İKTİSADA GİRİŞ 1 TEMEL MİKROEKONOMİ Kaynak: Tümay Ertek, «Temel Ekonomi (Basından Örneklerle)», Beta Yayınları, İstanbul, 5. Baskı. Doç.Dr.

Transkript

1 İKTİSADA GİRİŞ 1 TEMEL MİKROEKONOMİ Kaynak: Tümay Ertek, «Temel Ekonomi (Basından Örneklerle)», Beta Yayınları, İstanbul, 5. Baskı. Doç.Dr. Şenkan Aldemir Ders Notları,

2 6. TÜKETİCİ DAVRANIŞI TEORİSİ

3 6.4. DEĞER PARADOKSU

4 6.5. TÜKETİCİ DAVRANIŞI TEORİSİNE KAYITSIZLIK EĞRİSİ YAKLAŞIMI Tüketici dengesi: Tüketici sınırlı miktardaki geliri, piyasadaki fiyatlar ve tercihleri çerçevesinde en fazla toplam faydayı sağlayacak mal ve hizmetler bileşimini tüketir.

5 Bütçe doğrusu: Tüketicinin sınırlı miktardaki geliri ile piyasadan satın alabileceği maksimum mal ve hizmetleri gösteren doğru bütçe doğrusudur. Bu yüzden bütçe doğrusu bütçe kısıtı olarak da adlandırılır. Bütçe kısıtı: 270=60 Q A + 30 Q B Bütçe denklemi: Y=P A Q A + P B Q B Y= gelir P A = A malının fiyatı Q A = A malından satın alınan miktar P B = B malının fiyatı Q B = B malından satın alınan miktar

6 Bütçe denklemi: Y=P A Q A + P B Q B veya Q B = Y P A Q P B P A B

7 Fiyattaki değişmenin bütçe doğrusuna etkisi B malının fiyatı sabitken (P B = 30 TL) A malının fiyatı P A = 60 TL den P A = 30 TLye düşerse (gelir 270 TL sabit) Y=P A Q A + P B Q B İlk durumda: 270=60 Q A + 30 Q B olup Q B = Q A ise Q B = 9 2Q A İkinci durumda: 270=30 Q A + 30 Q B olup Q B = Q A ise Q B = 9 Q A Fiyattaki değişme bütçe doğrusunun eğiminin değişmesine neden olur.

8 Gelirdeki değişmenin bütçe doğrusuna etkisi Fiyatlar sabitken (P A = 30 TL ve P B = 30 TL) gelir 270 TLden 450 TLye çıkarsa Y=P A Q A + P B Q B İlk durumda: 270=30 Q A + 30 Q B olup Q B = Q A ise Q B = 9 Q A İkinci durumda: 450=30 Q A + 30 Q B olup Q B = Q A ise Q B = 15 Q A Gelirdeki artış bütçe doğrusunun sağa kaymasına yol açar, eğimi ise değişmez.

9 Ordinal Yaklaşım Ordinal yaklaşıma göre fayda ölçülemez. Bu yaklaşım da tüketici dengesini farksızlık eğrisi ve bütçe doğruları yardımıyla açıklamaya çalışır. Farklı yoldan gidilse de ortak denge koşulu ile aynı sonucu elde ederler. Ordinal yaklaşımın varsayımları Tüketici geliri sabittir. Satılan malların fiyatları sabittir. Tüketici sadece iki mal almaktadır. Tüketici çeşitli mal kombinasyonları arasında tercih yapar veya bu kombinasyonlar arasında kayıtsız kalır. Tüketici rasyoneldir.

10 Kayıtsızlık Eğrileri ve Tercihler Kayıtsızlık eğrisi tüketiciye aynı (eş) toplam faydayı sağlayan çeşitli mal bileşimlerinin oluşturduğu eğridir. Kayıtsızlık eğrileri orijinden uzaklaştıkça, giderek daha yüksek toplam fayda düzeylerini gösterirler. Kayıtsızlık eğrileri birbirlerini kesmezler. Kayıtsızlık eğrileri birbirlerini kesmezler Kayıtsızlık eğrileri negatif eğime sahiptir. Kayıtsızlık eğrisinin belirli bir noktadaki eğimi Marjinal İkame Oranı (MRS) olarak isimlendirilir. Kayıtsızlık eğrileri azalan marjinal ikame oranı (azalan MRS) sebebiyle orijine göre dış bükeydir. Azalan marjinal ikame oranı (azalan MRS) olgusunun sebebi ise, azalan marjinal fayda prensibidir.

11 Kayıtsızlık Eğrileri ve Tercihler Marjinal İkame Oranı (MRS): Tüketicinin bir birim daha fazla X malı tüketmek karşılığında vazgeçmeye razı olduğu Y malı miktarını gösterir. Bir kayıtsızlık eğrisi boyunca, MRS mutlak değer olarak giderek azalır. İki mal arasındaki ikamenin derecesi, farksızlık eğrisinin eğimini belirler. X ve Y malları arasındaki ikame olanakları azaldıkça, eğrinin dışbükeyliği de artar: 1. Mallar arasında tam ikame nin bulubduğu koşullarda, farksızlık eğrisi negatif eğimli bir doğru şeklindedir. 2. Mallar arasında sınırlı ikame nin bulunduğu koşullarda, farksızlık eğrisi orijine dış bükeydir. 3. Mallar arasında tamamlayıcılık ilişkisinin olduğu koşullarda, farksızlık eğrisi köşegen çizilir.

12

13 Marjinal İkame Oranı (MRS) Tüketicinin bir birim daha fazla X malı tüketmek karşılığında vazgeçmeye razı olduğu Y malı miktarlarını gösterir. Kayıtsızlık eğrisi boyunca MRS (kayıtsızlık eğrisinin belirli bir noktadaki eğimi) mutlak değer olarak azalma gösterir. Tüketici aynı kayıtsızlık eğrisi üzerinde bir noktadan diğerine geçerken miktarını artırdığı X malından toplam fayda artışı elde ederken; miktarını azalttığı Y malından toplam fayda düşüşü ile karşılaşır ve aynı toplam fayda düzeyinde kalır. + X MU X = Y MU Y Y X = MU X MU Y MRS = Y X = MU X MU Y Marjinal ikame oranı (kayıtsızlık eğrisinin belirli bir noktadaki eğimi) X tüketimin marjinal faydasının Y tüketiminin marjinal faydasına oranına eşittir.

14 Tüketici Dengesi / Tüketici Fayda Maksimizasyon Dengesi Tüketiciler toplam faydayı en üst düzeye çıkaran X ve Y bileşimini seçecektir. Şekil yardımıyla anlatılırsa, tüketici en üst kayıtsızlık eğrisine ulaşıncaya kadar bütçe kısıtı boyunca hareket edecektir. Bu noktada bütçe kısıtı ve kayıtsızlık eğrisi birbirine teğet olur. Bu teğet noktası X1 ve Y1 de gerçekleşmektedir. (E noktası) MRS = Y X = MU X MU Y = ด P X P Y kayıtsızlık eğrisinin eğimi=bütçe kıstının eğimi Denklemin iki tarafını MU Y ile çarparak ve iki tarafı da P X e bölerek fayda maksimizasyon kuralını şu şekilde yeniden yazabiliriz. MU X P X = MU Y P Y

15 Kayıtsızlık Eğrilerinden ve Bütçe Kısıtından Talep Eğrisinin Türetilmesi Kayıtsızlık eğrileri i 1, i 2 ve i 3 olarak harflendirilmiştir ve bütçe kısıtları da I/P Y den I/P X1, I/P X2 ve I/P X3 e (gelir Y yerine I ile gösterilmiştir) uzanan üç doğru ile gösterilmektedir. X in fiyatının P X1 den P X2 ye ve daha sonra P X3 e düşmesi bütçe kısıtını şekildeki gibi sağa doğru kaydırır. Dolayısıyla her bir fiyatta X ve Y nin farklı bir fayda maksimizasyonu bileşeni vardır. Fayda i 1 de A noktası, i 2 de B noktası ve i 3 te C noktası üzerinde maksimize edilmektedir. Dolayısıyla X malının çeşitli miktarlarına karşılık üç fiyat belirlendiğinde standart negatif eğimli talep eğrisi elde edilmiş olur.

16 Fiyatta Bir Değişme ve Tüketici Dengesi Gelir ve İkame Etkileri Gelir Etkisi: Tüketici X malının fiyatı düştüğünde reel gelirinde ortaya çıkan artış sayesinde, sadece ucuzlayan X malının değil; aynı zamanda fiyatı değişmeyen Y malının da tüketimini arttırır. İkame Etkisi: Tüketici X malının fiyatı düştüğünde sadece ucuzlayan X malının tüketimini arttırır. Talep Kanunu ile ifade edilen ilişkide her iki etkinin de varlığı söz konusudur.

17 (-) Eğimli Talep Eğrisi: Talep Kanununa Aykırılık Taşımayan Mallar Normal Mallar ve Düşük Mallar için (-) ikame etkisi Normal Mallar için (-) ve Düşük Mallar için (+) gelir etkisi (-) ikame etkisi > (-) ya da (+) gelir etkisi (+) Eğimli Talep Eğrisi: Talep Kanunundan İstisnalar (Giffen Mallar) (-) ikame etkisi (+) gelir etkisi (-) ikame etkisi < (-) ya da (+) gelir etkisi

18 Fiyatta Bir Değişme ve Tüketici Dengesi Şekilde A malının fiyatı 60 TL den 30 TL ye düşmesi sonucunda A malındaki talep artışını göstermektedir. A malının fiyatı 60 TL iken bütçe doğrusunun ulaşabileceği en yüksek kayıtsızlık eğrisi I1 dir ve tüketici dengesi E1 noktasındadır. A malının fiyatı 30 TL ye düşerse bütçe doğrusu sağa kayar kayar ve yeni bütçe doğrusunun ulaşabileceği en yüksek kayıtsızlık eğrisi I2 olup tüketici dengesi E2 noktasındadır. A malının talebi 2 den 4 e çıkar. A malına talepteki artış ikame ve gelir etkilerinin toplamı sonucunda oluşur. 2 birimlik artışın 1 birimi ikame etkisi nedeniyle, 1 birimi de gelir etkisi nedeniyle gerçekleşir. Gelir etkisi gerçekleşmeseydi aynı kayıtsızlık eğrisi üzerinde kalınsaydı göreli olarak A nın fiyatının değişmesi A miktarını 1 birim arttıracaktı, B miktarı ise azalacaktı. A malının fiyatının düşmesi aynı zamanda reel geliri (satın alma gücünü) sadece ucuzlayan A malının değil; aynı zamanda fiyatı değişmeyen B malının da tüketimini arttırır. Gelir etkisi de A malının talebini 1 birim arttırır. A malının talebi gelir ve ikame etkilerinin aynı yönlü çalışması sonucunda toplamda 2 birim artar.

19 Gelirdeki Bir Değişme ve Tüketici Dengesi A malının ve B malının fiyatı sabitken tüketici geliri 270 TL den 450 TLye çıksın. Gelir 270 iken bütçe doğrusunun ulaşabileceği en yüksek kayıtsızlık eğrisi I2 dir (toplam fayda ise 2550 dir) ve tüketici dengesi E2 noktasındadır. Tüketici 5 birim B malı ve 4 birim A malı tüketir. Gelir 450 TL ye çıkarsa bütçe doğrusunun ulaşabileceği en yüksek kayıtsızlık eğrisi I3 tür (toplam fayda ise 2840 dır) ve tüketici dengesi E3 noktasındadır. Tüketici 7 birim B malı ve 8 birim A malı tüketir. Gelirin artması sonucunda A ve B malının tüketimi artar aynı zamanda daha yüksek bir toplam faydaya ulaşılır.

20 ALIŞTIRMALAR 1. Tüketicinin mal veya bir hizmeti satın alıp tüketmesi sonucu elde edeceği haz ve mutluluğa ekonomide.. denir. 2. Bir mal veya hizmetten belli bir miktarda tüketildiği zaman elde edilen faydaya. denir. 3. Bir mal veya hizmetten bir birim fazla veya bir birim az tüketildiği zaman toplam faydada meydana gelecek değişmeye. denir. 4. Bir mal veya hizmet tüketiminde, her ilave birimden daha az fayda edilmesi durumuna denir. 5. göre, tüketici fayda maksimizasyonu için her maldan o miktarlarda almalıdır ki malların son birimlerinin 1 TL karşılığı olan marjinal faydaları birbirine eşit olsun.

21 6. Su gibi insan hayatı için çok önemli ve gerekli bazı malların fiyatlarının düşük, buna karşın elmas gibi insan hayatı için hiç de o kadar önemli ve gerekli olmayan bazı malların fiyatlarının yüksek olması sorunu ekonomide. diye adlandırılır. 7. Satın alınıp tüketilecek bir malın ilk beş birimi için toplam fayda değerleri sırasıyla 15, 22, 27, 30 ve 32 ise malın üçüncü biriminin marjinal faydası ne olur? A. 5 B. 6 C. 20 D. 25 E. Sonsuz

22 8. Toplam faydanın maksimum olduğu noktada marjinal fayda hangi değeri almaktadır? A. Sıfır B. Maksimum C. Minimum D. Artan bir değer E. Ortalama bir değer 9. Bir tüketici X ve Y mallarından MUX/PX=10 ve MUY/PY=20 birim olacak şekilde satın almaktadır. Tüketici toplam faydasını maksimum yapabilmek için nasıl bir davranış biçimi almalıdır? A. X malından daha az, Y malından daha fazla satın almalıdır. B. X malından daha fazla, Y malından daha az satın almalıdır. C. Hem X hem de Y malından daha fazla satın almalıdır. D. Hem X hem de Y malından daha fazla satın almalıdır. E. Ne X ne de Y malından satın almalıdır.

23 10. A ve B ürünlerinin fiyatları sırasıyla PA ve PB, marjinal faydaları da MUA ve MUB olsun. Tüketici dengesi nasıl ifade edilebilir? A. MUA=MUB B. MUA=PA=MUB=PB C. (MUA/PA)=(MUB/PB) D. MUA/PB=MUB/PA

24 11. Mehmet, ayda 550 TL kazanmaktadır. Mehmet in satın alabileceği A ve B malları olmak üzere iki malın söz konusu olduğunu, A malının fiyatının 50 TL ve B malının fiyatının da 100 TL olduğunu varsayalım. Mehmet in A ve B mallarının tüketiminden elde edeceği toplam fayda tabloda belirtildiği gibi olsun. A malı miktarı (QA) Toplam Fayda (TUA) B malı miktarı (QB) Toplam Fayda (TUB)

25 11 in devamı. a. Mehmet in 550 TL geliri ile A v B mallarından ne miktarlarda satın alıp tüketirse tüketici dengesi (maksimum toplam fayda) sağlanmış olur? Mehmet in bu miktarlardaki A ve B mallarının tüketiminden elde edeceği maksimum toplam fayda nedir? b. A malının fiyatı 50 TL den 25 TL ye düşerse Mehmet için yeni tüketici dengesi ne olur? A ve B mallarından ne miktarlarda satın alıp tüketir? c. Bu sonuçlardan yararlanarak Mehmet in A malı için talep eğrisini gösteriniz. d. A malının fiyatını 25 TL, B malının fiyatını 100 TL olarak ele alalım. Mehmet in aylık geliri 550 TL den 700 TL ye çıkarsa Mehmet A ve B mallarından ne miktarlarda satın alır? Gelirdeki artışın Mehmet in A malı için talep eğrisi ile B malı için talep eğrisinin nasıl etkilendiğini bir şekil üzerinde gösteriniz.