MARMARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ MİRAS HUKUKU DERSİ SAKLI PAY- TASARRUF ORANININ TEREKEYE GÖRE HESAPLANMASI

Transkript

1 MARMARA ÜNİVERSİTESİ HUKUK FAKÜLTESİ MİRAS HUKUKU DERSİ SAKLI PAY- TASARRUF ORANININ TEREKEYE GÖRE HESAPLANMASI

2 SAKLI PAY NEDİR? SAKLI PAYLI MİRASÇI KİMDİR? Mirasbırakanın tasarruflarına karşı belirli bir takım mirasçıların miras paylarının belirli bir oranı korunur. da saklı pay denir. Bu korumadan yararlanan mirasçılara saklı paylı mirasçı, korunan paya TMK m. 505/1 e göre saklı paylı mirasçılar; Mirasbırakanın altsoyu, Anne ve babası, Eşidir. NOT 10 Mayıs 2007 Tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayınlanan 5650 Sayılı Kanun ile saklı paylı mirasçıların kapsamı daraltılmış, TMK m. 505/1 deki kardeşler ibaresi çıkarılmıştır. TMK m. 506 da da bu kapsamda değişiklik yapılmış, kardeşlerin 1/8 lik saklı payı kaldırılmıştır Sayılı Türk Medeni Kanununun Yürürlüğü ve Uygulama Şekli Hakkında Kanun m. 17 ye göre Mirasçılık ve mirasın geçişi, mirasbırakanın ölümü tarihinde yürürlükte olan hükümlere göre belirlenir Sayılı Kanun un yürürlüğe girdiği 10 Mayıs 2007 tarihinden önceki ölümlerde, mirasçı kardeşlerin 1/8 oranındaki saklı payları, bu tarihten sonra açılacak davalarda da dikkate alınacaktır.

3 SAKLI PAY ORANLARI NASILDIR? TMK m. 506 ya göre; Altsoy için yasal miras payının yarısı, Ana ve babadan her biri için yasal miras payının dörtte biri, Sag kalan eş için, altsoy veya ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı, diğer hâllerde yasal miras payının dörtte üçu, saklı paydır.

4 ÖRNEKLER Aynı zümredeki mirasçıların sayısı ister az ister çok olsun, bunların saklı payları toplamı ve mirasbırakanın tasarruf oranı değişmez. *(M) nin ölümü üzerine sadece bir çocuğu (Ç) hayatta ise; (Ç) nin miras payı: 1 Saklı payı: 1/2 dir. *(M) nin ölümü üzerine çocukları (Ç1), (Ç2), (Ç3) hayatta ise; (Ç1) in miras payı: 1/3 saklı payı: 1/6, (Ç2) nin miras payı: 1/3 saklı payı: 1/6, (Ç3) ün miras payı: 1/3 saklı payı: 1/6 dır. Saklı paylar toplamı: 1/2 dir. Tasarruf oranı: Terekenin 1/2si kadardır.

5 ÖRNEKLER Mirasbırakanın yasaca aynı oranda saklı paya sahip mirasçıları olsa dahi, bunların miras payları farklı ise, sonuçta sahip olacakları tereke üzerinden saklı pay miktarları farklı olacaktır. Çünkü, mirasbırakanın tasarruflarına karşı ellerine geçecek olan saklı kısım, miras paylarının saklı payları oranı kadardır. (M) nin ölümü üzerine oğlu (Ç1) ve kendisinden önce ölen kızı (Ç2) nin çocukları (T1) ve (T2) kalmışsa, hepsi mirasbırakanın altsoyu olan (Ç1), (T1) ve (T2) in saklı payları aynı olup miras paylarının 1/2 si ise de, Sonuçta terekenin tümü üzerinde, (Ç1) in elde edeceği kısım 1/2, saklı payı 1/4 iken, T1 in elde edeceği kısım 1/4 ve saklı payı 1/8, T1 in elde edeceği kısım 1/4 ve saklı payı 1/8 dir.

6 ÖRNEKLER Saklı paylı mirasçının mirasbırakandan önce ölmesi halinde saklı paylarının altsoyu tarafından temsil edilmesi söz konusu olmaz. Her mirasçının mirasbırakana yakınlık derecesi bakımından yasaca saklı paya sahip kılınıp kılınmadığına ayrı ayrı bakılır. (M) nin ölümü üzerine babası (B) ve kardeşi (K1) hayattadır. (B) nin miras payı 1/2, saklı payı 1/8dir. (K1) zümrede halefiyet ilkesi gereği annesinin yerine mirasçı oluyorsa da, annesinin saklı paylı olmasından faydalanamaz. Bu bağlamda K1 in miras payı 1/2 dir ancak saklı payı yoktur. Saklı paylar toplamı 1/8 dir, mirasbırakanın tasarruf oranı 7/8 dir.

7 ÖRNEKLER Sağ kalan eş altsoy ile birlikte mirasçı olduğunda miras payının tümü saklı payıdır. (M) nin ölümü üzerine çocuğu (Ç1), kendisinden önce ölen çocuğu (Ç2) nin çocuğu (T), eşi (E) hayattadır. (E) nin saklı payı miras payının tamamı olan 1/4 olacaktır. (Ç2) ve (T) 3/4 lük kalan kısmı 3/8 er şekilde paylaşacak, her birinin miras payı 3/8 olacaktır. Saklı payları da miras paylarının yarısı olduğundan (Ç2) ve (T) nin her birinin saklı payı 3/16 olacaktır. Sağ kalan eşin, ana ve baba zümresiyle birlikte mirasçı olması hâlinde yasal miras payının tamamı saklı payıdır. (M) nin ölümü üzerine mirasçıları eşi (E), babası (B), kardeşi (K) dır. (E) nin saklı payı miras payının tamamı olan 2/4 olacaktır. (B) ve (K) 2/4 lük kalan kısmı 1/4 er şekilde paylaşacaktır. Babanın saklı payı 1/16 olacaktır. Kardeşin saklı payı yoktur. Saklı paylar toplamı ise 9/16 dır. (M) nin tasarruf oranı 7/16 dır.

8 ÖRNEKLER Sağ kalan eş, büyükanne ve büyükbabaları ile yahut bunların çocuklarından (hala, amca, dayı, teyze) biri ile birlikte mirasçı ise, yasal miras payının 3/4 ü saklı payı olacaktır. (M) nin ölümü üzerine mirasçıları eşi (E), teyzesi (T) ise (E) nin miras payı 3/4, (T) nin miras payı 1/4 olacak, (E) nin saklı payı 9/16 olacaktır. (T) nin saklı payı bulunmadığından mirasbırakanın tasarruf oranı 7/16 dır. Sağ kalan eş tek başına mirasçı ise, tüm terekenin 3/4 ü saklı pay olacaktır. Mirasbırakanın tasarruf oranı 1/4 tür.

9 TASARRUF ORANI TEREKEYE GÖRE NASIL HESAPLANIR? Tasarruf oranı hesaplanırken tereke 1 tam sayı kabul edilir. Saklı paylar toplamını ifade eden kesirli sayı 1 den çıkarılır. Mirasbırakanın yaptığı kazandırmaların tasarruf oranını aşıp aşmadığı belirlenirken tasarruf oranının terekenin kaç para değerindeki kısmına denk geldiği bulunmalıdır. Bu nedenle soyut oransal hesaplamadan sonra bu oranın uygulanacağı terekenin toplam parasal değerinin belirlenmesi gerekir. Yasa mirasbırakanın geriye bıraktığı aktif değerler toplamına, bazı başka değerlerin eklenmesini öngörmüş, birtakım kalemlerin ise çıkarılması gerektiğini belirtmiştir, işte bu şekilde yasanın belirlediği özel hükümler çerçevesinde belirlenecek terekeye fiktif (varsayımsal) tereke denir.

10 VARSAYIMSAL TEREKE AKTİFLER ÇIKARILACAK DEĞERLER EKLENECEK DEĞERLER VARSAYIMSAL TEREKE

11 DİKKAT! Mirasbırakanın ölüm anına kadar mevcut fakat ölümle sona eren intifa, oturma gibi haklar tereke ile intikal etmeyeceğinden hesaba katılmazlar. Edinilmiş mallara katılma rejimine göre, ölümle biten evlilikte TMK m.236 uyarınca ölen eşin sağ kalan eşe karşı artık değere katılma alacağı varsa bu da mirasbırakanın yani ölen eşin terekesinde alacak hakkı olarak yer almalıdır. Mirasbırakanın aktifinde mevcut değerler, TMK m.507 uyarınca mirasbırakanın ölüm günündeki yani mirasın açılma günündeki parasal karşılıklarıyla değerlendirilecektir. Mirasbırakanın bir alacak hakkının borçlusu mirasçılardan biri ise, mirasın intikali ile alacaklı ve borçlu sıfatlarının birleştiği, bu bağlamda borçlu mirasçının payı oranında bu borcun sona erdiği söylenemez. Zira mirasın paylaştırılmasına kadar elbirliği halinde sahip olunan bu alacağın borçlu mirasçıya ait bir kısmı yoktur. Ancak paylaşma gerçekleşince bu alacak ve karşılığı borç borçlu mirasçının payı oranında TBK m. 135 gereği sona erer.

12 ÇIKARILACAK DEĞERLER NELERDİR? Mirasbırakanın Borçları Cenaze Giderleri ÇIKARILACAK DEĞERLER Terekenin Mühürlenmesi ve Yazımı Giderleri Mirasbırakan ile Birlikte Yaşayan ve Onun Tarafından Bakılan Kimselerin Üc Aylık Geçim Giderleri

13 ÇIKARILACAK DEĞERLER MİRASBIRAKANIN BORÇLARI Geçerli olmaları ve henüz ifa edilmemiş olmaları yeterlidir. Vadesi geçmiş borçlar açısından temerrüt faizi de borçlara dahildir. Vasiyet borcu terekeden indirilmez. TMK m. 674/2: Eğitim ve öğrenimini tamamlamamıs olan veya engelliliği bulunan çocuklara, paylaşmada hakkaniyete uygun bir ödeme yapılır. Bu ödeme de tereke aktifinden çıkarılır. Anne baba veya büyük anne ve büyük baba ile birlikte yaşayıp emeklerini ve gelirlerini onlara tahsis eden ergin çocuklara verilecek tazminat tereke aktifinden çıkarılır. Ölümle biten evlilikte sağ kalan eşin ölen eşe karşı artık değere katılma alacağı varsa bu da ölen eşin terekesinden çıkarılır. Mirasbırakanın ölümü ile sona eren borçların terekeden indirilmesi söz konusu olmaz.

14 ÇIKARILACAK DEĞERLER CENAZE GİDERLERİ Ölenin dini ve sosyal durumuna göre örf ve adete uygun cenaze masrafları ölenin terekesinden karşılanır. TEREKENİN MÜHÜRLENMESİ VE YAZIMI GİDERLERİ Mirasbırakanın son yerleşim yeri sulh mahkemesinin TMK m.589,590,591 uyarınca terekenin korunması için alacağı tedbirlerin masrafları terekeden indirilir.

15 ÇIKARILACAK DEĞERLER MİRASBIRAKAN İLE BİRLİKTE YAS AYAN VE ONUN TARAFINDAN BAKILAN KİMSELERİN ÜÇ AYLIK GEÇİM GİDERLERİ Bu kişilerin mirasçı olmaları gerekmez. Bu kişilerin ölüm tarihine kadar mirasbırakan ile aynı evde yaşıyor olmaları şarttır, bu durumda bu kişilerin bu süredeki beslenme, barınma masrafları karşılanır. Mirasbırakanın bu kişilere yasal bakma yükümlülüğü altında bulunması aranmaz. Bu kişilerin kendi başlarına bakım ve barınmalarını sağlayamayacak durumda bulunmaları da aranmaz. Bu kişiler aynı zamanda mirasçıysa ödenecek bu bedel miras paylarından mahsup edilmez. Çünkü bu hak mirasçı sıfatlarından kaynaklanmaz.

16 EKLENECEK DEĞERLER EKLENECEK DEĞERLER NELERDİR? Denkleştirmeye Tabi Kazandırmalar Üçüncü Kişi Yararına Hayat Sigortası Alım Bedeli Denkleştirmeye Tabi Olması Gerekirken Bundan Kurtulan Kazandırmalar (TMK m. 565/b.1) Mirastan ivazlı feragat halinde mirasçıya mirasbırakanın hayattayken ödediği karşılık (TMK m. 565/b.2) Mirasbırakanın mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçısına miras payına mahsuben yaptığı sağlar arası kazandırmalar Mirasbırakan tarafından denkleştirmeden muaf tutulduğu için denkleştirilmesi istenemeyen kazandırmalar Tenkise Tabi Sağlararası Kazandırmalar Bağışlayanın Serbestçe Dönme Hakkını Saklı Tutarak Yaptığı Bağışlamalar ve Adet Üzerine Verilen Hediyeler Hariç Ölümünden Önceki Bir Yıl İçinde Yapmış Olduğu Bağışlamalar (m. 565/b.3) Vakıf Kurmak İçin Yapılan Kazandırmalar Saklı Pay Kurallarını Etkisiz Kılma Kastıyla Yapılan Kazandırmalar (TMK m. 565/b.4)

17 DENKLEŞTİRMEYE TABİ KAZANDIRMALAR TMK m. 669: Yasal mirasçılar, mirasbırakandan miras paylarına mahsuben elde ettikleri sağlararası karşılıksız kazandırmaları, denkleştirmeyi sağlamak için terekeye geri vermekle birbirlerine karşı yükümlüdürler. Mirasbırakanın çeyiz veya kurulus sermayesi vermek ya da bir malvarlığını devretmek veya borçtan kurtarmak ve benzerleri gibi karşılık almaksızın altsoyuna yapmıs olduğu kazandırmalar, aksi mirasbırakan tarafından açıkça belirtilmis olmadıkça, denkleştirmeye tâbidir.

18 TENKİSE TABİ SAĞLARARASI KAZANDIRMALAR (TMK M. 565)! Mirasbırakanın tenkise tabi ölüme bağlı tasarrufları tenkis edilecek miktarın hesaplanmasında terekenin aktifine eklenmezler. Bunlar hala terekededirler.! Tenkise tabi sağlararası kazandırmaların terekeye eklenmesi için kazandırmalar aleyhine tenkis davası açılması gerekmez.

19 TENKİSE TABİ SAĞLARARASI KAZANDIRMALAR (TMK M. 565) a. Denkleştirmeye Tabi Olması Gerekirken Bundan Kurtulan Kazandırmalar (TMK m. 565/b.1) 1. Mirasbırakanın mirasçılık sıfatını kaybeden yasal mirasçısına miras payına mahsuben yaptığı sağlar arası kazandırmalar 2. Mirasbırakan tarafından denkleştirmeden muaf tutulduğu için denkleştirilmesi istenemeyen kazandırmalar b. Mirastan ivazlı feragat halinde mirasçıya mirasbırakanın hayattayken ödediği karşılık (TMK m. 565/b.2) Mirastan feragat sözleşmesindeki ivaz mirasçıya ödenmemişse, esasen terekeden çıkmadığı için bu miktar hesaplamada tereke mevcuduyla toplanmaz.

20 TENKİSE TABİ SAĞLARARASI KAZANDIRMALAR (TMK M. 565) c. Bağışlayanın Serbestçe Dönme Hakkını Saklı Tutarak Yaptığı Bağışlamalar ve Adet Üzerine Verilen Hediyeler Hariç Ölümünden Önceki Bir Yıl İçinde Yapmış Olduğu Bağışlamalar (m. 565/b.3) İster bir yıl içinde ister daha önce yapılmış olsun adet üzerine, özel günler ve olaylar sebebiyle verilen ve bağışlayanın malvarlığına uygun düşen, mirasçıların menfaatini hissedilir biçimde zarara uğratmayan hediyeler tenkise tabi değildir. Adet üzerine verilen hediye çerçevesini aşan bağışlamalarda bağışlama sözleşmesinde mirasbırakan hiçbir gerekçe göstermeksizin ve zamanla sınırlı olmaksızın bağışlamadan dönme hakkını saklı tutmuşsa bu bağışlamalar mirasbırakanın ölümünden yıllar önce yapılsalar dahi tenkise tabidirler. Böyle bir dönme hakkı saklı tutulmamışsa, mirasbırakanın ölümünden önceki bir yıl içinde gerçekleştirilmiş bağışlamalar tenkise tabidir. Önemli olan mirasbırakanın malvarlığından karşılıksız bir değer çıkmasıdır. Bu nedenle bağışlama vaadi bir yıldan önce bile yapılsa, ifa ölümden önceki bir yıl içinde gerçekleşmişse bu kazandırma tenkise tabidir. Bağışlama vaadi ölümden önceki bir yıl içinde gerçekleşmiş ancak ölüm anında hala ifa edilmemişse, bu kazandırmanın tenkise tabi olup olmadığı tartışmalıdır. Bir görüş bunları tenkise tabi tutar. Diğer bir görüş bunların sağlararası kazandırma sayılmayacağını ve yerine getirilmesi bağışlayanın ölümüne bağlı bağışlamalar gibi ölüme bağlı tasarruf olarak tenkise tabi tutulacaklarını ifade eder. Karma bağışlamalarda, tenkis daha değerli edimin karşılıksız sayılabilecek kısmı üzerinden yapılacaktır. Ölünceye kadar bakma sözleşmelerinde edimler arasında bakım alacaklısı durumundaki mirasbırakan aleyhine açık fark varsa bu fark oranında kazandırma tenkise tabi tutulur.

21 TENKİSE TABİ SAĞLARARASI KAZANDIRMALAR (TMK M. 565) d. Vakıf Kurmak İçin Yapılan Kazandırmalar TMK m. 526: Mirasbırakan, terekesinin tasarruf edilebilir kısmının tamamını veya bir bölümünu özgülemek suretiyle vakıf kurabilir. Mirasbırakanın ister vasiyetname yoluyla ister sağlararası işlemle kurduğu vakıflara tahsis ettiği malları tasarruf oranını aşıyorsa tenkise tabidir. Mirasbırakanın yaptığı bağışlamaları kural olarak ölümünden bir sene önceye kadar yapılmışsa tenkise tabi tutan TMK m. 565/b.3 vakıf kurma şeklindeki kazandırmalara da uygulanır mı? Dural/Öz e göre gerek hukuki işlemi ayakta tutacak yorumun benimsenmesi lüzumundan, gerekse mirasbırakanın vakıf kurmasını üçüncü kişiye bağışta bulunmasından daha az korumak uygun olmayacağından bir yıl içinde yapılma şartı vakıf kurma için de aranmalıdır.

22 TENKİSE TABİ SAĞLARARASI KAZANDIRMALAR (TMK M. 565) e. Saklı Pay Kurallarını Etkisiz Kılma Kastıyla Yapılan Kazandırmalar (TMK m. 565/b.4) Bu kapsama giren kazandırmalarda yapılan işlemin tipi değil, hangi amaçla yapıldığı önem taşır. Bir yıllık süre sınırlaması da yoktur. Ancak saklı pay kuralını etkisiz kılma kastının ispatlanması arandığından, TMK m. 565/b.4 genellikle mirasbırakanın ölümünün bir yıl öncesinden daha eski tarihli kazandırmalarda uygulanacaktır. Kastın sadece kazandırmayı yapan mirasbırakanda olması yeterlidir. Kazandırma yapılanın bu kasıtla davranması gerekmez. Kazandırmada bulunanın amacı araştırılırken de geniş yorum yapılır, yegane amacının saklı paylı mirasçılara zarar vermek olması gerekmez, bu tasarrufun saklı paylı mirasçılarının paylarına zarar vereceğini bilmesi, somut bir şekilde değerlendirmesi ve göze alması yeterlidir. Söz konusu kazandırma başta saklı paya zarar vermiyorken, sonradan mirasbırakanın malvarlığının azalması ile saklı payı ihlal eder duruma geldiyse, burada da zarar verme kastı yoktur.

23 ÜÇÜNCÜ KİŞİ YARARINA HAYAT SİGORTASI ALIM BEDELİ Mirasbırakanın sağlığında yaptığı bir hayat sigortası sözleşmesi uyarınca üçüncü kişi hak sahibi olmuşsa bu sigortanın alım bedeli de tenkise tabi olup eklenecek değerler arasındadır. Çünkü mirasbırakan primlerini bizzat ödediği bir hayat sigortası sözleşmesi ile üçüncü kişiye dolaylı olarak kazandırma yapmış olur. Üçüncü kişiye yapılan bu kazandırma ivazsız olmalıdır. Hayat sigortasında sigorta tutarının ödenmesinin mirasbırakanın ölümüne bağlanmış olması şarttır. Mirasbırakanın ölümü üzerine tenkise tabi tutulacak miktar şayet sigortalı mirasbırakan ölüm anında hayatta olup poliçeyi iade etseydi sigortadan alabileceği miktardır. Yoksa lehtarın alacağı sigorta tazminatı değildir.