EKONOMİK İSTİKRARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ. Dr. Süleyman BOLAT

Transkript

1 EKONOMİK İSTİKRARIN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ 1

2 IS LM MODELİ : MAL PARA PİYASALARINDA DENGE IS - LM modeli, J. Hicks tarafından 1939 yılında geliştirilmiş bir yaklaşımdır. Çalışmalar 1944 yılında F. Modigliani tarafından geliştirilmiştir döneminde de A. Hansen tarafından popüler hale getirilmiştir. Bu modelin amacı, hasıla düzeyinin ve faiz oranının birlikte nasıl belirlendiğini göstermek, faiz oranı değiştiğinde hasıla düzeyinin nasıl değişeceğini incelemektir. Modelin anahtar değişkeni faiz oranıdır Keynesyen milli gelir analizinde sabit varsayılan 2 değişkenden biri olan faiz oranı (diğeri fiyat düzeyi) bu analizde değişkendir. IS - LM modeli, mal ve varlık (para ve tahvil) piyasaları arasındaki ilişkiyi açıklar.. 2

3 MAL PİYASASINDA DENGE VE IS EĞRİSİ Mal piyasasını temsil eden IS eğrisi, farklı faiz oranlarına karşılık gelen hasıla düzeyini temsil eden noktaların birleştirilmesiyle elde edilir. IS eğrisi negatif eğimli bir eğridir. Çünkü faiz oranının yükselmesi, yatırımların kârlılık oranını düşüreceğinden, yatırım harcamalarını ve toplam talebi azaltır ve sonuç olarak denge gelir düzeyi düşer. Keynesyen modelde faiz oranının sabit varsayılması ile elde edilen hasıla düzeyi, artık faiz oranının değişmesi durumuna göre daha gerçekçi olarak ele alınabilir. Planlanan yatırımlar, faiz oranı ile negatif yönlü ilişkilidir. Keynes e göre yatırımlar, kâr beklentileri ve faiz oranına bağlıdır: I = f (Kâr beklentisi, faiz oranı) Keynesyen modelde kâr beklentileri daha güçlü olsa da, ölçülemediği için yatırımlar, faizin bir fonksiyonu olarak alınır. 3

4 MAL PİYASASINDA DENGE VE IS EĞRİSİ I = f(i) ; i I Y I = I 0 bi (Faiz ile ilişkili yatırım fonksiyonu) Faiz oranının yükselmesi, planlanan yatırımları ve toplam hasılayı azaltır.. Toplam planlanan harcama eğrisi (AE), aşağı doğru kayar Daha düşük bir Y düzeyi elde edilir. Her faiz düzeyinde farklı bir hasıla düzeyi vardır. Hasıla ile faiz oranı arasında, planlanan yatırımlar aracılığı ile kurulan negatif bir ilişki söz konusudur. Mal piyasasında i ve Y arasında, yatırımlar aracılığı ile kurulan bir ters orantı vardır. Tasarruf ise, Keynesyen modelde gelirin (Y) bir fonksiyonudur. S = f(y) Y S I = f(i) (Ters orantı), S = f(y) (Doğru orantı) IS = f(i, Y) IS eğrisi; mal piyasasında dengeyi ifade eden, faiz ve milli gelir (hasıla = Y) arasındaki ilişkiyi gösteren ve üzerindeki her noktada yatırımların tasarruflara eşit olduğu negatif eğimli bir eğridir.. 4

5 Şekil 1: TOPLAM HARCAMALAR VE IS EĞRİSİ 5

6 TOPLAM HARCAMALAR VE IS EĞRİSİ Keynesyen milli gelir analizinde faiz oranı sabit varsayıldığı için, toplam harcamalar otonom yatırımların artması ile (ayrıca G ve X artışı ile) artar, AE1 doğrusu AE2 olur. Bu modelde, faiz oranı değişken olduğu için faiz oranı düşünce, yatırımlar artar ve AE1 doğrusu AE olarak yukarı kayar ve böylece yeni bir hasıla düzeyine geçilir. Faiz oranı i1 ve toplam harcamalar AE1 İken faiz oranının düşmesi ile i2 toplam harcamalar AE 2 olarak artmıştır. Faiz oranı i1 den i2 ye düşünce, yatırımlar artar, planlanan harcamalar artar, böylece hasıla düzeyi artar. Görüldüğü gibi faiz oranı ile hasıla düzeyi, mal piyasasında ters yönlü olarak değişmiştir. Bu durum şeklin 2. panelinde IS eğrisi olarak yansımaktadır. Faiz oranının düşmesi ile IS eğrisi üzerinde E1 noktasından E2 noktasına gelinmiştir. IS eğrisi; alternatif faiz oranlarındaki denge hasıla düzeylerinin geometrik yerine karşılık gelen negatif eğimli bir eğridir (Hicks Yaklaşımı). 6

7 IS EĞRİSİ DENKLEMİNİN ELDE EDİLMESİ Toplam Harcamalar (AE) = Otonom Harcamalar + Uyarılmış Harcamalar Devletin bulunduğu dışa kapalı bir modelde toplam harcamalar (AE), IS denklemi, milli gelir eşitliğinin gelire bağlı ve otonom harcamalar şeklinde ayrılarak yazılmasıdır. Y = AE = C + I + G AE = C0 + cyd + (I0 - bi) + G0 --- Yd = Y + Tr T ve T = T0 + ty olduğuna göre AE = C0 + c(y + Tr T0 ty) + (I0 bi) + G0 AE = Y = C0 + c(y + Tr T0 ty) + (I0 bi) + G0 Y c (1 t) Y = C0 + ctr ct0 cty + (I0 bi) + G0 Y c (1 t) Y = C0 + ctr ct0 cty + I0 + G0 bi C0 + ctr ct0 cty + I0 + G0 = A0 = Otonom harcamalar Y c (1 t) Y = A0 bi Y = A0 bi / 1 c (1 t) = 1 / 1 c (1 t) (A0 bi) 1 / 1 c (1 t) = Harcama çarpanı katsayısı (ke) 7

8 Y = ke. (A0 bi) = IS denklemi IS EĞRİSİ DENKLEMİNİN ELDE EDİLMESİ IS denklemi, milli gelir eşitliğinin gelire bağlı ve otonom harcamalar şeklinde ayrılarak yazılmasıdır i = A0 / b Y / ke.b = IS denklemi i = A0 / b 1 / keb. Y IS denklemi, mal piyasasını gösteren Y = C + I + G kapalı ekonomi denkleminin faize göre yeniden düzenlenmesi ve otonom ile uyarılmış harcamaların ayrılması şeklindedir. Denklemde Y teriminin önünde yer alan 1 / keb ifadesi IS eğrisinin eğimidir. 8

9 IS eğrisinin eğimini iki unsur belirler 1- Yatırımın faize duyarlılığı (b) 2- Harcama çarpanı (ke) IS EĞRİSİ EĞİMİ IS nin faiz oranı ve hasıla arasındaki ters yönlü etkileşimi gösterdiği hatırlanırsa (b) ve (ke) ilişkisi daha iyi anlaşılır. i, I Y b ke ilişkisi 1- Faiz oranı düşmesi karşısında yatırımların faize duyarlılığı (b) ne kadar yüksek olursa, bir birim faiz oranı düşüşü karşısında yatırımlardaki ve dolayısıyla hasıladaki artış çok fazla olur ve IS eğrisi yatıklaşır. 2- Ayrıca yatırım artışı karşısında hasıla (Y) düzeyinin ne kadar artacağını çarpan katsayısı göstermektedir. Yatırımlar arttığında Y, çarpan kadar artar. Eğer çarpan katsayısı büyük ise yatırımlar artınca, otonom harcamalar da o ölçüde fazla artar. Bu da Y yi önemli ölçüde arttırır ve IS eğrisi yatıklaşır. 9

10 IS neden dikleşir? Yatırımların Faize Duyarlılığı (b) Marjinal Tüketim Eğilimi (c), Çarpan Katsayısı Çarpan Katsayısı Marjinal Vergi Oranı (t), çarpan Marjinal İthalat Eğilimi (m), çarpan Kısaca faiz oranındaki değişmeler (artmalar ya da azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini çok fazla etkilemez. IS neden yatıklaşır? Yatırımların Faize Duyarlılığı (b) Marjinal Tüketim Eğilimi (c), Çarpan Katsayısı Çarpan Katsayısı Marjinal Vergi Oranı (t), çarpan Marjinal İthalat Eğilimi (m), çarpan Kısaca faiz oranındaki değişmeler (artmalar ya da azalmalar) yatırımları ve dolayısıyla gelir düzeyini çok fazla etkiler. 10

11 Şekil 2: IS nin Farklı Konumları 11

12 Şekil 3: IS in Farklı Konumları 12

13 IS nin Konumundaki Değişmeler Toplam harcamalar (AE) ile tasarruf ve yatırım fonksiyonunda faiz oranı ve hasıla değişmesi dışında kalan her türlü değişiklik, IS eğrisini sağa (yukarı) veya sola (aşağı) kaydırır. Faiz oranı değişmesi durumunda ise IS eğrisi kaymaz; eğri üzerinde bir noktadan yeni bir noktaya geçilir. IS eğrisinin konumu etkileyen unsurlar şunlardır: Otonom harcamalardaki (A0) değişmeler, IS eğrisini kaydırır. Otonom harcamalar arttığında, toplam hasıla çarpan katsayısı kadar artar, IS eğrisi sağa kayar. AY = ke. ΔA0 Otonom yatırımlar (I0) ve kamu harcaması (G 0 ) arttığında IS eğrisi sağa kayar; otonom tasarruflar (S0) ve vergiler (T0) arttığında ise IS eğrisi sola kayar. IS nin Sağa Kayması: Milli geliri arttırıcı unsurlardaki (I, G) artış ile; IS nin Sola Kayması : Milli geliri azaltıcı unsurlardaki (sızıntılar, S, T) artışla olur.. 13

14 IS nin Konumundaki Değişmeler Genişletici maliye politikası (G 0 ve Tr artışı, T 0 azalışı) ile IS sağa kayar. Hicks-Hansen yaklaşımı olarak, IS - LM eğrileri modeli kapak ekonomi için ele alınmıştır. Ancak modelin genişletilerek açık ekonomiye uygulanması durumunda ihracat ve ithalat kalemleri de IS eğrisinin konumunu etkiler. Otonom ihracat (X0) artışı IS eğrisini sağa, otonom ithalat (M 0 ) artışı ise IS eğrisini sola kaydırır. I0, G0 ve X0 ise IS sağa; S0, T0 ve M0 ise IS sola kayar Otonom kalemlerdeki değişmeler IS eğrisini paralel olarak sağa veya sola kaydırır Uyarılmış harcamalardaki değişmeler ise (marjinal tüketim eğilimi; marjinal vergi oranı, marjinal ithal eğiliminin değişmesi ile oluşan değişmeler) IS eğrisinin, eğimini değiştirir. Marjinal tüketim eğilimi artınca, marjinal vergi oranı azalınca (ceteris paribus koşulu ile) harcama çarpanı büyür ve IS eğrisinin eğimi azalır ve IS yatıklaşır. c, t m ise IS yatıklaşır 14

15 IS nin Konumundaki Değişmeler Genişletici maliye politikası uygulamaları; - kamu harcamalarındaki - transfer harcamaları, yatırımlar ve otonom harcamalardaki - vergi oranlarındaki, Eğer ekonomi dışa açıksa ihracattaki ve ithalattaki, İş hayatına ya da ekonomik geleceğe ilişkin olumlu beklentiler, kâr beklentileri, Yatırım teşviklerinde meydana gelen artışlar, Sermayenin marjinal verimliliğindeki artış beklentileri, Fiyatlar genel düzeyindeki azalmalar ve buna bağlı olarak servetteki artışlar (Pigou etkisi) Ekonomide denk bütçe politikası izlenmesi 15

16 IS Eğrisi ve Mal Piyasası Dengesizliği IS eğrisi üzerindeki her noktada yatırımlar tasarruflara eşit olurken, sağında ve solunda dengesizlik vardır. Bu yatırım - tasarruf dengesizliği mal piyasasında mal talebi veya mal arzı fazlası şeklinde arz-talep dengesizliğine yol açar. Dengesizliğin ne yönde olduğu belirlenirken IS eğrisi üzerinde alınan bir nokta ile, eğrinin dışında kalan nokta karşılaştırılır, bu noktalar için faiz farkı ve hasıla farkı tespit edilir. 16

17 IS Eğrisi ve Mal Piyasası Dengesizliği E1 ve E2 noktalarında yatırım tasarruf denkliği vardır. E3 noktasında ise faiz düzeyi E1 denge düzeyindeki faiz oranından daha düşüktür. i2 < i1 olduğu için yatırımlar artar. Faizin düşük olması yatırımı teşvik eder (I > S) E3 noktasında Y1 < Y2 olduğu için tasarruflar yetersizdir, çünkü tasarruflar gelire baülı kabul edilmiştir. IS nin solunda yatırımlar tasarrufları aşar (I > S), toplam harcama fazlalığı nedeniyle mal talep fazlası oluşur. IS nin sağında, E4 noktasında i1 < i2 olduğundan, yatırımlar azalır. Ayrıca Y2 < Y1 için tasarruflar artar, toplam harcama yetersizliği nedeniyle mal arz fazlası oluşur. olduğu 17

18 LM EĞRİSİ ve PARA ARZI Keynes e göre para talebi, likidite tercihi olarak ifade edilir. Likidite tercihinin (L) gelir düzeyine ve faiz oranına bağlı olduğu bilinmektedir. İşlem ve spekülasyon güdüsü ile olan para talebi (M d ); likidite tercihi (L) olarak İfade edilir. L = f (Y, i) + - Para arzı (M = Ms) ise faiz oranından bağımsız, otoriteler tarafından belirlenen dışsal bir değişken olarak alınır. Buradan hareketle; M s = M (Para arzı) Para arzı dışsal, faizden bağımsız olduğu İçin LM denklemi yazılırken sadece para talebi denklemi (M D = L) belirleyici olur. M D = L = f (Y, i) (Para talebi); LM = f(y, i) yazılır. (Para arzı ve para talebi) Kısaca para arzı dışsal olduğu için, para talebi denklemi aynı zamanda LM denklemi (para talebi-para arzı denklemi) olmaktadır. LM; para piyasası dengesini gösteren faiz oranı ile hasıla (Y) arasındaki doğru ilişkiyi ifade eden ve üzerindeki her noktada para talebinin para arzına eşit olduğu bir para piyasası eğrisidir. (L = M) 18

19 LM EĞRİSİ ve PARA ARZI Reel para arzı, faiz oranından bağımsızdır. Dikey eksende faiz oranı, yatay eksende gelir gösterilmek üzere reel para arzı eğrisi faiz eksenine paralel ya da yatay eksene dik bir doğru ile ifade edilir Reel para arzını iki unsur belirler. Bunlar; nominal para arzı ve fiyatlar genel seviyesidir.. Nominal para arzı ya da fiyatlar genel seviyesi, reel para arzı ya da tersi olur IS-LM modelinde, fiyatlar genel seviyesi sabit varsayıldığından reel para arzındaki değişmenin nedeni, daha çok nominal para arzındaki değişme olarak kabul edilir. 19

20 LM EĞRİSİ VE PARA TALEBİ Para talebi, Keynesyen ekolde aynı zamanda likidite tercihi olarak da adlandırılır. Para talebi, nominal para talebi ve reel para talebi olmak üzere ikiye ayrılır. Nominal para talebi; bireylerin her an kullanıma hazır bir şekilde ellerinde tutmak istedikleri nakit ya da likit miktarını ifade eder. Reel para talebi ise; nominal para talebinin fiyatlar genel seviyesine bölünmüş halidir. M d ile ifade edilir. Ekonomide herhangi bir anda reel para arzı-reel para talebi eşitliği söz konusudur. Yani M s = M d eşitliği mevcuttur. IS-LM modelinde daima reel değerler (reel para arzı ve reel para talebi) kullanılır. 20

21 LM EĞRİSİ VE PARA TALEBİ Bireylerin ellerinde tutmak istedikleri para miktarını yani nominal para talebini belirleyen üç faktör söz konusudur. Bunlar; Fiyatlar genel seviyesi, milli gelir ve faiz oranı.. Fiyatlar ve gelir seviyesi, elde tutulmak istenen nakit miktarı (para talebi) veya tersi Faiz oranı ise, elde tutulmak istenen nakit miktarı (para talebi) Nedeni; parayı faizde değerlendirmeyip elde nakit tutulmakla uğranılan faiz geliri kaybının artmasıdır. Reel para talebi ise, para talebinin enflasyondan arındırılmış halidir. Bu nedenle iki unsur tarafından belirlenir. Bunlar; milli gelir ve faiz oranıdır Milli gelir ile reel para talebi arasında doğru yönlü ilişki varken; faiz oranı ile reel para talebi arasında ters yönlü ilişki vardır. 21

22 Şekil 5: LM Eğrisinin Elde Edilişi 22

23 Şekil 5 in Yorumu Şekil 5, para talebi ile faiz oranı arasındaki negatif ilişkiyi göstermektedir. Para arzı para otoritelerince belirlendiğinden M/P ile gösterilmektedir. Fiyat düzeyinin (P) sabit olduğu ( P ) varsayılırsa; reel para arzı, M/P şeklinde ifade edilecektir. Md(Y1), Y1 gelir düzeyinde talep edilen para miktarını göstermektedir. Gelir düzeyi Y2 ye çıktığı zaman para talebi artacak ve bu gelir düzeyindeki para talebi Md(Y2) eğrisi ile ifade edilecektir. Fiyat düzeyi sabit iken, Y1 gelir düzeyinde para piyasasındaki denge noktası A da oluşacaktır. Bu noktada faiz oranı r1, reel para miktarı ise M/P olacaktır. Gelir düzeyi Y2 ye çıktığında ise para talebi artarak Md(Y2) olacak, para arzının sabit olduğu varsayımı altında faiz oranı r2 ye çıkacak ve yeni denge noktası da B olacaktır. Burada açıklanan ilişkiler çerçevesinde gelir düzeyi (Y) ve faiz oranları (r) bileşimleri şekil 5 e taşındığında elde edilecek olan LM eğrisi para piyasasındaki denge noktalarını gösterecektir. 23

24 LM EĞRİSİ L= ky hi para piyasası; reel para talebi ve para arzının kesiştiği yerde oluşur L = para talebini; ky = işlem ve ihtiyat nedeniyle para talebini; hi = spekülasyon nedeni ile para talebini; i = faiz oranını ; k = para talebinin gelire duyarlılığını; h = para talebinin faize duyarlılığını gösterir. Para talebinin gelir esnekliği (k); para talebinin gelire duyarlılığıdır. Gelirdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. Para talebinin faiz esnekliği (h); para talebinin faize duyarlılığıdır. Faizdeki değişme karşısında para talebinde meydana gelen değişmeyi ifade eder. 24

25 LM eğrisinin pozitif eğimli olmasının nedeni; milli gelir ile faiz oranı arasında doğru yönlü ilişkinin olmasıdır. Gelir, para talebi, faiz oranları. LM EĞRİSİ Faiz (elde nakit bulundurma maliyeti ) ve para talebi ya da tersi LM in eğimi; para talebinin gelir esnekliği (k) ve para talebinin faiz esnekliğine (h) bağlıdır. 25

26 PARA PİYASALARINDA DENGE: LM LM neden dikleşir? - Para talebinin gelir esnekliği (k) ya da para talebinin faiz esnekliği (h) LM eğrisinin eğimi ve daha dik hale gelir (LM 2 ), LM neden yatıklaşır? - Para talebinin gelir esnekliği (k) ya da para talebinin faiz esnekliği (h) LM eğrisinin eğimi azalır ve daha yatık hale gelir (LM 3 ), Diğer durumlarda LM??? - Para talebinin faize duyarlılığı sonsuz olursa (h = ise) yani Likidite tuzağı varsa, LM eğrisi yatay eksene paralel olur (LM 4 ), - Para talebinin faize duyarlılığı sıfır olursa (h = 0) yani klasik durum söz konusu ise, LM eğrisi dikey olur (LM 1 ). Şekil 5: LM in Farklı Durumları 26

27 LM yi sağa kaydıran Etkenler LM eğrisinin sağında ve solundaki alanlarda para piyasası dengesizlikleri mevcuttur. LM eğrisi, reel para arzı (M/P) artarsa paralel sağa kayar ya da tersi olur.. Reel para arzındaki unsurlar dikkate alınarak yorumlanırsa; - Nominal para arzındaki ve fiyatlar genel seviyesindeki ; LM yi sağa kaydırır - Nominal para arzındaki ve fiyatlar genel seviyesindeki ; LM yi sola kaydırır Şekil 6: LM nin sağa-sola kayması 27

28 Reel Para Arzı Değişmesi Fiyat düzeyi sabitken, nominal para arzı artarsa LM eğrisi sağa kayar. Fiyat sabitken ( P), Ms, i, Ls (para piyasası) i, I ve Y (mal piyasası) Nominal para arzı sabitken fiyatlar genel düzeyi değiştiğinde LM eğrisi kayar. Fiyat düzeyi düşerse, reel para arzı artar, faiz oranı düşer. Yine i ve Y artışı olur. M, P (M/P), i, I ve Y Reel para arzı artınca, bireyler ve firmalar, para arzı fazlasından kurtulmak İçin tahvil talep ederler. Diğer bir deyişle artan para arzı tahvile talep olarak yönlenir. Tahvil talebi ve fiyatı artar, faiz oranı düşer. Faiz oranı düşmesi İle spekülatif amaçlı para talebi artar. Böylece başlangıçta oluşan reel para arzı artışına para talebi artışı ile karşılık verilerek para piyasası dengesi (para arz ve talebi dengesi) yeniden sağlanmış olur. (M/P), Tahvil Talebi, Tahvil Fiyatı, Faiz Oranı ve Ls 28

29 Para Talebi Değişmesi LM eğrisinin kayması, reel para arzı değişmesi ile olabildiği gibi para talebindeki otonom değişmelerin (L0) etkisi ile de ortaya çıkmaktadır. Para arzı ve hasıla düzeyinden bağımsız olarak ortaya çıkan otonom para talebi değişmesine örnek olarak; - kredi kartı kullanımının artması, - para ikamesinin artması, verilebilir. Kredi kartı kullanımının artması ile para talebi azalır. Para talebi eğrisi L1 iken olarak sola (aşağı) kayar (b paneli). Bu durumda Y1 gelir düzeyinde para piyasası dengesini korumak için faiz oranının i 2 ye düşmesi gerekir. Böylece LM1 eğrisi LM2 olarak sağa kayar (a paneli). Ödemelerde yabancı para kullanımının artması şeklinde görülen para ikamesi örneğinde de aynı süreç işler. Ulusal para talebi azalır, faiz oranı düşer, para arzı artar, LM eğrisi sağa kayar. Böylece daha düşük faiz oranında, ancak aynı Y düzeyinde yeni denge kurulur.. Y düzeyi sabitken; M d, i, para arzı, LM sağa kayar. Mevcut Y düzeyinde M D = M s dengesi bozulur ve M D < M s olur. 29

30 EŞANLI DENGE IS ve LM eğrilerinin kesiştiği noktada (faiz oranı-hasıla düzeyi bileşiminde) hem para hem de mal piyasasında aynı anda denge sağlanmış olur. Denge durumunda; toplam arz-toplam talebe (IS), para arzı da para talebine (LM) eşittir. Para arzı para talebi dengesi ile faiz oranları belirlenir, sermayenin marjinal etkinliği ile yatırım düzeyi belirlenmekte ve yatırımlar ile tüketim; kamu harcamaları ile efektif talep belirlenmektedir. 30

31 PARA ve MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Maliye ve para politikalarının nispi etkinliği konusu, 1929 Dünya Ekonomi Krizi nden bu yana en hararetli tartışma konularından birisidir dan sonra ağırlıklı olarak uygulanan maliye politikasının, dışa açıklık arttıkça Keynes in önerdiği kadar etkili olmadığı görülmüştür. Ekonomideki krizin etkilerinin bir global kamusal zarar olarak görülmeye başlamasıyla birlikte, tartışma maliye ya da para politikalarının nispi etkilerinin sadece belli bir ülkedeki etkilerinden (kapalı ekonomiden), ülkeler arası etkilerine (açık ekonomiye) kaymıştır Küresel Krizle birlikte maliye ve para politikalarının nispi etkinliği tartışması, uygun maliye ve para politikaları bileşiminin ne olması gerektiği hususuna kaymıştır. 31

32 DIŞA KAPALI BİR EKONOMİDE PARA ve MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Para politikası LM eğrisini; maliye politikası ise IS eğrisini kaydırmaktadır. Gerek para gerekse de maliye politikasının etkinliği, IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlıdır. PARA POLİTİKALARI Merkez Bankası nın belirlenen amaçlara ulaşabilmek için para arzını değiştirmesine (artırmasına ya da azaltmasına) para politikası denir. Merkez Bankası nın toplam talebi ve bu yolla gelir düzeyini artırmak ya da işsizliği azaltmak için para arzını artırmasına genişletici para politikası (ucuz ya da gevşek para politikası olarak da adlandırılır) denir Toplam talebin kısılıp, enflasyonun önlenmesi amacıyla para arzının azaltılmasına da daraltıcı para politikası (sıkı para politikası) denir.. Merkez Bankası nın para arzını değiştirmede kullandığı temel araç açık piyasa işlemleri dir. Para arzını artırmak için; piyasadan tahvil satın alınır ve karşılığında piyasaya para enjekte edilir. Para arzını azaltmak için; piyasaya tahvil satılır ve karşılığında piyasadaki fazla para emilir 32

33 PARA POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Para politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici para politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir Gerek para, gerekse de maliye politikasının etkinliği, IS ve LM eğrilerinin eğimlerine bağlıdır. Burada bir kuralı ifade etmek yararlıdır; Politika uygulamasında kendi piyasasını ilgilendiren doğru ilk sırada, karşı piyasayı ilgilendiren doğru ikinci sırada yazılır. İlk sıradaki doğrunun nispeten daha dik, ikinci sıradaki doğrunun nispeten daha yatık olması durumunda ilgili politikanın daha etkin olacağı kabul edilir. Para politikasını ilgilendiren eğri LM; karşı mal piyasasını ilgilendiren eğri IS ise; 1- LM (para piyasası) nispeten daha dik, 2- IS (mal piyasası) nispeten daha yatay ise, para politikası daha etkin olur. 33

34 PARA POLİTİKALARININ PİYASALARI ETKİLEME SÜRECİ 34

35 GENİŞLETİCİ PARA POLİTİKASI UYGULAMALARI Genişletici para politikaları uygulandığında LM sağa; daraltıcı para politikaları uygulandığında ise LM sola doğru kaymaktadır. Aşağıdaki şekilde genişletici para politikası ile LM sağa kayar ve faizler.. Genişletici para politikası ile, APİ ile tahvil alımı, para piyasasında arz, faiz, yatırım ve gelir Daraltıcı para politikasında ise, LM sola kayar, para piyasasında arzı, faizi, yatırım ve geliri 35

36 PARA POLİTİKALARINDA ÖZEL DURUMLAR 1- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması (Likidite Tuzağı) (h = ) (Keynesyen) Para arzı karşısında faizler. Ancak ekonomide faizlerin düşebileceği bir alt sınır vardır. Faizler bu seviyeye kadar indikten sonra para arzı ne kadar artırılırsa artırılsın faizler artık düşmez. Bu durum likidite tuzağı olarak bilinir. Likidite tuzağı durumunda para talebi sonsuz olur. LM eğrisi ise yatay eksene paralel bir hal alır, halk bütün parayı elde tutmaya başlar (gelecekte faizlerin artışı veya tahvil fiyatlarının düşeceği beklentisiyle) Yatırımların faize duyarlılığı (b=0) sıfır ve para talebinin faize duyarlılığı (h = ) sonsuzsa, likidite tuzağı durumunda para arzını artırmak suretiyle gelirin artırılması söz konusu olamaz. Para arzının artırılması sadece LM nin LM 1 konumuna gelmesine neden olur, para arzı ne kadar artırılırsa artırılsın faizler etkilenmemektedir, likidite tuzağı durumunda para politikası tam etkisiz, maliye politikası ise maksimum etkiye sahip olur 36

37 i i 0 i 1 Likidite Tuzağı i 2 M te(i) = i 2 : faizin düşeceği en alt düzey 0 M 0 M 1 M 2 Reel M t 37

38 2- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h = 0) (Klasik durum) Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olmasıdır, bu durum paranın sadece işlem güdüsüyle talep edildiğini gösterir Spekülasyon amacıyla para talebi yoktur. Genişletici para politikası uygulandığında, LM sağa kaymakta ve gelir artmaktadır. Yatırımların faize duyarlılığı (b) yüksek, fakat para talebinin faize duyarlılığı sıfır (h=0) olduğundan LM yatay eksene dik ya da faize paraleldir. Uygulanan genişletici para politikası sonucunda, LM eğrisi LM 1 den LM 2 konumuna gelir, faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine düşerken, gelir düzeyi ise Y 1 den Y 2 ye yükselir. Monetaristlerin savunduğu bu duruma göre, para politikasının tam etkili olduğu kabul edilir. Maliye politikasının ise gelir üzerinde hiçbir etkisi yoktur (Bu durum TAM DIŞLAMA olarak adlandırılır) 38

39 3- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b = 0) Yatırımlar faizdeki değişmelere karşı duyarsız ise, IS eğrisi dikey konumda olur. Bu durumda para politikasının hasıla etkisi ortaya çıkmaz. Yani yatırımlar ve gelir düzeyi değişmez. Para politikası tam etkisizdir. Genişletici para polit izlenerek, LM eğrisi sağa kaymıştır. Bireylerin para-tahvil bileşiminin değişmesi sonucunda faiz oranı i1 den i 2 ye düşmüş, D 1 - D 2 kadar likidite etkisi oluşmuştur. Ancak yatırımlar faize karşı tam duyarsız olduğundan faiz düşse de yatırımlar artmamış, bu nedenle hasıla etkisi ortaya çıkmamıştır.. Ms, Tahvil Talebi, Tahvil Fiyatı, i, I, Y Para arzının artırılmasıyla LM 1 eğrisi LM 2 konumuna gelmiştir. Faizler ise i 1 düzeyinden i 2 düzeyine düşmüştür. Ancak yatırımların faize duyarlılığı sıfır olduğundan hasıla düzeyinde herhangi bir artış olmamıştır.. 39

40 MALİYE POLİTİKALARI Hükümetin ya da parlamentonun hedeflenen amaçlara ulaşabilmek için (enflasyonu önleme ya da işsizliği azaltma gibi), --- kamu harcamalarını (kamu alımları), --- transfer ödemelerini ve --- vergi oranlarını değiştirmesi (artırma ya da azaltma) maliye politikası olarak adlandırılır. IS-LM modelinde maliye politikası uygulamaları, IS eğrisinin konumunu değiştirir Kamu harcamaları ile transfer harcamalarının artırılıp, vergi oranlarının düşürülmesi genişletici maliye politikası olarak bilinir. Genişletici maliye politikası uygulaması ile IS eğrisi sağa kayar. Genişletici maliye politikalarının amacı; üretim ve istihdamı artırmak, işsizliği azaltmaktır Tersi ise daraltıcı politikalardır, IS eğrisi sola kayar. 40

41 MALİYE POLİTİKALARININ PİYASALARI ETKİLEME SÜRECİ 41

42 GENİŞLETİCİ MALİYE POLİTİKASI UYGULAMALARI Kamu harcamalarındaki artış önce mal piyasası üzerinde etkisini gösterir. IS doğrusu IS 1 şeklinde sağa kayar. Çarpan mekanizmasının işlemesi neticesinde gelir düzeyi Y den Y 1 düzeyine.. Faiz oranlarında ise henüz bir değişme olmamıştır. Ekonomi geçici olarak D noktasında dengeye gelir. Para talebi ile gelir arasında doğru yönlü ilişki olduğundan, gelir düzeyindeki, para talebini Para arzı sabit olduğundan, para talebindeki, faizleri başlar. Faizler, i düzeyinden i 1 düzeyine Faiz oranlarındaki, hem yatırımların hem de tüketim harcamalarının neden olur. Tüketim ve yatırımlardaki azalma toplam talebin ve neticede milli gelirin neden olur. Y 1 düzeyinde olan milli gelir düzeyi Y düzeyine. Yatırımların faize duyarlılığı (b) düşük (IS dik); fakat para talebinin faize duyarlılığının (h) yüksek (LM yatık) olması durumunda maliye politikası daha etkilidir 42

43 GENİŞLETİCİ MALİYE POLİTİKASI UYGULAMALARI 43

44 MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Maliye politikasının etkinliği ile kast edilen, örneğin genişletici maliye politikası izlenmişse bunun gelir düzeyini ne kadar artırabildiğidir. Maliye politikasını ilgilendiren eğri IS, karşı para piyasasını ilgilendiren eğri LM olmak üzere; 1. IS eğrisi nispeten daha dik, 2. LM eğrisi nispeten daha yatay ise maliye politikası daha etkin olur. 44

45 MALİYE POLİTİKALARI ÖZEL DURUMLAR 1- Para talebinin faiz esnekliğinin sonsuz olması (Likidite Tuzağı) (h = ) Likidite tuzağı durumunda faiz oranları minimum düzeydedir. Kamu harcamaları ve transfer harcamalarının artırılması ve vergi oranlarının düşürülmesine bağlı olarak toplam talepte artışlar görülür. IS eğrisi sağa kayar, IS konumundan IS 1 konumuna gelir. Talep, üretim düzeyini ve istihdam seviyesi, işsizlik oranları ve gelir düzeyi Y 1 den Y 2 ye Gelirdeki, para talebini de. Ancak, ekonomi likidite tuzağında olduğu için para talebindeki artış, atıl duran fonlardan karşılanır. Bu nedenle faiz oranında herhangi bir değişiklik olmaz.. Sonuçta, likidite tuzağı durumunda maliye politikası tam etkilidir. 45

46 2- Para talebinin faiz esnekliğinin sıfır olması hali (h = 0) Para talebinin faiz değişmelerine karşı duyarsız olması hali, paranın sadece işlem ve ihtiyat güdüsüyle talep edilmesi halidir. Bu durumda LM doğrusu, faiz oranını temsil eden eksene paralel bir hal alır. Uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu IS 1 konumundan IS 2 konumuna gelir. Faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyinde herhangi bir değişiklik olmaz. Bunun nedeni tam dışlama etkisinin ortaya çıkmış olmasıdır. Faizlerdeki artışın, milli gelirdeki artışın bir kısmını ortadan kaldırması ise kısmi dışlama dır. Artan faiz oranları nedeniyle yatırımlarda meydana gelen azalma, milli gelirdeki artışın tamamını ortadan kaldırmıştır. Bu duruma göre, maliye politikası tam etkisizdir 46

47 3- Yatırımların faiz esnekliğinin sıfır olması hali (b = 0) Yatırımlar faiz değişmelerine karşı duyarsız ise, IS eğrisi dikey konumda olur Bu durumda uygulanan genişletici maliye politikası sonucunda, IS doğrusu sağa doğru kayar, IS 1 konumundan IS 2 konumuna gelir Faiz oranları i 1 düzeyinden i 2 düzeyine yükselirken, gelir düzeyi de Y 1 den Y 2 ye yükselir. Dışlama etkisi görülmez. Bu durumda maliye politikası etkilidir.. 47

48 PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ Para ve maliye politikalarının etkinliği incelenirken LM eğrisinin üç bölgesi vardır.. LM eğrisinin yatay bölümüne Keynesyen aralık, düşey bölümüne Klasik aralık, pozitif eğimli bölümüne ise Ara bölge (aralık) denir Maliye politikası genişletici uygulandığında kamu harcamaları artırılır ve/veya vergiler azaltılır. Bunun sonucunda IS eğrisi sağa kayar, Keynesyen aralıkta maliye politikası tam etkilidir, faiz değişmez ve gelir artar, ancak bu aralıkta para politikası etkisizdir Klasik aralıkta ise maliye politikası etkisizdir, gelir değişmez, sadece faiz oranları yükselir. Klasik aralıkta para politikası etkilidir ve geliri arttırır. Ara bölgede ise maliye politikası faize ve gelire kısmen etki eder 48

49 PARA VE MALİYE POLİTİKALARININ ETKİNLİĞİ 49

50 POLİTİKA KARMASI Denge gelir ve faiz oranlarını değiştirmek amacıyla para ve maliye politikalarının birlikte kullanılmasıdır PARA MALİYE POLİTİKALARI TEK BAŞINA UYGULANIRSA Genişletici Para Politikası; Faiz düşer, gelir artar Daraltıcı Para Politikası; Faiz artar, gelir azalır Genişletici Maliye Politikası; Faiz artar, gelir artar Daraltıcı Maliye Politikası; Faiz düşer, gelir azalır PARA MALİYE POLİTİKALARI AYNI ANDA UYGULANIRSA 50

51 BİR EKONOMİDE DIŞ DENGE NASIL SAĞLANIR? Bir ekonomide dış dengenin sağlanması ödemeler dengesi açığının olmaması durumudur. Yabancılarla yapılan ekonomik işlemler sonucunda ülkeye gelen ve ülkeden çıkan döviz miktarı birbirine eşitse dış denge sağlanmış demektir. Ödemeler dengesinde, Cari işlemler Hesabı ile resmî rezervler dışı Sermaye ve Finans Hesabı dengesizlikleri birbirini dengelediği zaman dış denge sağlanmaktadır. Bu durum dış denge eğrisi adını alan ve BP eğrisi (ödemeler dengesi = balance of payments) olarak ifade edilen bir eğri yardımıyla incelenir. BP eğrisi, döviz kuru veri iken bir ülkede faiz oranı ile reel üretim (hasıla) düzeyi arasındaki ilişkiyi açıklamaktadır. Dış dengenin sağlanması: Cari işlemler hesabı ile resmî rezervler dış Sermaye ve Finans Hesabı nın dengeye gelmesi, böylece ülkeye gelen ve giden döviz tutarının dengelenmesidir. 51

52 Farklı sermaye hareketlerine göre, dış denge nasıl sağlanmaktadır? Ülkede sermaye hareketlerinin serbest olup olmaması durumuna göre BP eğrisinin eğimi değişmektedir. Tam sermaye hareketsizliği durumunda BP eğrisi dikey eksene paralel bir doğru olurken; Sınırlı sermaye hareketliliği durumunda pozitif eğimli; Tam sermaye hareketliliği durumunda ise yatay bir doğru şeklinde olmaktadır.. Tam sermaye hareketsizliği: Dikey BP eğrisi, ülkede sermaye hareketlerinin yasal düzenlemelerle yasaklandığını, faiz oranı ne olursa olsun ülkeye sermaye girişi veya ülkeden sermaye çıkışı olamayacağını ifade etmektedir Sınırlı sermaye hareketliliği: Bu durumda sermaye giriş çıkışları vergi, stopaj kesintisi gibi bazı yasal düzenlemelerle kısmen engellenmekte, bu nedenle sermaye hareketleri faiz oranına karşı sınırlı ölçüde duyarlı olmaktadır Tam sermaye hareketliliği: Sermaye hareketlerinin tamamen serbest olduğu durumda ise BP eğrisi yatay eksene paralel olmaktadır. Sermaye giriş ve çıkışına herhangi bir engel bulunmamakta, sermaye faiz getirisinin yüksek olduğu ülkeye serbestçe gidebilmektedir. 52

53 Farklı sermaye hareketlerine göre, BP Eğrisi Nasıl Değişir? 53

54 Farklı sermaye hareketlerine göre, dış denge nasıl sağlanmaktadır? Tam sermaye hareketsizliği: A panelinde A noktasında Y düzeyi dış dengeyi gösteren Y0 düzeyine göre daha düşüktür. Bu durumda ithalat azalır ve dış ticaret fazlası oluşur.. Üzerinde ise tersi olur Sınırlı sermaye hareketliliği: B noktasında hasıla düzeyi, E noktasının gösterdiği hasıla düzeyine göre daha fazladır. Bu durumda ithalat artar ve dış ticaret açığı oluşur. Ayrıca B noktasında faiz oranı daha düşük olduğundan ülkeden sermaye çıkışı olur. Tam sermaye hareketliliği: Tam sermaye hareketliliği sonucunda finansal piyasalar arasında faiz oranı farkı ortadan kalkmaktadır. BP eğrisinin altında yer alan her nokta, Y düzeyi sabitken daha düşük faiz oranına karşılık gelmektedir. Bu durumda ülkeden sermaye çıkışı olmaktadır (B noktası). 54

55 Farklı sermaye hareketlerine göre, dış denge nasıl sağlanmaktadır? BP eğrisinin eğimi dış dengeyi etkileyen unsurların önemine göre değişmektedir. Bilindiği gibi dış ticaret ve sermaye hareketleri dış dengeyi etkileyen iki temel kalemdir. BP Eğrisinin Eğimi; Marjinal ithal eğilimine (ithalat eğilimi yüksek ülkenin dış denge doğrusunun eğimi fazladır) Ülkelerarası sermaye hareketlerinin faiz oranına duyarlılığına (duyarlılık arttıkça, BP yatıklaşır ya da tersi) 55

56 Dışa Açık Bir Ekonomide Genel Denge (İç ve Dış Denge) Nasıl Sağlanmaktadır? 56

57 Dışa Açık Bir Ekonomide Genel Denge (İç ve Dış Denge) Nasıl Sağlanmaktadır? Dışa açık ekonomide genel denge, iç ve dış dengenin eş anlı olarak birlikte sağlanması durumudur. Mal ve para piyasasının dengede olmasının yanı sıra dış açık sorununun da olmadığı ideal bir dengeyi ifade etmektedir. Şekilde E0 noktasında IS, LM ve BP eğrilerinin kesiştiği bu noktada hem IS, hem LM hem de dış dengeyi gösteren BP eğrisi üzerinde yer aldığı için açık ekonomi genel dengesini ifade etmektedir. Bu denge ile ulaşılan Yf hasıla düzeyi de hem tam istihdamın sağlandığı hem de dış dengenin sağlandığı hasıla düzeyidir. Bu hasıla düzeyi ve genel denge, bir yandan yurt içinde izlenecek para ve maliye politikaları ile bir yandan da dış dünya ile yürütülen dış ticaret dengesinin ve sermaye hareketlerinin değişmesi ile değişmektedir. 57

58 Açık Ekonomide Para Politikalarının Rolü Nasıldır? Para politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman öncelikle kısa dönemde faiz oranını düşürür. Düşük faiz oranı ekonomide iki yönlü etki yapar. Bir yandan yatırımları teşvik ederek millî geliri arttırır; bu da ithalat artışına yol açar ve ülkeden sermaye çıkışına yol açar. Ödemeler dengesinin artan ithalat nedeniyle dış ticareti ve daha genel olarak Cari İşlemler Hesabı açık verir. Öte yandan ülkeden çıkan sermaye nedeniyle de Sermaye Hesabı açık verir. Buna göre, genişletici para politikası her zaman dış açığa yol açar. Para arzı Faiz oranı Yatırımlar Millî Gelir İthalat (Dış Ticaret Açığı) Faiz oranı Ülkeden Sermaye Çıkışı (Sermaye Hesabı Açığı) Para politikasının daraltıcı yönde kullanılması ile de ters yönlü olarak dış fazla meydana gelecektir. Sıkı para politikası araçları ile faiz oranı yükselir, yatırımlar azalır, millî gelir ve ithalat azalır. Yüksek faiz nedeniyle ülkeye sermaye girişi olur ve ödemeler dengesinin hem cari dengesi hem de sermaye dengesi iyileşir. 58

59 Açık Ekonomide Maliye Politikalarının Rolü Nasıldır? Maliye politikası araçları genişletici yönde kullanıldığı zaman ilk olarak ülkede millî gelir artışı ve onun teşvik ettiği ithalat artışı görülür. Ayrıca milli gelir artışı nedeniyle ülkede ekonomik kesimler para taleplerini arttırırlar. Para talebi, günlük işlemlerin yürütülmesi için ekonomik kesimlerin yanlarında daha fazla para bulundurmalarıdır. Para talebi artışı ile faiz oranı yükselir ve ülkeye sermaye girişi olur. Kamu Harcaması Millî Gelir İthalat (Dış Ticaret Açığı)... Milli Gelir Para Talebi Faiz oranı Sermaye Girişi (Sermaye Hesabı Fazlası) Genişletici maliye politikası ile oluşan bu iki ters yönlü etkiden hangisi daha güçlü ise dış denge o yönde değişecektir. Ülkede ithalat eğilimi çok yüksek ise dış açık oluşur; sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı yüksekse, faiz artışı ile ülkeye giren sermayede artış yaşanır ve dış fazla meydana gelir. 59

60 Açık Ekonomide Döviz Kuru Sistemleri Para ve maliye politikaları sonucunda meydana gelen dış açık veya dış fazla karşısında etkilenecek göstergeler döviz kuru sistemlerine göre değişecektir. Şimdi sabit ve esnek döviz kuru sistemlerine göre, ekonomide dış dengesizliklere karşı nasıl tepkiler oluşacağını inceleyelim. Sabit Döviz Kuru Sistemi Sabit Kur Sistemi: Döviz kuru değerinin Merkez Bankası nca sabit tutulmaya çalışılmasıdır. Merkez Bankası döviz kuru değeri için bir limit belirler. Limit aşıldığında piyasaya müdahale eder. Ekonomide sabit döviz kuru sisteminin izlendiğini ve genişletici para ya da maliye politikası ile dış açığın oluştuğunu varsayalım. Dış açık olan bir ekonomide bir yandan ithalat artışı, bir yandan ülke dışına sermaye çıkışı olması nedeniyle döviz talebi artar, döviz talebi döviz arzını aşar. Bu durum döviz kuru üzerinde yukarı doğru bir baskı oluşturur. Sabit kur sisteminde döviz kuru üzerinde artma yönünde bir baskı oluştuğunda merkez bankası döviz satışı yaparak piyasaya müdahale eder; böylece artan döviz talebini karşılamış olur. 60

61 Esnek Döviz Kuru Sistemi Esnek Kur Sistemi: Döviz kurunun değeri döviz piyasasındaki arz ve talebe göre belirlenir. Döviz kuruna herhangi bir müdahale yoktur. Döviz kurunun yükselmesi, ulusal paranın değer kaybetmesi; döviz kurunun düşmesi ulusal paranın değer kazanması anlamına gelir. Dış açık, döviz talebinin döviz arzını aşması durumu olup esnek kur sisteminde döviz kurunun yükselmesine neden olmaktadır. Esnek kur sisteminde, merkez bankasının döviz kuruna müdahalesi söz konusu değildir. Döviz kuru yükselince, ulusal paranın değeri düşer, dış ticarette ülkenin rekabet gücü artar. İhraç malları döviz cinsinden ucuzladığı için ihracat artar, ithal malları pahalandığı için ithalat azalır. Böylece başlangıçta oluşan dış açık kendiliğinden, merkez bankası müdahalesi olmadan giderilir. 61

62 Sermaye Hareketliliği ve Döviz Kuru Sistemlerine Göre İktisat Politikaları: Mundell-Fleming Modeli Ekonomide izlenecek iktisat politikaları belirlenirken, ülkenin sermaye hareketliliğinin durumu ve döviz kuru sistemleri birlikte ele alınmalıdır. Sermaye hareketsizliği veya hareketliliği durumlarına göre izlenecek iktisat politikaları, sabit veya esnek döviz kuru sistemlerinde farklı sonuçlar vermektedir. Açık ekonomi dengesinin belirlenmesinde izlenecek para veya maliye politikasının etkilerini tam sermaye hareketliliği altında IS-LM modeli ile ilk kez 1960 larda inceleyen iktisatçılar, Robert Mundell ve Marcus Fleming dir. Bu nedenle bu analize Mundell-Fleming Modeli denmektedir. Daha sonraki çalışmalar bu incelemeyi daha da genişletmiş, farklı sermaye hareketliliği üzerinde incelemeler yapılmıştır. 62

63 Tam Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası 63

64 Tam Sermaye Hareketliliğinde Sabit Döviz Kurunda Para Politikası Başlangıçta ekonomide IS-LM-BP eğrilerinin kesim noktası olan E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmıştır. Genişletici para politikası uygulandığını varsayalım. Merkez bankasının açık piyasa işlemleri ile devlet iç borçlanma senetlerini piyasadan satın alması, zorunlu karşılık oranlarını düşürmesi veya reeskont oranlarını düşürmesi ile ekonomide ulusal para arzı artacaktır. Bu artış ile para piyasası dengesini gösteren LM eğrisinin sağa kayması, böylece iç dengenin E 1 noktasında sağlanması şeklinde görülmektedir. Ancak iç denge sağlanırken dış dengenin bozulduğu ve dış açık oluştuğu dikkati çekmektedir. E 1 noktası E 0 noktasına göre daha yüksek Y düzeyini (Y1) ve bu nedenle daha fazla ithalatı ifade etmektedir. Ayrıca E 1 noktası daha düşük faiz oranını (i 1 ) göstermekte, bu nedenle ülkeden sermaye çıkışını ifade etmektedir. Böylece ödemeler dengesinin hem Cari İşlemler Hesabı hem de Sermaye Hesabı açık verecek ve böylece dış açık oluşacaktır. Döviz talebi > döviz arzı olacak, yukarı yönlü baskı oluşacaktır Sabit döviz kuru sisteminde, merkez bankası döviz kuru artışına izin vermez. Böylece, piyasaya döviz satışı yaparak döviz kurunu korur; bu durumda ulusal para arzı azalır ve LM eğrisi sola kayar. Böylece nihai denge başlangıç noktası olan E 0 a geri dönmüş olur. PARA POLİTİKASI ETKİSİZDİR Para arzı, Y, i, Dış açık, Döviz Talebi, Döviz satışı, Ulusal para arzı, Y 64

65 Tam Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası 65

66 Tam Sermaye Hareketliliğinde Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası Ekonomide başlangıçta, iç denge ve dış denge E0 noktasında (IS-LM-BP) sağlanmaktadır Denge durumunda iken hükümetin genişletici maliye politikası izlediği varsayımı ile IS eğrisi sağa kaydırılır. Yeni IS-LM dengesi E1 noktasında oluşur. Hem millî gelirin hem de faiz oranının arttığını göstermektedir. Hükümetin oluşacak bütçe açıkları nedeniyle borçlanmaya başvurması faizler Millî gelir artışı, ithalat artışını teşvik ederek dış ticaret dengesi (Cari İşlemler Hesabı) üzerinde olumsuz etki yaparken faiz artışı yurt dışından sermaye girişini teşvik ederek Sermaye Hesabı üzerinde olumlu etki yapmaktadır. Tam sermaye hareketliliği durumunda, sermaye hareketlerinin faize karşı duyarlılığı sonsuz olduğundan faiz artışı karşısında önemli ölçüde sermaye girişi gerçekleşir. Böylece sıcak para şeklindeki döviz girişi, ithalat yolu ile döviz çıkışından daha fazla olacağı için genişletici maliye politikası ile tam sermaye hareketliliği durumunda dış fazla oluşur. Dış fazla durumunda, ülkede döviz arzı > döviz talebi döviz kurlarının düşmesi konusunda bir baskı oluşacaktır Ancak sabit kur sistemi olduğu için merkez bankası buna izin vermez ve piyasadan döviz satın alımları yaparak fazla dövizi çeker; böylece ulusal para arzı arttırılmış olur. Ulusal para arzındaki artış, LM eğrisinin sağa kayması ile belirlenir ve yeni denge E2 noktasında sağlanır. MALİYE POLİTİKASI ETKİNDİR Kamu harcaması, Y, i, Dış fazla, Döviz satın alımı, Ulusal para arzı, Y 66

67 Tam Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Para Politikası 67

68 Tam Sermaye Hareketliliğinde Esnek Döviz Kurunda Para Politikası Başlangıçta ekonomide iç ve dış dengenin E 0 noktasında sağlanmış olduğu kabul edilmektedir. Genişletici para politikasının izlenmesi ile LM eğrisi sağa kaymaktadır. Bu durumda para arzı artışının etkisi ile faiz oranı düşer, ülkeden sermaye çıkışı olur. MG arttırdığı için ithalat artışını da teşvik eder. Bir yandan sermaye çıkışı, diğer yandan ithalat artışı nedeniyle ekonomide dış açık oluşur ve döviz talebi artar. Esnek kur sisteminde döviz talebi artışı ile döviz kuru artar, ulusal paranın değeri düşer, dış ticarette ülkenin rekabet gücü olumlu etkilenir. Döviz kuru artınca değer kaybeden ulusal para ile ihracat artar, ithalat azalır. Bu durumda IS eğrisi sağa kayar, yeni denge E2 noktasında sağlanır, bu noktada mal ve para piyasası ile dış dengenin eş anlı olarak sağlandığı görülür. Para arzı, i, Y, Dış açık, Döviz Talebi, Döviz Kuru, İhracat, İthalat, Y Sonuç olarak, esnek kur sistemi uygulanan bir ekonomide PARA POLİTİKASI ETKİNDİR 68

69 Tam Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası 69

70 Tam Sermaye Hareketliliğinde Esnek Döviz Kurunda Maliye Politikası Başlangıçta ekonomide iç ve dış dengenin sağlanmış olduğu kabul edilmektedir (E 0 noktası). Hükümetin genişletici maliye politikası izlemesi nedeniyle IS eğrisinin sağa kaydığı, yeni iç denge noktasının E 1 noktasına kaydığı görülmektedir. Ancak E 1 noktası sadece iç dengenin sağlandığı, dış dengenin bozulduğu durumu göstermektedir. E1 dengesinde faiz oranı i 0 dan i1 e yükselmiştir. Bu nedenle ülkeye sermaye girişi artmakta ve dış fazla oluşmaktadır. Ayrıca E 1 dengesinde millî gelir düzeyi de Y 0 dan Y 1 e kaymış ve gelir artışının teşvik ettiği ithalat artışı mümkün olmuştur. Tam sermaye hareketliliğinin geçerli olduğu durumda, sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı sonsuzdur. Esnek kur sisteminde, döviz girişinin etkisi ile döviz arzı > döviz talebi... Döviz arzı fazlası nedeniyle döviz kuru düşer, ve ulusal para değer kazanır. Aşırı değerli ulusal para, ülkenin dış rekabet gücünü olumsuz etkiler. Çünkü ulusal para değerlenince, ihracat döviz cinsinden pahalanır, ihracat azalır. İthalat ulusal para cinsinden ucuzlar ve ithalat artar. Böylece IS eğrisi sola kayar ve denge E 1 den E 0 e döner. Kamu harcaması, Y, i, Dış fazla, Döviz kuru, İhracat, İthalat, Y Sonuç olarak, esnek kur sisteminde maliye politikası etkili değildir; millî geliri arttırıcı veya daraltıcı bir etki oluşturamaz. 70

71 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu 71

72 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu BP eğrisi eğiminin LM eğrisi eğimine göre daha düşük olduğu, sermaye hareketlerinin faize karşı duyarlılığının yüksek olduğu yatık BP eğrisi yer almaktadır. Başlangıçta E 0 denge noktasında iç ve dış denge sağlanmıştır Genişletici para politikasının etkisiyle LM1 eğrisi sağa kayar ve LM2 olur. Yeni denge noktası olan E 1, BP eğrisi altında yer aldığı için dış açık durumunu gösterir. Dış açık; döviz talebi > döviz arzı durumudur. Sabit döviz kuru sisteminde, dış açık karşısında merkez bankası piyasaya ulusal para karşılığında döviz sürerek döviz kurunun artmasını önler ve ulusal para arzının kısılmasına neden olur. Bu durum, LM eğrisinin tekrar sola dönmesine yol açar, böylece herhangi bir millî gelir artışının olmadığı, sabit kur sisteminde sınırlı sermaye hareketliliği durumunda da tam sermaye hareketliliğinde olduğu gibi PARA POLİTKASI ETKİN DEĞİLDİR 72

73 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu 73

74 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu Başlangıçta E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmış durumda iken genişletici para politikasının etkisiyle LM 1 eğrisi sağ aşağı kaymakta ve LM2 olmaktadır. Bu durumda gelinen yeni denge noktası E 1 BP eğrisinin altında yer aldığı için dış açık durumunu göstermektedir. Dış açık; döviz talebinin artması olup döviz kuru üzerinde yukarı doğru baskı oluşturmaktadır. Sabit döviz kuru sisteminde merkez bankası piyasaya ulusal para karşılığında döviz sürerek sabit kuru korumakta ve ulusal para arzının azalmasına yol açmaktadır. Bu durum LM eğrisinin tekrar sola ve önceki konumuna geri dönmesine yol açmaktadır. Böylece izlenen para politikasının millî gelir üzerinde herhangi bir etki oluşturamadığı görülmektedir. Sonuç olarak, sabit döviz kuru sisteminde para politikası, sermaye hareketlerinin faize karşı sınırlı duyarlı olması durumunda, tam sermaye hareketliliği durumunda olduğu gibi tamamen etkisizdir. Sınırlı sermaye hareketliliği durumunda, sermaye hareketlerine getirilen sınırlamaların ölçüsü, diğer bir deyişle BP eğrisi eğiminin yüksek veya düşük olması politikanın etkinsizliğini değiştirmemektedir. 74

75 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu 75

76 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu Sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı (esnekliği) yüksek kabul edilmiş, bu nedenle BP eğrisi yataya yakın çizilmiştir. Başlangıçta ekonomide E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmış durumdadır. Genişletici maliye politikası izlenmesi ile IS eğrisi sağ yukarı kaymış ve IS 1 konumundan IS2 konumuna gelmiştir. Bu durumda faiz oranının yükseldiği ve millî gelirin Y 1 olarak arttığı görülmektedir. Yeni denge E 1, BP eğrisinin üzerinde yer aldığı için dış fazla durumunu ifade etmektedir. Çünkü bir yandan artan millî gelir ithalatı arttırarak dış ticaret açığına yol açarken, yükselen faiz oranları da dış ülkelerden faiz girişine yol açmakta, böylece ödemeler dengesinde Sermaye Hesabı fazla vermektedir. BP eğrisinin yatık olması nedeniyle, sermaye hareketlerinin faize duyarlılığının sınırlı ancak yüksek olduğu bilinmektedir. Bu nedenle sermaye girişinin yarattığı olumlu etki, ithalat artışının yarattığı olumsuz etkiyi giderir; sonuçta dış fazla oluşur. Dış fazla durumu; döviz arzı > döviz talebi Bu nedenle, döviz kurlarının düşme eğiliminde olduğunu gösterir. Sabit kur sisteminde, merkez bankası buna izin vermez ve piyasadan döviz satın alarak sabit kuru korur. Ulusal para arzı arttığı için LM eğrisi sağ aşağı kayar. Sonuç olarak, millî gelir düzeyi Y2 olarak artar. Bu nedenle sermaye hareketleri sınırlı olsa da sabit kur sisteminde MALİYE POLİTİKASININ ETKİLİ olduğu görülmektedir. 76

77 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu 77

78 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Sabit Döviz Kurunda Maliye Politikası BP Eğrisi Eğimi > LM Eğrisi Eğimi Durumu Başlangıçta E 0 noktasında iç ve dış denge sağlanmışken genişletici maliye politikası ile IS eğrisi sağ yukarı kayar. Yeni denge noktası olan E 1, BP eğrisi altında olduğu için dış açık durumunu gösterir. Dış açığın nedeni, artan millî gelir nedeniyle ortaya çıkan ithalat artışıdır. E 1 denge noktasında faiz oranı i0 dan i1 e yükselmiş olmasına rağmen, BP eğrisi faize karşı fazla duyarlı olmadığından sermaye girişinden kaynaklanan döviz artışı, ithalat artışından kaynaklanan döviz çıkışından daha azdır. Dış açığın nedeni budur. Sabit döviz kuru sisteminde, döviz talebi artınca merkez bankası döviz kurunu korumak amacıyla piyasaya döviz sürer ve ulusal para arzı azalır. Bu durum LM eğrisinin sol yukarı kaymasına yol açar. Böylece LM2 ve IS2 eğrileri ile BP eğrisinin E2 noktasında dengeye gelmesiyle iç ve dış dengenin yeniden sağlandığı görülmektedir. Daha yüksek faiz oranında sağlanan yeni denge durumunda millî gelir artışının oldukça sınırlı ölçüde kaldığı görülmektedir. Sonuç olarak, BP eğrisinin eğimi arttıkça, diğer bir deyişle sermaye hareketlerinin faize duyarlılığı azaldıkça, sabit kur sisteminde izlenen MALİYE POLİTİKASININ ETKİNLİĞİ azalmaktadır.. 78

79 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu 79

80 Sınırlı Sermaye Hareketliliğinde ve Esnek Döviz Kurunda Para Politikası BP Eğrisi Eğimi < LM Eğrisi Eğimi Durumu BP eğrisi eğiminin daha düşük olduğu, diğer bir deyişle sermaye hareketlerinin faize duyarlılığının yüksek olduğu durumda incelenmektedir. Başlangıçta, iç ve dış denge E0 noktasında sağlanmışken genişletici para politikası ile LM1 eğrisi sağ aşağı kaymakta ve LM2 olmaktadır. Oluşan yeni denge noktası E1, BP eğrisi altında yer aldığı için dış açık oluştuğu anlaşılmaktadır. Dış açık nedeniyle, döviz talebi artar ve döviz kuru yükselir. Ulusal paranın dış değeri düştüğü için, ihracat artıp, ithalat azalır. Böylece net ihracat artışı ile IS eğrisi sağa kayar; E2 denge noktasında iç ve dış denge tekrar sağlanmış olur. Dış ödemeler dengesinin yeniden denge durumuna geldiğini göstermek için, BP eğrisinin de E2 noktasına gelecek şekilde sağ aşağıya kayması gerekmektedir. Sonuç olarak; tam sermaye hareketliliği durumunda ve esnek kur sisteminde tam etkili olan para politikası; sınırlı sermaye hareketliliği durumunda nispeten daha az etkili olmakta, millî geliri değiştirici etkisi sınırlı kalmaktadır. 80