Erken Ba şlang ıçlı Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü (Gözden Geçirme)

Transkript

1 Erken Ba şlang ıçlı Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü Dilek ÖZER *, Ahmet KOCABIYIK **, Volkan GİRGİN ", Pınar DEMİRARSLAN ** ÖZET Aile çal ışanları ailede psikiyatrik bozukluk varl ığını saptamada önemli araçlardır. Erişkinlerle yap ılan aile yüklülüğü çalışmalarında, erken başlangıçlı (20 yaş altı) depresyon vakalar ının akrabalarında majör depresif bozukluk riskinin en fazla oldu ğu bildirilmiştir. Bu yaz ıda özellikle "aşağıdan yukarı" (Bottom-Up) aile yüklülü ğü çalışmaları gözden geçirmi ştir. Depresyonu olan çocuk ve ergenlerin birinci derece akrabalarında majör depresyon prevalansının % 20 ile % 53 arasında değiştiği bildirilmiştir. Ayn ı oran anneler için ise % 56 ile % 73 arasında bulunmuştur. Anahtar kelimeler: Ergen, depresyon, aile yüklülü ğü Düşünen Adam; 2002, 15(4): SUMMARY Family studies are important instruments to determine family aggregation for psychiatric disorders. Family aggregation studies with adults report that the relatives of early-onset (under the age of 20) depression patient had the highest risk for major depressive disorder (MDD). In this article particularly bottom-up family aggregation studies are reviewed. It is reported that prevalence of major depression was ranged between % 20 to 53 in first deg ı -ee relatives of child and adolescent with MDD. The same percantage was found between 56 to % 73 for the mothers. Key words: Adolescent, depression, family agregation GIRIŞ Aile yüklülü ğü çal ışmalar ı ailede psikiyatrik bozukluk olup olmad ığını saptamada önemli araçlard ır. Teorik önemi yan ında erken te şhis tedavi ve nüksü önleme aç ıs ından yararl ı bilgiler sağlayabilir. Psikiyatrik bozukluklar ın ailesel prevalans ı ile ilgili bilgileri toplamada ya aile öyküsü (family history- FH) ya da aile çal ışmas ı yöntemi (family study-fs) kullan ılır. Aile öyküsü yöntemi hastan ın kendisinden veya aile bireylerinden birinden bilgi almaya dayan ır. Aile çal ışmas ı yönteminde ise, hastan ın tüm akrabalar ı ile şu andaki ve/veya geçmi şteki hastal ıkları ile ilgili olarak mümkün olabildiğince yüz yüze görüşme yap ılır. Aile çalışmas ı yöntemi, ailesel prevalansları saptamada daha kesin ve do ğru bilgi verir. Ancak akrabalar ile yüz yüze görü şme her zaman mümkün olamamaktad ır. Eri şkinlerle yap ılan çalışmalar ve ikinci derece akrabalar söz konusu olduğunda bu durum daha belirgindir. Ço ğu zaman eri ş- kin hastalar ın akrabalar ına farkl ı bir bölgede ya şamaları veya ölmüş olmalan nedeniyle ula şılamaz. Dolay ıs ıyla aile çal ışmas ı yöntemi kadar kesin bilgi vermemesine ra ğmen, akrabalar ile yüz yüze görü ş- me her zaman mümkün olamad ığı için, aile öyküsü yöntemi de yayg ın olarak kullan ılmaya devam etmektedir. Aile öyküsü yönteminde tan ı genellikle Samsun-Havza Devlet Hastanesi, ** Bak ırköy Ruh ve Sinir Hastal ıklar ı Hastanesi, *** Ac ıbadem Caroussel Hastanesi 215

2 Erken Başlang ıç!! Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü Özel; Kocalny ık, Girgin, Demirarslan "ara ştırma için tan ı ölçütlerine" (Reseach Diagnostic Criteria-RDC) veya bu ölçütlerin modifiye edilmi ş formlar ına göre konur. Aile Öyküsü Araştırma İçin Tan ı Ölçütleri Formu'nda (Family History Research Diagnostic Criteria-FH- RDC) tan ı kategorileri, şizofreni, şizoaffektif bozukluk, depresyon, mani, alkol ba ğımlılığı, madde kullan ıııı bozuklu ğu ve antisosyal ki şilik bozukluğu olarak s ınıflandırılm ıştır. Yukar ıda say ılan yedi FH- DRC tan ısından herhangi birini alanlar ayn ı zamanda "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" kategorisinde de kodlan ırlar. "Herhangi bir psikiyatrik bozukluk" kategorisi, yukarıda say ılan yedi FH-DRC tan ısından en az birinin akrabada var oldu ğunu gösterir. Bu yedi tan ı kategorisi d ışındaki tan ılar, örneğin anksiyete bozukluklar ı, "diğer psikiyatrik bozukluklar" kategorisi alt ında kodlan ır. Ayrıca aile üyesinde, yukar ıda say ılan yedi tan ı kategorisinden herhangi birinin olduğunu dü şündürecek baz ı bilgiler olmas ına rağmen kesin bir tan ıya ulaşılam ıyorsa aile üyesi yine "di ğer psikiyatrik bozukluk" kategorisi alt ında kodlan ır. Aile yüklülü ğü çal ışmalarında verilerin analizinde ise iki farkl ı yaklaşım vard ır: 1) Akrabalar ı temel alan analizler (yüklülü ğü olan akrabalar ın, akraba popülasyonu içindeki oran ı temel al ınarak yap ılan analizler). 2) Aileyi temel alan analizler (örne ğin, ailesinde, -en az ından bir aile üyesinde- yüklülük olan ergenlerin, ergen popülasyonuna oran ı temel al ınarak yap ılan analizler) Çal ışmalarda genellikle akrabalar temel al ınarak analizler yap ılm ıştır. Erişkinlerle yap ılan bir çok aile yüklülü ğü çal ışmas ında erken ba şlangıçl ı depresyonda aile yüklülü ğünün artt ığı bildirilmi ştir. Bu konudaki ilk çal ışmalarda 40 ya ş alt ında başlayan depresyonlar erken ve 40 yaş üstünde ba şlayan depresyonlar geç ba şlang ıçl ı olarak tan ımlanm ışt ır ( 1 ). 40 yaşın kesme noktas ı olarak ele al ınmas ın ın nedeni ise örceleri depresyonun orta ve ileri ya ş hastal ığı olduğu ve çocuklarda görülmediği görü şünden kaynaklanm ıştır. Sonraki y ıllarda çocuk ve ergenlerde depresyonun daha iyi tan ınmas ıyla birlikte erken ve geç ba şlang ıç ay ınm ında yaş s ınırı önce 30 ya ş daha sonra da 20 ya ş olarak tan ımlanm ış t ır (2). Çal ışmalarda, majör depresyon riskinin erken ba şlang ıçl ı (20 yaş altı) dep- resyon vakalar ın ın akrabalar ında en fazla olduğu ve depresyonun ba şlang ıç ya şı büyüdükçe akrabalardaki riskin giderek azald ığı bildirilmiştir (3-7 ). Erken başlang ıçl ı (20 yaş alt ı) depresyon vakalar ında aile yüklülüğünün daha fazla oldu ğunu bildiren yay ınlar çocuk ve ergen depresyonlar ında aile yüklülüğünü araştıran çal ışmalara daha fazla yönelinmesini sa ğlam ıştır. Fakat bu çal ışmalara daha fazla yönelinmesini sağlam ıştır. Fakat bu çal ışmalarda çocukluk ve ergenlik çağı depresyonu ile ilgili aile çal ışmalarında, çocuk ve ergen grubu iki farkl ı şekilde ele al ınmıştır. Birincisi depresyonu olan anne ve/veya babalar ın çocuklarında, depresyon ve/veya di ğer psikiyatrik bozuklukların araştırıldığı "yukarıdan aşağı" (Top-Down) çalışmalar, diğeri ise depresyonu olan çocuk ve ergenlerin ailelerinde, depresyon ve/veya di ğer psikiyatrik bozuklukların yüklülü ğünün ara ştırıldığı "aşağıdan yukarı" (Bottom-Up) çal ışmalardır. Depresyonu Olan Ailelerin Çocuklar ıyla Yap ılan Çalışmalar Genel olarak depresyonu olan ailelerin çocuklar ında yaşam boyu majör depresif bozukluk episodu üç kat daha fazla göritlür ( 8). Depresif ailelerin çocuklar ında yaşam boyu majör depresif bozukluk riskinin, % 15- % 45 aras ında değiştiği tahmin edilmektedir (9-12). Ayrıca ebeveynin depresyonunun erken ba şlangıçl ı olmas ı, epizodlann şiddetli ve uzun sürmesi ve rekürrens oran ının yüksek olmas ı, çocukta depresyon görülme riskini artt ırmaktad ır ( ). Çocukta depresyon riski her iki ebeveynde duygudurum bozuklu ğu olduğunda daha da artmaktad ır (8,18). Depresyonu olan ailelerin çocuklar ında sadece depresyon geli şme riski de ğil anksiyete bozuklukları, yıkıc ı davran ış bozukluklan gibi diğer psikopatolojilerin de geli şme riski artmaktad ır ( t 0,11,15-17,19-22). Depresyonu Olan Çocuk ve Ergenlerle Yap ılan Aile Yüklülüğü Çal ışmalar ı Depresyonu olan çocuk ergenlerin birinci ve ikinci derece akrabalar ında depresyon ve di ğer psikiyatrik bozuklukların prevalans ına ili şkin bildirilen sonuçlar geni ş bir yelpazededir. Çünkü çal ışmalarda genellikle çocuk ve ergenler bir arada ele al ındığından seçilen yaş aral ık'', tan ı kriterleri, çal ışman ın yöntemi, 216

3 Erken Balang ıçh Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü (Glızclen Geçirme) Özer, Kocalny ık, Girgin, Den ıira slan çocuk veya ergende depresyonun yan ı s ıra komorbid tan ın ın varl ığı, semptom örüntüsü ve rekürrensin olmas ı aile yüklülüğünü etkilemektedir (23). Mitchell ve ark.'lar ı (1989) tarafından, 6-17 ya şları aras ındaki çocuk ve ergenlerle yap ılan çal ışmada, majör depresyon tan ısı alan çocuklar ın anne babalar ı ile psikiyatrik kontrol grubunun (duygudurum bozuklu ğu dışında tan ılar), anne ve babalar ı depresyon ve di ğer psikiyatrik bozukluklar aç ısından kar şılaştırılm ış tır. Olgulara K-SADS-P ile de ğerlendirme sonras ı RDC ile tan ı koyulmu ştur. Bu çalışmada da major depresyon grubundaki çocuk ve ergenlerde davramm bozuklu ğu gibi komorbid tan ılar oldukça s ıktır. Annelerin tamam ı, babalann ise bir k ısm ı ile "Schedule for Affective Disorders and Schizophrenia-Lifetime (SADS-L)" kullan ılarak yüz yüze görü şme yap ılm ışt ır. Majör depresyon grubu ve psikiyatrik kontrol g rubunun annelerinde saptanan oranlar s ıras ıyla, majör depresyon % 56, % 53, bipolar bozukluk % 1, % 0, şizofreni % 1, % 0 ve antisosyal ki şilik bozukluğu % 1, % 9 olmak üzere birbirine oldukça yak ın bulunmu ştur. Fakat panik bozuklu ğu, agorafobi, alkolizm, madde kullan ım bozukluğu ve intihar giri şimi majör depresyon grubunun annelerinde belirgin derecede daha yüksektir. Babalarda ise her iki grup aras ında belirgin bir fark saptanmam ıştır. Bu sonuçlar anne babalardaki majör depresyon, şizofreni ve bipolar bozukluk öyküsü aç ısından iki grup aras ında fark olmad ığı, annedeki anksiyete bozukluğu, madde kullan ım ı, intihar giri şimi ve erken yaştaki psikiyatrik yard ım talebi öyküsü ile depresyon aras ında bağlantı olduğu şeklinde yorumlanm ışt ır. Daha küçük ya ştaki çocuklarda annelerdeki psikopatolojilerin daha fazla oldu ğu saptanm ıştır. Ayrıca babadaki psikopatolojilerin majör depresyon grubu ile kontrol grubu aras ında farka yol açmad ığı fakat her iki ebeveynde birden depresyon bulunma öyküsünün majör depresyon grubunda daha fazla olduğu belirtilmi ştir (24). Kutcher ve Morton (1991) taraf ından, ya şları aras ındaki unipolar grubu, bipolar grubu ve normal kontrol grubundan olu şan ergenlerle aile öyküsü yöntemi kullan ılarak yap ılan çal ışmada, ergenlere K- SADS görü şmesi ve klinik izlem ve DSM-III tan ıları koyulmu ş ve ayr ıca unipolar grubun en az 1 y ıld ır, bipolar grubun en az 3 y ıldır takip edilmekte oldu ğu belirtilmi ştir. Fakat komorbid tan ıları veya rekürrens belirtilmemi ştir. Sadece birinci derece akrabalardaki aile yüklülüğü araştırılan çal ışmada, birinci derece akrabada duygudurum bozuklu ğu var diyebilmek için duygudurum bozuklu ğu yan ı s ıra bu nedenle ayaktan veya yatarak tedavi görüyor olmas ı şart ı da kriterlere eklenmi ştir. Birinci derece akrabalardaki psikiyatrik bozukluklar ara ştırılırken, tüm EH-RDC tan ıları ayr ı ayrı ele al ınmamış, unipolar depresyon, bipolar bozukluk ve bunlar ın dışındaki di ğer psikiyatrik bozukluklar olarak kodlanrn ıştır. Bipolar, unipolar ve normal kontrol grubunun birinci derece akrabalar ında kodlanan psikiyatrik bozukluklar ın prevalans ı sırasıyla şöyle saptanm ıştır: Bipolar bozukluk: % 14.8, % 5.2, % 1.2, unipolar depresyon; % 18.5, % 20, % 3.6 ve di ğer psikiyatrik bozukluklar % 24.7, % 21, % 6. Aile temelinde ele al ındığında ise bipolar bozukluğu olan ergenlerin % 82.6's ının ailesinde, unipolar depresyonu olan ergenlerin % 73'ünün ailesinde ve normal kontrol grubu ergenlerin % 20'sinin ailesinde, herhangi bir psikiyatrik bozukluğu olan en az ından bir aile üyesi bulundu ğu bildirilmiştir. Bipolar grubun birinci derece akrabalar ında, bipolar bozukluk anlaml ı derecede daha yüksektir. Genel olarak bipolar ve unipolar grubun her ikisinde de psikiyatrik bozukluklar aç ıs ından yüklülük, normal gruba göre anlaml ı derecede yüksektir. Bipolar grupla unipolar grup aras ında unipolar depresyon yüklülüğü aç ısından anlaml ı bir fark saptanmam ıştır. Bu sonuçlar, bipolar bozuklu ğa göre unipolar depresyonun daha heterojen bir bozukluk oldu ğu ve aile öyküsü varl ığının, klinik olarak ergen depresyonlarının ay ınc ı tan ısında yararl ı olamayaca ğı şeklinde yorumlanm ıştır (25 ). Williamson ve ark.'lar ı (1995), puberteye girmi ş fakat 18 ya şını geçmemi ş majör depresyon tan ısı alan ergenler ve normal kontrol grubu ile aile öyküsü yöntemi kullanarak yapt ıklar ı çal ışmada, iki grubun birinci ve ikinci derece akrabalar ı depresyon ve di ğer psikiyatrik bozukluklar ın prevalans ı aç ıs ından kar şılaştınlmıştır. Ayrıca ergenlerde komorbid tan ı varl ı- ğın ın aile yüklülüğünü etkileyip etkilemedi ğik araştınlm ıştır. Ergenlerde K-SADS-P ve K-SADS-E (Epidemiologic version) kullan ılarak görü şme yap ılmış, RDC kriterlerine göre tan ı konulmuştur. Aile öyküsünün al ındığı ki şi ile SADS-L ile görü şülmü ş- tür. Majör depresyon grubunun birinci derece akrabalarında % 25, normal kontrol grubunun birinci derece akrabalar ında % 13 oran ında majör depresyon 217

4 Erken Başlangıç!, Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü (Gzde ıı Geçirme) Özer, Kocab ıy ık, Girgin, Dernirarslan saptanm ıştır. "Majör depresyon" ve "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" majör depresyon grubunun birinci derece akrabalar ında anlaml ı derecede yüksek bulunmu ştur. Di ğer tan ı kategorileri aç ısından ise iki grup aras ında anlaml ı bir fark saptanmam ıştır. Birinci derece akrabalar içinde erkeklerde, kad ınlara göre alkolizm ve "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" anlaml ı derecede yüksek bulunmu ştur. Kad ınlarda ise erkeklere göre intihar giri şim/tamamlanmas ı anlaml ı derecede yüksek bulunmu ştur. Majör depresyon grubunun ikinci derece akrabalannda ise normal kontrol grubunun ikinci derece akrabalar ına göre "diğer psikiyatrik bozukluklar" ve "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" anlaml ı derecede yüksek bulunmu ş- tur. Diğer tan ı kategorileri aç ısından ise iki grubun ikinci derece akrabalar ı aras ında anlaml ı bir fark saptanmam ış t ır. İkinci derece akrabalar içinde erkeklerde, kad ınlara göre alkolizm anlaml ı derecede yüksek bulunmu ştur. Bu çal ışmada akrabalann temel al ındığı analizlerin yan ıs ıra, ailenin temel al ındığı analizler de yap ılm ış tır. Ailenin temel al ındığı analizlerde ise, majör depresyonu olan ergenlerin % 61'inin ve normal kontrol grubu ergenlerin % 27'sinin ailesinde, majör depresyonu olan en az ından bir birinci derece akraba bulnud ğu ve istatistiksel olarak anlamlı derecede yüksek bulundu ğu bildirilmiştir. İkinci derece akrabalar, aile temel al ınarak incelendiğinde ise majör depresyonu olan ergenlerin % 57 'sinin ve normal kontrol grubu ergenlerin % 29'unun ailesinde, "diğer psikiyatrik bozukluklar" olarak kodlanan, en az ından bir ikinci derece akraba bulundu ğu ve istatistiksel olarak anlaml ı derece yüksek bulundu ğu bildirilmiştir. Bu çal ışmada akrabaların temel al ındığı analizlerin tersine, ailenin temel al ındığı analizler de birinci derece akrabalarda, "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" aç ıs ından, majör depresyon grubu ile kontrol grubu aras ında istatistiksel olarak anlaml ı bir fark bulunmam ıştır. Komorbid tan ıların etkisine bakıldığında ise komorbid davran ım bozukluğu olan ergenlerle olmayanlar aras ında, birinci derece akrabalarda majör depresyon riski aç ıs ından fark olmad ığı fakat komorbid davran ım bozulduğu olan ergenlerin birinci derece akrabalar ında, antisosyal ki şilik bozukluğu riskinin anlaml ı olarak artt ığı bildirilmi ştir. Ayn ı şekilde komorbid anksiyete bozuklu ğu olan ergenlerle olmayanlar aras ında birinci derece akrabalarda majör depresyon riski aç ısından fark ol ııı adığı fakat komorbid anksiyete bozuklu ğu olan ergenlerin birinci derece akrabalar ında, "diğer psiki- yatrik bozukluklar" olarak kodlanan bozukluklar ın (genellikle anksiyete bozuklu ğu) riskinin istatistiksel olarak anlaml ı derecede artt ığı bildirilmiştir (23). Kovacs ve ark.'lan (1997) taraf ından aile öyküsü yöntemi kullan ılarak yap ılan çalışmada, 8-13 ya şları aras ındaki çocuklar 5 y ıl izlenmiş ve izleme sonundaki tan ıları dikkate al ınmıştır. Majör Depresyon/distimik bozukluk, bipolar ve psikiyatrik kontrol grubu (duygudurum bozukluğu dışında tan ılar) olu şturulmuş, gruplar ın birinci ve ikinci derece akrabalar ında yüklülük ara ştınlmışt ır. Fakat "herhangi bir psikiyatrik bozukluk" ve "diğer psikiyatrik bozukluk" kategorileri değerlendirme d ışı tutulmu ştur. Çocuklara veya izleme döneminde ergenlere tan ılar yan yapıland ırılm ış görü şmelere dayanarak DSM-III ölçütlerine göre konmu ş, aile öyküsü genellikle annelerden alınm ış ve annelerle SADS-L ile görülü şüp RDC kriterlerine göre tan ı konmu ştur. Tüm gruplarda % 63-% 83 oran ında komorbid tan ılar vardır. Majör depresyon/distimik bozukluk, bipolar ve psikiyatrik kontrol grubunun birinci derece akrabalannda majör depresyon s ıras ıyla % 53, % 70, % 40 oran ında saptanmıştır. Bipolar grubun birinci derece akrabalar ında majör depresyon, di ğer iki grubun birinci derece akrabalar ına göre anlaml ı derecede yüksek bulunmuştur. Duygudurum bozuklu ğu olan çocuklar ın birinci derece akrabalar ında, psikiyatrik kontrol grubunun birinci derece akrabalar ına göre majör depresyon, alkolizm, madde bağıml ılığı ve antisosyal kişilik bozukluğunun daha yüksek oranda bulundu ğu belirtilmi ştir. İkinci derece akrabalar aç ısından ise majör depresyon/distimik bozukluk grubunun ikinci derece akrabalar ında rekürren unipolar depresyonun, normal kontrol grubunun ikinci derece akrabalanna göre anlaml ı derecede yüksek oldu ğu saptanm ıştır. Ayrıca duygudurum bozuklu ğu olan çocukların ikinci derece akrabalar ında, psikiyatrik kontrol grubunun ikinci derece akrabalanna göre alkolizmin anlaml ı derecede yüksek oldu ğu belirtilmi ştir. Anneler aç ı- s ından bak ıldığında ise majör depresyon/distimi grubunun annelerinde % 73, bipolar grubun annelerinde % 76, psikiyatrik kontrol grubunun annelerinde % 54 oran ında majör depresyon saptanm ıştır. Babalardaki majör depresyon oran ında ise gruplar aras ında anlaml ı bir fark olmad ığı bildirilmi ştir. Komorbid tan ı- ların aile yüklülü ğüne etkisi incelendiğinde, duygudurum bozukluğu ve davran ış bozukluklar ı (dikkat 218

5 Erken Baslang ıçh Depresyonlarda Aile Yüklülü ğü Özer, Kocably ık, Girgin, Demirarslan eksikliği, davran ım bozukluğu, madde kullan ım ı/bağımlılığı) birlikteli ğinde, komorbid tan ıs ı olanlarda, olmayanlara göre aile yliklülü ğünün, alkolizm, antisosyal ki şilik ve madde ba ğımlılığı aç ıs ından artt ığı (fakat depresyon veya mani aç ıs ından deği şmediği), bu artışın birinci derece akrabalarda anlaml ılığa yaklaşacak düzeyde, ikinci derece akrabalarda ise istatistiksel olarak anlaml ı derecede olduğu bildirilmiştir. Ayrıca birinci ve ikinci derece ayr ım ı yap ılmaks ı- z ın akrabalar cinsiyete göre ayr ı ayn incelendiğinde duygudurum bozuklu ğu olan çocuklar ın kadın akrabalar ında, depresif bozukluklar, rekürren unipolar depresyon, alkolizm ve madde ba ğımlılığının psikiyatrik kontrol grubunun kad ın akrabalar ına göre anlaml ı derecede yüksek oldu ğu belirtilmi ştir. Duygudurum bozuklu ğu olan çocuklar ın erkek akrabalannda ise, alkolizm ve antisosyal ki şilik bozukluğunun psikiyatrik kontrol grubunun erken akrabalar ına göre anlaml ı derecede yüksek oldu ğu belirtilmi ştir (26). Neuman ve ark.'lar ı (1997) taraf ından yap ılan çalışmada, 8-13 ya şları aras ındaki bipolar bozukluk veya majör depresyon tan ısı alan puberte öncesi çocuklarda (çocuklarda 2-5 y ıl izlenmi ş), ortalama ya şı 37 olan bipolar bozukluk veya majör depresyon tan ıs ı alan eri şkinlerin birinci derece akrabalar ı temel olarak duygudurum bozukluklar ı yüklülüğü aç ısından kar şılaştırılm ıştır. Bu çal ışmadaki gruplar çocuklarda yap ılan bir çal ışmayla, eri şkinlerde yap ılan farkl ı bir çal ışman ın bir araya getirilmesinden olu şmuştur. Bu iki çal ışma farkl ı zamanlarda farkl ı tan ı kriterleri kullan ılarak yap ılm ıştır. Çocuklarda K-SADS-P ile görü şülmü ş DSM-III ölçütlerine göre tan ı konmu ş, aile öyküsü bilgileri ile annelerden al ınmıştır. Eri şkinlerle SADS ile görü şülmüş RDC'ye göre tan ı konmuştur. Eri şkinlerin aile hakk ındaki bilgiler ise şöyle toplanrn ışt ır: daha önceki çal ışmada eri şkinlerin birinci derece akraba ile aile çal ışmas ı yöntemiyle yap ılan görü şmeler SADS-L'ye uyarlanm ış ayn ı zamanda bu çal ışma içinde eri şkinin kendisinden ve ikinci bir aile bireyinden aile öyküsü yöntemi kullan ılarak bilgi al ınm ıştır. Çal ışma benzeri yöntemleri kullanarak çocuk ve eri şkinleri kan şılaştıran ilk çal ışmadır. Fakat çocuk veya eri şkinlerdeki komorbidite, rekürrens hakkında bilgi vermi şlerdir. Ayr ıca akrabalardaki tüm FH-RDC tan ılarını ayrı ayr ı ele almak yerine tan ıları, duygudurum bozukluklar ı ve di ğer FH-RDC tan ıları olarak s ınıfland ır- mışlardır. Çocukların birinci derece akrabalannda bipolar bozukluk veya majör depresyon bulunma oran ı % 54.4 iken eri şkinlerde ayn ı oranın % 23 olarak saptanm ıştır. Bunun anlaml ı bir fark oldu ğu ayrıca grupları majör depresyon ve bipolar bozukluk olarak ayırd ıklar ında da bu farkl ılığın devam etti ği belirtilmiştir. Örneğin bipolar bozuklu ğu olan çocuklar ın birinci derece akrabalannda bipolar bozukluk oran ı % 11.9 iken bipolar bozuklu ğu olan eri şkinlerin birinci derece akrabalannda ayn ı oran ın % 4.9 olarak saptandığı bildirilmiştir. Ayn ı şekilde majör depresyonu olan çocuklar ın birinci derece akrabalannda, majör depresyon oran ı % 45.5 iken, ayn ı oran majör depresyonu olan eri şkin grubun birinci derece akrabalarında % 20.6 olarak saptanm ışt ır. Özetle çocukların birinci derece akrabalannda duygudurum bozukluklann ın, buna kar şılık eri şkinlerin birinci derece akrabalannda ise majör depresyon ve bipolar bozukluk d ışındaki FH-RDC tan ılann ın (alkolizm, şizofreni, madde ba ğımlılığı, antisosyal ki şilik gibi) yüksek oldu ğu bildirilmiştir (27). Wickramaretne ve ark.'lar ı (2000) tarafından, 6-14 yaşları aras ındaki puberte öncesi ba şlangıçl ı majör depresyon grubu, puberte öncesi depresyonu olmayan kontrol grubu, ya şlan aras ındaki puberte sonras ı başlang ıçlı majör depresyon grubu ve puberte sonras ı depresyonu olmayan kontrol grubu olu şturularak yap ılan çalışmada, çocuk ve ergenler y ıl izlemeye al ınm ış ve izlem sonucundaki tan ılar dikkate al ınarak, grupların birinci derece akrabalanndaki aile yüklülüğü araştırılmıştır. Başlang ıç yaşı, rekürrens ve eri şkin dönemde hastal ığın devam etmesi gibi faktörlerle majör depresyon aç ısından aileyi riskin art ıp artmad ığı da incelenmi ştir. Majör depresyon tan ısı alan çocuk ve ergenlerde, % 23.2-% 68.4 oran ında komobid tan ıları (anksiyete bozukluklar ı, davran ım bozuklu ği gibi) vard ır. Ayn ı şekilde kontrol gruplarındaki çocuk ve ergenlerin yar ıya yakın ı benzer tan ılar al ırken, geri kalan ında herhangi bir psikiyatrik bozukluk saptanmam ıştır. Birinci derece akrabalann bir kısm ı ile SADS-L anksiyete bozukluldan çalışmas ı için modifiye edilmiş versiyonu ile görüşülmüş, görü şülmeyenler haldunda bilgiler, birden fazla ki şiden modifiye FH-RDC ve Family History Screen (FHS) kullan ılarak toplanm ıştır. Puberte öncesi başlang ıçl ı majör depresyon grubu, puberte öncesi depresyonu olmayan kontrol grubu, puberte sonras ı başlang ıçl ı majör depresyon grubu ve puberte 219

6 Erken Başlang ıçlı Depresyonlarda Aile Yüklülüğü Özer, Kocab ıyık, Girgin, Den ıirarslan sonras ı depresyonu olmayan kontrol grubu için, birinci derece akrabalardaki majör depresyon prevalans ı s ıras ıyla; % 40.6, % 20.4, % 46.9, % 29.4 olarak saptanm ıştır. Birinci derece akrabalardaki alkol bağıml ılığı, madde bağımlılığı, mani, şizofreni, davran ım bozuklu ğu ve antisosyal ki şilik bozukluğu prevalans ı aç ıs ından puberte öncesi ve puberte sonras ı grup için saptanan de ğerler birbirine yak ındır. Bu sonuçlar hem puberte öncesi hem de puberte sonras ı grup için majör depresyonun aileyi oldu ğu şeklinde yorumlanmış ve her iki grup aras ında birinci derece akrabalardaki psikopatolojiler aç ıs ından anlaml ı bir fark olmadığı belirtilmi ştir. Puberte sonras ı başlangıçl ı majör depresyon grubunun birinci derece akrabalar ında kontrol grubuna göre anksiyete bozukluklarının istatistiksel olarak anlaml ı derecede yüksek olduğu ve bu anlaml ılığın ergenlerdeki, komorbid anksiyete bozuklu ğu tan ısından kaynakland ığı belirtilmi ştir. Aynca aile yüklülüğünü etkileyen diğer faktörler aç ısından da incelenmi ştir. Puberte öncesi ba ş- lang ıçl ı grupta rükerrensi olan ve olmayanlar ın aileleri, yüklülük aç ısından karşılaştırıldığında, rekürrensi olanların ailelerinde yüklülük istatistiksel olarak anlaml ı derecede yüksek saptanm ıştır. Buna rağmen hastal ığın eri şkin döneme kadar devam etmesinin (18 ya ş üstü) yüklülüğün artışı aç ısından sadece bir e ğilim (trend) yaratt ığı belirtilmiştir. Fakat puberte sonras ı grup ne rekürrens ne de hastal ığın eri ş- kin döneme kadar devam etmesi ile yüklülük aras ında anlaml ı bir bağlantı olmadığı belirtilmiştir (28). SONUÇ Depresyonu olan çocuk ve ergenlerin birinci derece akrabalar ında majör depresyon prevalans ının % 20 ile % 53 aras ında değiştiği bildirilmiştir. Ayn ı oran anneler için ise % 56 ile % 73 aras ında bulunmuştur. Bu bilgiler ışığında erken ba şlang ıçl ı depresyonlarda ailenin yüklülük konusunda bilgilendirilmesi gerektiğinde aile bireylerinin tedaviye yönlendirilmesi ve aileyi de içine alan bütünsel bir yakla şım gerekliliği ortaya ç ıkmaktadır. KAYNAKLAR I. Mandlewiez J, Baron M: Morbidity risks in subtypes of unipolar depressive illness: differences between early and late onset forms. Br J Psychiatry 139: , Price RA, Kenneth KK, Weismann MM: Early onset (under age 30 years) and panic disorder as marjers for etiologic homogencity in major depression. Arch Gen Psychiatry 44:434,400, Weissman MM, Wickramaretne P, Merkangas RK, et al: Onset of major depression in early adulthood increased familial loading and specifity. Arch Gen Psychiatry 41: , Kupfer DJ, Frank E, Carpenter LL, Neiswanger K: Family history in recurrent depression. J Affect Disord 17: , Rende R, Weissman MM, Rutter M, et al: Psychiatric disorders in relatives of depressed probands. II. Familial londing for comorbid non-depressive disorders based upen proband age of onset. J Affect Disord 42:23-28, Kendler KS, Gardner CO, Prescott CA: Clinical characteristics of major depression that prodict risk of depression in relatives. Arch Gen Psychiatry 56: , Weissman Mm, Warner V, Wickramaretne P, et al: Early-onset major depression in parents and their children. J Affect Disord 15: , 8-33, Hammen C, Burge D, Burney E, Adrian C: Longitudinal study of diagnoses in children of women with unipolar and bipolar affective disorder. Arch Gen Psychiatry 47: , Beardslee WR, Keller MB, Lavori PW, et al: Psychiatric disorder in adolescent off spring of parents with affective disorder in a non-referred sample. J Affect Disord 15: , Beardslee WR, Versage EM, Gladstone TRG: Children of affectively ill parents: a review of the past 10 years (Research update review). J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 37: , Beardslee WR, Keller MB, Seifer R, et al: Prediction of adolescent affective disorder, effects of prior parental affective disorders and child psychopathology. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 35: , Orvaschel H: Early onset psychiatric disorder in high risk children and increased familial morbidity. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 29: , Weissman MM, Gammon GD, Karen J, et al: Children of depressed parents. Arch Gen Psychiatry 44: , Weissman MM, Warner V, Wickramaretne P, et al: Early-onset major depression in parents and their children. J Affect Disord 15: , Warner V, Mufson L, Weissman MM: Offspring at high and low risk for depression and anxiety: mechanism of psychiatric disorder. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 34: , Grigoroiu-Sarbanescu M, Histodorescu D, Magureanu S, et al: Adolescent offspring of endogenous unipolar depressive parents and normal parents. J Affect Disord 21: , Weissman MM, Prusoff BA, Gammon GD, et al: Psychopathology in the children (ages 6-18) of depressed and normal parents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 23:78-84, Weissman Mm, Fendrich M, Warner V, et al: Incidence of psychiatric disorder in offspring at high and low risk for depression. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 31: , Weissman MM, Warner V, Wickramaretne P, et al: Offspring of depressed parents, 10 years later. Arch Gen Psychiatry 54: , Wickramaretne P, Weissman MM: Onset of psychopathology of offspring by development phase and parental depression. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 37: , Williamson DE, Ryan N, Birmaher B, et al: A case control family history study of depression in adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 34: , Mitchell J, McCauley E, Burke PM, et al: Psychopathology in parents of depressed children and adolescents. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 28: , Kutcher S, Morton P: Affective disorders in first-degree relatives of adolescent onset bipolars, unipolars, and normal controls. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 30:75-78, Kovasc M, Devlin B, Pollack M, et al: A controlled family history study of childhood-onset depressive disorder. Arch Gen Psychiatry 54: , Neuman RJ, Geller B, Rice JP, et al: Incrieased prevalence and earlier onset of mood disorders among relatives of prepubertal versus adult probands. J Am Acad Child, Adolesc Psychiatry 36: , Wickramaretne P, Greenwald S, Weissman MM: Psychiatric disorders in the relatives of probands with prepubertal-onset or adolescent-onset major depression. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 39: , Neuman RJ, Geller B, Rice JP, et al: Incrensed prevalence and earlier onset of mood disorders among relatives of prepubertal versus adult probands. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 36: , Wickramaretne P, Greenwald S, Weissman MM: Psychiatric disorders in the relatives of probands with prepubertal-onset or adolescent-onset major depression. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry 39: ,