CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MALİYE BÖLÜMÜ

Transkript

1 CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MALİYE BÖLÜMÜ

2 CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MALİYE BÖLÜMÜ TÜRKİYE'DE 1980 SONRASİ MALİ POLİTİKALAR" XVI. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU MAYIS 2001 ANTALYA MANİSA 2002

3 Copyright Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi MANİSA Her hakkı saklıdır. Bu yayının tümü ya da bir bölümü, önceden yazılı izin alınmaksızın hiçbir şekilde ve yöntemle çoğaltılamaz, basılıp yayınlanamaz. Kaynak gösterilmek şartıyla alıntı yapılabilir. Dizgi ve baskı öncesi hazırlık: Arş. Grv. Ahmet UTKUSEVEN (IfBF Maliye Bölümü) İsteme Adresi: Celal Bayar Üniversitesi X İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü Uncubozköy Kampusu MANİSA Telefon: (236) Faks: (236) ISBN Baskı: EMEK Matbaacılık San. ve Tic. Ltd. Şti Telefon: (236) Faks: (236)

4 SUNUŞ Ülkemizde maliye bilimi ile uygulama arasındaki bağı giderek sağlamlaştıran ve maliye bilim insanlarının yıllık genel kurulu niteliğini kazanan Türkiye Maliye Sempozyumlarının on altıncısı, Mayıs 2001 tarihleri arasında Antalya, Kemer, Çamyuva'da bulunan Naturland Tatil Köyü tesislerinde ev sahipliğimizde gerçekleştirilmiştir. Her yıl ülke gündeminde öne çıkan bir sorunun gerek akademisyenler gerekse uygulamanın içinde yer alan bürokrat ve siyasetçiler tarafından etraflıca ele alındığı, çözüm önerilerinin ortaya konduğu bu toplantıların bu yıla ait konusu Organizasyon Komitesi tarafından "1980 Sonrası Mali Politikalar" olarak belirlenmiştir. Bilindiği gibi son yirmi yılda İvme kazanan küreselleşme olgusu, mallar ve hizmetler ile, emeğin ve sermayenin önündeki ulusal engellerin kaldırılması yoluyla bu faktörlerin en verimli alanlara giderek küresel refahın arttırılabileceğini, bunun da uzun vadede tüm tarafların lehine sonuç vereceğini öngörmektedir. Küreselleşme bağlamında bu sürece en hızlı ayak uyduran faktör ise sermaye olmuştur. İletişim teknolojisinde kaydedilen inanılmaz gelişmenin de yardımıyla günümüz dünyasında 2 trilyon Dolar'a yakın bir sermaye 24 saat boyunca dünya üzerinde kârlı alanlara/ülkelere doğru hareket halindedir. Bu olgunun özellikle az gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerde ciddi mali krizlere yolaçtığını son yirmi yılda yaşananlar göstermiştir. Bu çerçevede 1990'lı yıllarda Türkiye Ekonomisinin içine girdiği süreç, devamlı istikrarsızlık üreten bir nitelik arzetmektedir. Mali kriz şeklinde ortaya çıkan, tekrarlarca periyodu giderek kısalan ve bıraktığı hasar gitgide büyüyen bu durumun zirve noktasını 2001 yılında yaşanan Şubat Krizi oluşturmuştur. Cumhuriyet döneminde yaşanan en derin mali kriz olarak nitelenen bu süreç halen devam etmektedir. Dolayısıyla 1980'li yılların başından itibaren uygulamaya konan mali politikaların geniş bir çerçevede derinliğine irdelenmesi/sorgulanması geleceğe ışık tutmak açısından önem taşımaktadır. Bu sempozyumda, her biri ciddi bir emeğin ve titiz bir araştırmanın ürünü olarak sunulan bildiriler ve yapılan tartışmalar/yorumlar yoluyla bu amacın gerçekleştirildiği inancındayım. Sempozyumun gerçekleştirilmesi bir çok özverili çabanın bir araya gelmesiyle mümkün olabilmiştir. Bu çerçevede başta Organizasyon Komitesi olmak üzere, sürekli desteklerini ve değerli yardımlarını esirgemeyen Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Tuna TANER'e, Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı'na, Maliye Bakanlığı Müsteşan'na, Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürü'ne, Gelirler Genel Müdürü'ne, Sayıştay Başkanı'na, Hazine Müsteşarlığı yetkililerine ve gerek bildiri sunarak, gerekse değerli tartışma ve yorumlarıyla katkıda bulunanlara teşekkürü borç bilirim. Sempozyumun başarıyla gerçekleştirilmesinde ve kitaplaştırmasında işin mutfağında çalışan ve yükünü çeken Bölümümüz öğretim üyesi ve yardımcılarını her şeyin yolunda gitmesi için gösterdikleri gerçekten olağanüstü çaba ve titizlikten ötürü kutlar, kendilerine teşekkür ederim. Kitabın ilgilenen herkese ve her kuruma yararlı olmasını diliyorum. Prof. Dr. Naci Birol MUTER Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dekanı ve Maliye Bölümü Başkanı

5 İÇİNDEKİLER SUNUŞ İÇİNDEKİLER Prof. Dr. Halil NADAROĞLU'na Saygı ORGANİZASYON KOMİTESİ iii iv viı viii AÇILIŞ KONUŞMALARI 1 Prof. Dr. Naci Birol MUTER 2 Celal Bayar Üniversitesi İİBF Dekanı ve Maliye Bölüm Başkanı Prof. Dr. Tuna TANER 3 Celal Bayar Üniversitesi Rektörü BİRİNCİ OTURUM 5 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Aykut HEREKMAN 6 Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 1980 Sonrası Uygulanan Maliye Politikaları ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri 7 Prof. Dr. Erhan YILDIRIM - Doç Dr. Refia YILDIRIM Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 1980 Sonrası Harcama Politikaları 25 Ahmet ŞAHİN Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü TARTIŞMALAR 33 İKİNCİ OTURUM 39 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Arif NEMLİ İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Ülkemizde Kamu Harcamalarının Siyasi Niteliği Üzerine Bir İnceleme 41 Prof. Dr. Engin ATAÇ - Prof. Dr. Beyhan ATAÇ - Yrd. Doç. Dr. Tayfun MOĞOL Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Küreselleşme Sürecinin Ekonomi Üzerindeki Etkileri ve Kamu Harcamaları: Prof. Dr. Hikmet İYİDİKER Mersin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi TARTIŞMALAR 83 ÜÇÜNCÜ OTURUM 87 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Macit İNCE 88 Gazı Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi iv

6 Konsolide Bütçe Harcamalarının Kamu Kesimi Genel Dengesindeki Yeri ve önemi 89 Yrd. Doç. Dr. Pınar AKKOYUNLU İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi Türkiye'de Konsolide Bütçe Harcamalarının Gelişimi ( ) 97 Yrd. Doç. Dr. Sezai TEMELLİ İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Kamu Maliyesinde Kamu İşletmeciliğinin Yeri ve Analizi: Döner Sermaye İşletme Uygulamasının Analizi 115 Yrd. Doç. Dr. Özhan ÇETİNKAYA Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi TARTIŞMALAR 140 DÖRDÜNCÜ OTURUM 147 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Nezihe SÖNMEZ 148 Emekli Öğretim Üyesi 1980 Sonrası Vergi Politikaları 149 Cihan TERZİ Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü Türkiye'de 1980 Sonrası Vergi Politikalarının Optimum Vergi Kuramına Göre Değerlendirilmesi 161 Doç. Dr. Refia YILDIRIM Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi TARTIŞMALAR 172 BEŞİNCİ OTURUM 179 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Halil NADAROĞLU 180 Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Kamu Yatırımlarının Dış Kaynakla Finansmanı ve Hazine Borç Hesaplarına Yansımaları 181 Coşkun CANGÖZ Hazine Müsteşarlığı Kamu Finansman Genel Müdürlüğü Sayıştay Tarafından Reddedilen Dış Borçlara İlişkin Hesaplar 199 Ömer KARAMOLLAOĞLU Sayıştay Başkanlığı Borçlanma Dışında Kullanılan Dış Proje Kredisi Uygulamaları: Devirli Garantili Krediler 227 Oğuz ÇALIK Sayıştay Başkanlığı TARTIŞMALAR 258 PANEL: Güçlü Ekonomiye Geçiş Açısından İktisat ve Maliye Politikaları 267 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Selahattin TUNCER 268 Emekli Öğretim Üyesi, İktisadi Araştırmalar Vakfı Danışmanı, YMM

7 Prof. Dr. Turgay BERKSOY 268 Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dr. Doğan CANSIZLAR 272 Sermaye Piyasası Kurulu Başkanı Prof. Dr. Kamil MUTLUER 275 Sayıştay Başkanı Prof. Dr. Oğuz OYAN 278 Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi TARTIŞMALAR 282 POSTER BİLDİRİLER 291 Hazine'nin Muhtemel Yükümlülükleri Çerçevesinde KİT Görev Zararları ve Yap-İşlet-Devret Modeline Bir örnek: İzmit Su Projesi 292 Nuran ÇELEBİ - Ayşe EFENDİ Sayıştay Başkanlığı 1980 Sonrası Borçlanma Politikaları 307 Doç. Dr. Türkmen DERDİYOK Maliye Bakanlığı Maliye Yüksek Eğitim Merkezi Başkanlığı Yarı Mali İşlemler 317 Şeref EFE Sayıştay Başkanlığı Kamusal Niteliği Bağlamında Türkiye ve Güney Kore'de Eğitimin Finansmanı 321 Yrd. Doç. Dr. M. Mustafa ERDOĞDU Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Katma Değer Vergisi İade Sistemi ve Yeminli Mali Müşavirlerin İşlevi 350 Sami KAZICI - Halil BAŞAĞAÇ Türkiye Serbest Muhasebeci, Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği (TÜRMOB) Türkiye'de Döneminde Gerçekleşen Gelir Dağılımının İstenen Vergi ile Eğitim ve Sağlık Harcamaları İlişkisi 379 Prof. Dr. Mehmet E. PALAMUT - Yrd. Doç. Dr. Mehmet YÜCE Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Bir Vergi Politikasızlığı Örneği:4369 ve 4444 Sayılı Yasalarda Gelirin Kavranmasına İlişkin Yaklaşımlar 400 Yrd. Doç. Dr. Yusuf Ziya TAŞKAN Gaziosmanpaşa Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Türkiye'de Kamu Harcamalarının GSMH İçindeki Payının Anafizi ve Ülkelerarası Karşılaştırma 410 Arş. Grv. Binhan Elif YILMAZ - Arş. Grv. Nazan SUSAM İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi vi

8 Vefatını bu kitabın basımı sırasında teessürle öğrendiğimiz, maliye bilimine ve Türkiye Maliye Sempozyumlarına unutulmaz katkılarıyla her zaman hatırlanacak olan değerli hocamız Prof. Dr. Halil NADAROĞLU'nun aziz anısı önünde saygıyla eğiliriz. vîi

9 XVI. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU ORGANİZASYON KOMİTESİ PROF. DR. AYKUT HEREKMAN Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. NACİ BİROL MÜTER Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. BEYHAN ATAÇ Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. NİHAT FALAY İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi PROF. DR. TURGAY BERKSOY Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. SELÇUK CİNGİ Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. MEHMET TOSUNER Dokuz Eylül Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi PROF. DR. BİNNUR ÇELİK Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi DOÇ. DR. DOĞAN ŞENYÜZ Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi YRD. DOÇ. DR. MUSTAFA AKKAYA Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi AHMET KESİK Maliye Bakanlığı viii

10 1980 SONRASI MALI POLİTİKALAR XVI. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU MAYIS 2001 ANTALYA AÇILIŞ KONUŞMALARI Prof. Dr. Naci Birol MUTER Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Dekanı ve Maliye Bölümü Başkanı Prof. Dr. Tuna TANER Celal Bayar Üniversitesi Rektörü CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MALİYE BÖLÜMÜ MANİSA

11 Açılış Konuşmaları, XVI. Türkiye Maliye Sempozyumu Mavıs Antalva. AÇILIŞ KONUŞMALARI SUNUCU: Sayın Rektörlerim, Sayın Sayıştay, Maliye Bakanlığı, Hazine ve Meslek Kuruluşlarının Değerli Mensupları, Sayın Öğretim Elemanları, Sayın Davetliler, Yazılı ve Görsel Basınımızın Değerli Mensupları, "Türkiye'de 1980 Sonrası Mali Politikalar" konulu XVI. Maliye Sempozyumu'na hoş geldiniz. Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü olarak sizlerle birlikte olmaktan mutluluk duyuyoruz. Sempozyumumuzun açılışında sizleri Ulu Önder Atatürk ve ebediyete intikal etmiş maliye bilim insanlarının saygın anıları önünde bir dakika saygı duruşuna ve hep birlikte İstiklal Marşımızı okumaya davet ediyorum. - Teşekkür ederim. Açılış konuşmalarına geçmeden önce Üniversitemizi tanıtan kısa bir barkovizyon gösterisi sunuyoruz. Açılış konuşmalarını yapmak üzere Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölüm Başkanımız ve Dekanımız Sayın Prof. Dr. Naci Birol Muter'i davet ediyorum. PROF. DR. NACİ BİROL MUTER Celal Bayar Üniversitesi İ.İ.B.F. Dekanı ve Maliye Bölüm Başkanı Değerli Rektörler, Maliye Bakanlığı'nın Değerli Mensupları, Değerli Hocalarım ve Meslektaşlarım, Sayın Davetliler; XVI. sı Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü'nce düzenlenmiş olan "Türkiye Maliye Sempozyumu" na hoş geldiniz. Bildiğiniz gibi, artık her yıl Mayıs ayı içinde yapılması gelenekselleşmiş olan Türkiye Maliye Sempozyumları, maliye topluluğunu bir aile haline getirmiştir. Sempozyumlarda her yıl ele alınan farklı konularla ülkemizin mali sorunları ayrıntılı olarak irdelenmektedir. Bu bakımdan, geçmiş yıllarda sunulmuş olan tebliğler hatırlandığı zaman, bugün yaşamakta olduğumuz kriz konusunda asla bir sürprizle karşı karşıya olmadığımız gibi, bu krize kararlı adımlarla nasıl gelindiğini de görürüz. Sayın Konuklar, Değerli Meslektaşlarım; bu sempozyumda da ortaya konulacak veriler ve değerlendirmeler, bundan öncekilerde olduğu gibi, Türkiye'de yaşanan ekonomik krizlerin nedenlerinin daha iyi anlaşılmasına olanak sağlayacaktır. 1950'li yılların sonlarında ortaokul öğrencisi iken, 1970'lerin başında doktora öğrencisi iken, 1970'li yılların sonunda asistan iken, 1994'te profesör iken bu ülkede yaşanan krizleri hatırlıyorum. Ama, 2001 yılına geldiğimizde artık bu krizlerin en üst noktasına ulaştık. Geldiğimiz noktada yapısal reformlardan, bunların zorunluluğundan bahsediliyor. Mutlaka acilen çıkarılması gereken yasalar gündeme geliyor. Ancak, fikrimce sonuçta yapılması gereken şey; Türkiye'de "Devlet" kavramının veya konseptinin yeniden gözden geçirilerek yurttaşların devlete karşı yükümlülüklerinin ve devletin de karşı sorumluluklarının kapsam ve sınırlarının neler olduğunun yeni baştan açıkça şekillendirilmesidir. Halen çok ilginç bir vatan sevgisi anlayışına sahip olduğumuz kanısındayım. Genelde vatanımızı çok severiz ve vatan için canımızı vermeye hazır olduğumuzu söyleriz, ama "vergi" söz konusu olunca daha farklı bir tutum içine girdiğimizi kolayca gözlemleyebiliriz. Kanımca bu durum, yukarıda vurguladığım temel yapısal reformun gerekliliğinin bir kanıtıdır. Yurttaşın devlete karşı en önemli yükümlülüğünün vergi ödemek; devletin yurttaşlara karşı temel görevinin ise, ülkenin istikrar içinde gelişmesini ve ekonomik bunalımlardan mümkün olduğunca uzak kalınmasını sağlamak olduğunun önemle vurgulanması gerekmektedir. 2

12 Açılı? Konuşmaları. XVI. Türkiye Malive Sempozyumu Mavıs Antalva. Sözlerime son verirken, bu sempozyumun gerçekleştirilmesinde görüş ve önerileriyle Bölümümüzü sürekli destekleyen Değerli Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Tuna Taner'e, hazırlık aşamalarında başta Anadolu Üniversitesi olmak üzere bize büyük destek veren üniversitelere ve Maliye Bakanlığı'nın değerli mensuplarına, Sayın Prof. Dr. Aykut Herekman'ın şahsında Organizasyon Komitesi üyelerine, özel çabaları için Prof. Dr. Nihat Falay ve Prof. Dr. Turgay Berksoy'a burada şükranlarımı sunmak isterim. Ayrıca, sempozyumun bütün yükünü taşıyan Celal Bayar Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Maliye Bölümü öğretim elemanlarına ve hizmetlerini en iyi şekilde sunmaya özen göstereceğine İnandığım Naturland çalışanlarına da burada teşekkür eder, sempozyumun başarılı geçmesi dilekleriyle saygılarımı sunarım. SUNUCU: Açılış konuşmalarını yapmak üzere Rektörümüz Sayın Prof. Dr. Tuna Taner'i davet ediyorum. PROF. DR. TUNA TANER Celal Bayar Üniversitesi Rektörü Hepimizin minnet borcumuzu zevkle ifade ettiğimiz Değerli Hocalarımız, Değerli Rektörler, Türk Maliye ve Mali Yargı Yaşantısının Saygıdeğer Mensupları, Sevgili Meslektaşlarım, Değerli öğrenciler, Değerli Katılımcılar; XVI. Türkiye Maliye Sempozyumu Celal Bayar Üniversitesi'nin düzenlediği önemli milli konvansiyonlardan bir tanesidir. Celal Bayar Üniversitesi, Türkiye Muhasebe Eğitimi Sempozyumlarından düzenlemiştir, mühendislikle ilgili millî kongrelerden düzenlemiştir, tıpla ilgili milli kongrelerden düzenlemiştir. Ayrıca şimdiye kadar iki de uluslararası; biri iktisat alanında, biri tarih alanında kongre düzenledi. Celal Bayar Üniversitesi Türk Üniversite Sistemi'nin gelişen yönünün bir yansımasıdır. Bu nedenle ev sahipliğini yaptığımız bu toplantıda Türk Üniversite Sistemi'nin birçok sorununa rağmen güvenilecek, sevilecek yönleri bulunduğunu, objektif bir değerlendirme için, elimizdeki kapasitelerin değerini tekrar hatırlamamız için bunu söylüyoruz. Türkiye Maliye Eğitimi Sempozyumları olarak başlayan, dokuz defa, yılları arasında tekrarlanan, sonra 1994 yılından bu yana yedi defa Türkiye Maliye Sempozyumu olarak devam eden bu toplantının geçmişine kısaca bir bakmak İstedim. Bunu sizlerle paylaşıyorum. Üç toplantı "eğitim" başlığı altında yapılmış, altı toplantı "vergi" ağırlıklı, "kaynak" ağırlıklı, bir toplantı "kullanım" ya da "harcama" ağırlıklı, beş toplantı da "kriz yönetimi ve kurumsallaşma"yı öngörmüştür. Ben akademik hayata iktisat asistanı olarak başladım, sonra İşletme alanında doktora yapıp, muhasebe alanında çalışmalarımı sürdürdüm. Benim asistanlığımda, hocalarımız bize derse girmemizi önersinler diye gözlerine bakardık ve tabi gözümüz mikro iktisat vermekteydi, makro iktisat vermekteydi. Ama nedense bize konjonktür ve bunalımlar dersi düşerdi. Konjonktür ve bunalımlar dersi ikinci sınıf derslerden diye düşünürdük ve bilinenleri burada anlatacağız, olsa olsa onları daha değişik bir kompozisyon içerisinde, odağını değiştirerek anlatacağız diye dersi küçümserdik. Ama hocalarımızın bize küçümsenecek değil, aslında yetişmemiz için, öğrenmemiz için bir fırsat verdiklerini, bugün geriye baktığımda daha iyi görebiliyorum. Konjonktür ve bunalımlar dersi, bugünkü işlerin, bugünkü krizlerin temel çerçevesinin çizildiği dersti. Türkiye Maliye Sempozyumları'nın genel perspektifinden bugüne geldiğimizde, bugünkü toplantının, sempozyumun, iki çalışma biriminin genel bakış ve toplu değerlendirmeye alındığını, dört çalışma biriminin kaynak kullanımıyla, harcamalarla ilgili olduğunu, beş biriminin kaynak oluşturma, vergi konularıyla ilgili olduğunu, bir konunun İse çok özel kamu işletmeciliği ile ilgili, unique, kendine has, nev-i şahsına münhasır, sui generis bir toplantı birimi olduğunu görüyoruz. 3

13 Ag))ı Konuşmaları, XVI. Türkiye. Malive Sempozyumu, Mavıs 2pQ1. Anlalva. Toplum hepimizden, üniversitelerden, maliye örgütümüzden, politikadan, üst karar oluşturma, izleme, değerlendirme ve denetleme birimlerinden ne bekliyor? Öncelikle ne bekliyor? Genel dengelerine sahip, gelişimini hedefleri ile sürdüren, güçlü bir Türkiye bekliyor. Biz bunun için sürekli iki alanda sorulara cevap vermek durumundayız. Yine eski günlerden bir anıyı hatırladım, O zaman iktisat anlatmadan önce, iktisat tarihini ve iktisadi düşünceleri iyice hazmetmemizi isterlerdi. O günlerden kalan bir söz: "pecunia nerva republica" "para devletin siniri". Bu sorunları çözmemiz için hangi amaçlarla, ne tür ve ne kadar kaynak kullanacağımıza, kullanımlarımızı harcamaları halinde nerelerden sağlayacağımıza ve harcama dilimlerinin birbirlerine oranlarının nasıl olması gerektiğine, başka bir deyişle ne kadar vergi, ne kadar iç ve dış borç İle hareket etmemiz gerektiğine doğru karar vermemiz gerekir. Bu doğru karar, sadece Üst yapıdaki belli koordinasyonla sağlanacak bir doğru karar da değil herhalde. Bunun için toplumun bütün kesimlerinin çatı organizasyonu olan politika ile bir genel konsensusa, genel mutabakata, genel birleşime varılması gerekiyor, Bu kapsamda görüşlerin, hedeflerin, uygulama biçiminin ve en önemlisi zamanın kararlaştırılması gerekiyor. Herkesin iyi kötü katıldığı, kimsenin bir tarafından, hayır ben bu işte yokum demediği bir genel mutabakat. Ona göre günlük düzenlemeleri ayarlamalıyız, ona göre yapısal değişimin dozunu, yönlerini, ölçülerini ayarlamalıyız. Kurumsal gelişmeler, mevzuat düzenlemeleri, eğitim ve özel hedefli yaklaşımlar, örneğin kayıt dışı ekonominin kayda alınması gibi projeler halinde, ana perspektifler hafinde bu uyuşmaya göre yürürlüğe girmelidir. İktisat politikası, maliye politikası, siyasi kararlılık buna göre oluşmalı ve Türkiye kapasitelerini kullanabilecek enerjiye ya da diğer şekli ite finans gücüne ulaşmalıdır. Türkiye'nin bu hakkıdır, bize layık olan da bunu gerçekleştirmektir. Hepinizi saygı ile selamlıyorum. SUNUCU: Değerli katılımcılar, sempozyumumuzun sabah oturumuna geçmeden önce kısa bir kahve molamız vardır. Kahve molasından sonra, oturumumuzda görüşmek üzere hepinize afiyet olsun. 4

14 1980 SONRASI MALİ POLİTİKALAR XVI. TÜRKİYE MALİYE SEMPOZYUMU MAYIS 2001 ANTALYA BİRİNCİ OTURUM Oturum Başkanı: Prof. Dr. Aykut HEREKMAN Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 1980 Sonrası Uygulanan Maliye Politikaları ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri Prof. Dr. Erhan YILDIRIM - Doç. Dr. Refia YILDIRIM Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi 1980 Sonrası Harcama Politikaları Durmuş ÖZTEK Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürlüğü CELAL BAYAR ÜNİVERSİTESİ İKTİSADİ VE İDARİ BİLİMLER FAKÜLTESİ MALİYE BÖLÜMÜ MANİSA

15 Oturum Başkanı PROF. DR. AYKUT HEREKMAN Anadolu Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Şahsım adına ve tertip komitesi adına burada teşekkürlerimi arz etmek isterim. Bu toplantıyı biz de birkaç kez hazırladığımız ve yaptığımız için bunun zorluğunu çok yakından biliyoruz. Hele bu ekonomik krizde böyle bir toplantıyı böylesine başarılı bir şekilde başlatması büyük bir başarı oldu, kendilerini özellikle kutluyorum. Sempozyumumuzun konusu "Türkiye'de 1980 Sonrası Maliye Politikaları". Bugünkü birinci oturum, 1980 Sonrası Uygulanan Maliye Politikaları ve Türkiye Ekonomisi Üzerindeki Etkileri. Bu bildiriyi Prof. Dr. Erhan Yıldırım sunacaklar. İkincisi ise, 1980 Sonrası Harcama Politikaları. Bu bildiriyi de Sayın Durmuş Öztek sunacaklardı, Maliye Bakanlığı Bütçe ve Mali Kontrol Genel Müdürü. Kendilerinin işleri olduğu için Yardımcıları Sayın Ahmet Şahin sunacaklar. Biraz önce Sayın Rektörümüzün ve Sayın Dekanımızın da burada konuşmalarında maliye politikalarının önemi üzerinde duruldu ve bu üç gün, bu maliye politikalarının Önemi üzerinde durulacaktır. Benim takıldığım, Türkiye'de 1980 sonrası maliye politikaları ve ben merak ediyorum, yani, maliye politikaları 80'den sonra var mıydı diye yani. İlk önce bir bunu tartışsak, yani, mevcudu tartışacakmışız gibi bir intiba var, ama bence böyle bir şey var mıydı yok muydu? İlk önce bunu tartışmakta gerek olacak zannediyorum. Hepimizin bildiği gibi, maliye politikası, iktisat politikasının bir aracı. Fakat yıllardan beri zannediyorum biz bu aracı pek kullanmıyoruz ve kullanmamaya gayret ediyoruz. Efendim, ben tıp fakültelerinden bilirim, genel cerrahlar diğer cerrahları hep aşağılarlar. Çünkü, onlar genel cerrahtır diğerleri daha parsiyel cerrahlardır. Biz de maliyeciler olarak bu iktisatçılar, işletmeciler içerisinde bir türlü üniversitelerde yerimizi bulamadık gibi geliyor. Hele son yıllarda, gittikçe de bizim derslerimizi ve bizim konularımızı ya kaldırdılar, ya da seçimlik haline getirdiler. Ben İstanbul'a gittiğimde Galatasaray Üniversitesi'nde örneğin, İşletme Fakültesi'nde falan maliye dersi yoktu, iktisat bölümlerinde mesela, bütçe derslerini kaldırdılar ve gittikçe küçülüyoruz ve zannediyorum Türkiye'de önemli değil bu maliye politikası ve bunun eğitimi de yavaş yavaş önemini kaybetmeye başladı. Sanıyorum bundan sonraki bir sempozyumda "eğitim" konusuna dönmemiz ve eğitimin önemini belirtmemiz ve sonra da iktisat politikası içerisinde maliye politikasının çok önemli olduğunu vurgulamamız gerekecek. Belki büyüklerimiz de maliye politikasına yavaş yavaş inanmaya başlarlar ve Türkiye'de bütün bu benim gördüğüm kadarıyla ekonomik bunalımların nedeni hep maliye politikasından ortaya çıktı. İktisat politikasından ortaya çıkmadı, yani, özel sektörde pek sorunumuz yok. Kamu sektöründe sorunumuz var ve maliye politikasının da gördüğümüz kadarıyla adı var fakat kendisi yok. Efendim, ben sözü daha uzatmadan, Sayın Erhan Bey'e veriyorum. Buyurun efendim. 6

16 1980 SONRASI UYGULANAN MALİYE POLİTİKALARI VE TÜRKİYE EKONOMİSİ ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ PROF. DR. ERHAN YILDIRIM - DOÇ. DR. REFİA YILDIRIM Çukurova Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi. 1. Giriş Dünya ekonomisi 1970'lerin başında yaşadığı ekonomik bunalım sonucu yeni bir yapılanma dönemine girmiştir. Türkiye ekonomisi de yeni dünya düzeni olarak adlandırılan bu yeni yapıya 1980 yılından beri uyguladığı iktisat politikaları ile uyum sağlamaya çalışmaktadır. Türkiye bu süreç içersinde, 1980, 1983, 1984, 1994 ve sonuncusu 1999 yılında olmak üzere 5 stand-by anlaşması imzalamıştır yılında imzalanan stand-by anlaşmasının 2001 yılında başarısızlıkla sonuçlanması sonucu tarihindeki en büyük ekonomik krizi yaşayan Türkiye, IMF ile yeni bir stand-by anlaşması yapma hazırlığı içerisinde bulunmaktadır. Bu çalışma, 20 yıllık süreç İçerisinde uygulanan maliye politikaları ve bunların sonuçlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Maliye politikasında amaçlar genellikle; tam istihdamı, fiyat istikrarını, üretim artışı ve sürdürülebilir büyümeyi sağlamak; ödemeler dengesini, faktör ve gelir dağılımını iyileştirmek; kamusal gereksinimleri karşılamak, sektörel ve bölgesel öncelikleri belirlemek, tüketim alışkanlıklarını değiştirmek, temel mallar arzını güvence altına almak, nüfus artışını ve yapısını kontrol altına almak olarak sınıflandırılabilir. Bu amaçlara ulaşmak için devlet bütçesi ve ona ilişkin tüm unsurları kapsayan kamu harcamaları, kamu gelirleri ve devlet borçlanma araçları olmak üzere üç temel grup altında toplanan maliye politikası araçları kullanılır. Bu çalışmada maliye politikasının harcama araçları, kamu yatırım, cari ve transfer harcamaları olarak üç temel grup altında toplanarak incelenmiştir. Transfer harcamaları ise KİT'lere transferler, borç faiz ödemeleri ve diğer transferler olarak ayrıştırılmıştır. Kamu gelirleri araçları, dolaylı ve dolaysız vergiler ve diğer kamu gelirleri olarak ele alınmış devlet borçları ise iç ve dış borçlar birlikte değerlendirilmiştir. Çalışma dört bölümden oluşmaktadır. İkinci bölümde Türkiye'de döneminde uygulanan maliye politikaları ve bunların ekonomi üzerindeki etkileri incelenmiştir. Üçüncü bölümde Türkiye ekonomisi için oluşturulan dinamik bir IS-LM modeli ve çözümlemesi verilmektedir. Dördüncü bölüm sonuç kısmından oluşmaktadır Döneminde Uygulanan Maliye Politikaları Türkiye ekonomisinde döneminde uygulanan iktisat politikaları 24 Ocak İstikrar Kararları ile belirlenen ana çerçeve içinde sürdürülmüştür. Söz konusu kararlarda ve Haziran 1980 tarihinde IMF'e, 3 yıllık stand-by anlaşması için verilen niyet mektubunda, Türkiye iktisat politikasının temel açılardan yeniden düzenleneceği ve bu programın geleneksel kısa dönem istikrar programı olmadığı açıklıkla belirtilmiştir (DPT, 1981). Söz konusu programın ana noktaları şunlardır: i) Üretim sektörüne uygulanan dolaysız hükümet müdahalelerinin azaltılması ve bunun yerine ağırlığın piyasa mekanizmasına, rekabete, özel girişimciliğe ve dolaylı hükümet teşviklerine verilmesi; ii) İçe dönük kalkınma stratejisinin, ihracatta önemli artışlar ve tedrici ithalat liberasyonları ile dışa dönük kalkınma stratejisi ile değiştirilmesi; 7

17 Erhan Yıldırım - Refia Yıldırım. XVI. Türkive Malive Sempozyumu Mavıs Anlalva- iii) Daha önce yabancı yatırımların yasaklandığı sektörler dahil, doğrudan yabancı sermaye yatırımları için konulmuş engellerin azaltılması. Bu program, Türkiye ekonomisini liberal bir yapıya dönüştürerek dünya ekonomisi ile bütünleştirmeyi amaçlamakta ve dünya ekonomisi içinde kendine verilecek işlevi yüklenmeye hazır olduğunu göstermekteydi. Türkiye'de 1980'den günümüze kadar uygulanan iktisat politikalarının nihai hedefi bu amaçların gerçekleştirilmesidir. Maliye politikasının genellikle para politikasının gölgesinde kalmakla birlikte, ekonominin liberalleşmesini ve dışa açılmasını destekleyici yönde uygulandığı görülmektedir. Türkiye ekonomisinin liberalleştirme sürecinde, kuramsal yapıya uygun bir sıra takip edilmiştir. Birinci aşamada yurtiçi üretimde, ikinci aşamada dış ticarette ve nihayet üçüncü ve son aşamada ise finansal sektörde liberalleşmeye gidilmiştir. Bu nedenle uygulanan maliye politikalarını yurtiçi üretimde ve dış ticarette serbestleşmenin, sağlandığı ve finansal alanda liberalleşmenin gerçekleştiği dönemi olarak iki ana döneme ayırarak incelemek daha yararlı olacaktır Maliye Politikası; Türkiye ekonomisinde yapısal dönüşümü hedefleyen 24 Ocak İstikrar Tedbirleri'nin, bu amaca ulaşabilmesi için öncelikle enflasyonu düşürmesi ve Ödemeler dengesi sorunlarını aşması gerekmekteydi. Bu nedenle öncelikle bu iki konu üzerinde duruldu. Ödemeler dengesi sorunu ilk aşamada dış borçlarla halledilirken, enflasyonu düşürmek için sıkı para politikası uygulaması başlatıldı. Şekil 1: Enflasyon 160 -i E ro L: O c o 80 - >% 60 - İf) (D 5= 40 - C LU İTİ I I Tl T T T T I I I 1 I 1 I I I I II 1 1 I I T I T I I I I M I 1 1 I 1 M M I I 1 I I I I I I I 1 T M 1 T I T 1 T I I T T I I 1 I 1 T I 1 I I KO" no^ ^ ^ A& -d> «P" < " Ç& & rft op" ^ -O" ao> op> ço> S>> Enflasyon Plato Türkiye'de enflasyon oranı 1982 yılının 2. çeyreğinde en düşük düzeyine ulaştıktan sonra tekrar yükselme eğilimi içerisine girmiştir döneminde %40, döneminde %60, döneminde %90 ve son dönemde %57 platosuna oturmuştur. Türkiye ekonomisinde maliye politikası, kamu sektörünün geleneksel olarak en büyük borç alan kesim olması nedeniyle, para politikası ile sıkı bir ilişki içindedir. Bu dönemde kamu kesiminin açıkları, genellikle T.C. Merkez Bankası tarafından kamu kesimine açılan kısa dönemli kredilerle finanse edilmektedir. Söz konusu kredilerin geri dönüşünün olmaması bunları uzun dönemli kredi haline dönüştürmektedir. Bu nedenle sıkı para politikası, kamu sektörüne açılan kredilerin sınırlandırılması ile uygulanmıştır. Bu nedenle sıkı para politikası aynı zamanda yapısal bütçe açıklarının da azaltılmasını zorunlu kılmıştır. Bunun sonucu 24 Ocak İstikrar Tedbirleri ile birlikte daraltıcı maliye politikası uygulamasına başlanmış fakat 1983 yılından sonra sıkı maliye politikası giderek terk edilmiştir. Bu dönemdeki maliye politikasının amacı, orta vadede bütçe açıklarını GSMH'nın yüzde 1-2 düzeyine çekmek ve aynı zamanda kamu harcamalarını azaltmaktı. Kamu kesimi bir bütün olarak dikkate alındığında, kamu kesimi borçlanma gereği 1979 ve 1980 yıllarında GSMH'nın sırasıyla %7 ve %9'una yükselmiştir. Bu yükselişte 8

18 Erhan Yıldırım - Refia Yıldırım, XVI. Türkiye Maliye Sempozyumu, 28-31, Mayıs 2001, Antalya konsolide bütçe açıkları ve KİT açıkları önemli bir rol oynamıştır. Bu nedenle ilk olarak geciktirilmiş KİT zamlarının yapılması KİT'lerin açıklarının azalmasına yol açmış ve kamu kesimi borçfanma gereğinin 1981 yılında GSMH'nın %4'üne düşmesini sağlamıştır yılında kadar Şekil 2'de görüldüğü gibi KİT'lere yapılan transferler sürekli olarak azaltılmış ve 'te reel olarak 20 milyar TL'ye düşmüştür. Bu tarihten sonra, çok küçük bir sıçrama ile döneminde 123 milyar TL'lik bir platoya, dönemi için 210 milyarlık bir platoya ve 1996 yılından sonra tekrar düşerek 2000 yılına kadar 126 milyar TL'lik bir platoya düşmüştür ı p! ro Şekil 2: Transfer Harcamaları N <, > flf.c^ <p> çd> çd> cp> ^ N on op> ~d> ç& fo d> <p> 0 on KİT TRA Diğ.Tr Transfer harcamaları, KİT'lere transferler ve faiz ödemeleri dışında, vergi iadeleri, sosyal güvenlik, kamulaştırma, yatırımları hızlandırma ödenekleri, devlet iştiraklerine katılım payı, belediyeler, uluslar arası kurumlara katılım payı, kredi yurtlar, tarımsal destekleme, fon ödemeleri, program dışı görev zararları ve diğer transferlerden oluşmaktadır. KİT transferleri ve borç faizleri dışındaki transfer harcamalarını diğer transfer harcamaları altında topladığımızda; bu harcamaların 1983 yılına kadar bir düşüş göstermekle birlikte, 1983 yılından itibaren yükselerek 1988 yılının ikinci çeyreğinde tepe noktasına ulaştığı görülmektedir. Enflasyonla mücadele ile dışa açık bir ekonomik yapıya dönüşme amaçları arasında bir çelişkinin ortaya çıkması nedeniyle, enflasyonla mücadele ikinci plana inerken, dışa açılma birinci sıraya oturmuştur. Bu nedenle 1983 yılına kadar azalan transfer harcamaları, bu tarihten sonra, bu harcamaların en önemli kalemini oluşturan ihracata verilen teşviklerin hızla artması nedeniyle yükselmeye başlamış ve 1989 yılında tepe noktasına ulaşmıştır yıllan arasında ihracat teşviklerinin kamu gelirlerine oranı ile kurumlar vergisinin kamu gelirlerine oranı Şekil 3'de gösterilmiştir. _ 25,0 -ı Şekil 3: İhracat Teşvikleri ve Kurumlar Vergisi 20,0-15,0 - M 10,0 - (D O E 5,0-0,0 s * teşvik vergi Kaynak: Erinç Yeldan, Türk Ekonomisinde Krizin Oluşumu s.25 Şekilden de anlaşılacağı üzere, ihracata verilen teşviklerin kamu gelirlerine olan oranı, kurumlar vergisinin kamu gelirlerine olan oranını 1986 yılı haricinde sürekli olarak aşmakta ve %22 ye kadar çıkmaktadır. 9

19 Erhan Yıldırım - Refia Yıldırım, XVI. Türkiye Maliye Sempozyumu Mavıs 2001, Antalya. Bu dönemde, kurumlar vergisi gelirleri ihracatçı kuruluşlara (bunların hemen hemen tümü kurumlar vergisi mükellefidir) ödenen teşvikleri karşılamaya yetmemekte ve bu kuruluşlara vergi havuzundan ek gelir aktarılmaktadır. Bu bize temel etkisi gelir dağılımı üzerinde olan transfer harcamalarının, bu dönemde nasıl çalıştırıldığını göstermektedir. Transfer harcamaları içinde diğer önemli bir kalemi oluşturan tarım ürünleri satın alımlarındaki harcamaların daha da düşürülmesi, tarımdaki verimliliği artırma amacıyla çelişmekteydi. Bunun yanı sıra bütçeden karşılanan ve giderek artan borç servis ödemeleri de transfer harcamalarının daha da kısılmasında önemli bir engel oluşturmaktaydı i FÎ « Şekil 4: Cari ve Yatırım Harcamaları 0 T'T M'TT TT'ri'l M M I I I I I I I I I I I I I I I M I I I I Hf TTTTF HHT'l T* I' "Tl" VI l"l l"l I I İTTİ I I II I II I ö d> s ON no N.d> x fo d>, 6 > < > <p> çd> rp> d> >> <D> <p> qd> cp> ö ON Cari Yatırım Bütçe harcamalarının yatırım ve cari harcamalar kalemlerine bakıldığında bu kalemler üzerinde çok fazla bir daralmaya gitme olanağının olmadığı görülmüştür. Cari harcamalar içinde en önemli kalemi oluşturan ücretlerin zaten çok düşük düzeyde oluşması, ücretlerin daha da düşürülmesini önlemiştir. Cari harcamalar 1983 yılına kadar reel olarak hemen hemen sabit kalmıştır yılından itibaren ise bir yükselme eğilimine girmiştir. Bununla birlikte, KİT'lere yapılan transferlerin reel olarak 1980'de toplam harcamaların %15.4'ünden 1985'de %3.4'e düşmesi ve personel harcamalarının reel olarak azalması sonucu bütçe harcamalarının GSMH'ya olan oranı 1980 yılında %24.2'den 1985 yılında %19.3'e düşmüştür (VVolff, 1987, s.132). Bunun yanı sıra kamu harcamalarında temel daralmanın yatırım kaleminde yapılabilme olasılığı üzerinde durulmakla birlikte ülkenin alt yapı yatırımlarının tamamlanması gerektiğinden, yatırım projeleri sayısı azaltılmış ve başlanılmış projelerin bitirilmesine öncelik verilmiştir. Bunun sonucu yatırım harcamalarında döneminde çok az bir artış olmuştur. Yatırım harcamalarında bu dönem görülen asıl artış, 1983 seçimlerinden sonra alt yapı yatırımlarındaki hızlanma ile birlikte olmuş ve eğilim 1987 yılı sonuna kadar sürmüştür. Yapılan yatırımlar özel kesim yatırımlarını tamamlayıcı nitelikte olan alt yapı yatırımlarıdır. Maliye politikası harcama araçları arasında diğer bir önemli araç, kamu kesimi ücretlerinin belirlenmesidir. Ülkemizde bu iki açıdan önem kazanmaktadır. Birincisi kamu kesiminde çalışanlara ödenen ücret düzeyi, bir anlamda yurtiçi talebi etkilemede önemli bir unsurdur. Diğer taraftan kamu kesiminde ödenen ücretler, özel sektör sanayi kesiminde ödenecek ücretler için önemli bir gösterge olarak kullanılmaktadır. Bu nedenle 24 Ocak Kararları ile birlikte ücretlerin baskı altına alınması, bir yandan iç talebi kısarak işletmeleri dışa yönelmeye zorlamış; diğer yandan düşük ücret politikası ile maliyetleri düşürerek firmalara dış rekabet gücü kazandırılmıştır. Reel ücretler 1986 yılına kadar sürekli olarak düşerken diğer cari harcamalar 1983 sonrası artarak toplam cari harcamaların artmasına yol açmıştır. 10

20 Erhan Yıid)rtrh - Rşfig Vriclırırn, Xyi. TOrkive Maliye Sempozyumu Mavıs Arrtaiva. 50-ı Şekil 5: GSYİH'da Ücretlerin Payı TT-n-rTTT-ı-n-rırr-TT ı I T T I I I I I I I I I I I I I I I T T T I I I I I I r r r r r T I I I I I I I I I I I I N < > ^ ^ ^> ^> N # ^> ^ N # ^ S <F N^ ^ N # GSYİH'da Ücretlerin payı Kamu gelirleri açısından bakıldığında 1981 yılında yapılan vergi yasası değişikliklerinde bir önceki dönemde uygulanan en yüksek vergi dilimi en düşük vergi dilimi olarak kabul edilmiş ve üst dilim 25 kat yükseltilirken vergi oranı %60 dan %66'ya yükseltilmiştir. Buna karşılık 2500 Lira olan ilk dilim 400 kat arttırılarak bir önceki dönemin en yüksek tarifesine ulaşmış ve bu dilim için %10 olan vergi oranı %40'a yükseltilmiştir. Vergi yasasındaki değişiklikleri izleyen yıllarda vergi dilimleri sabit tutulurken vergi oranlarının düşürülmesi yoluna gidilmiştir. Tüm bu uygulamalar vergi yapısının üst gelir grupları lehine değiştirmiştir. Diğer bir deyişle gelişmiş ülkelerde o dönemde popülarite kazanan arz yönlü iktisadın ülkemizde kötü bir taklidi olmuştur. Bu dönem vergi gelirlerinin GSYİH içinde oranını düşmesine yol açmakla birlikte KİT ürünlerine yapılan zamların KİT'lere yapılan transferleri azaltması sonucunda kamu kesimi açıklarının düştüğü bir dönem olmuştur. Bu dönemin en önemli özelliklerinden biri de katma değer vergisinin (KDV) 1985 yılında uygulamaya konulmasıdır. Şekil 6'da görüldüğü gibi 1981 yılından itibaren dolaysız vergiler 1985 yılının ikinci yarısına kadar düşerken, dolaylı vergilerin hemen hemen sabit kalması nedeniyle toplam vergilerin GSYİH'ya olan oranı 1985 yılına kadar düşmüştür ı _, { = s Şekil 6: Dolaylı ve Dolaysız Vergiler 0 TTTTTTI I I I I I I I I I I I I l'tt İTİ I I I ı ı ı 1 ı ı ı ı ı T ı r 1 ı ı ı ı ı ı ı ı I 1 I I ı ı Oo> Nd> rp> -d> Nd> «p> fcd> *o> op^c^ Ko N ^> N «P>.o N «p> «c^ *o> <d> j& & d5b N c&* ds? c& c& c$? c& c& c& rist r& r& <& & & & dolaysız dolaylı Katma değer vergisinin 1985 yılında uygulamaya başlaması ile birlikte vergi gelirlerinin GSYİH içindeki payı yükselmeye başlamıştır. Kurumlar vergisi oranı 1981 yılında %50'ye çıkarılmış aynı zamanda vergi alacağı sistemi benimsenmiştir yılından itibaren vergi oranı %40'a ve vergi alacağı oranı da 1/3'e düşürülmüştür (TOBB,1992, s.89). Vergi alacağı sisteminin uygulamada bazı zorluklar göstermesi nedeni ile 1985 yılı sonunda bu sistemden vazgeçilmiştir yılından itibaren yürürlüğe giren yeni uygulamaya göre kurumlar vergisi oranı %46'ya yükseltilmiş ve gelir vergisi ile bağlantısı tamamen koparılmıştır. Diğer yandan, 1983 yılından itibaren yürürlüğe giren yeniden değerleme ve azalan bakiyeli amortisman rejimi kurumlar lehine yeni kazanımlar sağlamıştır. 11