Michel Foucault Sonsuza Giden Dil

Transkript

1 Seçme Yaz lar 1 Entelektüelin Siyasi fllevi Seçme Yaz lar 2 Özne ve ktidar Seçme Yaz lar 3 Büyük Kapat lma Seçme Yaz lar 4 ktidar n Gözü Seçme Yaz lar 5 Felsefe Sahnesi Seçme Yaz lar 6 Sonsuza Giden Dil Michel Foucault

2 Ayr nt : 504 Seçme Yaz lar: 6 Sonsuza Giden Dil Michel Foucault Frans zcadan çeviren Ifl k Ergüden Yay ma haz rlayanlar Ferda Keskin & Ömer Albayrak Ifl k Ergüden ve Tuncay Birkan n derlemifl oldu u Seçme Yaz lar, orijinal metnin editörleri ve Foucault nun asistanlar olan Daniel Defert ve François Ewald taraf ndan onaylanm flt r. Kitab n özgün ad Dits et écrits ( ) Gallimard/1994 bas m ndan çevrilmifltir. Éditions Gallimard Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak Ça la Turgul Düzelti Asaf Taneri Cet ouvrage, publié dans le cadre du programme d aide à la publication, bénéficie du soutien du Ministère des Affaires Etrangères de l Ambassade de France en Turquie et du Centre Culturel et de Coopération Linguistique d Istanbul. Çeviriye destek program çerçevesinde yay mlanan bu yap t, Fransa D fliflleri Bakanl n n, Türkiye deki Fransa Büyükelçili i nin ve stanbul Frans z Kültür Merkezi nin deste iyle gerçeklefltirilmifltir. Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) Birinci bas m 2006 ISBN AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) Faks: (0 212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Michel Foucault Sonsuza Giden Dil

4 Seçme Yaz lar nihayet yay ml yoruz... Çok soru ald m z, yay mlanmas uzun süren bir proje oldu bu. Uzun sürme nedenlerinden k saca söz etmek istiyorum... Bir Foucault seçkisi haz rlamaya 1994 y l nda karar verdik: Özne ve ktidar bafll kl, yazar n siyaset ve etik yaz lar n kapsayan bir çal flma olacakt bu. Dünyada ilk kez bu kapsamda bir Foucault seçkisi yay mlanacakt. 450 sayfal k çevirinin bitti i günlerde Tuncay la Frankfurt Kitap Fuar na gittik. Gallimard stand n görünce flaflk na döndük; karfl m zda yeni yay mlanm fl yaklafl k 3500 sayfal k dört büyük cilt vard : Dits et écrits. Foucault nun asistanlar, onun dünyada yay mlanm fl bütün makale ve söyleflilerini büyük bir özenle toparlayarak yay ma haz rlam fllard. Olay n flokunu atlatt ktan sonra projemizi büyütmeyi, tasarlad m z tek ciltlik seçkiden vazgeçip Dits et écrits yi olabildi ince içeren alt ciltlik tematik bir seçki yay mlamaya karar verdik. Önce Gallimard ikna etmemiz, ard ndan yapt m z seçkinin niteli ini onaylamak durumunda olan Daniel Defert ve François Ewald beklememiz gerekti (Karar vermeleri y llar sürdü). Foucault nun asistanlar yap lan seçkiyi çok be endiler; bir makalenin de ifltirilmesini istediler yaln zca... Sonra çal flmaya bafllayabildik... Seçme Yaz lar Ifl k Ergüden ve Tuncay Birkan derledi. lk seçkimiz olan Özne ve ktidar ngilizceye çevrilmifl kitaplardan oluflturulmufl, çevirilerini Osman Ak nhay yapm flt. Frans zcadan yap lm fl bütün di er çeviriler Ifl k Ergüden e ait. Hülya Tufan ilk üç cildin Frans zcadan yap lm fl çevirilerini okudu. Ferda Keskin hem Frans zca hem de ngilizceden yap lm fl çevirileri kontrol etti; terimler aras nda tutarl l k sa lad. Her cildin bafl na Foucault nun zengin düflünce dünyas n anlamam za yard mc olan iflaretlerle bezenmifl bir sunufl yazd. Hepsine teflekkür borçluyuz... Ömer Faruk

5 çindekiler Michel Foucault...7 Sonsuza Giden Dil: Bitirirken... Ferda Keskin...11 BABANIN HAYIR I...17 PEK ZAL M B R B LG...35 HLALE ÖNSÖZ...51 SONSUZA G DEN D L...72 MESAFE, VEÇHE, KÖKEN...86 (BAfiLIKSIZ) FLAUBERT E SONSÖZ ACTEON UN ÜSLUBU...138

6 UZAMIN D L RAYMOND ROUSSEL N ESERLER N Ç N YEN DEN YAYIMLANIYOR? MODERN EDEB YATIMIZIN HABERC S J.-P. RICHARD IN MALLARMÉ S YAZMA ZORUNLULU U ARKA-FABL DIfiARI DÜfiÜNCES O K SÖZCÜK ARASINDA YÜZEN B R YD SÖZCÜKLER VE MGELER YAZAR NED R? DEL L K, EDEB YAT, TOPLUM ANT -RETRO FOTOJEN K RES M MARGUERITE DURAS HAKKINDA HOfiGÖRÜNÜN GR SABAHLARI PIERRE BOULEZ: KAT ED LEN EKRAN DÜfiÜNCE, DUYGU WERNER SCHROETER LE SÖYLEfi MICHEL FOUCAULT/PIERRE BOULEZ ÇA DAfi MÜZ K VE ZLEY C B R TUTKUNUN ARKEOLOJ S Dizin...379

7 Michel Foucault Michel Foucault 1926 da Poitiers de do du da Fransa n n en önemli e itim kurumlar ndan École normale supérieure e kabul edildi. Felsefe ve psikoloji okudu de felsefe, 1949 da psikoloji dallar nda lisans derecesi ald. Bu y llarda birçok ünlü ismin yan s ra Louis Althusser ve Hegel uzman Jean Hyppolite in ö rencisi oldu de girdi i Frans z Komünist Partisi nden 1952 de ayr ld. Bir süre hastanelerde psikolog olarak çal flt te Althusser in yerine École normale de felsefe asistan oldu ve psikoloji e itimine devam etti. Paris Psikoloji Enstitüsü nden psikopatoloji ve deneysel psikoloji diplomalar ald. Marksist bir bak fl aç s yla yazd ilk kitab Maladie mentale et personnalité den (1954, Ak l 7

8 Hastal ve Kiflilik) sonra Georges Dumézil in tavsiyesiyle sveç Uppsala daki Maison de France a direktör oldu. Burada Histoire de la folie à l âge classique (Klasik Ça da Delili in Tarihi) üzerine çal flmaya bafllad de sveç ten ayr l p önce Varflova ya, ard ndan 1959 da Hamburg a gitti. Delili in Tarihi ni tamamlay p Clermont-Ferrand Üniversitesi nde psikoloji dersleri vermeye bafllad de Delili in Tarihi ni doktora tezi olarak savundu. Ard ndan Clermont-Ferrand da felsefe bölümünün bafl na geçti. Ayn y l Gilles Deleuze le tan flt. Bir y l sonra Georges Bataille n kurmufl oldu u Critique dergisinin yay n kuruluna girdi ve Naissance de la clinique (Klini in Do uflu) adl kitab n yay mlad da ilk bask s bir ayda tükenen ve büyük tart flmalara neden olan Les mots et les choses (Kelimeler ve fieyler) ç kt. nsan n ölümünü ilan eden ve felsefe ile insan bilimlerindeki tüm hümanist gelene i karfl s na alarak özellikle Jean-Paul Sartre ve Komünist Parti ye yak n entelektüellerin sald r s na u rayan kitap çevresinde o dönemin moda ak m yap salc l kla ilgili sert bir polemik yafland. Bu tart flmalardan ve Fransa n n bo ucu geleneksel ahlâk ndan rahats z olan Foucault, Tunus Üniversitesi nde felsefe profesörü olarak çal flmak üzere Fransa dan ayr ld l y llar ayn zamanda Foucault nun edebiyat üzerine çeflitli türden önemli yap tlar yay mlad ve Tel Quel grubuyla yak n bir iflbirli ine girdi i dönemdir. Tunus ta antiemperyalist gösteriler yapan ö rencilerle iflbirli i yapan ve May s 1968 olaylar ndan sonra Tunus polisinin sürekli tacizi üzerine Paris e dönen Foucault yeni kurulan deneysel Vincennes Üniversitesi nde felsefe bölümünün bafl na geçti ve burada bir y l ders verdi da Tunus ta tamamlad ve Kelimeler ve fieyler de kulland - yöntemi aç klama denemesi olan L Archéologie du savoir (Bilginin Arkeolojisi) yay mland te Fransa n n en prestijli kurumlar ndan Collège de France ta kendisi için kurulan Düflünce Sistemleri Tarihi kürsüsüne seçildi. Bunun ard ndan Groupe Information sur les Prisons (G.I.P - Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grubu) adl oluflumun kurucular ndan biri oldu. Gerek bu grup gerekse de adalet, t p, psikiyatri ve cinsellikle ilgili bir dizi mücadele çevresinde yeni bir politik etkinlik biçiminin öncülü ünü yapt. Ge- 8

9 leneksel parti politikalar n n d fl na ç kan bu etkinlik biçimi yeni bir eylem anlay fl ile yeni bir entelektüel anlay fl n da beraberinde getiriyordu te Sartre ve Maurice Clavel le birlikte Libération gazetesinin kurulufluna kat ld te Surveiller et punir: Naissance de la prison (Gözetleme ve Cezaland rma: Hapishanenin Do uflu) yay mland. ktidar iliflkileri, teknikleri, stratejileri ve taktiklerinin; yani modern Bat toplumlar nda öznelli i kurma biçimlerinin analizini yapt bu kitap ola anüstü bir ilgi gördü da Histoire de la sexualité (Cinselli in Tarihi) bafll kl ve alt cilt olmas n planlad dizinin ilk kitab La volonté de savoir (Bilme stenci) ç kt. Cinselli in bast r lmad n, tam tersine modern biyoiktidar taraf ndan üretilip bedene nüfuz etmek için bireylere dayat ld n söyledi i bu kitap Sigmund Freud dan Herbert Marcuse ye kadar uzanan ve insan n hakikatini ve özgürlü ünü arzular n özgürleflmesinde bulan kuram n a r bir elefltirisiydi. Özgürleflmenin yerine alternatif olarak kendini yaratmay ve arzunun özgürleflmesi yerine zevki yo unlaflt rmay öne ç karan bak fl aç s n bu son kitab n n ard ndan gelifltirdi. Alt y l sonra yay mlanan Cinselli in Tarihi nin ikinci ve üçüncü ciltlerine kadar geçen süre içinde önde gelen Frans z entelektüelleriyle birlikte spanya dan Polonya ya çeflitli bask c rejimlere karfl yürütülen uluslararas kampanyalara kat ld. Bütün bu süreç içinde irili ufakl birçok kitap, makale ve söyleflisi yay mland. Söz konusu makale ve söyleflilerinin yan s - ra dünyan n çeflitli ülkelerinde verdi i dersler 1994 te dört cilt olarak ve Dits et écrits (Söylenmifl ve Yaz lm fllar) bafll alt nda bir araya getirilip kitaplaflt r ld. Collège de France ta vermifl oldu u dersler halen kitaplaflt r lmakta olan Foucault, gerek teorik çal flmalar gerekse de etkin politik yaflam yla yirminci yüzy l n en etkili düflünürlerinden biri olmufltur. Bu çal flmalar edebiyattan felsefeye, insan bilimlerinden siyasete birçok alanda say s z yap t için ç k fl noktas olmufltur ve olmaya devam etmektedir. Yirminci yüzy l n entelektüel co rafyas nda Foucault nun yapt bu belirleyici etkinin nedeni, kuflkusuz, Bat da çok güçlü bir biçimde kök salm fl düflünce geleneklerinin hâkimiyetini sarsan yeni bir düflünme biçiminin en önemli temsilcilerinden biri, belki de 9

10 en önemlisi olmas d r l y llardan itibaren özellikle Nietzsche ve Heidegger in etkisiyle ortaya ç kan bu yeni düflünce biçimi, Foucault nun antropolojizm olarak adland rd ve öncelikle insan ve insan do as n felsefi düflünce için ç k fl noktas olarak alan, özelde ise bir özne ve bilinç felsefesinde yo unlaflan gelene i hedef al yordu. Zaman zaman anti-hümanizm olarak adland r lan bu yeni elefltirel tutumda, do rudan do ruya özne ve öznel deneyim sorununu hedef alan Foucault nun tuttu u yer çok önemlidir. Öznel deneyimi aç klamak için öznenin de il, o deneyimi kuran söylem ile söylemin karfl l kl ve kaç n lmaz bir iliflki içinde oldu u iktidar sistemlerinin analizini yapmak gerekti ini gösteren Foucault, bir yandan iktidar ile özne aras ndaki ayr lmaz iliflkinin alt n çizmifl, bir yandan da öznel deneyimin kurulmas nda insan bilimlerinin oynad rolü ortaya ç kararak çok güçlü bir bilim elefltirisi getirmifltir. Foucault nun bu analizlerde gelifltirdi i ve kulland iktidar modeli gerek klasik politik felsefenin gerekse de Marksizmin kulland modelden radikal anlamda farkl d r. Bu yüzden çok ince iktidar iliflkileri ve tekniklerinin, delilikten suça, cinsellikten eti e kadar en umulmad k noktalarda ne kadar etkili oldu unu göstermifl ve siyasi düflüncede yeni bir ç r açm flt r. Öte yandan, Foucault nun bu çal flmalarda kulland yöntemler ile tarih anlay fl, felsefe ve insan bilimlerinde kullan lan klasik yöntemler ile tarih anlay fl n n çok d - fl na ç km fl ve oluflturdu u örnekle yepyeni araflt rma alanlar ve biçimlerine öncülük etmifltir. El att her alanda öncelikle yerleflik bak fl aç lar n ve yöntemleri sorgulayan Foucault, bu tutumuyla her fleyden önce düflüncenin kendisi üzerinde düflünmesi ve kendini dönüfltürmesinin önemini hat rlatm fl ve bu anlamda düflünce tarihine radikal anlamda yön veren dönüm noktalar ndan biri olmufltur. 10

11 Sonsuza giden dil, Bitirirken Ferda Keskin 1 Sonsuza Giden Dil, Michel Foucault nun kitaplar ile Collège de France ta verdi i derslerin d fl ndaki metinlerini ve söyleflilerini bir araya getiren Dits et écrits den Türkçeye yap lan çeviri seçkisinin alt nc ve son cildini oluflturuyor. Kronolojik bir s ra takip eden özgün Frans zca metnin tersine tematik olarak tasarlanan bu seçki dizisi, Foucault nun ça dafl düflünce ve eylem dünyas n n çok farkl alanlar na damgas n vurmufl, yeni ufuklar açm fl ve kal c l kuflku götürmeyen müdahalelerini kapsamay hedefliyordu: Örne in geleneksel entelektüel figürüne, özellikle 68 hareketinin yenilgisinin ard ndan, iktidar iliflkileri ile hakikat kavram n radikal anlamda yeniden düflünerek getirdi i 1. stanbul Bilgi Üniversitesi. 11

12 elefltiri ve günümüz Bat toplumlar nda bu figürün yüklenebilece i yepyeni bir anlam ve iflleve yönelik tespitleri, Foucault ya özgü bu müdahalelerin en önemli u rak noktalar ndan birine iflaret ediyordu. 2 Daha da önemlisi Foucault, Descartes tan bu yana modern felsefenin apaç k bir veri olarak ald ve bilgi ile eylemi mümkün k - lan koflul olarak gördü ü öznenin (ve onunla iliflkili olarak bilinç ve kimlik gibi kavramlar n), asl nda söylemsel ve söylemsel olmayan pratikler yani bilgi ile iktidar taraf ndan kuruldu unu bilim tarihi ve siyaset teorisi üzerinden yapt derinlikli bir analizle gösteriyor ve böylece Fransa da özellikle 60 l y llardan itibaren geliflen anti-hümanist gelene i daha da yetkin bir noktaya tafl makla kalm - yor, ayn zamanda insan bilimleri ve tarihten beslenmeyen soyut bir felsefe gelene inin hangi noktada eksik kald n da vurgulam fl oluyordu. 3 Böylece emek, dil, yaflam, ak l hastal, hastal k, suça e ilim, cinsellik gibi öznel deneyimlerin nas l kuruldu unun tarihsel bir analizi ayn zamanda güçlü bir modernite elefltirisi biçimini al yordu. Tam da bu yüzden Foucault, modern Bat iktidar na özgü öznelefltirme teknolojilerinin kulland söylemsel oluflumlar ile kapatma ve gözetleme benzeri disiplinci pratiklerin etkisini, daha önce genelgeçer bilimsellik kriterlerini yerine getirmedi i gerekçesiyle gözard edilmifl belgelerin ayr nt l ve titiz bir taramas yla gün fl - na ç kar yor, 4 ancak bu tarama ve de erlendirme çal flmas n da geleneksel araflt rma yöntemlerini takip ederek de il, kendine özgü yordamlara göre gerçeklefltiriyordu. Tarihsel birer olay olarak bilimsel söylemlerin ortaya ç k fl n mümkün k lan söylemsel pratiklerin, yani belli bir dönemde bilimin kulland anonim kurallar n, (Foucault nun yükledi i özel anlamda) arfliv den hareketle ortaya ç kar lmas na arkeoloji ad n veren Foucault; insan bedeninin anatomo-politikas ndan nüfusun biyo-politikas na dek uzanan ve söy- 2. Bu konuda bkz. [Foucault, M., Entelektüelin Siyasi fllevi, çev.: Ifl k Ergüden, Osman Ak nhay, Ferda Keskin, Ayr nt Yay nlar, stanbul, 2000]. 3. Bu konuda bkz. [Foucault, M., Özne ve ktidar, çev.: Ifl k Ergüden, Osman Ak nhay, Ayr nt Yay nlar, stanbul, 2000]. 4. Bu konuda bkz. [Foucault, M., Büyük Kapat lma, çev.: Ifl k Ergüden, Ferda Keskin, Ayr nt Yay nlar ve Foucault, M., ktidar n Gözü, çev.: Ifl k Ergüden, Ayr nt Yay nlar, stanbul, 2003]. 12

13 lemsel olmayan pratiklerin, yine tozlu raflarda unutulmufl belgeler, mimari tasar mlar, kurumlar, yönetmelikler, vb.nin sab rl bir araflt rmas üzerinden yapt analizini Nietzsche den hareketle soybilim (généalogie) olarak tan ml yordu. Foucault ya göre gerek arkeoloji gerekse de soybilim öznesiz, ama belli bir amaca yönelik (niyetsel) olarak iflleyen tarihsel rasyonalite biçimlerini görünür k lmaya yönelik tarih çal flmalar yd. Ancak Foucault nun yak n çevresindeki entelektüel ak mlardan yola ç kan birçok yorumcu, sadece bilginin arkeolojisini bir tür yap salc l k, iktidar n soybilimini ise yine bir tür post-yap salc l k ya da postmodernizm olarak etiketlemekte gecikmemifller, ayn zamanda arkeoloji ile soybilimin radikal anlamda farkl tarih anlay fllar oldu unu ve birincisinin baflar s zl - n n ikincisini gerektirdi ini öne sürmüfllerdi. Oysa Foucault ya göre bu iki yordam ayn projenin birbirini tamamlayan iki veçhesiydi ve ne yap salc l kla ne de postmodernizmle özdefllefltirilmeleri mümkün de ildi. 5 Bu yüzden kendi yap t üzerine s k s k geriye dönük de erlendirmelerde bulunan Foucault, öznellik, rasyonalite, hakikat, tarih, insanbilimleri ve pratik siyaset aras ndaki iliflkilere bak fl n baflta Kant, Hegel, Nietzsche, Marx gibi XIX. yüzy l düflünürleri ile Freud ve psikanaliz, yeni-kantç l k, Weber, Frankfurt Okulu gibi XX. yüzy l düflünce okullar n tart flarak da temellendiriyordu. 6 Öte yandan, etik üzerine çal flmalar n n yo unlaflt 80 li y llarda Foucault, özellikle Cinselli in Tarihi nin ikinci ve üçüncü ciltlerinde olmak üzere antik Yunan felsefesinin kendilik teknolojikleri denebilecek pratikleriyle yak ndan ilgileniyor ve burada moderniteye bir alternatif olmasa bile en az ndan pozitif bir özgürlük anlay fl için ilham teflkil edebilecek bir birikimi tekrar gündeme getiriyordu. Bununla birlikte Foucault nun düflünce çizgisinde kendi ça dafllar n n yeri olmad n söylemek yanl fl olacakt r. Yukar da gönderme yapt m z metinler de dahil olmak üzere Foucault, bazen kendisine getirilen sert elefltirilere cevap vermek bazen de fikir birli i 5. Bu konuda bkz. [Foucault, M., Felsefe Sahnesi, çev.: Ifl k Ergüden, Ayr nt Yay nlar, stanbul, 2004] 6. Bkz. a.g.y. 13

14 içinde oldu unu belirtmek üzere Derrida, Deleuze, Lacan, Sartre gibi kendi içinde yaflad dönemin önde gelen isimleri üzerine de yazm flt r. Sonsuza Giden Dil ise Foucault nun, felsefe, insan bilimleri, siyaset, tarih alanlar n n yan s ra entelektüel dünyada çok önemli bir rol oynam fl olan ama Seçme Yaz lar dizisinin daha önceki ciltlerinde çok fazla yer almayan bir alandaki çal flmalar n kaps yor. Genel olarak sanat kavram alt nda düflünülebilecek olan bu metinler, özelde edebiyat, tiyatro, sinema, foto raf ve müzik üzerinde yo unlafl yor. Bu çerçevede öne ç kan isimler ve eserler ise Hölderlin, Sade, Flaubert, Mallarmé, Roussel, Blanchot, Bataille, Genet, Klossowski, Leiris, Robbe-Grillet, Duras gibi modern Avrupa edebiyat n yönlendirmifl yazarlar n yan s ra Pasolini ve Schroeter gibi yönetmenler, Duane Michaels n foto raflar ve Pierre Boulez in müzi i. Ancak bu farkl sanat pratikleri aras nda edebiyat n Foucault yu en çok meflgul eden alan oldu u aç k. Baflka bir deyiflle, bu kitapta yer alan bir söyleflide M. Watanabe nin de alt n çizdi i gibi Foucault nun arflivlerinde edebiyat nerdeyse ayr cal kl bir yer tutuyor. T. Shimizu nun yine ayn söyleflide çizdi i bir çerçeveden hareketle, edebiyat n Foucault nun düflüncesinde üç ana eksen üzerinde temsil edildi ini söylemek mümkün. Bu çerçeveye göre edebiyat delilik sorunu etraf nda Hölderlin ve Artaud taraf ndan..., cinsellik sorunu etraf nda Sade ve Bataille taraf ndan..., dil sorunu etraf nda ise Mallarmé ve Blanchot taraf ndan temsil ediliyor. 7 Foucault nun bu çerçeveyi onaylay fl biçimi ise felsefe ile insanbilimleri ve tarih aras nda kurdu u ve yukar da sözünü etti imiz iliflkiye benzer bir nitelik tafl yor. Felsefe nedir? sorusuna tüm bir kültürün temelinde bulunan kökensel bir tercihin yeri olarak cevap veren ve bu anlamda kendini klasik anlamda bir fiozof olarak tan mlamay reddeden Foucault, kökensel bir tercih kavram n ise insan bilgisi, insani faaliyet, alg ve duyumsamadan oluflan tüm bir bütünün s n rlar n çizen bir tercih olarak tan ml yor ve Hegel den sonra felsefenin giderek bu tercihi gerçeklefltirmek ifllevini yitirdi- 7. Bkz. bu kitap, s

15 ini vurguluyor. Foucault ya göre Bat dünyas nda, on dokuzuncu yüzy ldan beri, belki de on sekizinci yüzy ldan beri gerçekten felsefi olan tercih, baflka bir deyiflle kökensel tercih, felsefeden kaynaklanmayan alanlar ç k fl noktas alarak yap lmakta. Buna örnek olarak Marx n politik analizilerini, Freud un cinsellik, nevroz ve delilik üzerine çal flmalar n, Sausure ün dilbilimi kurmas n gösteren Foucault, geçmiflte di er disiplinlerden özerk bir felsefenin faaliyetiyle yerine getirilen kökensel tercihin yerinin art k ister bilimsel olsun, ister politik ya da edebi, baflka faaliyetlerin içinde oldu unu ve bu nedenle kendi eserlerinin esas olarak tarihle ilgili oldu u sürece, on dokuzuncu ve yirminci yüzy l ele [ald nda], felsefi eserlerdense edebiyat eserlerinin analizine dayanmay tercih etti ini belirtiyor. Kuflkusuz Foucault nun bu tavr ndan, edebiyat üzerine kaleme ald her metnin felsefi düflünce yerine ikame edilebilecek birer çal flma olarak al mlanabilece i sonucunu ç karmak yanl fl olacakt r. Nitekim, Foucault da bizim kültürümüzün baz kökensel tercihleri yerine getirdi i ölçüde ben de edebiyatla ilgileniyorum diyerek belli bir s n r çizmeyi ihmal etmiyor. 8 Ancak, sadece birkaç örnek vermek gerekirse, bu ciltte yer alan ve birer klasik haline gelmifl olan hlale Önsöz ve D flar Düflüncesi gibi metinler, Foucault nun sadece Georges Bataille ve Maurice Blanchot benzeri örneklerden hareketle edebiyata dair formel analizler yapmad n ; ayr ks bir edebiyat n dilinden yola ç karak bir yandan daha sonraki y llarda benimseyece i felsefi tavr na gönderme yapan ve pozitivite ye odaklanm fl diyalektik düflünceyi aflmas n sa layan s n r, s n r-deneyim, ihlal gibi kavramlara cinsellik deneyimi ba lam nda çok önemli aç l mlar getirdi ini, bir yandan da Bat felsefesinin Descartes tan itibaren öznelli i içsellik te konumland ran gelene ine karfl ç k fl n temellendirdi ini gösteriyor. Öte yandan Hölderlin üzerine yazd Baban n Hay r ya da Roussel üzerine bir söylefli olan Bir Tutkunun Arkeolojisi gibi metinler, delilik ve ak l hastal n n Foucault için sadece psikoloji, psikopatoloji ve psikiyatri gibi söylemler ya da ak l hastanesi gibi kurumlar çerçe- 8. A.g.y. s [ talik benim-f. K.] 15

16 vesinde de il, ayn zamanda edebiyat ba lam nda da düflünülmesi gereken bir deneyim oldu unu vurguluyor. Bununla birlikte Flaubert e Sonsöz, Actéon un Üslubu, Uzam n Dili, Raymond Roussel in Eserleri Niçin Yeniden Yay mlan yor? Modern Edebiyat n Habercisi, Marguerite Duras Hakk nda gibi çal flmalar, modern edebiyat n yaz n n kendisine yapt göndermeleri ortaya ç karmas ve zaman merkezli bir düflüncenin yerini dünyayla mekân ve bak fl üzerinden kurulan bir iliflkinin alt n çizmesi bak m ndan Foucualt nun edebiyat teorisine yapt katk y örneklendiriyor. Sonsuza Giden Dil de yer alan metinlerin Foucault nun düflüncesinde hangi veçhelere tekabül etti ini uzun uzad ya tart flmak mümkün. Ama belki de Foucault nun felefeye dair yukar da al nt - lad m z saptamas n ve tavr n, edebiyat n yan s ra kulland di- er arfliv leri de göz önüne alarak, kendisinin de örneklendirdi ini düflünmek ve bunu bir tür kökensel tercih olarak de erlendirmek gerekiyor. Her ne kadar Foucault felsefe tarihinin büyük gelene ini devam ettiren bir e itim ortam ndan geçmifl olsa da (s n rl da olsa Kelimeler ve fieyler hariç) kendi temel eserlerinde bu gelene i ne ç k fl noktas olarak almas ne de ona gönderme yapmas, onun yerine modern kimli i belirleyen s n rlar n üzerinde ve ötesinde kalan deneyimler ile onlar kuran ve dile getiren pratiklerde yo unlaflmas, ama bu sürecin felsefi söylemin kendisini dönüfltüren bir müdahale biçimini almas söz konusu tercihi örneklendiriyor. Çünkü hem felsefenin içinden gelmek hem de felsefeye katk yapmay (ve dönüfltürmeyi) felsefenin d fl ndaki bir düflünceye dayand rmak, kökensel tercihi yeniden, ama bu kez bir ihlal olarak felsefenin içine tafl mak anlam na da geliyor. Sonsuza Giden Dil bu tercihi gerçeklefltirirken, Foucault yu kulland dilin inceliklerini göz kamaflt r - c bir ustal kla dokuyan bir yazar olarak tan may da sa layan bir seçki. stanbul, Ekim