ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI-2015

Transkript

1 Kapak sayfası---- Kapak sayfası---- Kapak sayfası---- Kapak sayfası---- AMBLEM AMBLEM AMBLEM AMBLEM ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI-2015 ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI-2015 ÇEVRE ÇEVRE VE VE ŞEHİRCİLİK ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI-2015

2

3 İçindekiler GİRİŞ 1. BÖLÜM...5 AEEE BİLEŞENLERİ VE MİKTARLARINA İLİŞKİN GLOBAL TRENDLER...5 ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR VE ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIN TANIMI...6 AB mevzuatındaki tanımlar (AB,2002)...7 Elektrikli ve elektronik Eşya Kategorileri (Ek 1-A) Büyük ev eşyaları Küçük ev aletleri Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları Tüketici ekipmanları Aydınlatma ekipmanları Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere) Oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları Tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç) İzleme ve kontrol aletleri Otomatlar BUZDOLABI/SOĞUTUCULAR/İKLİMLENDİRME CİHAZLARI...15 ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIN YAŞAMSAL DÖNGÜSÜ...19 Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların İçerdiği Tehlikeli Maddeler BÖLÜM ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIN YÖNETİMİ...21 AEEE Yönetimi Sisteminin Bileşenleri...21 E-atık Yönetiminin Aktörleri/Paydaşları:...22 AEEE Yönetimi Konusunda AB deki Yasal Yapı ve Uygulamalar

4 ŞEHİRLİK BAKANLIĞI NIN SORUMLULUKLARI:... LERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 8 )... Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının ERİN SORUMLULUKLARI: (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 9 )... Sınırlandırılması Direktifi (RoHS) :...22 LARIN SORUMLULUKLARI Atık Elektrikli ve Elektronik (AEEE Eşya YÖNETMELİĞİ Direktifi (WEEE):...23 Madde 10 )... WEEE Kapsamı Dışında Kalan ve farklı AB Mevzuatına Göre LERİN SORUMLULUKLARI (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 11 )... Değerlendirilen AEEE Kısımları...26 İCİ DEPOLAMA Genişletilmiş VE İŞLEME Üretici Sorumluluğu TESİSLERİNİN Prensibi...27 YÜKÜMLÜLÜKLERİ... 3.BÖLÜM...28 ZLI AEEE KODLARI... ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIN GERİ DÖNÜŞTÜRÜLMESİ VE GERİ KAZANIMI Elle Söküm...30 Mekanik Söküm BÖLÜM ÜLKEMİZDE AEEE YÖNETMELİĞİ...32 ÇEVRE VE ŞEHİRLİK BAKANLIĞI NIN SORUMLULUKLARI:...33 BELEDİYELERİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 8 )...33 ÜRETİCİLERİN SORUMLULUKLARI: (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 9 )...33 DAĞITICILARIN SORUMLULUKLARI (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 10 )...34 TÜKETİCİLERİN SORUMLULUKLARI (AEEE YÖNETMELİĞİ Madde 11 )...35 AEEE GEÇİCİ DEPOLAMA VE İŞLEME TESİSLERİNİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ...35 ÜRÜN BAZLI AEEE KODLARI...39 KAYNAKLAR

5 Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de gelişen teknoloji ile birlikte tüketim alışkanlıkları hızla değişmekte ve buna bağlı GİRİŞ olarak yeni atık tipleri ortaya çıkmaktadır. Bunlardan biri de elektrikli ve elektronik Tüm dünyada olduğu eşyaların gibi ülkemizde atıklarıdır. de gelişen teknoloji bu ile atıkların birlikte tüketim çevreyle alışkanlıkla- uyumlu Günümüzde bir rı hızla biçimde değişmekte yönetilmelerine ve buna bağlı verilen olarak önem yeni artmakta atık tipleri ve ortaya bu tip çıkmaktadır atıklara ilişkin Bunlardan sektör biri hızla de elektrikli büyümektedir. ve elektronik eşyaların atıklarıdır. Günümüzde bu atıkların çevreyle uyumlu bir Gelişmiş ülkelere baktığımızda üretilen biçimde yönetilmelerine verilen önem artmakta ve toplam katı atık miktarının %1 inin elektrikli ve bu elektronik tip atıklara eşyalara ilişkin ait sektör olduğu hızla ve büyümektedir. bu rakamın 2020 yılına kadar iki katına çıkacağı tahmin edilmektedir. Bu oran Amerika da Gelişmiş ülkelere toplanan baktığımızda belediye üretilen atıkları toplam katı atık %3 miktarının civarındadır. %1 inin EEE elektrikli atıkları, ve içerisinde AB elektronik de ise her eşyalara beş ait yılda olduğu periyodik ve bu olarak rakamın % ile yılına 28 lik kadar bir iki artış katına göstermekte çıkacağı tahmin ve yıllık edilmektedir. toplanan Bu katı oran atıklardan Amerika da üç kat toplanan daha hızlı belediye bir şekilde atıkları büyümektedir içerisinde %3(Dalrymple civarındadır. ve EEE ark.,2007) atıkları, AB AB de ise yılda her beş 5 yılda ila 7 periyodik milyon ton olarak EEE %16 atığı ile 28 lik üretildiği bir artış bilgisinden göstermekte yola ve çıkılarak, yıllık toplanan her yıl katı oluşan atıklardan elektrikli üç kat daha ve elektronik hızlı bir şekilde atık miktarının, büyümektedir %3-5 (Dalrymple artacağı ve ve ark.,2007) kişi başına AB de yılda kilogramlara 5 ila 7 milyon ulaşacağı ton EEE öngörülebilir. atığı üretildiği bilgisinden yola çıkılarak, her Gelişmekte yıl oluşan elektrikli olan ülkelerde ve elektronik ise toplanan atık miktarının, %3-5 atıklar artacağı içerisinde ve kişi başına EEE atıklarının kilog- katı evsel toplanma ramlara ulaşacağı oranının %0.01 öngörülebilir. ile %0.1 arasında olduğu görülmektedir. Çin ve Hindistan gibi Gelişmekte ülkelerde olan kişi ülkelerde başına düşen ise toplanan miktar katı 1 kg dan evsel atıklar azdır. içerisinde Ancak EEE gelişmekte atıklarının olan toplanma oranının %0.01 ile %0.1 arasında olduğu görülmektedir. Çin ve Hindistan gibi ülkelerde kişi başına düşen miktar 1 kg dan ülkelerde de bu atıklara ilişkin pazar gittikçe büyümekte ve en hızlı gelişen atık sektörü olarak karşımıza çıkmaktadır. azdır. Ancak gelişmekte olan ülkelerde de bu atıklara ilişkin pazar gittikçe büyümekte ve en Bilgisayar, hızlı gelişen monitör, atık sektörü televizyon, olarak buzdolabı, karşımıza çıkmaktadır. çamaşır makinesi, cep telefonu gibi elektrikli ve elektronik eşyaların atıkları Bilgisayar, farklılıklar monitör, göstermekte; televizyon, her buzdolabı, bir ürün çamaşır kategorisi makinesi, için cep farklı telefonu gibi bileşimler elektrikli içermektedir. ve elektronik Günümüzde eşyaların bu atıkları tip eşyaların farklılıklar göstermekte; her bir ürün kategorisi için üretilmesinde, 1000 den fazla farklı madde kullanılmakta olup, bunların bir kısmı farklı bileşimler içermektedir. Günümüzde tehlikeli özelliklerde içermektedir. Oluşan bu tip eşyaların üretilmesinde, 1000 den fazla farklı madde kullanılmakta olup, bunların atık maddelere örnek olarak, demir ve demir dışı metaller, plastikler, cam, tahta, bir kısmı tehlikeli özelliklerde içermektedir. kontrplaklar, baskılı devre kartları, beton Oluşan atık maddelere örnek olarak, demir ve seramikler, lastik aksamlar verilebilir. ve demir dışı metaller, plastikler, cam, tahta, kontrplaklar, baskılı devre kartları, beton ve seramikler, lastik aksamlar verilebilir. 5

6 Diğer materyal %1 *:Demir dışı metallerin yaklaşık%/ sini bakır oluşturmaktadır. 1. BÖLÜM Yıllarla birlikte AEEE bileşenleri içerisindeki büyük bölümü metal kısımların oluşturduğunu ve kirleticiler gibi istenmeyen madde bileşenlerinin azaldığı aşağıdaki grafikte görülmektedir (Widmeir ve ark.,2005): AEEE BİLEŞENLERİ VE MİKTARLARINA İLİŞKİN GLOBAL TRENDLER AEEE'lerde yer alan bileşenlerin miktarları EEE atıkları çoğunlukla OECD ülkelerinde üretilmekte ve piyasaya arz edilmektedir (Widmer ve ark., 2005). Ülkelerin ekonomik durumları ve kullanım alışkanlıklarına bağlı olarak bu atıkların oluşma miktarları farklılıklar göstermektedir. Asya ülkelerinde üretilen 1. BÖLÜM AEEE miktarının yaklaşık 12 milyon ton, dünya çapında da milyon ton olduğu varsayılmaktadır (Widmer ve ark., 2005). (+6), ve alev geciktirici maddeler insan sağlığı ve çevreyi tehdit ettikleri için izin veri- AEEE BİLEŞENLERİ VE MİKTARLARINA İLİŞKİN len GLOBAL limit değerleri TRENDLER aştıklarında, bu tür eşya EEE atıkları çoğunlukla OECD ülkelerinde üretilmekte ve atıklarının piyasaya tehlikeli arz edilmektedir atık özelliği (Widmer kazanmasına ve ark., Piyasaya 2005). Ülkelerin arz edilen ekonomik çok çeşitli durumları tipte ve miktarda oluşma EEE bulunduğu miktarları için farklılıklar bunların atıklarının göstermektedir. parçalanması Asya ülkelerinde veya yakılmasından üretilen AEEE ziyade ye- ve kullanım neden alışkanlıklarına olmaktadırlar. Bu bağlı nedenle olarak bu bu atıkların atıkların miktarının tüm yaklaşık atık akışı 12 içindeki milyon miktarlarını ton, dünya ve içlerinde barındırdıkları bileşenlerin neler oldu- dönüştürülmesi veya geri kazanılması, eğer çapında niden da kullanılması; milyon bu mümkün ton olduğu değilse, geri varsayılmaktadır (Widmer ve ark., 2005). ğunu anlamak oldukça güçtür. Genelde bu bertaraf edileceklerse de tehlikeli atık olarak Piyasaya arz edilen çok çeşitli tipte ve miktarda EEE bulunduğu için bunların atıklarının tüm atıklar içindeki maddeler demir, demir dışı bertaraf edilmeleri gerekmektedir. atık akışı içindeki miktarlarını ve içlerinde barındırdıkları bileşenlerin neler olduğunu anlamak metaller, oldukça cam, güçtür. plastikler Genelde ve diğer bu atıklar materyaller içindeki maddeler demir, demir dışı metaller, cam, plastikler olarak beş ve grup diğer altında materyaller ele alınmaktadır. olarak beş Demir bakır, dışı alüminyum, metaller, bakır, gümüş, alüminyum, altın, paladyum gümüş, vb. değeri olan bir iş olarak ülke içinde ve ülke grup altında EEE atıklarının ele alınmaktadır. geri kazanılması Demir dışı ekonomik metaller, altın, paladyum vb. dışında küresel ticareti yapılabilen atıklar olarak da önem taşımaktadır. Bu nedenle, Bileşen Yüzdesi AEEEin çevresel yönetimini geliştirmek, ekonomiye geri kazandırmak ve kaynakların et- Demir ve çelik %50 Plastik kısımlar %21 kin kullanılmasını sağlamak için bu atıkların Demir dışı materyaller %13 * Diğer materyal %1 toplanması, işlenmesi, geri dönüşümünün mutlaka sağlanması gerekmektedir. *:Demir dışı metallerin yaklaşık%/ sini bakır oluşturmaktadır. Yıllarla birlikte AEEE bileşenleri içerisindeki Ülkemizde çevresel açıdan elektrikli ve Yıllarla birlikte AEEE bileşenleri içerisindeki büyük bölümü metal kısımların oluşturduğunu büyük bölümü metal kısımların oluşturduğunu ve kirleticiler gibi istenmeyen madde amacıyla Çevre ve Şehircilik Bakanlığı tara- elektronik atıkların yönetimlerini sağlamak ve kirleticiler gibi istenmeyen madde bileşenlerinin azaldığı aşağıdaki grafikte görülmektedir (Widmeir ve ark.,2005): bileşenlerinin azaldığı aşağıdaki grafikte görülmektedir (Widmeir ve ark.,2005): nik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliği fından hazırlanan Atık Elektrikli ve Elektro tarih ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. EEEde çeşitli amaçlar için kullanılan kurşun, AEEE'lerde yer alan bileşenlerin cıva, arsenik, kadmiyum, selenyum, krom 1% miktarları 6 5% 15% 2% 12% 2% 3% Metaller 1% 60% Metaller Kirleticiler Baskılı devre kartları CRT ve LCD ekranlar Kablolar Metal-plastik karışımları Plastikler Diğerleri

7 Kısaca, AEEE Yönetmeliği olarak adlandırılan bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile birlikte, elektrikli ve elektronik eşyaların üretiminden nihai bertarafına kadar geçen süreçte, çevre ve insan sağlığını korumak amacıyla elektrikli ve elektronik eşyalarda kurşun, cıva, kadmiyum gibi bazı zararlı maddelerin kullanımı sınırlandırılmış ve atık elektrikli ve elektronik eşyaların toplanması ve işlenmesine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Yönetmelikte elektrikli ve elektronik eşya atıklarının toplanması, işlenmesi, geri kazanımı ve bertarafı üretici sorumluluğundadır. Bu sorumlulukların yerine getirilmesi için elektrikli ve elektronik eşyaları piyasaya süren üreticilerin, kayıt altına alınması ve yükümlülükleri ile oluşan e-atıklarının toplanması konusunda hizmet verecek belediyelerin ve ürün satışı yapan dağıtıcıların yükümlülükleri, taşınması ve bu atıkların çevreyle uyumlu olarak işleneceği tesislerin kriterleri belirlenmiştir. ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALAR VE ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALARIN TANIMI 7 Bilgisayar, monitör, televizyon, buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, elektrikle çalışan su ısıtıcısı gibi küçük ev aletleri ve cep telefonları günlük hayatımızda sıklıkla kullanılan ve kullanımları gittikçe yaygınlaşan ve hayatımızı kolaylaştıran aletlerdir. Halk arasında bu aletlerin hepsi elektrikli ve elektronik eşya olarak adlandırılmaktadır. Ev, ofis ve endüstride kullanım alanı bulan, bu tip ürünler; yararlı ömürlerini tamamladıklarında ya da arıza nedeniyle kullanılamaz hale gediklerinde ve tamir edilmelerinin mümkün olmadığı durumlarda atık elektrikli ve elektronik eşya olarak tanımlanmaktadırlar. Ancak bu konudaki literatüre bakıldığını standart bir tanım bulunmamaktadır. Pek çok ülke bu konuda kendi tanımını geliştirmiş olup, elektrikli ve elektronik eşya atıkları çoğunlukla AEEE veya E-atık kısaltmasıyla ifade edilmektedir. Yaygın olarak kullanılan tanım ise AB mevzuatında ve Basel Sözleşmesi kapsamında yer alan tanımdır. AB üye ülkeler ve Avrupa da yer alan ülkeler bu tanımı kullanmaktadır. (StEP 2005) AB mevzuatındaki tanımlar (AB,2002) Avrupa Birliğinde yürürlükte olan WEEE Direktifinde elektrikli veya elektronik eşya atığı alt gruplar ve diğer kısımlarda dâhil tüm parçaları kapsayan kullanılmayan, ıskartaya çıkmış ürünlerdir. 75/442/EEC sayılı Direktifte atık üye ülkenin yürürlükte olan ulusal mevzuatında belirtildiği biçimlerde sahibinin elden çıkardığı her türlü nesne ya da madde/malzemedir. Elektrikli ve elektronik eşya ise alternatif akımla 1000 Volt u, doğru akımla da 1500 Volt u geçmeyecek şekildeki kullanımlar maksadıyla tasarlanmış olan, uygun bir biçimde çalışması için elektrik akımına veya elektromanyetik alana bağımlı olan eşyaları ve bu akım ve alanların üretimi, transferi ve ölçümüne yarayan eşyalar olarak tanımlanmaktadır. (2002/96/EC sayılı WEEE direktifi) Bu tanım, ülkemizdeki AEEE Yönetmeliğinde de aynen kullanılan tanımdır. Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı-OECD ye göre sahibi/kullanıcısı/tüketicisi tarafından daha fazla istenmeyen ve geri dönüşüm veya tedarik zincirinde toplanan ürünler elektronik-atık olarak tanımlanmaktadır. (OECD,2001) Basel Sözleşmesinde yer

8 alan tanım ise Ömrünü tamamlamış elektrik ile çalışan her türlü eşya dır. Bu tanım; buzdolapları, klima ve iklimlendirme cihazları, cep telefonları, bilgisayar ve bilişim araç gereçleri gibi çok çeşitli ve geniş bir eşya grubunu kapsamaktadır. Ülkemizde yürürlükte olan Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliği nde yer alan tanım ise, AB mevzuatındaki ile aynı olup; Yönetmeliğin Ek 1-A ve Ek 1-B kısımlarında ayrıntılı olarak verilmiştir. Buna göre, Elektrikli ve elektronik Eşya Kategorileri (Ek 1-A) 1. Büyük ev eşyaları 2. Küçük ev aletleri 3. Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları 4. Tüketici ekipmanları 5. Aydınlatma ekipmanları 6. Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere) 7. Oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları 8. Tıbbi cihazlar 9. İzleme ve kontrol aletleri 10. Otomatlar Elektrikli ve Elektronik Eşya Kategorileri Ayrıntılı Listesi (Ek-1/B) 1. Büyük ev eşyaları a) Büyük soğutucu cihazlar b) Buzdolapları c) Dondurucular ç) Gıdaların soğutulması, korunması ve saklanması için kullanılan diğer büyük cihazlar d) Çamaşır makineleri e) Çamaşır kurutma makineleri 8 f) Bulaşık makineleri g) Pişirme cihazları ğ) Elektrikli ocaklar h) Elektrikli saclar ı) Mikrodalga fırınlar i) Gıda pişirici ve hazırlayıcı diğer büyük cihazlar j) Elektrikli ısıtıcılar k) Elektrikli radyatörler l) Odaların, yatakların ve oturma gruplarının ısıtılmasında kullanılan diğer büyük cihazlar m) Elektrikli vantilatörler/aspiratörler n) İklimlendirme cihazları o) Diğer fan, havalandırma ve iklimlendirme ekipmanları ö) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer büyük ev eşyaları 2. Küçük ev aletleri a) Elektrikli süpürgeler b) Halı yıkama makineleri c) Diğer temizleme makineleri ç) Örgü, dokuma, dikiş makineleri ve diğer kumaş işleyici makineler d) Ütü makineleri, ütüleme ve diğer giysi bakım aletleri e) Tost makineleri f) Kızartma makineleri g) Öğütücüler, kahve makineleri, paketleme cihazları ğ Elektrikli bıçaklar h) Saç kesimi, saç kurutucu, diş fırçalama, tıraş, masaj ve diğer vücut bakım aletleri ı) Duvar ve kol saatleri ve diğer zaman ölçümü ve göstergesi veya kaydı için kullanılan aygıtlar i) Tartılar j) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer küçük ev aletleri

9 3. Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları a) Merkezi veri işlemesi: 1) Ana bilgisayarlar (Mainframe) 2) Mini bilgisayarlar 3) Yazıcı Birimleri b) Kişisel bilgisayar ekipmanları: 1) Kişisel bilgisayarlar (Merkezi işleme birimi, fare, ekran ve klavye dâhil) 2)Dizüstü bilgisayarlar (Merkezi işleme birimi, fare, ekran ve klavye dâhil olmak üzere notebook, laptop ve benzeri) 3) Avuç içi bilgisayarlar (Notepad ve benzeri) 4) Yazıcılar 5) Kopyalama ekipmanı 6) Elektrikli ve elektronik daktilolar 7) Cep ve masa hesap makineleri ve elektronik bilgi toplama, muhafaza etme, işleme, sunma veya iletme için kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar 8) Kullanıcı terminalleri ve sistemleri 9) Faks makineleri 10) Teleks 11) Telefonlar 12) Ankesörlü telefonlar 13) Kablosuz telefonlar 14) Cep telefonları 15) Telesekreterler ve telekomünikasyon vasıtasıyla ses, görüntü ve başka bilgilerin iletilmesi için kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar 16) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları 4. Tüketici ekipmanları a) Radyo alıcıları b) Televizyon alıcıları c) Video kameraları ç) Video kaydediciler d) Hi-fi kaydediciler e) Ses yükselteçleri f) Müzik enstrümanları g) Telekomünikasyon dışında görüntü ve sesin dağıtımını sağlayan sinyaller ve diğer teknolojiler de dâhil olmak üzere, görüntü ve ses kaydı veya bunların reprodüksiyonu amacıyla kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar ğ) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer tüketici ekipmanları 5. Aydınlatma ekipmanları a) Evsel kullanım hariç floresan lambalı aydınlatıcılar b) Düz floresan lambalar c) Kompakt floresan lambalar ç) Basınçlı sodyum lambalar ve metal halit lambalar dâhil olmak üzere, yüksek güçlü deşarj lambaları d) Düşük basınçlı sodyum lambalar e) Akkor flamanlı ampuller hariç ışık verme veya ışık kontrolü için kullanılan diğer ekipmanlar f) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer aydınlatma ekipmanları 6. Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere) a) Matkaplar b) Testereler c) Dikiş makineleri ç) Ahşap, metal veya diğer malzemelerin işlenmesinde kullanılan torna, değirmen, kumlama, zımpara, kesme, parçalama, delme, delik açma, dövme, katlama, eğme ve diğer işleme aletleri 9

10 d) Perçinleme, çivileme, vidalama; perçin, çivi ve vida sökme ve benzer işlemler için kullanılan aletler e) Kaynak, lehim makineleri ve benzer makineler f) Sıvı veya gaz halindeki maddelerin sprey, dağıtma, sürme veya diğer şekillerde uygulanması için kullanılan ekipmanlar g) Çim biçme ve diğer bahçıvanlık işlerinde kullanılan aletler ğ) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer elektrikli ve elektronik aletler 7. Oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları a) Elektrikli tren ve yarış arabası takımları b) El tipi video oyun konsolları c) Video oyunları ç) Bisiklet sürme, koşma, kürek çekme vb. sporlar için kullanılan bilgisayarlar d) Elektrikli veya elektronik spor aletleri e) Jetonlu makineler f) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri 8.Tıbbi cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç) a) Radyoterapi ekipmanı b) Kardiyoloji ekipmanı c) Diyaliz ç) Sun i teneffüs tertibatı d) Nükleer tıp ekipmanı e) Tüp teşhisleri için gerekli laboratuvar ekipmanı f) Analiz ekipmanı g) Derin dondurucular ğ) Üreme testleri 10 h)hastalıkların, yaraların ve sakatlıkların tespit edilmesi, önlenmesi, izlenmesi, iyileştirilmesi, hafifletilmesi için kullanılan diğer cihaz ve aletler ı) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer tıbbi cihazlar 9. İzleme ve kontrol aletleri a) Duman detektörü b) Isı ayarlayıcıları c) Termostatlar ç) Evsel veya laboratuvar ortamında kullanılan ölçme, tartma ve ayarlama cihaz ve aletleri d) Endüstriyel tesislerde kullanılan diğer kontrol ve izleme enstrümanları (örneğin kontrol panelleri) e) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki izleme ve kontrol aletleri 10. Otomatlar a) Sıcak içecek otomatları b) Sıcak veya soğuk şişe veya kutu otomatları c) Katı ürünler için otomatlar ç) Para otomatları d) Otomatik şekilde her çeşit ürün teslim eden bütün aletler e) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer otomatlar Bu listelerde yer alan tüm eşyalar elektrikli ve elektronik eşya kapsamında olup, bunların ömrünü tamamlamayarak kullanım dışı kalmalarıyla oluşan atıklar AEEE ve ya E-atık olarak işlem görmektedir. Evsel AEEE Tanımı: Evsel EEE, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliğine göre ev-

11 Evsel EEE, Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların (AEEE) Kontrolü Yönetmeliğine göre Ayrı Toplanan Fraksiyonlar (15 01 Hariç) evlerden gelen ve özellikleri ile miktarı açısından evlerden gelenlerle benzerlik gösteren lerden ticari, gelen kurumsal, 20 ve özellikleri 01 endüstriyel 21* ile ve Flüoresan miktarı diğer kaynaklardan açısından evlerden gelenlerle benzerlik gösteren lardan gelen AEEE olarak tanımlanmaktadır, lambalar ticari, gelen ve kurumsal, AEEE diğer olarak cıva endüstriyel tanımlanmaktadır, içeren ve atıklar diğer kaynak- Evsel AEEE atık haline geldiğinde aşağıdaki atık kodları altında değerlendirilir: Evsel AEEE atık haline geldiğinde aşağıdaki atık kodları altında değerlendirilir: * Kloroflorokarbonlar içeren ıskartaya çıkartılmış ekipmanlar ve dışındaki tehlikeli parçalar 6 içeren elektrikli ve elektronik ekipmanlar Ayrı Toplanan Fraksiyonlar (15 01 Hariç) , ve dışındaki ıskarta ele ekipmanlar * Flüoresan lambalar ve diğer cıva içeren atıklar * Kloroflorokarbonlar içeren ıskartaya çıkartılmış ekipmanlar ve dışındaki tehlikeli parçalar 6 içeren ve ıskartaya çıkmış elektrikli ve elektronik ekipmanlar Evsel AEEE lere ilişkin tüm atık kodları tarihli ve Sa yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-4 almakta olup listenin tamamı, bu dokümanın sonunda Kaynaklar verilmiştir. (Listede yıldız işareti ile verilen kodlar atığın tehlikeli olduğu , ve dışındaki ıskarta elektrikli ve elektronik ekipmanlar Evsel Evsel AEEE lere ilişkin tüm atık atık kodları kodları tür EEE tarihli atık ve haline geldiğinde Sayılı Resmi aşağıdaki Gazete de atık yayımlanan tarihli Atık ve Yönetimi Genel Sayılı Esaslarına Resmi İlişkin kodları Yönetmelik altında değerlendirilirler. Ek-4:Atık Listesinde yer Gazete de almakta yayımlanan olup listenin Atık tamamı, Yönetimi bu Genel dokümanın sonunda Kaynaklar bölümünden önce Esaslarına verilmiştir. İlişkin (Listede Yönetmelik yıldız işareti Ek-4:Atık ile verilen Listesinde yer almakta olup listenin tamamı, bu kodlar atığın tehlikeli olduğunu göstermektedir.) dokümanın sonunda Kaynaklar bölümünden önce verilmiştir. (Listede yıldız işareti ile verilen kodlar atığın tehlikeli olduğunu göstermektedir.) Evsel Olmayan AEEE Tanımı: Evsel Olmayan AEEE Tanımı: Evsel Evsel olmayan olmayan AEEE, AEEE, evsel kaynaklı evsel kaynaklı atık elektrikli ve elektronik eşyalar dışında kalan elekt- atık elektrikli ve elektronik eşyalar dışında kalan elektrikli ve elektronik eşyaları kapsamaktadır. Bu tür EEE atık haline geldiğinde aşağıdaki atık kodları altında değerlendirilirler. rikli ve elektronik eşyaları kapsamaktadır. Bu Elektrikli ve Elektronik Ekipman Atıkları * PCB ler içeren transformatörler ve kapasitörler * dışındaki PCB içeren ya da PCB ile kontamine olmuş ıskarta ekipmanlar * Kloroflorokarbon, HCFC, HFC içeren ıskarta ekipmanlar * Serbest asbest içeren ıskarta ekipman dan ye kadar olanların dışındaki tehlikeli parçalar 2 içeren ıskarta ekipmanlar dan e kadar olanların dışındaki ıskarta ekipmanlar Evsel olmayan AEEE lere ilişkin atık kodları tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-4:Atık

12 Evsel olmayan AEEE lere ilişkin atık kodları tarihli ve Sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Atık Yönetimi Genel Esaslarına İlişkin Yönetmelik Ek-4:Atık Listesinde ye almakta olup listenin tamamı, bu dokümanın sonunda yer alan Kaynaklar bölümünden önce verilmiştir. (Listede yıldız işareti ile verilen kodlar atığın tehlikeli olduğunu göstermektedir.) Kapsam İçindeki EEE Nasıl Değerlendirilir: Bir EEE atığının, AEEE Yönetmeliği kapsamı içerisinde yer alıp almadığını değerlendirmek için, yönetmeliğin 2 nci maddesinde yer verilen kapsam bölümüne ve EEE yönetmelikte belirtilen tanıma uygun olup olmadığına bakılması gereklidir. Yönetmeliğin Madde 2 sinde, Ek-1/A da yer alan kategorilerin dışında olan ve herhangi bir ekipmanın parçasını oluşturacak şekilde monte edilmiş elektrikli ve elektronik eşyalarla, özel olarak askeri amaç taşımayan ürünler hariç, ülke güvenliğinin korunmasına yönelik ekipman, silah, mühimmat ve savaş gereçlerinde bulunan elektrikli ve elektronik eşyaların kapsam dışı olduğu ve standart dışı veya hatalı olarak üretilen ve üreticisi tarafından ürün olarak değerlendirilemeyen eşyaların ise kapsam içi olarak değerlendirildiği belirtilmektedir. Bu çerçevede garanti kapsamında, üreticiler tarafından yetkili servislerle iade alınan ürünler de AEEE Yönetmeliği hükümlerine tabi olarak Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ndan lisans veya geçici faaliyet belgesi almış AEEE işleme tesislerinde işlenmesi gereken atıklar olarak değerlendirilirler. Ancak bu eşyalar Yönetmelikte belirtilen toplama hedeflerine dahil edilmezler. Bir elektrikli veya elektronik eşyanın AEEE kapsamına yer alıp almadığının değerlendirilmesi için aşağıdaki aşamalar takip edilebilir: 1. Aşama: İlk olarak çevre mevzuatına veya atık mevzuatına bakılarak evsel katı atık veya tehlikeli atıklara ilişkin bölümler tespit edilmelidir. 2. Aşama: Bu mevzuatlarda elektrikli ve elektronik eşyalara ilişkin bölümler belirlenmelidir. 3. Aşama: Bu bölümlerde elektrikli ve elektronik eşya, elektrikli, ürün, elektrikli eşya parçası, ıskartaya çıkarma veya bertaraf, kullanılmış eşya, hurda atık, geri dönüşüm, geri kazanım veya işleme tanımları tespit edilmelidir. 4. Aşama: Bu aşamada tespit edilen tanımlar doğrultusunda bir değerlendirme yapılmalı ve EEE faydalı kullanım süreleri ve nasıl bertaraf edilecekleri belirlenmelidir. 5. Aşama: AEEE mevzuattaki durumlarından yola çıkılarak yönetilmelerinde sorumluluğu bulunabilecek üretici, ithalatçı/ihracatçı, atık işleme tesisi ve ulusal ve yerel otoriteler gibi paydaşlar tespit edilmelidir. 6. Aşama: Bu bilgiler doğrultusunda AEEE yönetimi sağlanmalıdır. 12

13 tabloda EEE ve AEEE kapsamını anlamada yardımcı olabilecek bir kapsam karar mektedir. Aşağıdaki tabloda EEE ve AEEE kapsamını anlamada yardımcı olabilicek bir kapsam karar ağacı görülmektedir. EŞYA, ÇALIŞMASI İÇİN ELEKTRİK AKIMINA VEYA ELEKTROMANYETİK ALANA İHTİYAÇ DUYUYOR MU? EVET EŞYA, ALTERNATİF AKIMLA 1000V, DOĞRU AKIMLA 1500V TU GEÇMEYECEK ŞEKİLDE Mİ TASARLANMIŞ? EVET EŞYA AŞAĞIDAKİ ON ÜRÜN KATEGORİSİ İÇERİSİNDEN BİRİNE GİRİYOR MU? HAYIR HAYIR BÜYÜK EV EŞYALARI BİLİŞİM VE TELEKOMİNİKASYON EKİPMANLARI AYDINLATMA EKİPMANLARI OYUNCAKLAR, EĞLENCE VE SPOR EKİPMANLARI İZLEME VE KONTROL ALETLERİ KÜÇÜK EV EŞYALARI TÜKETİCİ EKİPMANLARI ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK ALETLER TIBBİ CİHAZLAR OTOMATLAR EVET EŞYA ÖZEL BİR MUAFİYETE TABİ MİDİR? ÜLKE GÜVENLİĞİNİ ETKİLECEK EKİPMANLAR EVSEL AYDINLATMA ARMATÜRLERİ FİLAMENT IŞIKLI AMPULLER BÜYÜK ÖLÇEKLİ ENDÜSTRİYET AYGITLAR ENFEKTE OLMUŞ TIBBİ CİHAZLAR HAYIR EEE DEĞİL ANA GÜÇ KAYNAĞI ELEKTRİK Mİ? HAYIR EVET EVET TEMEL FONKSİYONLAR İÇİN ELEKTRİĞE İHTİYAÇ DUYUYOR MU? EVET ÜRÜN KATEGORİSİNE DAHİL OLMAYAN EKİPMAN PARÇALARI BULUNUYOR MU? EVET EEE (Yönetmelik Kapsamı İçinde Yeralır) HAYIR HAYIR HAYIR 13

14 AEEE Toplama Kategorisi Sınıflandırılması AEEE Yönetmeliği nin madde 15 i üreticilerin atık elektrikli ve elektronik eşyalarını, yıllara göre belirlenmiş hedeflere uygun olarak 6 kategoride toplamalarını zorunlu kılmaktadır. Bu; kategoriler: 1. Buzdolabı/Soğutucular/İklimlendirme cihazları 2. Büyük beyaz eşyalar (Buzdolabı/ soğutucular/iklimlendirme cihazları hariç) 3. Televizyon ve monitörler 4. Bilişim ve telekomünikasyon ve tüketici ekipmanları (Televizyon ve monitörler hariç) 5. Aydınlatma ekipmanları 6. Küçük ev aletleri, elektrikli ve elektronik aletler, oyuncaklar, spor ve eğlence ekipmanları, izleme ve kontrol aletleri AEEE Yönetmeliği Ek-1/B de yer alan Elektrikli ve Elektronik Eşya Kategorileri Ayrıntılı Listesi nin 6 AEEE toplama kategorisi bazında sınıflandırılması aşağıda belirtilmiştir: 1. BUZDOLABI / SOĞUTUCULAR / İKLİMLEN- DİRME CİHAZLARI Büyük Ev Eşyaları a) Büyük soğutucu cihazlar b) Buzdolapları c) Dondurucular ç) Gıdaların soğutulması, korunması ve saklanması için kullanılan diğer büyük cihazlar n) İklimlendirme cihazları o) Diğer fan, havalandırma ve iklimlendirme ekipmanları Tıbbi Cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç) g) Derin dondurucular 2. BÜYÜK BEYAZ EŞYALAR (BUZDOLABI/SO- ĞUTUCULAR / İKLİMLENDİRME CİHAZLARI HARİÇ) VE OTOMATLAR Büyük Ev Eşyaları d) Çamaşır makineleri e) Çamaşır kurutma makineleri f) Bulaşık makineleri g) Pişirme cihazları ğ) Elektrikli ocaklar h) Elektrikli saclar ı) Mikrodalga fırınlar i) Gıda pişirici ve hazırlayıcı diğer büyük cihazlar j) Elektrikli ısıtıcılar k) Elektrikli radyatörler l) Odaların, yatakların ve oturma gruplarının ısıtılmasında kullanılan diğer büyük cihazlar m) Elektrikli vantilatörler/aspiratörler ö) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer büyük ev eşyaları Otomatlar a) Sıcak içecek otomatları b) Sıcak veya soğuk şişe veya kutu otomatları c) Katı ürünler için otomatlar ç) Para otomatları d) Otomatik şekilde her çeşit ürün teslim eden bütün aletler e) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer otomatlar 3. TELEVİZYON VE MONİTÖRLER Tüketici Ekipmanları (Monitör dahil) 14

15 Televizyon alıcıları 4. BİLİŞİM VE TELEKOMÜNİKASYON VE TÜKE- TİCİ EKİPMANLARI (TELEVİZYON VE MONİ- TÖRLER HARİÇ) Bilişim ve Telekomünikasyon Ekipmanları (Monitör hariç) a) Merkezi veri işlemesi: 1) Ana bilgisayarlar (Mainframe) 2) Mini bilgisayarlar 3) Yazıcı Birimleri b) Kişisel bilgisayar ekipmanları: 1) Kişisel bilgisayarlar (Merkezi işleme birimi, fare ve klavye dâhil) 2) Dizüstü bilgisayarlar (Merkezi işleme birimi, fare ve klavye dâhil olmak üzere notebook, laptop ve benzeri) 3) Avuçiçi bilgisayarlar (Notepad ve benzeri) 4) Yazıcılar 5) Kopyalama ekipmanı 6) Elektrikli ve elektronik daktilolar 7) Cep ve masa hesap makineleri ve elektronik bilgi toplama, muhafaza etme, işleme, sunma veya iletme için kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar 8) Kullanıcı terminalleri ve sistemleri 9) Faks makineleri 10) Teleks 11) Telefonlar 12) Ankesörlü telefonlar 13) Kablosuz telefonlar 14) Cep telefonları 15) Telesekreterler ve telekomünikasyon vasıtasıyla ses, görüntü ve başka bilgilerin iletilmesi için kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar 16) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları Tüketici Ekipmanları (Televizyon hariç) a) Radyo alıcıları c) Video kameraları ç) Video kaydediciler d) Hi-fi kaydediciler e) Ses yükselteçleri f) Müzik enstrümanları g) Telekomünikasyon dışında görüntü ve sesin dağıtımını sağlayan sinyaller ve diğer teknolojiler de dâhil olmak üzere, görüntü ve ses kaydı veya bunların reprodüksüyonu amacıyla kullanılan diğer ürün ve ekipmanlar ğ) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer tüketici ekipmanları 5. AYDINLATMA EKİPMANLARI a) Evsel kullanım hariç floresan lambalı aydınlatıcılar b) Düz floresan lambalar c) Kompakt floresan lambalar ç) Basınçlı sodyum lambalar ve metal halit lambalar dâhil olmak üzere, yüksek güçlü deşarj lambaları d) Düşük basınçlı sodyum lambalar e) Akkor flamanlı ampuller hariç ışık verme veya ışık kontrolü için kullanılan diğer ekipmanlar f) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer aydınlatma ekipmanları 6. KÜÇÜK EV ALETLERİ, ELEKTRİKLİ VE ELEKT- RONİK ALETLER, OYUNCAKLAR, SPOR VE EĞ- LENCE EKİPMANLARI, TIBBİ CİHAZLAR, İZLE- ME VE KONTROL ALETLERİ 15

16 Küçük Ev Aletleri a) Elektrikli süpürgeler b) Halı yıkama makineleri c) Diğer temizleme makineleri ç) Örgü, dokuma, dikiş makineleri ve diğer kumaş işleyici makineler d) Ütü makineleri, ütüleme ve diğer giysi bakım aletleri e) Tost makineleri f) Kızartma makineleri g) Öğütücüler, kahve makineleri, paketleme cihazları ğ) Elektrikli bıçaklar h) Saç kesimi, saç kurutucu, diş fırçalama, tıraş, masaj ve diğer vücut bakım aletleri ı) Duvar ve kol saatleri ve diğer zaman ölçümü ve göstergesi veya kaydı için kullanılan aygıtlar i)tartılar j) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer küçük ev aletleri Elektrikli ve Elektronik Aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere) a) Matkaplar b) Testereler c) Dikiş makineleri ç) Ahşap, metal veya diğer malzemelerin işlenmesinde kullanılan torna, değirmen, kumlama, zımpara, kesme, parçalama, delme, delik açma, dövme, katlama, eğme ve diğer işleme aletleri d) Perçinleme, çivileme, vidalama; perçin, çivi ve vida sökme ve benzer işlemler için kullanılan aletler e) Kaynak, lehim makineleri ve benzer makineler f) Sıvı veya gaz halindeki maddelerin sprey, dağıtma, sürme veya diğer şekillerde uygulanması için kullanılan ekipmanlar g) Çim biçme ve diğer bahçıvanlık işlerinde kullanılan aletler ğ) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer elektrikli ve elektronik aletler Oyuncaklar, Eğlence ve Spor Ekipmanları a) Elektrikli tren ve yarış arabası takımları b) El tipi video oyun konsolları c) Video oyunları ç) Bisiklet sürme, koşma, kürek çekme vb. sporlar için kullanılan bilgisayarlar d) Elektrikli veya elektronik spor aletleri e) Jetonlu makineler f) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer oyuncaklar, eğlence ve spor aletleri Tıbbi Cihazlar (emplantasyon ürünleri ve hastalık bulaşıcı temaslarda bulunan ürünler hariç) a) Radyoterapi ekipmanı b) Kardiyoloji ekipmanı c) Diyaliz ç) Sun i teneffüs tertibatı d) Nükleer tıp ekipmanı e) Tüp teşhisleri için gerekli laboratuvar ekipmanı f) Analiz ekipmanı ğ) Üreme testleri h) Hastalıkların, yaraların ve sakatlıkların tespit edilmesi, önlenmesi, izlenmesi, iyileştirilmesi, hafifletilmesi için kullanılan diğer cihaz ve aletler ı) Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki diğer tıbbi cihazlar 16

17 i b) Isı ayarlayıcıları İzleme ve EEE Kontrol Satışı Aletleri EEE ölçme, Kullanımı c) Termostatlar tartma ve ayarlama cihaz ve aletleri ç) Evsel veya laboratuvar ortamında kullanılan d) ölçme, Endüstriyel tartma ve tesislerde ayarlama kullanılan cihaz ve aletleri diğer a) d) Duman Endüstriyel dedektörü tesislerde kullanılan diğer kontrol kontrol ve izleme ve izleme enstrümanları enstrümanları (örneğin (örneğin kontrol b) panelleri) Isı ayarlayıcıları kontrol panelleri) c) e) Termostatlar Elektrikli ve elektronik eşya tanımı kapsamındaki e) Elektrikli izleme ve ve elektronik kontrol aletleri eşya tanımı kapsamındaki izleme ve kontrol ç) Evsel veya laboratuvar ortamında kullanılan aletleri Depolama AEEE Bertarafı ELEKTRİKLİ ELEKTRİKLİ VE VE ELEKTRONİK EŞYALARIN YAŞAMSAL DÖNGÜSÜ AEEE Oluşumu AEEE İşleme EEE Üretimi EEE Satışı EEE Kullanımı AEEE Oluşumu Depolama AEEE Bertarafı AEEE İşleme Yeni Ürün diyagramda elektrikli ve elektronik eşyaların üretim aşamasından nihai b kadar geçen süreçte geçirdikleri (bir ürünün üretilmesinden atık haline rece yaşam döngüsü denmektedir) aşamalar görülmektedir. Yeni Diyagramdaki Ürün Yukarıdaki diyagramda elektrikli ve elektronik Yukarıdaki eşyaların diyagramda üretim aşamasından elektrikli ve nihai elektronik malar eşyaların atık yönetimi üretim aşamasından basamaklarını nihai göster- bertaraf Diyagramdaki kırmızı çizgiden sonraki aşa- bertaraf edilmelerine edilmelerine kadar geçen kadar süreçte geçen süreçte geçirdikleri mektedir. (bir ürünün Atıkların üretilmesinden işlenme aşamasında atık haline elde kadar tedir. geçirdikleri geçirdiği sürece (bir ürünün yaşam üretilmesinden döngüsü denmektedir) atık aşamalar edilen yeni görülmektedir. ürünler, elektronik Diyagramdaki eşyaya katılan kırmızı haline çizgiden kadar sonraki geçirdiği aşamalar sürece yaşam atık yönetimi döngüsü aşamasında denmektedir) elde aşamalar edilen yeni görülmektedir. ürünler, elektronik eşyaya katılan maddelerin kalıntılarını basamaklarını maddelerin kalıntılarını göstermektedir. içerebilmektedir. Atıkların işlenme içerebilmektedir. nraki aşamalar atık yönetimi basamaklarını göstermektedir. Atıkların i elde edilen yeni ürünler, elektronik eşyaya katılan maddelerin kalın 17

18 Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların İçerdiği Tehlikeli Maddeler Elektrikli ve elektronik eşya atıkları, bileşimlerinde yer alan bazı maddelerin, insan sağlığı ve çevre üzerinde meydana getirdikleri olumsuz etkilerden dolayı, tehlikeli atık olarak kabul edilmektedir. Elektronik eşyalardaki edilmektedir. tehlikeli maddeler, bu eşyaların özellikle plastik kısımlarına katılan alev geciktirici kimyasallar alev geciktirici ve bazı kimyasallar ağır metallerdir. ve bazı ağır Batı metallerdir. Avrupa da yapılan bir araştırmada bilgisayar ekipmanları ve telekomünikasyon cihazları atıklarında %40, ev eşyaları atıklarında %33, tüketicilerin kullandığı kişisel elektronik cihazlarında %15 ve küçük ev eşyalarında %10 oranında plastik kullanıldığı tespit edilmiştir. (APME 2001). Tüm kategoriler dikkate alındığında bu miktarın 2008 yılı itibariyle toplam AEEE miktarının %20,6 sına karşılık geldiği hesaplanmıştır. (Huisman et al. 2008). Aşağıdaki tabloda AEEE lerde yer alan bazı Atık Elektrikli ve Elektronik Eşyaların İçerdiği önemli Tehlikeli ağır Maddeler metaller, alev geciktiriciler ve Elektrikli ve elektronik eşya atıkları, bileşimlerinde yer alan bazı maddelerin, insan sağlığı ve plastik katkı maddelerinin listesi ve ne amaçla EEE içine katıldıklarına ilişkin bilgiler veril- çevre üzerinde meydana getirdikleri olumsuz etkilerden dolayı, tehlikeli atık olarak kabul Elektronik eşyalardaki tehlikeli maddeler, bu eşyaların mektedir. özellikle plastik kısımlarına katılan Batı Avrupa da yapılan bir araştırmada bilgisayar Elektrikli ekipmanları ve elektronik ve telekomünikasyon eşyaların cihazları uygun bir atıklarında %40, ev eşyaları atıklarında %33, şekilde tüketicilerin geri kazanımı kullandığı veya kişisel bertarafı elektronik yapılmadığı takdirde bu eşyalarda kullanılan ve yuka- cihazlarında %15 ve küçük ev eşyalarında %10 oranında plastik kullanıldığı tespit edilmiştir. (APME 2001). Tüm kategoriler dikkate alındığında bu miktarın 2008 yılı itibariyle toplam AEEE miktarının %20,6 sına karşılık geldiği hesaplanmıştır. rıda listelenen (Huisman bu maddeler et al. 2008). insan sağlığı açısından tehlike yarattığı gibi çevre açısından Aşağıdaki tabloda AEEE lerde yer alan bazı önemli ağır metaller, alev geciktiriciler ve plastik da oldukça önemli riskler taşımaktadır. katkı maddelerinin listesi ve ne amaçla EEE içine katıldıklarına ilişkin bilgiler verilmektedir. Materyaller Uygulama Ağır Metaller Kadmiyum (Cd), Nikel (Ni), Çinko (Zn), Kurşun (Pb), Cıva (Hg ) Kalay(Sn), Kurşun (Pb),Kadmiyum (Cd) Baryum (Ba), Stronsiyum(Sr), Kurşun(Pb) Kadmiyum (Cd), İtriyum (Y), Evropiyum(Eu), Selenyum (Se), Çinko (Zn) Cıva (Hg) Yarı İletkenler Bor (B), Galyum(Ga), İndiyum(In), Arsenik (As) Galyum (Ga), Arsenik (As) Selenyum (Se), Germanyum (Ge) Selenyum (Se) Alev Geciktirici Maddeler PCB (Poliklorlu bifeniller) PBDE(Polibromlu difenileter) Mineral Yağlar Plastik Katkıları Cl (Klor) Kadmiyum (Cd), Kurşun (Pb), Nikel (Ni), Titanyum (Ti), Antimon (Sb) Kurşun (Pb), Baryum (Ba), Kadmiyum (Cd), Kalay (Sn) Piller, flüoresan tüpleri Lehim Katot ışını tüpü camları Flüoresan tozları Röleler Bileşik devreler LED, fotovoltaik hücreler Diyotlar Fotokopi tamburları Kondansatörler Alevlenmeyi geciktirici Yağlayıcılar PVC Pigmentler Stabilizatörler 18

19 2. BÖLÜM ATIK ELEKTRİKLİ VE ELEKTRONİK EŞYALA- RIN YÖNETİMİ Teknolojinin hızla ilerlemesi EEE sektörünü yakından etkilemekte ve piyasaya araz edilen ürünlerin çeşitliliği gün geçtikçe artmaktadır. Buna ek olarak insanların alım gücünün artması ve ürün kullanım ömürlerinin azalması AEEE miktarının da çoğalmasına neden olmaktadır. Ekonomik açıdan bakıldığında büyük bir potansiyele sahip olan AEEE pazarının önemi ortaya çıkmakta ve AEEE geri dönüşümün ne kadar gerekli olduğu anlaşılmaktadır. Böyle büyük bir ekonomik değeri olan AEEE yönetim sisteminin oluşturulması ve bu atıkların geri dönüşümü ile yeniden ekonomiye kazandırılması sağlanmalıdır. AEEE Yönetimi Sisteminin Bileşenleri Elektrikli ve elektronik eşyaları etkili bir biçimde yönetmeyi sağlayacak sistem, üç temel bileşenden oluşmaktadır. Bunlar: 1. AEEE/E-atıklarının toplanması, ayrılması ve taşınması 2.AEEE işlenmesi 3. AEEE bertarafı Etkin bir AEEE toplama ve taşıma sistemi oluşturulması; bu tür atıkların yeniden kullanılması, geri dönüşümü ve tehlikeli kısımlarını yarattığı riski ortadan kaldırmakta ve bu atıkların doğru yönetilmelerini sağlamaktadır. Ayrıca; Toplama merkezlerinin etkinliğinin arttırılması, Toplanan atıkların el değiştirmesinin engellenmesi, Elle taşımanın azaltılması, Tehlikeli maddelerin uzaklaştırılması, Yeniden kullanılabilir parçaların ayrılması, Tüketicilere yeterli ve doğru bilgilendirme yapılmasına da yardımcı olmaktadır. AEEE toplanması için farkı yöntemler mevcuttur. Üreticiler, bayiler ve belediyeler, tamirciler, atık işleme tesisleri bu atıkları toplayabilir. Doğaları gereği tehlikeli olan AEEE toplanması, ayrılması, depolanması, taşınması için özel kriterlere uyulması gerekmektedir. Etkili bir toplama, şehir merkezleri kadar kırsal alanı da kapsamalı ve buzdolabı gibi tehlikeli kısım içerebilecek bazı e-atık türlerinin özel olarak taşınması sağlanmalıdır. AB içerisinde AEEE toplanması, taşınması ve ayrılması, içerdikleri madde bileşimlerine ve işleme şekillerine göre beş grupta yapılmaktadır. Bu gruplar 1. Buzdolapları: Bu tür soğutucu ekipmanlar ozan tabakasına zarar veren madde içerip içermediklerine göre diğer tüm AEEE den ayrı toplanmaktadır. 2. Diğer büyük beyaz eşyalar: Parçalanma prosedürleri farklı olduğu için demir içeren daha hafif eşyalardan ayrı toplanmaları gerekmektedir. 3.CRT içeren elektrikli eşyalar: CRT lerin sağlık ve çevreye zararlı olmaları sebebiyle bu ekipmanı içeren TV ler ve monitörler diğer atıklardan ayrı ve daha dikkatli taşınmalıdırlar. 19

20 4. Aydınlatma Ekipmanları (Düze ve kompakt floresan tüpleri): Bu tür malzemenin özel konteynırlarda depolanması (Cıva içerdiklerinden dolayı) ve diğer atıklarla kontamine olmaması gerekmektedir. 5. Diğer Ekipmanlar: Yukarıdaki özel grupların dışında kalan diğer AEEE çevre ya da insan sağlığı için tehlike arz etmediğinden dolayı aynı konteynırlarda biriktirilebilir. E-atık Yönetiminin Aktörleri/Paydaşları: Üreticiler, bayiler ve dağıtıcılar, ithalatçılar, devlet ve kamu sektörü, sanayiciler, hurda tedarikçileri, tamirciler ve geri kazanımcılar elektronik atık yönetiminin paydaşları olarak kabul edilmektedir. AEEE Yönetmeliğinde tanımlanan Üretici kendi markasıyla elektrikli ve elektronik eşya üreten ve satan, kendi markasıyla başka tedarikçiler tarafından üretilen elektrikli ve elektronik eşyaları satan, ticari amaçlarla elektrikli ve elektronik eşya ithal eden gerçek ve tüzel kişileri kapsamaktadır. Dağıtıcılar ise elektronik iletişim yoluyla yapılan satışlar da dâhil olmak üzere, ticari olarak kullanıcıya elektrikli veya elektronik eşya ulaştıran gerçek veya tüzel kişilerdir. AEEE Yönetimi Konusunda AB deki Yasal Yapı ve Uygulamalar AB de AEEE yönetimine ilişkin bir grup mevzuat uygulanmakta olup, bu mevzuatla üretici ve diğer paydaşlara ait yükümlülükler belirlenmiştir. Üreticiler ürünlerinin yaşam döngüsü süresince çevresel etkilerinin değerlendirilmesinden ve çevresel boyutunu tasarlamakla yükümlüdür (Goosey, 2004). Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılması Direktifi (RoHS) : AB nin 2002/95/EC sayılı Elektrikli ve Elektronik Eşyalarda Bazı Zararlı Maddelerin Kullanımının Sınırlandırılması direktifi ile AB içinde piyasaya arz edilen EEE içerisinde, Kurşun, Kadmiyum, Cıva, Krom (6), Polibromlubifenil (PBB), Polibromludifenil eter (PBDE) içeren alev önleyicilerin (AB,2003a) bulunması yasaklanmıştır. Bu Direktifin amacı EEE ömürlerini tamamladıktan sonraki süreçte özellikle bertarafı ve geri dönüştürülmesi sırasında çevresel problemlere yol açmasını engellemektir (Goosey, 2004). Aslında RoHS Direktifi, AEEE ilişkin 2002/96/ EC sayılı WEEE Direktifi ile oldukça benzer bir içeriğe sahip olup, WEEE Direktifinde belirtilen tıbbi cihazlar ile gözlem ve kontrol cihazları RoHS direktifi kapsamı dışında kalırken evsel aydınlatma gereçleri bu direktifin kapsamı içerisindedir. Ayrıca 1 Temmuz 2006 tarihinden önce piyasaya sunulan elektrikli ve elektronik eşyalar ile tamir veya yeniden kullanım amacıyla kullanılan yedek parçalar direktif kapsamı dışındadır. RoHS Direktifi yalnız piyasada yer alan ürünlere uygulanmaktadır. Kişisel kullanım için geliştirilen ürünler direktifin kapsamı dışındadır. 20

21 geliştirilen ürünler direktifin kapsamı dışındadır. RoHS Kapsamında Kullanımı Yasaklanan 6 Madde ve Müsaade Edilen Maksimum Miktarlar RoHS Kapsamında Kullanımı Yasaklanan 6 Madde ve Müsaade Edilen Maksimum ve Kullanım Alanları Miktarlar ve Kullanım Alanları Madde Miktar (Homojen bir Kullanım Yerleri malzemede ağırlık olarak) Cıva (Hg) % 0,1 Piller, anahtarlar, sensörler, röleler, flüoresan lambalar vs. Artı altı % 0,1 Krom kaplamalar değerlikli krom (Cr +VI) Polibromürlü % 0,1 Alevlenmeyi önleyici/geciktirici malzeme bifenil (PBB) Polibromürlü % 0,1 Alevlenmeyi önleyici/geciktirici malzeme difenil eter (PBDE) Kurşun (Pb) % 0,1 Lehim, aktif ve pasif elektronik malzeme, terminasyon uçları, baskılı devre kaplamaları, cam, akü ve piller Kadmiyum (Cd) % 0,01 Elektroliz kaplamalar, plastik malzeme, sensörler, Nikel-Kadmiyum piller, kıvılcım çıkaran kontaklar Atık Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi Her bir AB üyesi ülkenin evsel AEEE toplama Atık (WEEE): Elektrikli ve Elektronik Eşya Direktifi (WEEE): oranı kişi başı 4 kg olarak belirlenmiştir. Komisyonca WEEE 2002/96/EC sayılı bu direktif AB üye ülkelerde bulunan Direktifinde üretici yeniden ve ithalatçıların yapılan 2002/96/EC tüketicilerden sayılı ürünlerini bu direktif geri AB toplayarak üye ülkelerde çevre düzenleme ile uyumlu ile bertarafını kısaca WEEE-II sağlamalarını Direktifi olarak zorunlu tutmaktadır bulunan üretici (Widmer ve ve ithalatçıların ark, 2005). tüketicilerden Direktifteki adlandırılan temel amaç 2012/19/EU AEEE üretilmesini sayılı AEEE Direktifi mümkün olduğunca ürünlerini azaltmak geri ve toplayarak AEEE yeniden çevre ile kullanımını ile, uygulamanın teşvik etmek, getirdiği geri dönüşümünü idari ve mali yükleri hafifletmek, döngüsü içinde toplama, yer işleme alan, üretici, ve geri kaza- dağıtıcı ve geri uyumlu kazanılmasını bertarafını sağlamaktır. sağlamalarını İlaveten zorunlu EEE yaşam tutmaktadır ve tüketici (Widmer gibi tüm ve paydaşları ark, 2005). Direktifteki atıkların temel amaç yönetiminin AEEE üretilmesini çevresel mümkün performansını etkilerini geliştirmek az aza indirmek için yapılacakları hedeflenmektedir. ortaya ve AEEE işleme nım faaliyetlerinin tesislerini bir çevre araya üzerindeki getirerek olumsuz bu tür olduğunca azaltmak ve AEEE yeniden kullanımını teşvik etmek, geri dönüşümünü ve tarafından 14 Şubat 2014 e kadar iç hukuka Bu yeni düzenlemenin AB içinde Üye ülkeler geri kazanılmasını sağlamaktır. İlaveten EEE aktarılarak uygulamaya konması istenmiştir. yaşam döngüsü içinde yer alan, üretici, dağıtıcı ve tüketici gibi tüm paydaşları ve AEEE her bir üye ülkenin, yıllık asgari AEEE toplama Yapılan bu değişiklikle, 2016 yılından itibaren işleme tesislerini bir araya getirerek bu tür yükümlülüğü, o ülkenin sınırları içinde son 3 atıkların yönetiminin çevresel performansını yılda piyasaya sürülen elektrikli ve elektronik geliştirmek için yapılacakları ortaya koymaktadır. Direktifin kapsadığı on ürün kategorisi belirlenmiştir. Bu oranın, kademeli olarak eşyaların ortalama ağırlığının %45 i olarak yukarıdaki tabloda yer almaktadır. artırılmasını öngören Direktif, 2019 yılı iti- 21

22 ırakmaktadır. Aşağıda WEEE Direktifinin genel esaslarını şema olarak basitleştirilmiş ir biçimde gösterilmektedir. bariyle ise, toplanması gereken yıllık asgari atık oranının her bir üye ülkede son 3 yılda piyasaya sürülen elektrikli ve elektronik eşyaların ortalama ağırlığının %65 ine ya da ülke sınırları içinde üretilen elektrikli ve elektronik eşya atıklarının %85 ine çıkarılması hükmünü getirmektedir. Böylelikle, atık yönetimi konusunda iyi olan ülkeler için çok düşük, iyi olmayan ülkeler için ise yüksek olabilecek tek bir hedef yerine, üye devletlerin performanslarına dayanan farklı ve yeni hedefler belirlenmiştir. Ayrıca üye ülkelerin, 31 Aralık 2015 e kadar, kişi başına yılda en az 4 kg evsel ayrı toplanmış elektrikli ve elektronik eşya atığı toplamaları ya da son üç yılda toplanan elektrikli ve elektronik eşya atıklarının ortalama ağırlığı oranında (hangisi daha yüksek ise) ayrıştırılmış evsel atık toplamaları şartı getirilmiştir. Üye ülkelere, bu oranlardan daha yüksek ayrıştırılmış atık toplama hedefleri belirleme imkânı da sağlayan düzenleme ile; AB ne 2004 ve 2007 yıllarında katılan Bulgaristan, Çek Cumhuriyeti, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Romanya, Slovenya ve Slovakya gibi on ülke içinse gerekli alt yapılara sahip olmamaları ve elektrikli ve elektronik eşya tüketimlerinin düşük olması nedeniyle, son 3 yılda piyasaya sürülen elektrikli ve elektronik eşyaların ortalama ağırlığın %40 ından düşük olmayacak şekilde bir toplama hedefi belirlemiştir. Direktif, AEEE yönetimine ilişkin genel usul ve esasları belirleyerek, toplama hedefleri koymakta ve bu hedeflerin toplanmasına ilişkin özel yöntemleri ülkelerin kendilerine bırakmaktadır. Aşağıda WEEE Direktifinin genel esaslarını şema olarak basitleştirilmiş bir biçimde gösterilmektedir. 22

23 AEEE DİREKTİFİ ÜYE ÜLKELER YASAL MEVZUATINA UYUMU DAĞITIM ÜRETİM PROSEDÜRLER DAĞITICILAR TÜKETİM VE AYRI TOPLAMA (HEDEFLER) EV KULLANICISI TİCARİ KULLANICILAR ATIK DEĞERLENDİRME ARINDIRMA VE BERTARAF HEDEFLER YENİDEN KULLANIM GERİ DÖNÜŞÜM GERİ KAZANIM İŞLEME GÜVENLİ BERTARAF İŞLEME AMAÇLI İHRACATI Aşağıdaki tabloda AB üye ülkelerde WEEE Direktifinde belirlenmiş on kategoriye göre toplanan AEEE yüzdeleri verilmiştir (Huisman ve ark.,2008 ve AB,2003). Kategori No AB AEEE Kategorisi (Parantez içinde örnek EEE) % AEEE miktarı 1 Büyük ev eşyaları (Buzdolapları, çamaşır makineleri vb.) Küçük ev aletleri ( Elektrik süpürgeler, tost makineleri vb.) Bilişim ve telekomünikasyon ekipmanları (Bilgisayar ve laptoplar, telefonlar vb) Tüketici ekipmanları (DVD oynatıcıları TV ler Aydınlatma ekipmanları (Lambalar) Elektrikli ve elektronik aletler (büyük ve sabit sanayi aletleri hariç olmak üzere, testereler ve matkaplar gibi) Oyuncaklar, eğlence ve spor ekipmanları (Oyun konsolları) Tıbbi cihazlar (Diyaliz makineleri) İzleme ve kontrol aletleri (Duman Dedektöleri, termostatlar) Otomatlar (Paramatikler gibi) 0.18 TOPLAM