Michel Foucault. Entelektüelin Siyasi fllevi

Transkript

1 Seçme Yaz lar 1 n Entelektüelin Siyasi fllevi Seçme Yaz lar 2 q Özne ve ktidar Seçme Yaz lar 3 q Büyük Kapat lma Seçme Yaz lar 4 q ktidar n Gözü Seçme Yaz lar 5 q Felsefe Sahnesi Seçme Yaz lar 6 q Sonsuza Giden Dil Michel Foucault

2 Ayr nt : 306 Seçme Yaz lar: 1 Entelektüelin Siyasi fllevi Michel Foucault Kitab n Özgün Ad Dits et écrits ( ) Çevirenler Ifl k Ergüden-Osman Ak nhay-ferda Keskin Yay ma Haz rlayan Ferda Keskin Düzelti Mehmet Celep Katk da Bulunan Hülya Tufan Ifl k Ergüden ve Tuncay Birkan n derlemifl oldu u Seçme Yaz lar, orijinal metnin editörleri ve Foucault nun asistanlar olan Daniel Defert ve François Ewald taraf ndan onaylanm flt r. Gallimard/1994 bas m ndan çevrilmifltir. Éditions Gallimard Bu kitab n Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak Ça la Turgul Cet ouvrage, publié dans le cadre du programme d aide à la publication, bénéficie du soutien du Ministère des Affaires Etrangères, de l Ambassade de France en Turquie et du Centre Culturel et de Coopération Linguistique d Istanbul. Çeviriye destek program çerçevesinde yay mlanan bu yap t, Fransa D fliflleri Bakanl n n, Türkiye deki Fransa Büyükelçili i nin ve stanbul Frans z Kültür Merkezi nin deste iyle gerçeklefltirilmifltir. Baskı Kayhan Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Merkezefendi Mah. Fazılpaşa Cad. No: 862 Topkapı/İst. Tel.: (0212) Sertifika No.: Birinci Bas m 2000 Dördüncü Bas m 2016 Baskı Adedi 2000 ISBN Sertifika No.: AYRINTI YAYINLARI Basım Dağıtım San. ve Tic. A.Ş. Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No.: 3 Eminönü stanbul Tel.: (0212) Faks: (0212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr twitter.com/ayrintiyayinevi facebook.com/ayrintiyayinevi instagram.com/ayrintiyayinlari

3 Michel Foucault Entelektüelin Siyasi fllevi

4

5 çindekiler Michel Foucault...7 Sunufl: ktidar, hakikat ve entelektüelin siyasi ifllevi Ferda Keskin...13 I. Entelektüeller ve ktidar...29 II. Entelektüel, Düşünceleri Bir Araya Getirmeye Hizmet Eder, Ama Entelektüelin Bilgisi şçinin Bilgisine Kıyasla Kısmidir...41 III. Entelektüelin Siyasi şlevi...45 IV. Anti-Oedipus a Önsöz...53

6 V. Hakikat ve İktidar...58 VI. ki Ders...85 VII. Michel Foucault nun Oyunu VIII. Klaus Croissant İade Edilecek mi? IX. Michel Foucault: Güvenlik ve Devlet X. şkence, Akıldır Xl. ktidar Üzerine Diyalog Xll. Analitik Siyaset Felsefesi Xlll. Cinsellik ve İktidar XlV. Dünyayı Anlamak İçin Yöntembilim: Marksizmden Nasıl Kurtulmalı? XV. Yönetimsellik XVI. fiah Yüz Yıl Geç Kaldı XVII. Foucault nun L unità ya Mektubu XVIII. Ayaklanmak Faydasız Mı? XIX. Michel Foucault İle Söyleşi XX. Entelektüel ve İktidarlar Dizin...323

7 Michel Foucault Michel Foucault 1926 da Poitiers de do du da Fransa n n en önemli e itim kurumlar ndan École normale supérieure e kabul edildi. Felsefe ve psikoloji okudu de felsefe, 1949 da psikoloji dallar nda lisans derecesi ald. Bu y llarda birçok ünlü ismin yan s ra Louis Althusser in ve Hegel uzman Jean Hyppolite in ö rencisi oldu de girdi i Frans z Komünist Partisi nden 1952 de ayr ld. Bir süre hastanelerde psikolog olarak çal flt te Althusser in yerine École normale de felsefe asistan oldu ve psikoloji e itimine devam etti. Paris Psikoloji Enstitüsü nden psikopatoloji ve deneysel psikoloji diplomalar ald. Marksist bir bak fl aç s yla yazd ilk kitab Maladie mentale et personnalité den (1954, Ak l Hastal ve Kiflilik) sonra Georges Dumézil in tavsiyesiyle sveç 7

8 Uppsala daki Maison de France a direktör oldu. Burada Histoire de la folie à l âge classique (Klasik Ça da Delili in Tarihi) üzerine çal flmaya bafllad de sveç ten ayr l p önce Varflova ya, ard ndan 1959 da Hamburg a gitti. Delili in Tarihi ni tamamlay p Clermont-Ferrand Üniversitesi nde psikoloji dersleri vermeye bafllad de Delili in Tarihi ni doktora tezi olarak savundu. Ard ndan Clermont-Ferrand da felsefe bölümünün bafl na geçti. Ayn y l Gilles Deleuze le tan flt. Bir y l sonra Georges Bataille n kurmufl oldu u Critique dergisinin yay n kuruluna girdi ve Naissance de la clinique (Klini in Do uflu) adl kitab n yay mlad da ilk bask s bir ayda tükenen ve büyük tart flmalara neden olan Les mots et les choses (Kelimeler ve fieyler) ç kt. nsan n ölümünü ilan eden ve felsefe ile insan bilimlerindeki tüm hümanist gelene i karfl s na alarak özellikle Jean-Paul Sartre n ve Komünist Parti ye yak n entelektüellerin sald r s na u rayan kitap çevresinde o dönemin moda ak m yap salc l kla ilgili sert bir polemik yafland. Bu tart flmalardan ve Fransa n n bo ucu geleneksel ahlâk ndan rahats z olan Foucault, Tunus Üniversitesi nde felsefe profesörü olarak çal flmak üzere Fransa dan ayr ld l y llar ayn zamanda Foucault nun edebiyat üzerine çeflitli türden önemli yap tlar yay mlad ve Tel Quel grubuyla yak n bir iflbirli ine girdi i dönemdir. Tunus ta anti-emperyalist gösteriler yapan ö rencilerle iflbirli i yapan ve May s 1968 olaylar ndan sonra Tunus polisinin sürekli tacizi üzerine Paris e dönen Foucault yeni kurulan deneysel Vincennes Üniversitesi nde felsefe bölümünün bafl na geçti ve burada bir y l ders verdi da Tunus ta tamamlad ve Kelimeler ve fieyler de kulland yöntemi aç klama denemesi olan L Archéologie du savoir (Bilginin Arkeolojisi) yay mland te Fransa n n en prestijli kurumlar ndan Collège de France da kendisi için kurulan Düflünce Sistemleri Tarihi kürsüsüne seçildi. Bunun ard ndan Groupe d Information sur les Prisons (G.I.P - Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grubu) adl oluflumun kurucular ndan biri oldu. Gerek bu grup gerekse de adalet, t p, psikiyatri ve cinsellikle ilgili bir dizi mücadele çevresinde yeni bir politik etkinlik biçiminin öncülü ünü yapt. Geleneksel parti politikalar n n d fl na ç kan bu etkinlik biçimi yeni bir eylem anlay fl ile yeni bir 8

9 entelektüel anlay fl n da beraberinde getiriyordu te Sartre ve Maurice Clavel le birlikte Libération gazetesinin kurulufluna kat ld te Surveiller et punir: Naissance de la prison (Gözetleme ve Cezaland rma: Hapishanenin Do uflu) yay mland. ktidar iliflkileri, teknikleri, stratejileri ve taktiklerinin; yani modern Bat toplumlar nda öznelli i kurma biçimlerinin analizini yapt bu kitap ola anüstü bir ilgi gördü da Histoire de la sexualité (Cinselli in Tarihi) bafll kl ve alt cilt olmas n planlad dizinin ilk kitab La volonté de savoir (Bilme stenci) ç kt. Cinselli in bast r lmad n, tam tersine modern biyo-iktidar taraf ndan üretilip bedene nüfuz etmek için bireylere dayat ld n söyledi i bu kitap Sigmund Freud dan Herbert Marcuse ye kadar uzanan ve insan n hakikatini ve özgürlü ünü arzular n özgürleflmesinde bulan kuram n a r bir elefltirisiydi. Özgürleflmenin yerine alternatif olarak kendini yaratmay ve arzunun özgürleflmesi yerine zevki yo unlaflt rmay öne ç karan bak fl aç s n bu son kitab n n ard ndan gelifltirdi. Alt y l sonra yay mlanan Cinselli in Tarihi nin ikinci ve üçüncü ciltlerine kadar geçen süre içinde önde gelen Frans z entelektüelleriyle birlikte spanya dan Polonya ya çeflitli bask c rejimlere karfl yürütülen uluslararas kampanyalara kat ld. Bütün bu süreç içinde irili ufakl birçok kitap, makale ve söyleflisi yay mland. Söz konusu makale ve söyleflilerinin yan s ra dünyan n çeflitli ülkelerinde verdi i dersler 1994 te dört cilt olarak ve Dits et écrits (Söylenmifl ve Yaz lm fllar) bafll alt nda bir araya getirilip kitaplaflt r ld. Collège de France da vermifl oldu u dersler halen kitaplaflt r lmakta olan Foucault, gerek teorik çal flmalar gerekse de etkin politik yaflam yla yirminci yüzy l n en etkili düflünürlerinden biri olmufltur. Bu çal flmalar edebiyattan felsefeye, insan bilimlerinden siyasete birçok alanda say s z yap t için ç k fl noktas olmufltur ve olmaya devam etmektedir. Yirminci yüzy l n entelektüel co rafyas nda Foucault nun yapt bu belirleyici etkinin nedeni kuflkusuz, Bat da çok güçlü bir biçimde kök salm fl düflünce geleneklerinin hâkimiyetini sarsan yeni bir düflünme biçiminin en önemli temsilcilerinden biri, belki de en önemlisi olmas d r l y llardan itibaren özellikle Nietzsche ve Heidegger in etkisiyle ortaya ç kan bu yeni düflünce biçi- 9

10 mi, Foucault nun antropolojizm olarak adland rd ve öncelikle insan ve insan do as n felsefi düflünce için ç k fl noktas olarak alan, özelde ise bir özne ve bilinç felsefesinde yo unlaflan gelene i hedef al yordu. Zaman zaman anti-hümanizm olarak adland r lan bu yeni elefltirel tutumda, do rudan do ruya özne ve öznel deneyim sorununu hedef alan Foucault nun tuttu u yer çok önemlidir. Öznel deneyimi aç klamak için öznenin de il, o deneyimi kuran söylem ile söylemin karfl l kl ve kaç n lmaz bir iliflki içinde oldu u iktidar sistemlerinin analizini yapmak gerekti ini gösteren Foucault, bir yandan iktidar ile özne aras ndaki ayr lmaz iliflkinin alt n çizmifl, bir yandan da öznel deneyimin kurulmas nda insan bilimlerinin oynad rolü ortaya ç kararak çok güçlü bir bilim elefltirisi getirmifltir. Foucault nun bu analizlerde gelifltirdi i ve kulland iktidar modeli gerek klasik politik felsefenin gerekse de Marksizmin kulland modelden radikal anlamda farkl d r. Bu yüzden çok ince iktidar iliflkileri ve tekniklerinin, delilikten suça, cinsellikten eti e kadar en umulmad k noktalarda ne kadar etkili oldu unu göstermifl ve siyasi düflüncede yeni bir ç r açm flt r. Öte yandan, Foucault nun bu çal flmalarda kulland yöntemler ile tarih anlay fl, felsefe ve insan bilimlerinde kullan lan klasik yöntemler ile tarih anlay fl n n çok d fl na ç km fl ve oluflturdu u örnekle yepyeni araflt rma alanlar ve biçimlerine öncülük etmifltir. El att her alanda öncelikle yerleflik bak fl aç lar n ve yöntemleri sorgulayan Foucault, bu tutumuyla öncelikle düflüncenin kendisi üzerinde düflünmesi ve kendini dönüfltürmesinin önemini hat rlatm fl ve bu anlamda düflünce tarihine radikal anlamda yön veren dönüm noktalar ndan biri olmufltur. *** Entelektüelin Siyasi fllevi, uzun y llar birçok dile çevrilmifl ve 1994 y l nda Frans zca da Dits et écrits bafll yla bir araya getirilmifl olan söylefli, makale, önsöz, ders gibi k sa; ama Foucault nun en çok gönderme yap lan yaz lar aras ndan yap lm fl bir seçki. Dits et écrits deki metinler Foucault yu anlamak için birçok bak mdan temel önem tafl yor; çünkü baz lar Foucault nun yapt 10

11 araflt rmalar n kitaplaflmadan önceki geliflim çizgisini gösterirken, baz lar da kitaplar nda karfl m za ç kan analizler ile savundu u tezlere getirilen elefltirilere cevap veriyor ve anlafl lmayan noktalara aç kl k getiriyor. Ama daha da önemlisi, Foucault nun kitaplar nda hiç ele almad ya da basit bir de inmeyle geçifltirdi i önemli baz noktalar ve sorunlar ayr nt yla iflleyen metinler de var. Bu seçkide yer alan ve entelektüel kavram ile entelektüelin siyasi ifllevi sorununun tart fl ld metinler de bu kategoriyi örneklendiriyor. Ancak Dits et écrits de kat bir kronolojik s ra izlenmiflken, bu seçki belirli bir tema çevresinde yo unlafl yor. Bu tema çerçevesinde, seçkide yer alan metinleri üç ana grupta s n fland rabiliriz: Foucault nun entelektüelin siyasi ifllevi üzerine yazd ve söyledi i fleylere teorik arka plan oluflturan metinler, do rudan do ruya entelektüel kavram n n tart fl ld metinler ve son olarak da bir entelektüel olarak Foucault nun kendi siyasi müdahalelerini örneklendiren ya da güncel siyasi sorunlar üzerine yaz lm fl ve pratik yan a r basan metinler. Bu üç tür metnin tek bir ciltte bir araya gelmesinin gerçeklefltirdi i önemli bir ifllev var: Bir felsefeci, tarihçi ya da araflt rmac olarak bilgi üreten Foucault ile üretti i bilgiyi siyasi mücadele alan nda kullanan Foucault yu birlikte sunmas. Özellikle 1969 y l ndan itibaren güçlü bir siyasi kimlik edinen Foucault nun bu alandaki eylemlerinin ayn zamanda kendi gelifltirdi i entelektüel tan m yla da süreklilik gösterdi i görülüyor. Siyasi eylemleri aras nda Vincennes deki boykotlarda ö rencilerle birlikte güvenlik güçlerine karfl en ön saflarda yer almas ; kurulmas na öncülük etti i Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grubu ile hapishanelerdeki yaflam koflullar n n iyilefltirilmesi için verdi i mücadele; Arap göçmenlere karfl rkç l protesto etmek için Sartre, Genet gibi birçok ünlü isimle düzenledi i ve kat ld gösteriler; Franco rejiminin ölüme mahkûm etti i militanlara destek vermek için Costa Gavras, Yves Montand, Claude Mauriac, Régis Debray le Madrid e gitmesi ve polisin müdahalesiyle Fransa ya geri gönderilmesi; Do u Bloku ndaki rejim aleyhtar entelektüellere destek vermek için düzenledi i toplant lar ve Dayan flma Sendikas n n grevi 11

12 esnas nda insani yard m tafl yan bir kamyonu doktorlar ve Simone Signoret ile Polonya ya kadar kullanmas var. Bütün bu eylemlerde karfl m za ç kan ortak nokta ise, nereden gelirse gelsin, tahakküm biçimi alm fl veya almaya e ilimli tüm iktidar iliflkilerine karfl verilen yerel mücadele biçimleri olmalar. Dolay s yla bu eylemlerde Foucault nun evrensel hakikatler ad na kitlelere öncülük eden entelektüel rolünü tümüyle reddetti ini vurgulamak gerek. Kitlelerin kendileri için neyin iyi ya da do ru oldu unu herkesten iyi bildiklerini düflünen Foucault, teorinin pratik için bir yol gösterici de il; olsa olsa yeri geldi inde ifle yarayabilecek bir alet kutusu oldu unu düflünüyor. Bu yüzden örne in Hapishaneler Üzerine Enformasyon Grubu ndaki çal flmas felsefi bir elefltiriden (örne in Gözetleme ve Cezaland rma dan) yola ç karak mahkûmlar ad na konuflmak de il, mahkûmlar n kendi taleplerini kendi adlar na dile getirebilecekleri bir bilgilendirme ortam n n kurulmas na yard mc olmak ve bu olufluma kamunun dikkatini çekmektir. Ayn flekilde Dayan flma Sendikas na verdi i destek de Polonyal iflçiler ad na toplumsal, ekonomik, siyasi teorilerle bezenmifl bir söylemi dile getirmek de il; kendi koflullar n ve taleplerini dile getiren iflçilerin pratik ihtiyaçlar na cevap veren bir katk niteli i tafl yor. Bu eylemlere, Foucault nun siyasi mücadelenin pratik önemini, ulusal ve uluslararas bask stratejilerini ve ran Devrimi gibi o y llar n en önemli siyasi olay n tart flt yaz lar n da ekleyebiliriz. Sonuçta, düflünür Foucault ile eylemci Foucault birlikte zengin ve keflfedilmeyi bekleyen bir bütün olarak canl l n koruyor. F.K. 12

13 ktidar, hakikat ve entelektüelin siyasi ifllevi Ferda Keskin * Siyasi soru (...) yan lg, yan lsama, yabanc laflm fl bilinç ya da ideoloji de il; hakikatin ta kendisidir. flte Nietzsche nin önemi. GELENEKSEL ENTELEKTÜEL Michel Foucault Foucault siyasi anlamda entelektüeli bilgisini, uzmanl n ve hakikatle iliflkisini siyasi mücadele alan nda kullanan kifli olarak tan ml yor. Böyle bir tan m n do al olarak beraberinde getirdi i baz sorular var: Entelektüelin sahip oldu u söylenen bu bilgi, uzmanl k ve hakikatle iliflkinin do as nedir? Siyasi mücadelede nas l kullan l rlar? Bu mücadele neye karfl verilen bir mücadeledir ve kimin mücadelesidir? Foucault nun entelektüellerle ilgili analizine bu sorulara verilecek cevaplar fl nda bakmak gerekiyor. Foucault nun yap t temel olarak Bat yla, Bat n n geçmifli ve bugünüyle ilgili. Bat ise yüzy llard r genifl ölçekli siyasi mücadele- * İstanbul Bilgi Üniversitesi. 13

14 lere sahne oldu. Nas l bir rejime karfl olursa olsun bu mücadeleler kitlelerin bir tür iktidara karfl mücadelesiydi: halk n monarka karfl, proletaryan n burjuvaziye karfl, ö rencilerin proletaryayla birlikte devlete karfl mücadelesi, vb. ktidar sorunu ise her yeni mücadelede farkl terimlerle dile getirildi: Mutlak monarfliye karfl anayasa, hükümranl k, adalet ve yasa terimleriyle; burjuvaziye karfl devlet ayg t, s n f tahakkümü, sömürü ve hatta cinsel bask terimleriyle. Bu kitlesel mücadelelerin amac da genellikle bir devrimdi: burjuva demokratik devrimi, proleter devrim, cinsel devrim. Tüm bir sistemin radikal ve global anlamda de ifltirilmesi anlam na gelen bir devrimin program, de ifltirilecek sistemin teorik analizinin yan s ra bir devrim stratejisi ve devrimin ard ndan kurulacak yeni sistemle ilgili bir vizyon gerektirir. Böylesi bir ayr nt l program sa layacak olan kimdir sorusuna geleneksel olarak verilen cevab n vazgeçilmez bir parças var: entelektüel. On sekizinci yüzy ldan beri Bat da ortaya ç kan genifl ölçekli toplumsal ve siyasi mücadelelerde kitlelerin pek de yaln z hareket etmedi i, yanlar nda hep ellerinden tutup onlara yol gösterecek bir entelektüeller grubu oldu u görülüyor. Çünkü entelektüellerin bildi i, ama kitlelerin bilmedi i çok önemli bir fley vard : hakikat. Foucault ya göre, entelektüelin siyasileflmesi geleneksel olarak iki fleyden hareketle oluyordu: Burjuva toplumunda, kapitalist üretim sisteminde ve bu sistemin üretti i veya dayatt ideoloji (...) içinde bir entelektüel olarak konumundan ve belli bir hakikati ortaya ç kard, hiç alg lanmad klar yerlerde siyasi iliflkileri göz önüne serdi i ölçüde kendi söyleminden... Entelektüel hâlâ hakikati görmemifl olanlara, hakikati söyleyemeyenler ad na, hakikati söylüyordu; entelektüel vicdand, bilinçti ve belagatti. 1 Bu çerçevede hakikat, tahakkümcü ve negatif bir iktidar n d fl nda ve ona karfl duran bir fley olarak alg lan r. Entelektüel ise bu anlamda kitlelerden ayr bir yerde durur, çünkü o evrensel bir hakikatin bilincine sahip oldu u için evrenselin sözcüsü konumundad r. Foucault modern Bat toplumuna özgü bu evrensel entelektüelin spesifik bir tarihsel figürden do du unu söylüyor: 1. Entelektüeller ve ktidar, bu kitap, s

15 Zenginli in iktidar, despotizmi, suiistimali ve küstahl na karfl adaletin evrenselli ini ve ideal bir yasan n eflitçili ini koyan adalet adam, hukuk adam (...). On sekizinci yüzy l n büyük siyasi mücadeleleri yasa, hukuk, anayasa, ak lda ve do ada adil olan, evrensel ölçüde geçerli olabilecek ve olmas gereken fleyler için yap lm flt. Bugün entelektüel... dedi imiz fley san r m hukukçudan ya da her halükârda adil bir yasan n evrenselli ini ortaya atan, hatta daha sonra bunu hukuku meslek edinmifl olanlara karfl yapan kifliden (Bu tür entelektüellerin prototipi Fransa da Voltaire dir) do mufltur. 2 On dokuzuncu ve yirminci yüzy lda evrensel adalet ve yasa adam yerini giderek solcu entelektüele b rak r. Kitlelerin büyük yürüyüflü art k daha spesifik bir s n f mücadelesi halini alm flt r; ancak iktidar n tahakkümü alt ndaki proletaryan n hakikate ulaflamad, çünkü bilincinin iktidar elinde tutanlar n manipüle etti i bir ideoloji taraf ndan yabanc laflt r ld, çarp t ld düflünülmektedir. Dolay s yla entelektüel proletaryan n önderli ine soyunmakta gecikmez. Bu anlamda Lenin için de iflçi s n f n n bir öncüye ihtiyac vard r. Ne Yapmal da Lenin kitlelerin bir öncü savaflç ya ihtiyac oldu unu ve bu rolün ancak bir parti taraf ndan oynanabilece ini, partinin de geliflkin bir teorinin rehberli inde hareket etmesi gerekti ini söyler. Böyle geliflkin teoriler ise kitleler aras nda kendili inden do maz, entelektüellerin kafas nda geliflir. Györg Lukacs, Lenin in bu düflünceleri için gelifltirdi i savunmada proletaryan n fiili bilincinin yanl fl oldu unu savunurken do ru ve otantik bilincin nas l ve nerede mümkün oldu unu araflt rmaya giriflir. Bunu yaparken niyeti proletaryan n do ru ve özgün s n f bilinci(nin) s n rlar n çizmek(...) ve bu bilince tart flma götürmez bir pratik nesnellik kazand rmakt. Nedir ki yak flt rma (zugerechnet) bir s n f bilincini formüllendirmekten öteye gidemedim. Bununla Lenin in aynen Ne Yapmal da dedi i fleyi kastediyorum; k saca sosyalist s n f bilincinin, içeride kendili inden oluflan sendikac bilincinin tersine, iflçilere d flar dan, yani ekono- 2. Hakikat ve ktidar, bu kitap, s

16 mik mücadelenin d fl ndan, iflçilerle iflverenler aras ndaki iliflkiler dünyas d fl ndan ak t lmas n. 3 Lukacs n ç k fl noktas, insanlar n tarihte yanl fl bir bilinçle hareket etti i düflüncesidir. Ama Lukacs a göre bu yanl fl bilincin somut analizi, ancak bu bilinç tarihsel bütünlü ün bir parças ve tarihsel geliflim sürecinin bir aflamas olarak görüldü ünde mümkün olabilir; çünkü Marksizmi burjuva bilim ve düflüncesinden ay ran nitelik, ekonomik gerekçelerin aç klanmas nda oynad rol de il; bütün anlay fl denen görüfl aç s d r. 4 En somut fleyin somut bir bütünlük olarak toplum oldu u önermesinden yola ç kan Lukacs, bilincin somut analizinin insanlar n bir bütün olarak toplumla iliflkisinin analizi anlam na geldi i sonucuna var r. Çünkü insanlar n kendi yaflamsal varl klar na (Dasein) iliflkin bilinçleri, her an için ve tüm e ilimleriyle birlikte iflte bu (...) iliflkilerde ortaya 5 ç kar. Dolay s yla bilinç toplumun bütünüyle iliflki kurdu u veya iliflkilendi inde, insanlar n yaflam n belli bir konumunda edinecekleri düflünceler, duyumlar vb. de o zaman tan n r hale gelir. K sacas insanlar bu konumu, bu konumdan kaynaklanan ç karlar ve kendi nesnel konumlar na özgü düflünceleri vb. gerek do rudan eylemleriyle gerekse tüm toplumun bu ç karlara denk düflen yap s yla iliflkili biçimde tamam yla kavramaya haz r veya yetenekli olduklar zaman olur bu... Söz konusu yaflam konumlar n n say s hiçbir zaman ve toplumda s n rs z de ildir. Bu konumlar n tipolojisi ayr nt l araflt rmalarla en incesine kadar saptanm fl bile olsa birbirlerinden aç kça farkl l k gösteren baz temel tipler her zaman vard r ki bunlar n nitelikleri insanlar n üretim sürecindeki konumlar n tiplemekle belirlenir. flte üretim sürecindeki belirli bir tipe bu flekilde yak flt r lan veya rasyonel biçimde uygun ve lay k görülen reaksiyon s n f bilinci demektir. Bu bilinç, s n f oluflturan bireylerin düflündüklerinin, duyumsad klar n n vb. ne toplam ne de ortak kesimidir. Ama s n f n bir bütün olarak yapt tarihsel anlamdaki eylemi, tikelin düflüncesi, duyumsa- 3. G. Lukacs, Tarih ve S n f Bilinci, Çev. Y. Öner. stanbul: Belge Yay nlar, 1998, s A.g.y., A.g.y., s