektir. İşte bu nedenle; SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME (MASTER) PLANI çalışmasına lüzum duyulmuştur. 1.4 SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞME STRATEJİSİ Yukarda da bahsedildiği üzere, insan kullanımı bakımından hassas olan sahalarda turizm söz konusu olduğunda turizmin iyi planlanması ve yönetilmesi önemli olmaktadır. Alışılmış turizm stratejileri ile Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Stratejisi arasındaki fark şudur; alışılmış yöntemler yukarıdan aşağıya bakış açısı ile uygulanmaktadır. Yani kararlar merkezden alınmakta ve uygulanması için yerele taşınmaktadır. Yöre halkı katılımcı olamamaktadır. Sürdürülebilir turizm ise aşağıdan yukarıya bir yaklaşım için gayret göstermektedir. Bu yaklaşımda yöre halkının beklentileri ele alınır, yönetime katılmasını sağlayıcı yapı kurulur, yörenin kalkınma potansiyelini bünyesinde barındıran tabii değerlerin korunması için ortak kararlar alınır. Karar almanın yanında uygulama ve izleme aşamalarında da yöre halkının bilgisini, becerilerini, en uygun şekilde kullanmak esastır. Bu yaklaşım yöre halkının, yerel otorite ve organizasyonların yetkilendirilmesine dayanır. -Sürdürülebilir turizm gelişim aşamasında doğa ve çevresinin ortak çıkarları söz konusudur. Konaklama ve diğer turizm altyapıları mümkün olduğunca doğal alan dışında olmalıdır. Bu durum doğaya ve kültüre zararı en aza indirdiği gibi ev pansiyonculuğu gibi faaliyetlerin yapılmasıyla yöreye faydayı arttırabilir. -Yöre halkı ve diğer bölgesel ilgi grupları turizm gelişiminde önemli ortaklardır. Söz konusu gruplar turiste konaklama imkânı sunacaklar, sunacakları ürünün kalitesinin korunmasında da sorumluluk alacaklardır. -Günübirlik ziyaretçiler yerine uzun süreli konaklamaya lüzum duyan turistle hedefleniyorsa, doğal ve kültürel mirasa dayalı çekim noktaları, el sanatları gibi faaliyetler ortaya konmalıdır. -Doğal alanlar genellikle çok hassastır, bu sebeple ekolojik değerler, belirli bir saha ile sınırlı olmayacaktır. Geleneksel hayat, yerel kültür, kırsal, sosyal ekonomik yapılar da aynı zamanda turizmin temel kaynağı olmaktadır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nın ilimizde/bölgemizde ve ülkemizde doğa turizmine konu olacak sahaların tüm ilgi grupları için anlamlı ve cazip bir bakış açısına dayandırılmasına esas olmalıdır. - Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nda turizm; doğayı koruma, kırsal kalkınma için bir araç olarak ele alındığından, doğa turizmi yönetim planı olarak ele alınmalıdır. Halihazırda olan turizm etkinlikleri de tartışılmalı, değerlendirilmelidir. İlde sürdürülemez olan turizm veya gelir getirici faaliyetler de tanımlanmalıdır. Ayrıca iyi bir 12

14 yönetim için tehditler ve fırsatlar da ele alınarak bunlardan hareketle ortaya çıkacak fikirler ortaya konmalıdır. -Doğaya dayalı turizm yönetiminin entegre bir anlayışla (alan ve çevresinin sahip olduğu doğal, tarihi ve sosyo-ekonomik kaynakların bütüncül ele alınması) değerlendirilmesi de önemlidir. -Turizm gelişimi genel olarak piyasa talebine göre yönlendirilir. Bir alanın turizm potansiyelinin değerlendirilmesi, rekabetçi özgün ve özellikli bir destinasyon oluşturması için gerçekçi beklentiler ortaya konulmalıdır. Yüksek ekolojik değerlere sahip olan sahalar yüksek turizm değeri içermeyebilir. Turizm, ancak doğru pazar ürünlerini hedeflediği zaman başarılı olabilir. Özellikle hassas tabiat alanlarında taşıma kapasitesi düşük iken, bu alanlardan beklenen faydalar yüksek olmaktadır. Taşıma kapasitesinin düşüklüğü sınırlı sayıda turist demektir. Bu sebeple taşıma kapasitesinin değerlendirilmesi de önemlidir. -Entegre Doğal Alan Yönetimi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı ile doğa ve turizm yönetimi için tüm ilgi gruplarının desteğini almayı hedefler. Tüm ilgi gruplarının etkin desteği önem taşır. Turizm gelişiminin karmaşık yapısı göz önüne alınırsa, ilgi gruplarının etkin iş birliği oldukça önemlidir. Planın herkes tarafından sahiplenilmesi ayrıcalık olacaktır. -Sürdürülebilir kırsal kalkınma için kapsamlı bir vizyon belirlenmesine de ihtiyaç vardır. -Pazarlama Stratejisi; Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planı nın bir parçasıdır. Kalkınma ve rekabete açık ürün-pazar kombinasyonu için yaratıcı yaklaşımlar içermelidir. Pazarlar, hedef gruplar, turist sayısı, ürünler, hizmetler, yaratıcı yaklaşımlar bu stratejide yer almalıdır. -Turizm Destinasyonu Yönetimi; Yaygın bir stratejik yaklaşım olup, destinasyonu rekabete açık hale getirir, bir turizm pazarını iyi bir şekilde yönetmek, pazarlamak, bir destinasyonu rekabetçi yapabilmek için gereken tüm unsurları içeren bir yaklaşımdır. -İyi tanımlanmış amaçlar ve göstergelerle mantıksal bir çerçeve kurmak, ayrıntılı bütçe, mali portre ve ilgi gruplarının tümüne açık görev ve sorumluluklar veren bir iş planı hazırlamak gereklidir. -Ziyaretçinin İzlenmesi ve Ziyaretçi Yönetim Planı: Mademki doğa gibi hassas bir sistemde çalışılıyor, bu durumda turist ziyaretinin ilkelerini belirleyen bir ziyaretçi yönetim planı lüzumludur. Aynı zamanda da hem geri bildirim temin etme, hem de taşıma kapasitesinin kontrolü için izleme programı da olmalıdır. Geri bildirimler kalitenin arttırılması, sunumların taleplere uygun hale getirilmesi (iyileştirilmesi), hizmetteki aksamaların ve doğadaki değişimlerin takibi için çok önemlidir. 13

15 Şu unutulmamalıdır ki; turizm, doğanın korunması için ortaya konan ana hedeflere ulaşmak garanti edildiği takdirde teşvik edilmelidir. 2. SÜRDÜRÜLEBİLİR DOĞA TURİZMİ GELİŞİMİNE İLİŞKİN ÇALIŞMALAR 2.1 KAYNAK ANALİZİ Gelişme planı ve stratejisi için öncelikle kaynak analizi yapılması mecburidir. Bir alanın sahip olduğu kaynaklar, o alanın kalkınması için bir sermaye veya potansiyel oluşturmaktadır. Bu kaynakların analizi de önemli veri ve bilgi oluşturulmasını temin etmektedir. Ekolojik ve kültürel kaynakların yanında sosyo-ekonomik özellikler de turizm gelişimi için önemli bir temel oluşturmaktadır. Örneğin kırsal turizmin, tarımsal faaliyetleri desteklemediği durumlarda kırsal turizmin gerçekleştirildiği bölge hem kendi sermayesini hem de kırsal olma özelliğini kaybedecektir. Gerek turizm potansiyeli gerekse taşıma kapasitesi turizm kaynaklarının mevcut durumuna bağlı olduğundan kaynak envanterinin mutlaka yapılması gerekir Kaynak Analizinde Ele Alınacak Unsurlar a. Doğal Kaynaklar: turizmin gelişimi için önemli olan yöreye özgü doğal kaynaklardır. Bu kaynakların hali hazırdaki ekonomik kullanımları, korunma durumları, statüleri, iklim gibi turizm gelişimi için potansiyel kaynakların envanterini içermektedir. Seçkin Doğal Kaynaklar: Turizm yalnızca korunan doğa parçaları ile ilgili değildir. Eşsiz manzaralar, dağlar ve nehirler gibi ve korunmayan türler de turizm için ilgi çekici olmaktadırlar. Örneğin; ormandaki ağaçların üzerinde gezinen sincapları, konakladığımız evin penceresinden gözlemlemek son derece çekicidir. Bir orman öncelikli olarak odunculuk amacıyla kullanılsa da dağ bisikleti gibi bir aktivite için ortamı çekici hale getirebilmektedir. Seçkin Doğal Kaynakların Hâlihazırdaki Ekonomik Kullanımlarının Tanımlanması Doğal kaynakların çok çeşitli kullanımları söz konusudur, ormanların odunculuk, nehirler ve göllerin sportif balıkçılık, su sporları ve enerji üretmek için kullanımları gibi. Bu kullanımlardan bazıları gelenekseldir ve düşük etkilere sahiptir. Bazıları ise sürdürülebilir değildir. Bu sebeple bunlar turizm gelişimi için de uygun değildir. Kaynağın Korunma Durumu ve Statüsü: Bazı doğal kaynaklar mevcut kanunlarla korunur. Bunların turizmde kullanımı da bu kanunlara uygun olmalıdır. 14

16 İklim; mevsimlerin dağılımı, ortalama sıcaklık, nem ve günlük ortalama optimal güneş ışığı saatlerine bağlı olarak iklim analizi yapılmaktadır. Burada önemli olan iklimin farklı mevsimlerde turizm için elverişli olup olmadığıdır. Turizm Gelişimi İçin Potansiyel Doğal Kaynaklar: Potansiyel kaynakların tespiti turizm planlaması için önemli ve özellikle yönlendirici olmaktadır. Tüm bu kaynakların envanter çalışmalarının haritaya aktarılması, turizm ürünleri ve hizmetlerinin gelişmesi ve altyapı ile tesislerin fiziksel planlaması için önemli olmaktadır. b. Kültürel Kaynaklar: Kültürel kaynakların envanteri doğal kaynaklara ilişkin çalışmalara benzerlik göstermektedir. Özellikle doğal ve kültürel kaynaklardan oluşan kombinasyonlar, turistler tarafından yüksek ilgi ile karşılanmaktadır. Kültürel mirasın korunmasının önemi konusunda farkındalık meydana getirilebilirse, sürdürülebilir turizm gelişimine ve doğa korumaya verilen destek artacaktır. c. Sosyo-Ekonomik Kaynaklar: Altyapı, insan kaynakları ve farklı ekonomik sektörlerin bileşimini içermektedir. Bu konuda yapılacak envanter çalışması, birbiri ile bağlantılı birçok farklı unsurlar içermesi ve bu unsurların turizm gelişimi için ilk bakışta kavranamaması mümkündür. Bölgenin kalkınma potansiyelinde, sosyal ve ekonomik rekabet edebilirlik unsurları büyük öneme sahiptir. Yerel nüfusun turizme yaklaşımı, turizm sektöründe çalışma isteği gibi bazı unsurların turizm ile doğrudan ilişkisi bulunmaktadır. Altyapı: Bir bölgenin turizmde rekabet edebilirliği ve kalkınma seviyesinin tespiti için altyapı kalitesi önemli bir göstergedir. Altyapının kalitesi, yerel nüfusun hayat kalitesini ortaya koymanın yanı sıra turizm gelişimi için de zorunlu bir şarttır. Alan, güvenli içme suyu, donanımlı sağlık tesisleri gibi temel unsurları içermiyorsa turizm gelişimi asla başarılı olamayacaktır. Altyapının farklı unsurları için şartlar, kalite ve gelecekteki durum değerlendirilmelidir. Kaynak halihazırda turizm için mi kullanılmaktadır? Sorusu hem kaynağın turizm gelişimi için önemi konusunda hem de kaynak kalitesi hakkında göstergeleri ortaya koyabilmektedir. - Su kaynaklarına yönelik etütler; kaliteli su kaynağının sağlanması, su kaynağının sürdürülebilir kullanımı ve su çıkarmanın çevresel etkisini de içerir. - İletişim ağına yönelik etütler; turistlerin refahı ve turizm gelişimi için önemli olan cep telefonları da olmak üzere telefon ve internet ağlarının kalitesine yönelik etütleri içermektedir. - Sağlık hizmetlerinin; kalite, miktar ve coğrafi dağılımı son derece önemlidir. 15

17 - Güç kaynaklarına yönelik etütler; elektrik şebekesi, ısınma ve yemek pişirme için enerji kaynaklarının varlığı önemlidir. Her ne kadar resmi standartlara göre planlansa ve tehlike içermese de turistler nükleer santrallerin yakınında konaklamamaktadır. - Su ve toprak kirliliği etkisi olan atık su sistemleri önemli olup, bölgeye gelen turistlerin sayısı ile meydana gelecek atık su miktarı da dikkate alınmalıdır. - Katı atıkların düzenli depolaması toplum için olduğu kadar çevre için de önemlidir. Katı atıkların görüntü kirliliğine de yol açması ayrı bir menfi etkisidir. - Yol ağlarının durumu; çoğu turistin tercihlerini yaparken en önemli etkendir. - Güvenlik; kamu güvenliğini ve asayişi sağlamak turist güvenliği gibi unsurlar önemli olmaktadır. Aşırı kar yağışı, kanyon veya dağ kurtarma timlerinin olup olmaması da çok önemlidir. - Politik istikrarsızlık ve suçlar; turist için caydırıcı etki yapmaktadır. İnsan Kaynakları; Bir bölgenin insan sermayesini ifade eden bu unsur, turizm gelişiminde anahtar etmenlerden biridir. İnsan kaynakları hem hizmeti hem de manevi nitelikteki kültür ve kimliği oluşturmaktadır. İnsan kaynaklarına ilişkin etütler aşağıdaki unsurları içermelidir; - Yöre halkının nüfusu, - Göç vb. eğilimler, - Demografik yapı, - Aktif nüfus ve yapısı, eğitim seviyesi, potansiyel bilgi ve beceriler, açık fikirlilik, geleceğe odaklanma, çalışma ahlakı, - Yöreye özgü geleneksel ekonomik faaliyetleri ve yöresel sanatları yapabilme, - Turizm gelişimine ilişkin tutum, misafir severlik duygusu, hizmete yönelim, - Sosyal tutarlılık, esneklik, mevcut sosyal ilişkilerin kalitesi ve aralarındaki işbirliğini içeren sosyal yapı, - Yerel kurumlar, idareler, yönetişim, bürokrasiden kaçınma vb. hususlarla finansal kaynaklar ve yönetimleri, - Alanın kültürü ve kimliği, alanda etkin görev alacak kişilerin ortak değerleri, ilgileri, yaklaşımları, algılama şekilleri, özel ilgi ve becerileri, özgün gelenekler, o topluma ait olma ve o toplumda yaşamaktan onur duyma gibi durumları içerir, - Farklı ekonomik sektörler; söz konusu coğrafi bölgeye ve ile yoğunlaşma durumları, firma sayısı, ölçeği, ortalama karlılık, geleceğe yönelik bakış açısı, pazarları ve dış ilişkileri, sektörler arası işbirliği son derece önemlidir, tüm sektörler turizm sektörü ile ilişkili olabilmektedir. 16

18 Kaynak analizinin sonuçları; sürdürülebilir turizm yönetimi ve kalkınmada sermayeyi oluşturan kullanılabilir kaynaklara genel bir bakışı sağlamakla beraber, bölgenin mevcut kalkınma durumunu ve sürdürülebilirliğini değerlendiremeye yönelik bir resim sunmaktadır. Analiz aynı zamanda; bölgenin sürdürülebilir kalkınmasına yönelik bir vizyon oluşturulmasını ve turizm gelişiminin diğer sektörlerle bütünleştirilmesini sağlayacaktır. 2.2 TURİZM POTANSİYELİ Yüksek değerlere sahip doğal ekolojik sahalar her zaman yüksek turizm potansiyeli içermezler; - Bazı doğa parçaları araştırma yapan uzmanlara, iyi eğitimli ekoturistlere hitap etmektedir. Bu alanlar sayıca az olduğu için de sınırlı bir turizm potansiyeli içerirler, - Bazı doğal sahalar, erişim, güvenlik gibi nedenlerle turistler için elverişli olmayan yerlerde bulunurlar, - Ekolojik kaynakların kullanımlar karşısındaki duyarlılığı (taşıma kapasitesi), ziyaretçi girişinde kısıtlamalara sebep olmaktadır, Bir sahanın daha fazla turist çekebilmesi için ihtimalleri ortaya koyan turizm potansiyeli önemli bir konudur. Turizm potansiyelinin tespiti için arz ve talebin ortaya konması gerekir. Bu potansiyel sınırlıysa başarılı bir turizm girişimini başlatmak imkanı olmayacaktır. Turizm ekonomik bir faaliyet olduğundan ancak turizm pazarında sürdürülebilirliği için bir talebi karşılaması lüzumludur. Turizme ilişkin motivasyon ve istekler değişkendir, kaynakların değeri aynı kalırken değişen tüketici davranışları turizm potansiyelini etkilemektedir. Dolayısıyla turizm potansiyeli tüketicinin bakış açısı (talebi) ile değerlendirilmelidir. Turizm potansiyeline ilişkin veri toplarken, istatistiki veriler, anketler gibi yöntemlerle veri elde edilebilir, ayrıca derinlemesine görüşmeler, katılımcı gözlemleme, olaylar üzerinde çalışmalar ile veri elde etmek için kullanılan niteliksel araştırma metotları kullanılmaktadır. Turizm potansiyeli için turizm talebi incelemesi aşağıdaki hususların tespiti ile yapılabilir; - Halen yapılan turizm, - Hâlihazırdaki turist miktarı, - Her bir ziyaretçinin günde harcadığı miktar, - Ortalama kalma zamanları, - Turist profili, 17

19 - Dürtü analizi; hangi temel etmenlerin turistler için rol oynadığı,(doğa, kültür, sağlık, güneş, vb.) - Benzer bir il veya saha ile kıyaslama yapılması, milli veya milletlerarası bir il ile kıyaslama yapılması ve neden o ilin tercih edildiği, - Gelecekte rakip olacak iller hangileridir, nedeni, Turizm arzı incelemesinde ise aşağıdaki hususlar öne çıkmaktadır; - İlimizde bir uluslar arası havaalanı var mıdır veya yakın bir ilden yararlanma imkanı makul müdür? - Alan ulaşım hangi araçlarla olur?(demiryolu, özel taşıt, genel taşımacılık, vd.), bunlara yaklaşım nasıl olmaktadır (kötü, yeterli, iyi gibi), - Alana ulaşma durumu (kolay-rahat, çaba ile, zor ve tehlikeli) - İle gelmek için yabancı turistler ülkemizden vize alıyor mu? - Sahamızın istikrarlı bir yönetimi var mı?, - Güvenlik ve ulaşım açısından ne gibi problemler yaşanabilir? - Alt yapı incelemesi; taşımacılık ağı, yerel yolun durumu (toprak, asfalt), anayolla bağlantısı, demiryolu ağı, yerel genel taşımacılığın yaygınlığı, program, ücretler, hat/duraklar, döngü patikaları, patikalar, yollar, işaret levhaları, genel enformasyon levhaları, araç-otobüs park kapasitesi, bilgi alma, tercüme kolaylıkları, - Yiyecek içecek ve barınma; restoran sayısı, restoranların sınıflandırılması (iyi-sayısı, orta iyi-sayısı vb.) - Hangi standartta yiyecek sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü) - İl ve çevresinde ne tür barınma alanları var? (otel, hotel, yatak kapasitesi, rota üstü barınma kulübeleri, bungalov, parkları, kamp alanı, diğerleri), - Hangi standartlarda barınma sunuluyor? (yüksek, yeterli, kötü), - İlinizin seçkin özellikteki doğal alanlarının özellikleri (sundukları ile tek mi?, biraz farklı mı?, diğer seçkin özellikli yerlere benziyor mu?), - Alan turist gezi rotasına girecek şekilde turistlerin ilgisini çekebilecek diğer sahalara yakın mı? (diğer çekici sahalara yakın, orta derecede potansiyel, düşük veya yakında böyle bir potansiyel bulunmamakta), - İlin alanlarında yaban hayatı; (bayrak tür, ilginç diğer türler, temsil edici yaban hayatı, farklı yaban hayatı izleme aktiviteleri, yürüyerek, botla, gözlem noktası ile vb.), - Yaban hayatı izleme de tatmin edicilik durumu (garanti etme, genellikle, şans veya mevsime bağlı), 18

20 - Bölgedeki önemli yaban hayatının tanımı, - Yardımcı tesislerin durumu (rekreasyonel, spor, diğer; durumu: kötü-yeterli-iyi), Kaynakların turizm potansiyelinin değerlendirilmesi; - Doğal değerler: (sahiller, sahil kayalıkları, kumullar, dağlar, ormanlar, korunmuş izole olmuş alanlar, şelaleler, göller, nehirler, mağaralar, yaban hayatı, hayvan-kuş, deniz canlıları, iklim, diğerleri), - Kültürel değerler; (tarihi binalar, tarihi yerler, anıtlar, arkeolojik yerler ve koleksiyonlar, folklor ve gelenekler, el işleri, müzeler, sahne sanatları, sanayi mirası vb.) - Toplumun turizm potansiyeli; (insan kaynakları; aktif nüfusun büyüklüğü ve yapısı, eğitim düzeyi ve profesyonel bilgi, beceriler, eğitimler, orijinal-karakteristik ve geleneksel özellikleri, ekonomik faaliyetler-sanatlar profesyonel olmayanlar dahil, resmi olmayan bilgi ve beceriler, turizm gelişimine yaklaşımlar, misafir severlik anlayışı, hizmet eğilimleri, yerel kuruluş ve idareler ile yönetişim, alanın kültürü ve kimliği, - Ekonomik kaynakların turizm potansiyeli; (tarım, ormancılık, balıkçılık, sanayi ve diğer), - Altyapı; (su sistemleri, ulaşım ağları, sağlık imkanları, ulaşım terminalleri, enerji kaynakları, kanalizasyon sistemleri, katı atık ve yok etme sistemi, caddeler/yollar, güvenlik sistemleri vb.) - İş ve hizmet altyapısı; (fırınlar, kasaplar, bakkallar, süpermarketler, doğrudan satış yapan çiftlikler, kiralık araç, servis istasyonları, taksiler, otobüsler, kiralık bisiklet, kiralık spor malzemeleri ve bakımı, postaneler, bankacılık hizmetleri, doktorlar, dişçiler, eczaneler, kafe ve restoranlar, atm ler, bankalar, diğer iş ve hizmetler.) Turizm Talebi; turizmin mevcut durumunun incelenmesi; Ziyaretçi; boş zamanlarını geçirmek için bir yere gelen kişi olarak tanımlanabilir, turist ise alanda bir veya daha fazla gece konaklamaktadır. Her turist bir ziyaretçidir, ancak her ziyaretçi turist değildir. Dolayısı ile turist ve ziyaretçi sayılarının ayrılması gerekmektedir. Ziyaretçi ve turist ayrımı farklı talepleri sebebi ile yapılmak durumunadır, ayrıca her ikisinin de farklı etkileri bulunmaktadır. Bir turistin ortalama harcaması alanda daha fazla zaman geçirdiğinden, konaklamaya, ilave yiyecek ve içeceğe ödeme yaptığından genellikle daha yüksek olmaktadır. Turizme ilişkin mevcut durumun ortaya konabilmesi için; 19

21 - Turist ve ziyaretçileri ayrı ayrı sayısı (yıllık, mevsimlik, aylık, haftalık, günlük), - Son on yılda turistlerin/ziyaretçilerin değişimi, - Ortalama kalış süreleri, konaklama ve ulaşım şekilleri önemlidir. (Sürdürülebilir doğa turizm gelişme planımızda ana unsur turizm olduğundan; turizme ilişkin veri kullanılamaz olduğu hallerde ikinci en iyi seçenek olarak ziyaretçilere ait veriler üzerinden değerlendirme yapılması mecburiyeti doğmaktadır). - Turist başına ortalama harcama, - Grup hacmi ve düzeni, - Turistlerin ağırlıklı yaş grubu, - Yaptıkları faaliyetler, - Ziyaret edecekleri-ettikleri yere ilişkin seçimleri, - Memnuniyeti, deneyimleri ve para harcama şekilleri, - İkinci ziyaretlerin yüzdesi ve sayısı, - Kullanılabilir ilave veriler. Talep incelemesinde ilimizi rakip olarak gördüğümüz veya bizimle rekabet eden benzer il veya illerle karşılaştırmak faydalı ve yerinde olacaktır. Turizm Arzı: Konum Faktörü; Bir ilin başka turizm pazarları ile ilişkili olarak nasıl konumlandığını, bir turistin alana ulaşmak için harcadığı zamanı, parayı/enerjiyi belirtir. Bir saha ne kadar güzel olursa olsun, hedef grup tarafından kolayca ulaşılabilir değilse asla başarılı bir turizm gelişimi sağlanamayacaktır. Yerel nüfusun değil turistin algılama durumu dikkate alınmalıdır. Örneğin bakir alanları ziyaret etmekten zevk alan ve ilkel patika yollarla ulaşılan yerleri ziyaret etmek isteyen turistler için düşünülen uzak mesafeler için alanın sınırlı sayıda turist potansiyeli olacaktır. - Uzun mesafeden gelen turistler için hava alanına uzaklık çok önemlidir, - Tur operatörlerinin çoğu havayolu ulaşımını zorunlu görmektedirler, bu sebeple bağımsız turistler veya tur operatörleri hedeflenebilir, - Tren, otobüs veya özel araçlarla erişim de konum faktörleri içinde önemlidir, - Alana ziyaret iklim şartları açısından da kısıtlı imkanlara neden olabilir, 20

22 - İle özgü yapılan bürokratik işlemlerin bıktırıcılığı da önemlidir, sık sık güvenlik birimleri tarafından kimlik sorulmak, aranmak gibi, - Turizm arzında; işaretlemeler, doğru yönlendirmeler, bilgiye ulaşma kolaylığı da önem arz etmektedir. Haritalar, broşürler, internet imkanı, kılavuz ve rehberler önemli bir arz faktörüdür. - Yiyecek içecek sunumu ve konaklama arzı; Sunumun ürün ve hizmet kalitesi, hijyenik standartlar, özgünlük/otantik, yöresel olması, yer ve ürünlerin çeşitliliği, ortam ve konukseverlik önemlidir. - Restoranların sınıflaması önceden yapılırsa turist için kolaylık olacaktır. - Konaklama tüm türleri içerebilmelidir, ürün ve hizmetlerin kaliteli olması, özellikle hijyeniklik konaklamada çok önemlidir. Doğal Alanın Kendine Has Özellikleri; Doğal alanların değer yaratması, kırsal kalkınmada rol oynaması beklentisi de son yıllarda öne çıkan bir görüştür. Doğal alanların alternatif kaynak kullanımına dönüştürülmesi için yapılan baskılar sonucu tehdit altında olduğu yerlerde devamlılığını sürdürebilmeleri, diğer alternatif kaynak kullanımları karşısında koruma ve kullanma dengesinin uzun dönemli ekonomik değerinin gösterilebilmesine bağlıdır. Tabiat ve kültürel miras, yaban hayatının gözlemlenmesi, yöreye özgü özellikler ve korunması gereken öncelikli türler, doğa ile ilgili çalışan ve doğanın kıymetini bilen ekoturistler için son derece önemlidir. 2.3 TAŞIMA KAPASİTESİ - Belirli bir sürede ( yıl, ay, hafta, gün, saat ) bir bölgenin alabileceği ziyaretçi sayısı veya bölgenin kaynakları üzerinde istenmeyen veya planlanmamış etkilere sahip olmayan ve sürdürülebilir kalkınmayı tehdit etmeyecek düzeyde bir alanda aynı anda bulunabilecek ziyaretçi sayısı, - Bir bölgenin, hayati önemde olduğu düşünülen değerleri, ekolojik süreç ve koşulları tehlikeye atmadan ve sürdürülebilir kalkınma imkanlarını azaltmadan belirli bir süre boyunca destekleyebileceği insan faaliyetlerinin (ağaç kesimi, avlanma, tarım) ve diğer etmenlerin (örn: iklim değişikliği, kirlenme vb.) baskısı, - Ziyaret edilen bir alan veya tesisin sahip olduğu kaynaklar üzerinde koruma amaçlarını tehlikeye atmadan, istenmeyen ve planlanmayan etkilere neden olmadan belirli bir süre (yıl, ay, gün, an) boyunca alabileceği ziyaretçi sayısı şeklinde tanımlanmaktadır. Taşıma kapasitesi, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planında önemli bir planlama aracıdır. Turizmin gelişimi ve korunmasında önemli bir kavramdır. Taşıma 21

23 kapasitesinin analizi ve izlenmesi, yönetim kararları yönünden girdi sağlayacaktır. Taşıma kapasitesi sayesinde kullanımı sınırlamak, en elverişli ziyaretçi sayısını tamamlayarak müspet etkileri azamiye çıkartmak, olumsuz etkileri en aza indirmek mümkün olabilecektir. Kısaca Doğa Turizmi Gelişme (Master) Planındaki sürdürülebilirlik taşıma kapasitesinin aşılmaması ile temin edilir. Ziyaretçi sayısı ve etkinin büyüklüğü arasında doğrudan ilişki vardır. Ancak alan içinde tek tehdit unsuru ziyaretçiler değildir. Doğa için önemli olan tehditlerin tümünün birleşik etkisidir Taşıma Kapasitesinin Elemanları; Sosyal Taşıma Kapasitesi, Turizm için yerel tolerans limitleri olarak tanımlanmakta olup yöre halkı üzerindeki olumsuz etkilerinden ve ziyaretçiler ile yöre halkı arasındaki çatışmalardan kaçınılmasını içerir. Bu unsurun turizm gelişimi içerisinde anahtar rolü vardır. Yöre halkı turizmi desteklemezse kalkınma asla olmaz. Yerel kabulü belirleyen temel etmenler, sosyal yapı ve kültürün hassaslığı, toplumun değişimin üstesinden gelebilme yeteneği, turizmin algılanışı, yöre halkı ile ziyaretçilerin ilişkileri, kullanıcı grupların davranışları, birbiri ile uyumu ve paydaş olmanın ekonomik ve toplumsal faydalarıdır. Ekonomik Taşıma Kapasitesi; Sürdürülebilir bir turizm gelişiminde turizm, ekonomik yapı ile bütünleşmiştir ve diğer sektörleri de desteklemektedir. Ekonomik taşıma kapasitesi; turizm gelişimini sağlayan bir yerel ekonomi ve yerel ekonominin sürdürülebilirliğini sağlayan bir turizm gelişimi anlamına gelmektedir. Yani temel kıstas; turizm gelişimi ile yerel ekonomi arasındaki sinerjidir. Ekonomik taşıma önemli olan iki unsur; Beklenen faydaları temin etmek için asgari turist sayısı ve ekonominin üstesinden gelebileceği azami turist sayısıdır. Ekolojik Taşıma Kapasitesi; Ekolojik taşıma kapasitesi, ziyaretçilerin/turistlerin ziyaret edilen alandaki ekosistemler, ikamet yerleri ve canlı türleri üzerinde ortaya koyduğu ekolojik zararlardır. Burada, ekolojik değerlerin, ziyaretçi akışlarının ve davranışlarının uzun süreli ve sistematik olarak izlenmesi ve veri toplanması önemli olmaktadır. İdari/fiziki Taşıma Kapasitesi; 22

24 Fiziki taşıma kapasitesi aynı anda ve belirli bir zamanda müşteri olarak alınabilecek ziyaretçi sayısıdır. Bu kapasite, alana uygun insan sayısına, yani alanın büyüklüğü ve diğer fiziki şartlar (doğal, coğrafi koşullar ve hava şartları) ile turizm altyapısının kapasitesine dayanmaktadır. Burada temel göstergeler; kalabalık, kuyruklar ve trafik sıkışıklığıdır. Fiziksel kapasite yönetiminin verimliliği ve etkinliği şu unsurlara bağlıdır; - Organizasyon kaynaklarının kapasitesi (insan ve ekonomik kaynaklar vb. gibi), - Ziyaretçi yönetiminin kapasitesi, Bir sahanın ziyaretçi kullanımına/ turizm gelişimine karşı hassas olan kaynakları: Kırmızı liste ve endemik türlerin habitatları, alanın savunmasız olan diğer kaynakları, göçe hassas türler, Ziyaretçi yönetimi de dahil olmak üzere yönetim amaçları ve hedefleri: Genel bir doğa koruma planı, amaçlar, hedefler ve doğa koruma politikası, tür koruma politikaları, bölgeleme sistemi, izleme sistemi, Ziyaretçiler/turistler, turizm gelişimi ve etkileri üzerine veriler; tüm güzergahlar, tesisler, konaklama ve ziyaretçi/turist için olan etkinlikler ve detaylı haritalar, ziyaretçi sayısı, özellikleri, akımları, ziyaretçi modelleri, etkinlikler ve mevsime bağlı özelliklere ilişkin bilgiler vb., ziyaretçiler tarafından özel olarak gerçekleştirilen faaliyetler, ziyaretçi etkilerine ilişkin veriler, etkilerin izlenmesi ve değerlendirilmesine ilişkin yöntemler, ölçütler ve göstergeler. Coğrafi bilgi sistemleri (CBS) teknikleri ile bilgilerin gösterilmesi mümkündür. Psikolojik Taşıma Kapasitesi; Psikolojik taşıma kapasitesi bir alanın belirli bir zaman diliminde ziyaretçi deneyimleri üzerinde olumsuz etkilenmeye sebep olmaksızın kaldırabileceği maksimum ziyaretçi sayısıdır. 3. İLGİ GRUBU ANALİZİ VE YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI 3.1 İLGİ GRUPLARI/PAYDAŞLAR İlgi grupları, belirli bir koruma ve sürdürülebilir kalkınma projesi ile ilgili olarak fayda sağlayan, projenin içinde yer alan veya söz konusu projeden olumlu ya da olumsuz etkilenen bireyler, gruplar veya organizasyonlar olarak tanımlanabilirler. Paydaşlar, bir problemi çözmek için sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ve amaçlarımıza ulaşmak için güvenebileceğimiz kişilerdir. 23

25 İlgi gruplarının hepsi sürdürülebilir doğa turizmi gelişimine ortak değildir veya olmaları gerekmez. Çünkü bir ortağın projeye olumlu bir bakışı, tutumu olmalıdır ve amaçlara ulaşmak için işbirliği yapmalıdır. Bazen bir ilgi grubu projeye olumsuz bakabilir ve hatta aktif bir tehdit bile olabilir, ilgi gruplarını işbirliği yapılanlar haline getirmek onlara paydaş değeri verilmesi ile mümkün olur. 3.2 İLGİ GRUBU KATEGORİLERİ Turizmde ilgi grupları; - Yöre halkı, kişiler ve kurumlar, - Alana dayalı ilin sorumlu yöneticileri, - Bölgesel yetkililer, - Ulusal yetkililer, - Turizm ofisleri, yerel turizm organizasyonları, konaklama ve hizmet sunanlar, taşımacılar, - Turizmle ilgili sektörler, - Tarım, ormancılık ve balıkçılık gibi farklı ekonomik sektörlerin temsil edildiği ticaret ve sanayi odaları ve el sanatları ile ilgili birimler, - İşçi sendikaları, dernekler, STK lar, - Eğitim ile ilgili birimler, 3.3 İLGİ GRUBU ANALİZİ İlgi grubu analizi sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının ortaya konması ve uygulamasında yer alan farklı taraflara ilişkin genel bir izlenim sahibi olabilmek, niyet okumak için kullanılan bir araçtır. Yalnızca bir envanter olarak ele alınmamalıdır, sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının planlanmasında potansiyel ortaklarımızın kimler olduğunu ve hangi tarafla çelişkiler yaşayacağımızı bize bildirmektedir. Ayrıca projenin farklı seviyelerinde destek temini için de son derece elverişli bir analizdir. İlgi grupları analizine dayalı olarak sürdürülebilir doğa turizmi gelişme planının yönetiminden sorumlu bir organizasyon oluşturulmalıdır. Sürdürülebilir doğa turizmi gelişimi için, detaylı bir ilgi grubu analizi ilgi gruplarının; - Genel hedeflerini, - Turizmden beklediği faydaları - Turizmdeki rollerini tanımlamalıdır. Bu süreç; şu adımlardan oluşur; 24

26 1. İlgi gruplarının tanımlanması, 2. Her ilgi grubunun çıkarlarının, önceliklerinin ve değerlerinin belirlenmesi, 3. Her ilgi grubunun davranışlarının belirlenmesi, 4. İlgi grubunun gücünün ve ilgi grupları arasındaki muhtemel koalisyonlarının gücünün tahmin edilmesi, 5. İlgi gruplarının mevcut ihtiyaçlarının ne düzeyde karşılandığının değerlendirilmesi, 6. İlgi grupları ile birebir iletişimlerin başlatılması ve ilgi gruplarının güveninin kazanılması, 7. Ortak menfaatler, sinerji ve başarı unsurlarının tanımlanması, 8. Paydaşların bir araya getirilmesi, 9. Ortak hedef ve amaçların ve onlara ulaşmak için gerekli olan stratejinin ortaya konması, 10. Organizasyon çerçevesinin oluşturulması, 11. Uygulama (zaman çizelgesinin ve hedeflerin ortaya konması, iletişim organizasyonunun oluşturulması, ilgi gruplarına somut sorumlulukların verilmesi.) 12. İzleme ve geri bildirimin yapılması 3.4 TOPLUM TEMELLİ YAKLAŞIM Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planı nın hazırlanmasında toplum temelli yaklaşım uygulanması neticesinde; - Yöre halkı için sürdürülebilir geçim kaynakları ortaya koymak, - Toplulukların kendi yapılarını korumalarını teşvik etmek ve - Doğal alanların koruma hedeflerinde yerel faydayı oluşturmak mümkündür, Toplum temelli turizmin en önemli özelliği, doğal kaynakların kalitesi ile alanın kültürel mirasının bozulmamış ve turizmle güçlendirilmiş olmasıdır. Doğal çevre üzerindeki olumsuz etkiler en aza indirilmeli ve yerel kültür korunmalıdır. Turizm, insanların kendi yerel kültürlerini yaşatma ve değerlendirmeye teşvik etmelidir. 3.5 YEREL ORGANİZASYONUN OLUŞTURULMASI İlgi grubu analizine dayalı olarak, korunan alan ve çevresi için, Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını izlemek veya biçimlendirmek amacıyla, korunan alan yönetimi ve tüm ilgi gruplarının resmi işbirliğine dayalı bir organizasyon oluşturulmalıdır. Sürdürülebilir Doğa Turizmi Gelişme Planını uygulamak, desteklemek ve sorumluluklarını, karar verme gibi hususları düzenler. 25

27 3.6 TOKAT IN TARİHÇESİ Tokat, Kelkit, Yeşilırmak ve Çekerek nehirleri boyunca kurulan, kalkolitik dönemden başlayarak Hitit, Frig yerleşim alanları içerisinde kalan, M.Ö yılları arasında yüksek düzeyde kültür ve sanat yaşamına sahne olmuş önemli bir yerleşim alanıdır. Roma ve Bizans dönemlerinden sonra Danişment, Selçuklu, İlhanlı ve Osmanlı dönemlerini yaşamış, cumhuriyetin ilanı ile birlikte canlanma ve ilerleme göstermiştir. Tokat tarihinde yapılan arkeolojik araştırmalar sonucunda ilk yerleşmelerin Kalkolitik döneme (M.Ö , Bakır Çağı) ait olduğu anlaşılmıştır. Antik Çağ da Pontus Galaktikus olarak adlandırılan yörenin tarihi M.Ö yıllarına dayanır. Kalkolitik ve ilk tunç çağlarından sonra Büyük Hitit Devleti nin doğu federasyonlarına bağlı birçok kentin, Yeşilırmak ın kolları Kelkit, Tozanlı ve Çekerek kolu vadileri boyunca kurulması ile başlayan, Pers ve Pontus döneminde doruğa ulaşan derebeylik dönemi, Tokat, Niksar, Zile ve Turhal da en tipik ve güçlü şeklini almıştır. Bölgenin yazılı tarihi ise Hitit kayıtlarıyla başlamaktadır. M.Ö lerde başlayan ve Hititlerin yıkılma nedenlerinden biri olan Ege kavimlerinin göç hareketi ile birlikte Frigler, Kapadokya çevresinde yerleşmiş Muşki oymaklarıyla bir federasyon kurmuşlardır. M.Ö. VIII. yy da Frigler topraklarını genişleterek güçlü bir devlet haline gelmişler; bu dönemde Tokat yöresinin bir bölümü ile Zile yakınlarındaki Maşat Höyük bu sınırlar içerisinde kalmıştır. Bölge, Frigler den sonra Kimmerler in hâkimiyetine girmiş, bu devletten sonra İranlı Med Devleti tarafından yönetilmiştir. Bu devletlerin idari yapılarındaki sorunlar nedeniyle bölgedeki hâkimiyetleri kısa sürmüştür. M.Ö. VI. yy. ortalarından, IV. yy in sonuna kadar Tokat ve çevresi Pers egemenliğine girmiştir. Bu dönemin önemli olaylarından biri Tokat ın ekonomik ve stratejik önemini gözeten Persler in, başkentleri Persopolis ten Ege de Lidya Krallığının başkenti Sard merkezine kadar uzanan Kral Yolu nu Tokat tan geçirmeleri olmuştur. M.Ö. 332 Persler in ekonomik bunalımından faydalanan Makedonya Kralı Büyük İskender, Pers ordularını yenmiş Kapadokya yla birlikte Tokat ı da ele geçirmiştir. Helen kültürünün etkilerinin görüldüğü, 300 yıl süren ve sanat etkinliklerinin zirveye çıktığı bu dönemden sonra Tokat Pers kökenli Mitridates tarafından kurulan Pontus Devleti nin yönetimine girmiştir. 26

28 M.Ö. 66 yılında Pontus Devleti, Kapadokya Krallığı nın Roma ile olan ilişkileri nedeniyle Roma Devleti ile çatışmaya girmiş, bu çatışma sonunda yöre ve çevresi Roma hâkimiyetine girmiştir. M.S. 395 yılında Roma İmparatorluğu nun ikiye ayrılmasıyla Tokat ili Bizans egemenliği altına girmiştir. Bu dönemdeki en önemli gelişme Hıristiyan-Bizans uygarlığının Anadolu da yayılması ve yeni bir kültür ve sanat dönemi başlatmış olmasıdır yıl kadar süren Bizans egemenliği, Hıristiyanlığı Anadolu da himaye etmiş, kurumlaştırmıştır. Tokat ve Niksar, Pontika Kapadokya sının piskoposluk merkezleri olmuştur. VI.,VII. ve VIII. yy da Sasani ve Arap devletleri Bizans ın en önemli doğu sorunu olmuş; Tokat ve yöresi zaman zaman İstanbul un fethine girişen Arap akıncılarının eline geçmiştir. X. ve XI. yy da Türk Bizans teması Sultan Alparslan ın 1071 Malazgirt zaferinden sonra Bizans ın geri çekilmesine kadar sürmüştür. Büyük Selçuklu dönemi imparatoru Sultan Melik Şah ın komutanlarından Gümüştekin Ahmet Gazi 1071 Malazgirt Zaferi nden sonra orduları ile Anadolu ya gelmiş; Önce Sivas ı ve 1095 yılında da Niksar ı başkent yapmıştır. Daha sonra da Tokat, Zile, Turhal ve Zonusa yı birliğine katmıştır. Anadolu Selçuklu devletinden ayrı, bağımsız bir devlet kuran Danişmentoğulları Kayseri ve Malatya yı alarak güçlenmişler; daha sonra güneye inerek Antakya Bohemont Prensliğine, Akdeniz de de Krigya krallığına son vermişlerdir. Danişment oğullarının Tokat yöresindeki egemenliği Selçuklu Sultanı II. Kılıçaslan a kadar sürmüştür Kösedağ savaşında Moğollar a yenilen Selçuklular, bu savaştan sonra Moğollara vergi ödeyen bir devlet durumuna düşmüşlerdir. Moğollar tarafından kurulan İlhanlı Devleti ne bağlı olarak varlığını sürdüren Anadolu Selçukluları, 1318 de bu devlet tarafından ortadan kaldırılmıştır. Anadolu Selçuklularının yıkılmasından sonra beylikler döneminde Eretna Beyliğinin yönetimine giren Tokat, XIV. yy. sonunda Osmanlı egemenliğine girmiş, yükselme döneminde bölgenin tarım ve sanayi merkezlerinden biri olmuştur. Osmanlı döneminde Tokat ın adı Dâr ü n Nasr olarak değiştirilmiştir. Bundan kısa bir süre sonra Anadolu ya giren Timur orduları Tokat kalesini kuşatmış, ancak elde edemediği kentte büyük tahribat yapmıştır. Fetret Devri denilen dönemde Şehzade Çelebi Mehmet in Amasya ve Tokat yörelerinde ayaklanmaları bastırması, Osmanlı devletinde yeniden düzeni sağlanması ile Tokat 500 yıl süren Osmanlı birliği içinde yaşamaya devam etmiştir te nahiye, 1878 de Mutasarrıflık, 1920 de müstakil Liva olan Tokat, Cumhuriyet in ilanına kadar kendi kabuğuna çekilmiştir. Cumhuriyet döneminde tarım, enerji, sulama ve sanayi yatırımlarıyla yeniden canlanan Tokat, son yıllarda yine eski gücü ve önemine kavuşma yolunda büyük atılımlar yapmaktadır. I. Dünya Savaşı sonlarında Sivas valiliğine bağlı sancak merkezi durumunda olan Tokat ili, bu dönemde Türkler ve azınlık durumunda olan Rum ve Ermenilerle birlikte yaşamaktadır. Mondros mütarekesinin imzalanmasından sonra Rumların Samsun ve Tokat sınırları içinde bir Pontus Devleti kurma çabaları Karadeniz Türkleri Müdafaa-i Hukuk cemiyetinin kurulması ve faaliyete geçmesiyle sonuçsuz kalmıştır. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında başlayan çeşitli ayaklanmalar ise 1920 yılında son bulmuştur. 27

29 3.7 TOKAT İLİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ Tokat, 39 52' ' kuzey enlemleri ile 35 27' ' doğu boylamları arasında, Karadeniz Bölgesi'nin Orta kesiminde yer alan ve kuzeyinde Samsun, kuzeydoğusunda Ordu, güney-güneydoğusunda Sivas, güneybatısında Yozgat ve batısında Amasya nın yer aldığı bir İl dir. Karadeniz Bölgesindeki toplam 17 İl içeresinde, yüzölçümü bakımından en büyük 4 üncü İldir. Yüzölçümü km² olup, Türkiye topraklarının % 1,3 ünü kaplayan İl merkezinin rakımı 608 m'dir. Tokat 1923 yılında İl olmuş ve Merkez İlçe de dahil olmak üzere 12 adet ilçeye sahiptir. Ayrıca 77 Belde, 277 mahalle ve 609 adet köyü mevcuttur. Orman içi köy sayısı 268, orman bitişiği köyleri ise 273 olup toplam 541 adet orman köyüne sahiptir İlin Jeomorfolojik Özellikleri Yerkabuğunu oluşturan kayaçların oluşumları ve geçirdikleri evreler jeolojik zamanlarla belirtildiği için Tokat'ın jeolojik yapısı; Birinci zaman (Paleozoik), ikinci zaman (Mezozoik), üçüncü zaman (Neozoik), dördüncü zaman (Kuaterner) jeolojik dönemlere göre şöyle açıklanmaktadır. Birinci Zaman ( Paleozoik) : Tokat ve çevresindeki en eski kayaçların oluşumu bu dönemlerdedir. Bu dönemdeki oluşumlar: Çekerek ve yöresi kuzey ve kuzeydoğuya doğru Turhal-Zile-Tokat yöresi ile Kelkit ve Tozanlı havzası arasındaki dağlar boyunca Reşadiye'ye kadar uzanır. İl içerisinde Paleozoik formasyonları, killi şistler, kısmen metornorfizmaya uğramış (mermerleşmiş) kalkerler, serpantin ve diyabazlardan oluşmuştur. Zile ovasının kuzey ve batı sırtlarında Paleozoik formasyonlar yeşil şistler ve koyu renkli mermerlerden oluşmuştur. İkinci Zaman (Mezozoik): Bu dönemde genel olarak kalker- marngre - konglomera ve fil işlerden oluşan kayaçlara, Kelkit vadisinde Erbaa-Niksar-Reşadiye yörelerinde rastlanır.zile'nin kuzeyindeki killi şist mermer serisi üzerinde beyaz renkli, bazen kaba ve zoojen yapıda olan kalkerler bulunmaktadır,ikinci Jeolojik zamanda Zile-Turhal bölgesinde önemli mostralar (doğal yarmalar) şunlardır: 1) Kazancı ve Kelkit köyleri arasında Doğu-Batı doğrultusunda kalkerler 2) Eski köy ile Çivril arasında lambolar. 3) Çayır ve Yünlü köyü kalkerleri. Bu kalkerler bazen tipik breşler halinde bulunurlar. Kazancı ve Kelkit arasındaki kalkerler bölgenin serpantin heyelanlarından etkilendiğinden bazen serpantin serisi içerisinde gibi görünürler. Kervansaray ile Tekke Elik arasındaki kalkerler tamamen zoojendir. Grinoides ve echinid parçaları ile belemitesleri içerirler. Belemitcslerin bulunuşu bunların mezozoik devre ait olduğunun kesin kanıtıdır. Zile ovasında tek tek olarak sıralanmış Zile kalesi, Güvercinlik, Hüseyin Gazi, Akbaba, Çal tepeleri mezozoik kalkerlerden oluşmuş, etrafı faylarla sınırlı hostlardır.zile çukurunun kenarındaki konglomeraların çimentosunda orbitoides, marnlı kalkerlerin içerisinde inorceramus, belemitella ve Turhal civarında mostralarda anachytes, Tekneli yöresinde inoceramus ve orbitoidesler bulunmuştur. Bunlar bize kretansen'in varlığını kesin olarak göstermektedir. Zile ovasının güney ve güney batısında bulunan merkeze bağlı Fatih ve 28

30 Süleymaniye köylerinden itibaren geniş bir saha üst kretase konglomeraları vardır. Bunların üzerinde bir marn tabakası bulunmaktadır. Konglomeranın çimentosunda ve marnlardaki mikrofosiller konglomeranın üst kratesiye ait olduğunu göstermektedir. Bu tabakalar genel olarak kuzey eğilimlidir. Yeşilırmak havzasında mezozoik'in jıırasik devrine ait Haz katı Kelkit Çayı kuzeyindeki granitik masifleri saran sahralarda görülmektedir. Bunlar Sinemurien'den itibaren zengin ve çeşitli fosilleri içerirler. Lias'ın özelliği kalınlığı'nın az (100 metre) ve litoloji bakımından somut (homojen) olmasıdır. Burada lias ile alt kretase arasında büyük bir lakün (Stratigrafik boşluk) vardır. Kelkit çayı güneyinde az çok beyaz renkli yumuşak ve marnlı kalkerlerden oluşan alt kretase vardır. Liasın hemen üzerinde bu alt kratesenin bulunması burada strafik boşluğun olduğunu göstermektedir.kelkit Çayı havzasında üst kretaseye de rastlanmaktadır. Burada rastlanan üst kretase boz beyaz ve pembe kalker şeritleri bulunan yeşilimsi renkli bir filişten oluşmuştur. Üçüncü Zaman (Neozoik): Almus-Erbaa-Niksar yörelerinde rastlanan filiş, kalker, marnlı kalker ve konglomeralar, bu zamana ait oluşumlardır. Eosen filisin önemli mostralarına Zile-Çeltek'in kuzeyinde rastlanır. Yine yerel olarak da Zile-Tokat bölgesinde bu devir arazisine rastlanmaktadır. Bu bölgede eosen genel olarak volkanik ve filiş fasiyesine (dış görünüşüne) ayrılır. Volkanik formasyonlar esas olarak da kalker çakıllarını içerir. Filişlerde konglomera gre, marn ve bazen de kalker mercekleri vardır. Tokat-Çamlıbel yöresinde Behram köyü sırtlarında konglomera ve Grc'lerdc küçük nümmilitler bulunmuştur. Kalkerlerde ostrcs gigantica, natica vvillemeti, turritella cmbricalaria, assilina, spira, nummilites laevigatus vardır ve bunlar eosen döneminin tabakalar dizisinin (formasyonlarının) varlığını gösterir. Zile, alüvyon bölgesinin güney sırtlarında alüvyonların bitip, serpantinlerin veya üst krate-se konglomeraların başladığı yerde açık renkli ve çoğunlukla yatay tabakalardan oluşan gre, konglomera ve marnlar görülmektedir. Bunlar çok yenidir. Üzerleri alüvyonlarla örtülüdür. Bu formasyon içinde hiçbir fosil bulunmamasına rağmen diğer benzerlerine göre neojen olması muhtemeldir. Zile'de Olukman ve Kireçli köyleri arasında neojenin tabanında iri elemanlı kumlarla çimentolaşmış çakılların özellikle kuartz, şist, radyolorit ve mermer parçalarından oluşan konglomeralar bulunmaktadır. Aynı konlomera ve kumtaşlar Kireçli Köyünün Kuzeyindeki versanlar da (aklanlarda) güney batıya derece eğimlidir. Zile ovasının güney kenarında Süleymaniye-Fatih Belpınar çevresinde neojeni kaba taneli kum taşları ve marnlı üst kretase onglomeralarını örtmektedir. Neojen ovanın merkezinde ve derelerin yataklarında kalın bir alüvyon örtü bulunmaktadır. Derelerin getirdiği alüvyon ve diğer matelyaller olduğu gibi gevşek çimentolu neojen konglomeraların dağılması ile oluştukları için bir çok yerlerde neojenin kalınlığı ova ve tek tek oluşan tepelerin kenarlarında biraz uzaklarında metre kadar tahmin edilmektedir. Dördüncü Zaman Arazisi (Kuaterner): İl dahilinde dördüncü zaman arazilerine, Artova-Erbaa-Niksar-Turhal ve Zile ilçeleri ile Kazova-Omala(Gözova) ve Kelkit Ovalarında rastlanır. Bu devir arazilerini kum, çakıl, kil, travertenli topraklar oluşturmaktadır. İl dahilinde mağmatik kayaçlar genellikle Turhal ovasında, Tokat'ın kuzeydoğusunda Almus'tan, Erbaa'nın kuzeyinde Ayvacık'a kadar olan bölgenin doğusunda kalan alanın yaklaşık yarısını kaplamaktadır. İl dahilinde iki ayrı kayaç "heyelan" grubu ayırt edilir. 1- Granitlerden kuvarslı dioritlere kadar kayaçlar. 2- Adi dioritlerden itibaren bazik kayaçlar. 29

31 Jeolojik Özellikler Dağlar: Dağlık alanlar İl topraklarının % 45 ni kaplar ve üç önemli sıra halinde uzanırlar. Kuzeyden güneye doğru birinci sırayı Canik dağları oluşturur. Bu dağlar fazla yüksek değildir. Bu sıradaki önemli doruklar; batıdan-doğuya doğru Killik tepesi (1526 m.), Gölağa tepesi (1502 m) Keltepe (1794 m), Somun tepesi ve Erdem baba tepesi (2181 m.) dir.ikinci sırayı oluşturan yükseltiler; Kelkit-Tozanlı havzalarını ayıran su bölümü çizgisini oluşturan dağlardır. Buradaki önemli doruklar; Mercimek tepesi (1203 m.), Poyrazlık tepesi (1535 m), Dikmen tepesi (1620 m.), Topçam tepesi (1203 m.), İmamgazi tepesi (1779 m.) ve Dönekse dağı (1820 m.) dir. Üçüncü sıra Tozanlı vadisinin güneyinde uzanır. İlin en yüksek dağları bu yörededir. Buradaki önemli doruklar; Akdağ (1900 m.) Deveci dağı (1892 m.) Çamlıbel (1930 m.) Toraç dağı (2112 m.), Asmalıdağ (2116 m.) ve Dumanlı dağı (2374 m.) dir. İlimizin en yüksek doruğu Almus barajının güneyindeki Şehnekayası (2385 m.) dağıdır.rakımı 188 m. den 2870 m. ye kadar değişen yükseklikler arasında yer alan dağlar; Mamu(1779 m.),yaylacık(1620 m.),deveci(1892 m.),bugalı(1945m) Dumanlı (2200 m.),çamlıbel (2020 m.)ve Akdağ (1900 m.)dır. Ovalar; İl yüzölçümünün yaklaşık % 15,4 ünü kaplamaktadır. Kazova Ovası, Turhal Ovası (Dazya Ovası), Erbaa Ovası, Niksar Ovası, Artova Ovası, * Zile Ovası Vadiler: Kelkit Vadisi, Tozanlı Vadisi ve Behzat deresi Vadisi dir. Platolar(Yaylalar) İlimiz kuzeyindeki Canik dağlarının güney kesimlerinde, Kelkit ve Tozanlı vadileri arasında uzanan dağların bir bölümünde platolar yer alır. İlin batısındaki dağlar arası akarsu vadileri ile parçalanmış plato düzlükleri görünümündedir. İlimizde yer alan önemli yaylalar; Topçam Yaylası, Çevreli(Muhat) Yaylası, Dumanlı Yaylası, Selemen Yaylası, Kızılcaören Yaylası, Batmantaş Yaylası, Bozmalı Yaylası, Buğalı Yaylası, Çamiçi Yaylasıdır. Akarsular Yeşilırmak Karadeniz bölgesine can veren en önemli akarsudur. Tokat ili topraklarını Yeşilırmak ve kolları sulamaktadır. Tozanlı Çayı, Kelkit Çayı, Çekerek Çayı sulama amaçlı kullanılan çaylardır. Göller ve Göletler Göller; Zinav Gölü, Güllüköy Gölü, Kaz Gölü, Almus Baraj Gölü, Kurt Gölü, Düden Gölü bulunmaktadır. Göletler; Artova, Dutluca, Büyükaköz, Uluöz, Akbelen, Kızık, Bedirkale Göleleri vardır. Barajlar; Almus, Ataköy, Boztepe, Belpınar, Köklüce HES barajları bulunmaktadır. Mağaralar Ballıca Mağarası, Doğanın gizemli gücünün en büyük örneği olan Ballıca Mağarası, Pazar ilçesinden Akdağ ın doruğuna kıvrım kıvrım uzanan yolun 8.km sinde yer almaktadır. 680 metre boyu, 94 metre yüksekliği, mağara içindeki sarkıt, dikit, sütun, duvar ve örgü 30

32 damlataşları, Mağara gülleri ve iğneleri, damlataş havuzları ve soğan sarkıtlarıyla dünyanın oluşum yönünden en zengin ve en güzel mağaralarından biri kabul edilen Ballıca Mağarası, gezenlerini büyülemektedir. Hele mağaranın ziyarete kapalı yerlerinin gezilen yerlerinden daha fazla olduğunu görenlerin şaşkınlığı bir inanılmazlığın ifadesi olmaktadır. Yaz kış mağara içerisindeki sıcaklığın derece olması da insanı hayrete düşüren bir başka olaydır.1080 metre rakım yükseklikteki mağara girişi yanında Valiliğimizce yaptırılan tamamen doğayla uyum içerisindeki ahşap kafeterya ve dinlenme tesislerinde yayık ayranla çökelekli yemek mutluluğun ta kendisidir. Devini Mağarası ve Kale Kalıntısı, Tokat İli, Turhal İlçesi, Şenyurt Kasabası, Mercimek Dağı nda yer almaktadır sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 6.maddesi kapsamında olup, Kayseri Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 29/04/2004 tarih ve 3543 sayılı kararı ile 1.derece Arkeolojik Sit alanı ilan edilmiştir. Mağara, Mercimek Dağı eteklerinde, sarp bir kayalıkta yer almaktadır. Mağara çevresinde, küçük bir kaleye ait sarnıç ve duvar kalıntıları bulunmaktadır. Girişinde bir koridor bulunan mağarada üç salon görülmektedir. İlk salonda muhtemelen Klasik Çağa ait yapı kalıntısı yer almaktadır. Mağara az sayıda sarkıt ve dikite sahiptir. Damlamaları, böcek ve yarasalarıyla canlılığını sürdürmektedir. Evrenköy Mağarası, Tokat İli, Zile İlçesi, Evrenköy Kasabası nda yer almaktadır sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu nun 6.maddesi kapsamında, doğal sit alanıdır. Sivas Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu nun 04/12/2010 tarih ve 2015 sayılı kararı ile II.Derece sit alanı ilan edilmiştir. Evrenköy Kasabasının güneyinde, kayalık bir tepede yer almaktadır. Mağaranın girişi, kayalık tepenin kuzey yamacında bulunmaktadır. İçerisinde gösterişli sarkıt ve dikitler bulunmaktadır İklim Özellikleri Tokat İli Orta Karadeniz bölümünün iç kısımlarında yer almaktadır. Bu nedenle İlimiz hem Karadeniz iklim özellikleri hem de İç Anadolu'daki step (kara) ikliminin etkisi altındadır. Bu özelliği ile Bölgemiz ikliminin, Karadeniz ve İç Anadolu'daki step iklimleri arasında geçiş özelliği taşıdığı ifade edilebilir. İlimizde genel olarak yaz mevsimi alçak alanlarda sıcak-kurak, yüksek yerlerde serin yer yer yağışlı, kış mevsiminde soğuk ve kar yağışlıdır. İklim özelliklerinin belirlenmesinde denize olan uzaklık ve yüksekliğin etkisi önemlidir. Bu nedenle iklim özellikleri açısından, İlimiz kuzeyi ile güneyi arasında yükseltinin artması nedeniyle önemli farklılıklar görülür. Bölgemiz için yürütülen meteorolojik faaliyetler kapsamında; hava tahminlerinin temel verilerini oluşturan sinoptik, iklim çalışmalarında kullanılan klimatolojik, tarımsal gözlemler için fenolojik ve havacılık sektörü için aeronotik çalışmalar yapılmaktadır. 31

33 İlimiz merkezi, Tokat Havaalanı, Başçiftlik, Turhal ve Zile İlçelerimizde bulunan otomatik istasyonlara ilaveten Almus, Artova, Erbaa, Niksar, Reşadiye, Sulusaray ilçeleri ile Toprak-Su Araştırma Enstitüsü bünyesinde de sıcaklık, basınç, nem, yağış, rüzgâr, toprak sıcaklıkları, güneşlenme süresi ve şiddeti gibi meteorolojik parametrelere ait anlık değerlerin ölçüldüğü otomatik istasyonların kurulması yönündeki çalışmalar tamamlanmıştır. Sıcaklık İlimizin uzun yıllar ortalama sıcaklığı 12,5 C dir. Türkiye ortalamasının 13,1 C olduğu dikkate alındığında, Ülkemizin daha serin bölgesinde yer aldığımız ifade edilebilir yılı sıcaklık ortalaması 11,8 C olarak tespit edilmiş olup tabloda da görüleceği üzere en sıcak ay olan Temmuz ayı ortalaması 23,9 C ve en soğuk ay olan Ocak ayı ortalaması 2,3 C dir. OCA ŞUB MAR NİS MAY HAZ TEM AĞU EYL EKİ KAS ARA ORT NORMALLER 1,9 3,3 7,4 12,5 16,3 19,8 22,3 22,4 18,8 13,6 7,6 3,6 12, ,3 3,6 6,6 10,5 15,2 19,0 23,9 21,8 18,3 12,9 3,7 4,0 11, yılından günümüze kadar yapılan ölçümler değerlendirildiğinde; en yüksek sıcaklık tarihinde 45,0 C, en düşük sıcaklık tarihinde -22,1 C olarak tespit edilmiştir. Yağışlar Uzun yıllar ( ) ortalamasına göre metrekareye 450,1 kg yağış alan Tokat, Türkiye ortalamasının (643,9 kg) altında bir değere sahiptir. En yağışlı dönem Nisan ve Haziran aylarının bulunduğu İlkbahar dönemidir. Grafikte de görüleceği üzere 2011 yılı toplam yağışı, normallerinin üzerindedir. Yağış Analizi 100,0 80,0 60,0 40,0 Normalleri ,0 0, Aylar 32

34 Kar, Dolu, Sis ve Kırağılı Günler İlimizde klimatolojik amaçlı yapılan gözlemlerden elde edilen verilere göre ortalama dolulu, kar yağışlı, karla örtülü, kırağılı ve sisli gün sayıları aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Dolulu Günler Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık - 0,1 0,2 0,5 0,6 0,5 0,0-0,1 0,0 0, döneminde dolu hadisesinin en fazla görüldüğü ay Mayıs ayı olmuştur yılında ise İl merkezinde dolu yağışı tespit edilmemiştir. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Kar Yağışlı Günler Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 7,7 6,9 4,3 0, ,1 2 5,6 Uzun yıllar ortalamasına göre, en fazla kar yağışının görüldüğü Ocak ve Şubat aylarında yerde kar örtüsünün kaldığı gün sayıları sırasıyla 8,3 ve 6,0 gün olarak bulunmuştur yılı itibariyle ise kar yağışlı gün sayısı 22, karla örtülü gün sayısı 5 dir. Kırağı, havadaki su buharının soğuk yüzey ve/veya cisim üzerinde yoğunlaşarak katı faza geçmesi hadisesidir. Kırağının oluşabilmesi için havanın açık ve durgun olması gerekir. Uzun yıllar ortalamasına göre İlimizde kırağılı günlerin en çok görüldüğü aylar Kasım ve Aralık aylarıdır yılında kırağılı gün sayısı ise 9 olarak tespit edilmiştir. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Sisli Günler Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 1,2 0,5 0,1 0, ,1 0,8 2 Yatay görüş mesafesinin 1 km'nin altına düşmesi sis olarak adlandırılmakta olup stratus bulutunun yerde veya yere yakın seviyede oluşması olarak da bilinir. Uzun yıllar ortalamasında göre, İlimizde sis hadisesi en fazla Aralık ayında görülmektedir. İlimiz merkezinde 2011 yılında sisli gün tespit edilmemiştir. Rüzgâr İlimizde, hâkim rüzgâr yönü, Poyraz olarak ifade edilen doğu-kuzey-doğu (ENE) dir. Uzun yıllar değerlerine göre ortalama hızı 2,3 m/s olarak hesaplanan rüzgâr parametresine ait hesaplanan 2011 yılı ortalama rüzgâr değeri 2,5 m/sn dir yıllarını kapsayan dönem içinde tarihinde ölçülen 176 km/sa lik ekstrem rüzgar, bahse konu dönemde İlimizde ölçülen en yüksek rüzgar değeridir yılı içinde ise ölçülen en kuvvetli rüzgâr, Mart ayındaki 69 km/sa lik değerdir. 33

35 Kuvvetli rüzgâr olarak kabul edilen 10,8 m/s değerinden daha yüksek değerlerin ölçüldüğü gün sayılarına bakıldığında; uzun yıllar ortalamasına göre en fazla kuvvetli rüzgârlı gün tespit edilen ayın 7,7 gün ortalaması ile Nisan olduğu görülmektedir yılında toplam kuvvetli rüzgârlı gün sayısı 84 olarak tespit edilmiştir. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Kuvvetli Rüzgârlı Gün Sayısı Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 4 5 6,6 7,7 5,6 4,3 4,5 4 2,7 2,7 3,2 3,8 Fırtınalı gün olarak kabul edilen 17,2 m/s değerinden daha yüksek değerlerin ölçüldüğü gün sayılarına bakıldığında; uzun yıllar ortalamasına göre en fazla fırtınanın olduğu ay, 2 gün ortalaması ile Mart tır. İlimizde 2011 yılında tespit edilen fırtınalı gün sayısı da 2 dir. Nem İlimizde, uzun yıllar ortalamasına göre aylık ortalama nispi nemin en düşük seyrettiği ay %57,4 ile Temmuz, en yüksek seyrettiği ay %70,7 ile Aralık olarak tespit edilmiştir yılında ise %69,0 nispi nem ortalaması ile Ocak ayı en yüksek orana sahip ay olmuştur. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Nem (%) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 68,6 63,7 59,9 59,4 60,4 58,9 57,4 58,2 59,6 65,1 69,2 70,7 Basınç Tokat İline ait uzun yıllar ortalamasına göre tespit edilen aylık maksimum ve minimum basınç ile aylık ortalama buhar basıncı değerleri aşağıdaki tablolarda verilmiştir. Buhar basıncı değerleri, sıcaklığa paralel olarak artış göstermekte olup yaz aylarında en yüksek değerlerine ulaşırken kış aylarında düşük değerler almıştır. Uzun Yıllar Aylık Ortalama Buhar Basıncı (hpa) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık 6,0 6,0 7,0 8,9 11,2 13,4 15,3 15,4 12,6 10,4 7,2 5, Hidrografya İçme Suyu Kaynakları ve Barajlar; İl Özel İdaresi envanter kayıtlarına göre; 609 köy ve 328 ünite sulu, 1 köy yetersiz, 1 ünite ise susuz durumdadır. 34

36 Barajlar : İlimizde Almus Barajı, Belpınar Barajı,Boztepe Barajı, Boztepe Barajı, Bedirkale Barajı, Akbelen Barajı vardır. Yer Altı Su Kaynakları Çamlıbel Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları, Çamlıbel Ovası nda özellikle drenaj yetersizliğinden dolayı Tuzla Çayırı nda mevcut kuyunun etrafındaki alanda oluşan tuzluluk, ovanın yeraltı suyu kalitesine tesir edecek miktar ve çapta değildir. Bodurga ve Çubuklu Köyleri arasında, Çekerek Çayı boyunca uzanan alandan, cm derinlikteki sığ kuyularla yer altı suyu temin edilebilir. Çamlıbel Ovası çevresindeki kuyuların ph değerleri 7,2 ile 8,4 arasında değişmektedir. Çoğu kuyu suyunda organik madde saptanmamıştır. Organik madde mevcut olan kuyu sularında ise 1 mg O 2 /L konsantrasyonunda organik madde mevcuttur. Sertlik genellikle 20 FS 0 _ 30 FS 0 arasında değişmektedir. Sadece tuzla kuyusunda sertliğin 152,00 FS 0 olduğu saptanmıştır. Çamlıbel Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S 1 sınıfına girmektedir. C 2 S 1 sınıfı, orta tuzlu ve az sodyumlu suları karakterize ederler. Toprak uygun olduğu taktirde tuza çok hassas bitkilerin haricinde sulama suyu amacıyla kullanılmaya uygundurlar. Kazova Yeraltı Suyu Kaynakları, Kazova da mevcut yeraltı sularının kimyasal analizleri sonucu ph değerlerinin 7,5_8,4 arasında değiştiği, organik madde içeriğinin 1,5 mgo 2 /L civarında olduğu, sertlik değerinin ise 16,5_30 FS 0 arasında olduğu saptanmıştır. Kazovası daki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuvarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S sınıfına girmektedir. Erbaa Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları, Erbaa Ovası mevcut olan sondaj kuyu sularının içerdiği tüm kimyasal maddelerin konsantrasyonları bakımından içme amacına uygun olduğu saptanmıştır. Erbaa Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuvarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S 1 sınıfına girmektedir. Mevcut kuyuların ph değerleri 7,4 8,4 arasında değişmektedir. Sertlik değerleri 20 FS 0 dir. Organik madde içeriği ise 1,5 mgo 2 /L konsantrasyonuna sahiptirler. Zile Ovası Yeraltı Suyu Kaynakları, Zile Ovası nda mevcut olan kuyu sularının ph değerleri 7,4-8,7 arasında değişmektedir. Sertlik ortalama 20 FS 0 dir. Organik madde içeriği 2 mgo 2 /L civarındadır. Nitrit ve Amonyak bulunmamaktadır. Zile Ovası ndaki mevcut yeraltı suları ABD Tuzluluk Laboratuarı nın hazırladığı diyagrama göre C 2 S 1 sınıfına girmektedir Toprak Özellikleri Genel Toprak Yapısı İl in değişik topografyası, iklimi ve jeolojik yapı farklılıkları ile vejetasyondaki çeşitlilik, değişik özelliklere sahip toprakların oluşumuna neden olmuştur. Bu durum bitki besin maddeleri kapsamında da kendini göstermektedir. İl topraklarının ortalama analiz sonuçlarına göre yapılan genel değerlendirme neticeleri aşağıda özetlenmektedir. a-toprak Bünyesi Saturasyon (işba) yüzdesine göre yapılan sınıflandırmada tarım topraklarının %31 tınlı, %64 ü killi-tınlı ve %5 i killi bünyeye sahiptir. Bu dağılım il de tarım için uygun toprak bünyesi varlığını göstermektedir. b-toprak Reaksiyonu (ph) Tarım topraklarının %9.7 si asit (ph 6.5 den düşük ), %25.6 sı nötr (ph ) %64.72 si ise alkali (Ph 7.5 den büyük ) reaksiyona sahiptir c-toprak Tuzluluğu (% Total tuz) 35

37 İşlemeli tarım uygulanan toprakların %99,9 u tuzsuz, %0,1 i ise hafif tuzludur. d-toprakta Kireç (CaCO3 ) İl topraklarının %27.8 i az kireçli, %19.6 sı kireçli,%32.2 si orta kireçli, %13.12I fazla kireçli ve %7.3 ü ise çok fazla kireçlidir. Yağış ve yıkanmanın Doğu Karadeniz Bölgesine oranla az olması nedeniyle il de asit sahalar daha az görülmektedir. e- Organik Madde Tarım topraklarının büyük bir kısmı organik madde yönünden fakir durumdadır. Analiz sonuçları ortalamasına göre; toprakların %3,4 ünde organik madde çok az, %40,5 inde az, %32,4 ünde orta, %13,1 inde iyi ve %10,6 sında ise yeter düzeydedir.il topraklarının azotlu gübrelerle gübrelenmesi gereklidir. Azot noksanlığına yağışlar ve erozyon neden olmaktadır. Organik madde miktarını arttırıcı önlemlere başvurulması, verimde devamlılık ve artış için gereklidir. f- Fosfor Bitkiler tarafından alınabilir fosfor tayinlerinde, (Olsen metoduna göre ) tarım topraklarının %73 ünde fosfor az, %11 inde orta, %7 sinde yüksek ve fosfor eksikliği gösteren toprakların fosforlu gübrelerle takviye edilmesi gerekmektedir. g-potasyum Memleketimizin jeolojik yapısı ve iklim durumu, topraklarda fazla miktarda potasyum birikmesine neden olmaktadır. İl topraklarının %2 sinde potasyum az, %5 inde orta, %7 sinde yeter ve %86 dasında ise fazla miktarda potasyum tespit edilmiştir Arazi Varlığı Tarımsal Topraklar; İklim, topografya ve ana maddelerin farklılıkları nedeniyle Tokat İlinde çeşitli büyük toprak grupları oluşmuştur. Bu toprak gruplarının yanı sıra toprak örtüsünden yoksun bazı arazi tipleri de görülmektedir. İlin Arazi Varlığı (2008) YÜZÖLÇÜMÜ (Ha) ARAZİNİN DAĞILIMI ALAN (Ha) % 1 Tarım Arazisi (İşlenen) ,6 32,4 2 Tarıma Elverişli Boş Alan ,4 5,2 3 Çayır-Mera Arazileri ,0 13,2 4 Orman Arazisi ,0 38,7 5 Diğer Araziler ,0 10,5 GENEL TOPLAM ,0 100,0 Kaynak: Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Grafik E.1: İlin Arazi Varlığı 36

38 Grafik 1 incelendiğinde en yüksek paya % 38.7 ile orman alanları, en düşük paya ise % 5,2 ile tarıma elverişli boş alanlar sahiptir. İşlenen tarım alanları % 32.4 payla ikinci sırada gelmekte, bunu % 13.2 ile çayırmer a alanları, % 10.5 ile diğer araziler izlemektedir. Kaynak: Toprak ve Su Kaynakları Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü Orman Varlığı Tokat ili topraklarının yaklaşık olarak % 42'ı orman ve fundalıklarla, % 58 orman niteliği taşımayan alandır. Tokat yurdumuzun sayılı orman bölgelerinden biridir. Kuzeyde ve güneyde il topraklarına giren dağların hemen hepsi ormanlıktır. Bölge ormanlarının genişliği iller içinde altıncı gelir. Tokat'ta narenciye hariç diğer bütün bitki ve ağaçları görmek mümkündür. Erbaa ilçesinde Kozlu, Meydandüzü ve Osmanköy civarında yabani çay, Kale köyü civarında Çatalan ormanları ile Reşadiye ilçesi Kazalapa yakınlarındaki orman serileri içerisinde Lübnan sediri yetişmektedir. Ormanlar daha çok Almus, Reşadiye ve Niksar ilçeleri dolaylarındadır. Karaçam, sarıçam, köknar, gürgen ve sedir gibi ağaç türleri en yaygın olanlarıdır. Bu ağaç türlerinin içerisinde yer yer fındık, kızılcık, yabani erik, elma, ahlat, alıç, gibi türlere de rastlamak mümkündür. Ovalarda ve vadi tabanlarında ise söğüt ve kavak çoğunluktadır. İlin güney kesimlerinde (Artova ve Zile dolayları) ağaçlar çok seyrekleşir. Bu yörelerde hakim bitki örtüsü bozkırlar (step) dır. İlkbahar ve yaz başlarında yeşil olan bu bitki örtüsü yaz sonlarında sararır, bozkır görünümünü alır. Kaynak: Orman Genel Müdürlüğü Web Sitesi, Tokat Orman İşletme Müdürlüğü sahasındaki ormanların ağaç türlerine göre dağılımı aşağıdaki gibidir. 37

39 -Karaçam : ha -Sarıçam : ha -Ardıç : ha -Kayın : ha -Meşe : ha -İbreliler arası karışık : ha -Yapraklılar arası karışık : ha -İbreli+Yapraklı karışık : ha Ormanlık Saha TOPLAM : ,5 ha Flora-Fauna ve Hassas Yöreler Flora Tokat İli, gerek orman arazileri, gerekse mera, yaylak ve kışlaklar, flora ve fauna bakımından oldukça zengindir. Tokat İli 2400 metreye ulaşan dağları ve yeryüzü şekillerinin çeşitliliği ile özel bir konuma sahiptir. Bu özelliği Tokat a kültür bitkileri açısından ülkemizdeki 5 mikrogen merkezinden biri olma ayrıcalığı kazandırmıştır. Tokat İli meyve cins ve türleri meyve, baklagiller, yem bitkileri açısından gen merkezi konumundadır. Yapılan araştırmalarda kiraz ve vişnenin en önemli gen kaynaklarının Tokat yöresinde olduğu ve Tokat a özgü Cerasus İnkana adlı kiraz türünün endemik bir bitki olduğu görülmüştür. Çok geniş bir tarım alanına sahip ilde her türlü tarla, bağ-bahçe tarımı yapılmaktadır. Turunçgiller hariç bütün bitki ve ağaçları görmek mümkündür. Doğal olarak yetişen birçok yem bitkisinin yanında; Narince Üzümü, Tokat Bağ Yaprağı, Madımak, kuşburnu, böğürtlen, yabani armut, ıhlamur, kızılcık, alıç, menegiç, kekik, salşep, madımak, ballıbaba, yabaninane, kapari, mahlep gibi birçok bitki türleri mevcuttur. Erbaa ilçesinde Kozlu, Meyandüzü ve Osmanköy civarında Çatalan ormanları ile Reşadiye ilçesi Kazalapa yakınlarındaki orman serileri içerisinde Lübnan Sediri ve Erbaa Doğanyurt (Hayati) ve Niksar Kümbetli (Herkümbet) ve merkez arasında kalan alanlarda yabani zeytinlikler ve aynı zamanda bu dolaylarda nar ve incir doğal olarak yetişmektedir. Fauna Dağların ve ormanların geniş yer tuttuğu ilde değişik türlerde yaban hayvanları da yaşamaktadır. Bunların başlıcaları yaban domuzu, kurt, tilki, sansar, tavşan, sincap, vaşak, ayı ve domuzdur. Kuş türlerinin nesilleri ise giderek tükenmektedir. Bu türden önemli av hayvanları kınalı keklik, bıldırcın ve yaban ördeğidir. Balık türleri olarak akarsularda yer alan ve göletlerde yetiştirilen sazan, aynalı sazan ve yayın balığı önemlidir. Ayrıca Zinav gölünde kızılkanat adı ile tanınan lezzetli bir tatlı su balık türü yaşamaktadır Yerleşim Alanları ve Nüfus Yerleşim Alanları: Tokat ili merkez ilçe dahil 12 (on iki ) ilçe ile Orta Karadeniz Bölgesinde yer alır. İlimizdeki ilçeler. Merkez, Almus, Artova, Başçiftlik, Erbaa, Niksar, Pazar, Reşadiye, Sulusaray, Turhal, Yeşilyurt, Zile dir. 38

40 Harita: Tokat İli İl ve İlçe Sınırları Tokat ın ilçelere Uzaklığı Almus Artova Başçiftlik Erba a Niksar Pazar Reşadiye Sulu saray Turhal Yeşilyurt Zile Tokatt Nüfus: Tokat İli sayımlar arası yıllık nüfus artış hızı 1952 yılında - 0,1 dir. Bu yıldan itibaren iniş çıkışlar gösteren bu oran 1987 yılı itibariyle ise dir. Sayımlar Arası Nüfus Artış Hızı (%0) Şekil M.1: Sayımlar Arası Nüfus Artışı DİE, 1990 ve 2000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre nüfus artış hızı ise dir. (Şehir 26.24, köy 3.95) Türkiye de 2000 yılı nüfus değerlerine bakıldığında, Tokat İli 26 ıncı sırada yer almaktadır. 39

41 Şekil M.2: Tokat İli Nüfus Pramid İl ve İlçelerin Nüfus Yoğunlukları Tüik verilerine göre 2011 yılı İlçeler üzerinden toplam, şehir ve köy nüfusları aşağıdaki tablolarda gösterilmiştir. İL Toplam İl ve ilçe Merkezle ri Belde ve köyler Nüfus Yoğunluğu Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın Toplam Erkek Kadın TOKAT Tarım ve Hayvancılık Tarım: Tokat İli; Karadeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi İklimi arasında geçit bölgesi iklimine sahip olup iklim, toprak ve ekolojik yapısı ile 230 metreden 1500 metre rakımlara kadar tarım yapılan, zengin bir üretim desenine sahip tarımsal potansiyeli yüksek olan bir ildir kişilik nüfusun %59 u şehirlerde, % 41 i köylerde yasamaktadır. Ekonomi büyük ölçüde tarıma ve tarıma dayalı sanayiye bağlıdır. İlde tarım işletmesi vardır. İşletmelerin tamamına yakını küçük aile işletmesi şeklinde olup % 78 inde bitkisel üretim, % 22 sinde hayvansal üretim ön plandadır. Organik Tarım;2011 yılında 138 üreticide yapılan organik tarım ürün deseni; Ceviz, Elma, Şeftali, Nar, Yonca, Buğday, Mısır, Yeşil Soğan, Üzüm, Arpa, Fiğ, Kabak, Armut, Fındık, Ayva, Kiraz, Vişne, Nohut, K. Soğan, Taze Fasulye, Biber, Domates, Kavun, Korunga ve baldan oluşmaktadır. 1 adet işletme; Erbaa da Doğal Toplama Yapmaktadır. Bir işletme Organik Kireç üretmektedir. Bir işletme ise doğadan toplama usulü ile organik ürün almakta ve işlemektedir. Hayvancılık: İl Coğrafi konum ve Karadeniz Bölgesi ile İç Anadolu Bölgesi arasında geçiş bölgesi olması sebebi ile zengin bir çeşitlilik ve uzun bir ve uzun bir vejetasyon süresine sahiptir. İl sınırları içinde Yeşilırmak ırmağının üç kolu değişik yükseltilerde geçmektedir. Bu ovalar ve ovaları bağlayan dağ geçitleri ile yaylalar hayvancılık yapılmasına uygun alanların oluşmasına vesile olmaktadır. Bu alanlar ve farklı iklim bölgeleri hayvan tür ve ırklarının farklılığına yol açmaktadır. İl genelinde ağırlıklı olarak yetiştiriciliği yapılan büyük ve küçükbaş hayvan ırkları şunlardır. 40